STATUTA SYNODALIA

DIOECESIS  WLADISLAVIENSIS ET POMERANIAE.

 

















STATUTA

 SYNODALIA DIOECESIS

WLADISLAVIENSIS ET POMERANIAE. COLLEGIT ET EDIDIT

ZENO CHODYŃSKI,

S. TH. CAND., PRAEUTUS ARCHIDIACONUS CATMEDRAE WLADISLAVIENSIS,

JUDEX SURROGATUS  C0NSISTORII ET RECTOR SEMINABII DIOECESANI.

VARSAVIAE. TYPIS FRANCISCI CZERWIŃSKI, ad plateam Zielua N. 17. 1890.

 















IMPRIMATUR.  Datum Wladislaviae d. 7 Martii 188 7 anno. Officialis Generalis Wlad. Praelatus Cathedrae Fl. Kosiński. Äîçâîëĺíî Öĺíçóđîţ, Ń. Ďĺňĺđáóđăŕ, 20 Íî˙áđ˙ 1890 ăîäŕ.

 















ILLUSTRISSIMO, REVEREMSSIMO AC EXCELLENTISSIMO DOMINO DOMINO



BEREŚNIEWICZ,

EPISCOPO

WLADISLAVIENSI seu CALISSIENSI

S. Th. M.

Ordinis S. Annae el Stanislai i Cl. Equiti,

DOMINO DOMINO

colendissimo.











Decretorum Synodalium collectio, Praesul Illustnssime, quam Tuo nomine insignitam tandem edere in pubhcum audeo, lam tribus ante annis fere omnibus partibus absoluta, non expecta-bat nisi typographi manum solertem ut prodiret in lucem, mei erga Te munusculum amoris et gratitudinis fausto illo die ommbusque expectato, quo dignitatis Tuae episcopalis quintum lustrum summo cum decore eras completurus. Tot vero tantaeque tum temporis obstabant difficultates quo-minus perficerem quae in votis erant, ut paene animo abiecto tristis mecum dubitarem an possent negotio arduo et molesto sufficere vires meae la-borque quamvis assiduus. Sed postquam praeter spem omnem solius Pro-videntiae numine benigno omnia quae videbantur opens exitum felicem impedire aut superata sunt aut remota, hodie summa cum reverentia, Antistes Optime, neque minore laetitia offero   Tibi congesta in unum Decreta Synodalia decessorum Tuorum in Sede Wladislaviensi, pietatis et fidei virtutum et laboris splendida monumenta. Neque timendum est ne opera mea sit destituta omni utilitate. Nam quamquam mutata sunt tempora et rerum conditiones variatae, multa tamen ex ns, quae olim sta-tuerant huius Sedis Pastores, aut semper religiose observata sunt, aut lua provida vigilantia in pristinam auctoritatem restituta; sunt denique plun-ma eaque nova et saluberrima, quae Tuae sapientiae debet haec Dioecesis nostra, quamvis tempore brevissimo Tuo regatur pedo clementi Quum vero omnia decreta ista eo spectent, ut in sacerdotibus pietas, m fidelibus foveatur morum integritas, in utrisque firmum et constans erga Petn

 









 Successores obsequium, certa spes adest, Pastor Venerande, evangelici in-star patrisfamilias, qui profert de thesauro suo nova et vetera, Te in po-sterum quoque ex divitiis sapientiae Tuae alia atque alia prompturum esse consilia et remedia, quibus mali coerceatur progressus,seges vero laeta pro-moveatur virtutum. Vix enim damnum infertur bonis moribus, quum Tua occurrit sollicitudo; vix periculum imminet animarum, quum Tibi statim efftcax parata est medicina, quae etiam tardam iuverit posteritatem.

 Merito igitur simul cnm Antistitibus illustrissimis, quorum beneficia haud peritura non cessabit liber iste proclamare, Tuum quoque nomen semper celebrabit dioecesis nostrae memor historia. Et haec quidera faxit Deus Optimus.

 Quae vero mihi cupio ac desidero, duo sunt: primum, ut liber non sine cura ancipiti tandem perfectus, Tuos in gubernanda Ecclesia Wladi-slaviensi sanctos labores reddat faciliores, dum sacerdotes innumera in eo legentes virtutuua exempla, se ipsos pie instituant et forment; alterum hoc est, ut opus meum sit Tibi indicio animi grati semperque ad mandata Tua exequenda parati Neque unquam preces intermitto ardentes, ut Deus Optimus Maximus det Tibi, Praesul Reverendissime, annos numero carentes servetque incolumem ad dioecesis salutem, fidelium solatium, nostrum omnium gaudium et exultationem. Quae vota pio animo fundit devotissimus in Domino filius atque cultor









LECTORI  SALUTEM.

 Multorum opus annorum, quod nunc tandem in lucem editur, continet Acta synodalia dioecesis Wladislaviensis, a Zenone Chodynscio in unum collecta. Indefessus tamen aucior et diligens, quum fere iam prae-paravisset lihrum typographo mandandum, coepissetque de edendo sollertius agere, praematura morte vivis ereptus est. Itaque meum iudicavi officium esse, ut quamvis afflictus moeremque, id quod frater coeperat, ad finem perducerem. Cui rei, postquam pro parte mea, DEO Optimo adiuvante, utcunque satisfeci, no-lui amicis deesse rogantibus, ut in ipsa voluminis fronte, vitam laboriosam fra-tris amantissimi, bis mihi germani, utpote gemini, paucis enarrarem. Neque vereor, ne amor singularis, quo eum semper prosecutus sum, fidem aliquam detrahat scrip-tioni meae, cum et viri sanctissimi, Ambrosius, Gregorius Nazianzenus, Bemardus, non dubitaverint fratres suos post mortem debitis laudibus celebrare, nihilque fere proferam, quod alii melius ac disertius de ipso non dixerint 1),

 Quod vero ad rem ipsam attinet, certum habe, Lector benevole, librum non tam accurate absolutum in lucem prodire, quam defuncto auctori in votis erat. Sed cum nihil mihi de hac re specialiter iniunxisset, eiusque voluntatem semper quam maxime venerarer, constitui nihil in manmcripto immutare, sed ita, ut exstabat, typographo tradere. Quamquam vero dubitari non potest, auctorem, si longior vita concessa fuisset, librum suum notis fuisse exornaturum, tamen non

1) cf Przegląd Katolicki 1887 a. N. 21 et 22

 















 sum ausus manum admovere, tum propter metum, ne graviorem aliquam opus non meum pateretur mutationem, tum propter temporis inopiam, multis enim variisque impeditus sum negotiis. Multaeque praeterea difficultates exortae sunt, cum et typographus alia in urbe eaque remota degeret, mihique multi deessent libri, neque satis praeparatus essem ad huiusmodi opus retractandum; multos praeterea locos mendosos erroresque, qui e documentis in textum irrepserant, frater meus corrigendos sibi reliquerat, cum esset revisurus typographi chartas expressas. Quamquam igitur liber non eam formam praesefert accurate excultam, quae omni-bus legentium desideriis satisfaciat, malui tamen celerius eum edere, quam in-editum asservare, de sorte futura minime securus.

 Curam vero agenti, tum edendi tum corrigendi librum, magnam mihi opem praeclaramque tulit vir Illustr. Joseph Kozhwski canonicus eccl. cath. et Professor seminarii Wladisl, ac Adm. Rev. Johan. Fijaleh presb. Cracoviensis qui copiosissi-mum Indicem operi adiecit: utrique gratias ago maximas. Te vero, Lector benigne, obtestor, ut labori meo indulgeas, idque quod minus placuerit, benevole et amice, ob causas allatas, excuses.

 Tandem DEUM Optimum enixe rogo, ut hic qualiscunque labor Ipsi sit acce-ptus, utque eum in Sui honoris augmentum, sanctae Matris vero Ecclesiae pro-fectum, a me indigno accipere dignetur.

 Praelatus ecclcsiac eathedralis et rector scminarii wladislaviensis.

 















DE VITA ET SCRIPTIS ZENONIS CHODYNSCII COMMENTARIOLUM.

Zenoni Carolo Chodynscio patra Calissium, 1) dies vero natahs dies Wartus mensis Novembris anni MDCCOXXXVI. Parentes fuere Felix et Honorata de Wiesioloviis. Primis litterarum elementis domi lmbutus, deinde in scfcola quadam privata ad studia humaniora praeparatus, cum annum ageret undecimum, lyceo, quod in urbe patria floret, traditus est, ibique tanta cum diligentia scientiarum studio incubuit, ut a. MDCCCLIV matuntatis testimonium summa cum laude obtineret. Anno sequenti toto domi peracto, ut profundiorem scriptorum romanorum acquireret peritiam, tandem omninm compos votorum, inter seminarii Wladislaviensis alumnos receptus est, ibique die XXVIII Octobris a. MDCCCLV ab episcopo Hermopolitano suffraganeo Wladislaviensi Thaddaeo co-mite Lubienscio tonsuram clericalem ordinesque minores accepit.

Quamquam valetudo inflrma videbatur saepius obstare inceptis, DEO tamen Optimo favente, totum theologiae cursum quatuor annis fehciter absolvit. Quo tempore perquam magno iuris canonici amore incensus est lectiombus assidens egregiis, quas magno cum plausu habebat Josephus Paulicius, presbyter bongre-gationis Missionum, quae illo tempore seminarium regebat Wladislaviense. Eoque facilius sacri iuris doctrinam sibi comparavit, quum aliquam ems notitiam tene-ret a patre suo optimo, tribunalis Calissiensis officiali bene mento. Id quoque memoria dignum est, quod cnm Paulicius professor mentionem fecisset cutusdam codicis sui, in quo synodorum polonicarum decreta exstabant, per modum Decreta-lium Gregorii papae IX in quinque libros digesta, tantum precibus suis effecit ut ipsi. liceret tria eiusdem codicis volumina, eaque haud parvae molis, manibus transcribere suis, quod opus arduum, labore plenum, quum dies alns explerentur studiis, maximam partem noctibus, una cum fratre suo Stanislao, ardore mdetesso perfecit. Unde et materiam collegit amplissimam, ad histonam mns et Ecclesiae melius cognoscendam, et consilium coepit laudabile, indagandi pemtus vanos iuris synodalis apud nos progressus et mutationes. Propositum difficile tenuit magnaque ex parte est assecutus.       

Postquam scientiarum cursum in seminario Wladislaviensi absolvit ab epis-copo suo, una cum fratre Stanislao, quocum semper coninnctissimus erat, Varsa-viam missus est a. MDCCCLIX, ut in Academia ecclesiastica, quae ibi quam maxime florebat, liber sublimiori studio vacaret, hocquc modo fratres ambo occa-sionem nacti sunt exoptatam et incumhendi acrius in studia praedilecta, et adi ') Kalisz.

 















 piscendi maiorem tum s. theologiae tum officiorum sacerdotalium peritiam. Post annum episcopus Wladislav. Johannes Michael Marszewski, utrumque fratrem ad sacrum subdiaconatus ordinem, die quidem vigesima altera mensis iulii pro-movit, mox die xxv eiusdem mensis diaconos, tandem quatuor post diebus, MDCCOLX anno, presbyteros ingenti eorum cum laetitia solemniter ordinavit. Varsaviam reversi, eo, quo ante consueverunt modo, studiis intenti librorumque sibi comparandorum semper avidi, vixque credi potest, quanta cum tranquillitate et quam celeriter annos istos expleverint. Tandem a. MDCCCLXIII, Zeno Chodyncius, examine summa cum Jaude snperato, S. Theologiae baccalaureus (Candidatus) renuntiatus est.

Itaque praeparatus ad omne munus subeundum, dum magnopere optat, ut possit eam, quam acquisierat, scientiam, in dioecesis usum convertere aliquo quam-vis minimo fungens officio consistoriali, praeter spem omnem urbem Siradiam 1) una cum fratre Stanislao missus est, ubi per tres annos parochum adiuvantes, omnia, quae vicariorum sunt munia, in ecclesia scholisque publicis obibant. Interea duo seminarii professores, cum iam anno MDCCCLXIV Missionum Congregatio simul cum nonnullis alliis monasteriis in Regno Poloniae suppressa esset, et Congregatione et eathedris suis relictis, ad paroeciarum curam se transtulerunt: quo facto ut aliquo modo studiorum interruptioni in seminario provideret suo, R-mus episcopus Marszewski, fratribus Chodynsciis contulit eathedras, praeter-que alias scientias Zenonem iussit docere ius canonicum. Ctti mandato obsequens, per multos annos egregiam habuit occasionem, ut lectionibus studiisque privatis, scientiam, quam prae caeteris adamaverat, continuo excoleret. Et tum quidem aggressus est consilium, quod dudum in pectore fovebat, edendi codicem illum, quem olim, summo cum labore, propria descripserat manu, variisque e locis, ut eificeret conatum, synodorum tum provincialium tum dioecesanarum acta, sive manuscripta sive typis impressa, in unum congregavit. Quae quidem collectio, cui parem nulla possidet privata aut publica in Polonia bibliotheca, seminarii Wladislaviensis armaria, ex testamento legata, veluti donum pretiosum exornat. Eius vero ope Zeno Chodynscius codicem illum, postquam correxit et explevit, dominis Ill. Likowscio et Stagraczynscio tradidit, a quibus Posnaniae editus est sub titulo: Decretales Summorum Pontificum pro Regno Poloniae et Constitutiones Synodorum provincialium et dioecesanarum Regni eiusdem ad summam collectae 2). Quo opere perfecto Zeno Ch. ad alium convertit se laborem, ut synodorum dioecesis Wladislaviensis acta uno volumine comprehensa publicaret. Cui propo-sito pro parte sua opitulari cupiens, Illustrissimum ac Reverendissimum Capitulum ecclesiae cathedralis Wladislaviensis auctori summa cum liberalitate archivum patefecit suum, ubi copiam documentorum notitiarumque collegit uberrimam, ut ipse initio huius operis accurate exposuit. Eodem tempore varia ad historiam dioecesis Wladislaviensis pertinentia facta congregabatur, ut aliquando in publi-cum ederet una cum fratre Stanislao. Quae dum geruntur, labore non inter-misso, libros diversissimos, de Polonorum rebus gestis compositos, avide legens, tantam sibi tum gentis nostrae historiae politicae tum iuris canonici, quod apud nos in ustt est, scientiam comparavit, ut paucos haberet in re illa pares, nemi-nem superiorem. Quod plane demonstrant doctissimae in Encyclopaedia eccle1) Sieradz. 2) T. I Posnaniae 1869 a.; et editio innovata T. II ac III ibid. 1883, 3 tomi in 4-o.

 









 siastica a Novodvorscio Ill-mo ac R-mo edita dissertationes 1), quarum unam de Synodo Gnesnensi a. MDLXXXIII celebrata, alteram de Synodo Luceoriensi anno mdlxxxix 2), ex archivo Capituli Wladisl. promptas, etiam singillatim edidit, praeter Supplementum illud ad Clariss. Theodon Wierzbovscii „Uchan-sciana" 3), in quo legere licet epistolas curiosissimas vitam illius Archiepiscopi illustrantes. Etiam foliis hebdomadariis, quae sub titulo Przeglqd Katolicki Var-saviae vulgantur, stipem conferebat suam, tum varias de rebus novis epistolas mittens, tum professorum suorum Josephi Paulicii et Francisci Floszczynscii, quo-rum uterque erat presbyter Congregationis Missionum, vitis post eorum deces-sum enarratis 4).

 Neque sufficiebant labores tam varii ac strenui vitae Zenonis Ch. adimplendae. Summa cum diligentia et ardore conspicuo omnia pii sacerdotis munia obibat, tum ad populum sermones habens, tum poenitentium confessiones indefesse exci-piens. Professoris officia inde ab a. MDCCCLXVI usque ad ultimum vitae diem nunquam praetermisit; praeterea vn annis pro-rectore, quatuordecim vero annis rector seminarium gubernabat. Neque dubium est, ex eo tempore novam quo-dammodo formam induisse seminarium episcopale, nam et catechizandi populum mirum amorem clero infundit, et multos per annos coram alumnis pueros publice in ecclesia S. Vitalis ad christianam veritatem erudiens, suo demonstravit exemplo, quid possit huiusmodi labor, dum recte perficitur. Anno vero MDCCCLXXXII sua arte et industria aedificio seminarii novam adiecit alam, quinque tandem diebus ante mortem suam, alterius fundamenta iecit, quae post annum feliciter ad fastigium est perducta. Re quidem vera constat inter omnes, seminarium episcopale Wladislaviense tantum accepisse a Zenone Chodynscio et morale in-crementum et materiale augmentura, ut eius memoria in dies posteros apud clerum nostrae dioecesis summa cum gratitudine sit remansura. Neque hoc prae-termittendum est, quod studio communi, una cum fratre Stanislao, in annuis Elenchis dioecesanis breves ecclesiarum descriptiones publicabat, Monumentorum— que notitias historicorum. Eratque ipsi propositum omnium Capitulorum cathe-dralium statuta, omnium seminariorum in Polonia leges et disciplinas, quibus utebantur vel hodie quoque utuntur, una complecti editione, ingentem profecto materiam, ad cognoscendam historiam ecclesiasticam nostram iusque canonicum utilissimam.

 1) Encyhlopedja Koicielna, wydana przez ks. Michala Nowodworskiego. Warszawa 1873 sqq. art. in tomo I: Administrator dyeeezyi, Administrator parafii, Alienaeja, Alimenta, Annaty, Archi-dyakon, Archiwa kosoielne krajowe, Arcybiskup gnieźnieński, Arcybiskup lwowski; in tomo II: Be-neficia rezerwowane, Beneficiat, Beneficiow wielość, Biskupi w Polsce; in III: Bulla Coenae D-ni, Cmentarze w Polsce, Cudzołoztwo, Cystersi w Polsce, Czarodziejstwo; in IV: Deputowani ducho-wni na Trybunały w Polsce, Dozór kościelny, Dyssydenci w Polsce, Dzieci prawne i nieprawne, Dziekan, Dzierzawca, Dzwon; in V: Emeryci w Polsce, Frank; in VI: Grolanczewski biskup; in VII: Herezje w Polsce; in VIII: Index librorum prohibitorum, Instygator; in X: Kommissorium, Kongrega-cje dekanalne; in XI: Kościół (z prawa prow.), Krakowskie biskupstwo, Krzywoprzysięstwo; in XII: Liber beneficiorum, Lask; in XIII: Małżeństwo z prawa prow.; in XV: Montes pietatis; in XVII Opaci w Polsce.

 2)         Synodus Archidioecesana Gnesnensis 15 88 celebrata (Varsaviae 1872); Acta Synodi dioeeesanae Luceoriensis 1589 a. (Vars. 1875).

 3)         Uchańsciana seu Collectio documentorum, illustrantium vitam et res gestas Jacobi Uchański Arehieppi  Gnesn. Varsaviae 1884 t. II pag. 369 sqq.

4) Przegląd Katolicki, 1869 N. 8, sqq., et 1878 a.   N. 3, sqq.

 















 Qui labores omnes salute quamvis infirma suscepti sunt, iam enim anno MDCCCLXXVII medici de eius vita omnem spem abiecerant. Nihilominus decem annos integros inter vivos egit totoque tempore illo enixe operam suam scientiis impendit, cum propter corporis infirmitates fere nusquam domo progrederetur diesque noctesque, libris circumsaeptus, in suo remaneret cubiculo. Labori sem-per deditus, nullius unquam momenti temporis iacturam fecit omni valetudinis cura neglecta, etiamsi propter organicum cordis defectum, debuisset quam maxime providere corpori suo. Octo ante mortem diebus, quamvis debilissimus et paene iam evanescens, lucubrationem de Polonorum abbatibus in Encyclopaedia eccle-siastica edidit. Tantus autem in viro illo erat laboris amor, tanta diligentia, ut non obstante virium summa debilitatione lectiones semper haberet coram alu-mnis, neque diem unam in lectulo remaneret. Voluntate firma usque ad ultimam vitae horam se sustentavit, fidelis et perseverans in officiis obeundis, quae solus semper adimplebat, nunquam aliorum ope utens, quamvis ingens esset eorum numerus et onus, nam et professor erat et seminarii rector ecclesiaeque cathe-dralis primum canonicus, tum praelatus custos, tandem archidiaconus et iudex surrogatus curiae episcopalis. Vitam laboribus et fatigatione pienam, christiana morte finivit, sacramentis omnibus recreatus die XVI maii a. MDCCCLXXXVII coram Ill-mo ac R-dmo episcopo Alexandro Breresniewicz totoque Capitulo Wla-dislaviensi, spiritum vero Christo suo reddidit placide et quiete eiusdem diei hora septima vespertina. Exequiae eius celebratae sunt magno fidelium et cleri concursu die XXI maii, quum multi convenissent sacerdotes ex tota dioecesi ad funus eius prosequendum. Supra tumulum frater monumentum erexit, alterum in ecciesia cathedrali positum est, aere collato ab universo clero dioecesano, cui haec inscripta verba sunt:

D. 0. M.

ZENO CHODYŃSKI ECCLESIAE WLADISLAVIENSIS ARCHIDIACONUS, JUDEX SURROGATUS,

SEMINARII DIOESANI RECTOR,

 VIRTUTIBUS, DOCTRINA ILLUSTRIS,

DE DIOECESI, ECCLESIA CATHEDRALI, SEM1NAR1O

         OPTIME MERITUS. QUIEVIT IN DOMINO XVII CAL. JUN.

MDCCCLXXXVII a.

SACERDOTIS PII MEMORIAM

VENERATUS CLERUS DIOECESANUS









INDEX  GENERALIS

 pag,

Proemium        

Narratio de episeopatu Wlad.   et Pomer.:  1.        Dioecesis                  III  2.        Episeopi                  XV  3.        Tabulae geographicae  ....         XVI  4.        Synodi dioecesanae                  XVII Synodorum acta vel fragmenta: I.       Michaelis   Godziemba  epi,   de a. 1233                  1 II.      Nicolai Kurowski epi, a. 1402    .         l III.     Johannis principis  Kropidlo epi, a. 1418                  9 IV.      Johannis Pella epi, de a. 142 7  .         13 V. Sbignei Oleśnicki epi, de a. 1477      15 VI. Petri de Bnin Moszynski epi, de a. 1487                  22 VII. Mathiae Drzewicki epi, de a. 1516    28 ,   VIII. Eiusdem  ex  synodo Gedani,   a. 1516 celebrata                  34 IX. Lucae   comitis   de   Górka   epi, a. 1589   .......         36 X. Stanislai Karnkowski epi, a. 1568      38 XI. Eiusdem secunda synodus a 1579.        80 XII. Hieronymi comitis Rozdrażewski epi, a. 1585 Gedani    ...         87

pag.

XIII.    Eiusdem   dioec.  syn.  prima de a. 1586                  95 XIV.     Eiusdem, Congregatio archid. Pomeraniae a. 1589    ....         121 XV. Eiusdem,   dioec.   syn.   secunda a. 1589                  127 XVI. Eiusdem, ex synodo tertia a. 1590    140 XVII.    Eiusdem, ex synod. Sobcoviensis a. 1590    .......         142 XVIII.   Eiusdem, Congregatio archidia con. Pomer. a. 1598    .    .   .         143

 XIX. Alberti Baranowski epi a. 1607    152

 XX. Laurentii Gembicki epi,de a. 1612     161

 XXI. Eiusdem, ex synodo a. 1613    .    163

 XXII. Eiusdem,   ex syn. Pomeraniae

a. 1614                  165 XXIII.   Pauli Wołucki epi de a. 1617 synodus Sobcovien. .    J.    .    .         167

XXIV.    Eiusdem dioec. syn. de a. 1620        171 XXV. Eiusdem de a. 1622 syn. Pomer.    181 XXVI. Andreae Lipski epi, de a. 1628   185

XXVII. Mathiae  Łubieński epi,  de a.

1634                  196

 XXVIII. Eiusdem syn. dioec. a. 1641 .         222 Stan. Karnkowski Admonitiones circa ad

ministr. Sacram                  241

 Indices ...........         268

















PROOEMIUM.

 Iteratis vicibus a viris doctis confirmatum cst, quanti momenti, quantaeque necessi-tatis sit, ut statuta synodorum provincia-lium et dioecesanarum, maximam partem hucusque latitantia, in unum colligantur et publici iuris fiant. Laboris eiusmodi initia saeculo proxi-me elapso et superioribus deprehendimus tum apud extraneos 1), tura apud nostrates 2), quae etsi minime contemnenda, exigua tamen sunt raul-tumque distant ab iis, quae in hac parte deside-rantur. Etenim, si Wratislaviensem excipiamus 3), nulla est dioecesis, quae integram statutorum sy-nodalium collectionem habeat. Inter episcopos Wladislavienses Sebastianus Antonius Dembowski persuasum habens plurimum utilitatis consequi res ecclesiasticas ex cognitione constitutionum synodalium, de editione synodorum Wladislavien-sium egit a. 1754 cura officina typographica Con-ventus Warsaviensis Scholarum Piarum 4). Consi-lium episcopi fuisse videtur, ut clerus dioecesa-nus admoneretur gravissimarum obligatiotfum; qua-re non omnium synodorum in dioecesi Wlad. ce-iebratarum collectio ab eo erat intenta, sed qua-rundam ad exemplum episcopi Szaniawski, qui paulo ante duarum synodorum editionem eodem fine procuraverat 5).

 Jam vero nostra aetatc, quae laude littera-rum nulli codit, quum tot viri doctissimi studia sua in diversis discipiinis collocarunt, plurimi etiam superiorum temporum res gestas ex priscis monumentis repraesentare satagunt, collectio sta-tutorum synodalium integra atque accurata, quan-tum eius fieri potest, exoptatissima est cuique lit-terarum amanti. Ea ratione permotus animum induxi, ut pro viribus anam ex iis lacunis exple-rem, quibus historia Ecclesiae Polonae kborat

1) Harteheim, Peterffy, Kam.

2) Constit. synqd. dioeeesis Warsaviensis a. 1612; — Collectanca constitutionum synodalium dioecesis Samogi-tiensls a, 1690;— Constitutiones synodales eeclesiae Cul-meneis, a, 1614.

 3) Editio M. de Montbaeh a. 1855 Statuta synodalia dioecesana S. Ecclesiae Wratidaviensis.

 4) Diarium, episcopi Dombowski MS. in tabulario Caplfe Wlad. Cfr Encyklop. Kościel. IV. 143.

5) Confer N. LXVII in indice Synodorum

laborabitque donec omnium synodorum provincia-lium dioecesanarumque collectio et editio perficia-tur. A viginti fere annis tum per litteras, tum ipse exquisivi, si quae in maioribus regni nostri aliarumque tcrrarum bibliothecis synodi Wlad. inveniantur. Ipse perscrutatus sum bibliothecas maiores Warsaviae, omnesque in Polonia biblio-thecas seminariorum et monasteriorum; Cracoviae bibliothecam Jagellonicam, Ill. praelati Scipionis, comitis MoszyAski, Seminarii dioecesani, S. J., PP. Augustianorum, ecclesiae parochialis BMV.; Sieniaviae principis Czartoryski; Leopoli acade-micam, Ossolinscianam, comitis Baworowski, PP. Basilianorum; Gnesnae ecclesiae cathedralis et Seminarii,—Posnaniae et Pelplini, Gedani et Tho-runii urbanas, Gostini PP. Philippinorum, in Krze-szowice comitis Potocki, tandem Cornicianam. Quo ipse iter suscipere nequivi, per litteras me converti, vel amicorum et notorum opera sum usus, eaque ratione inquisitionem institui in bi-bliothecis Petropoli, Wilnae, Regiomonte, Wrati-slaviae, Upsalae. Plures viri praestantissimi litera-rumque cultores in hoc molesto investigationis negotio suam operam mihi commodarunt, inpri-mis Victor comes Baworowski, Cypr. Walewski, can. Polkowski, comes Scipio del Campo, Celi-chowski, Kujot, Perlbach, Scheffner Petropoli, alii, quibus pro isto in me studio auxilioque prae-stito debitam meritamque gratiam refero, fru-ctumque hunc laboris et vigiliarum mearum uti-litati Ecclesiae S. et terrac nOstrae consecro.

 Inter omnes polonas ea est dioecesis Wlad., in qua vetustissima synodorum celebratarum ve-stigia occurrunt, in qua etiam primum synodi ce-lebrari sunt desitae. Nihilominus numcrus syno-dorum, quarum memoriam repetere mihi contigit, maior est, quam quo quaevis alia dioecesis glo-riari possit. Etenim 46 synodorum indicia vel do-cumenta reperi. Non omnium tamen ea, quae iis acta erant, aetatem tulerunt. Ex 46 synodis in nostra dioecesi celebratis octo soluminodo ty-pis erant expressae, quarum exemplaria vix usquam hodie extant. Nam praeter duas synodos Matthiae Łubienski, quae cura episcopi Szaniawski a. 1711 per procurationem alterius editionis satis valgatae erant, caeterae inter rarissimos libros sunt ha-bendse. Synodum a. 156 8 episcopi Karnkowski episcopus Załuski ayem raram appeliat (hodie est















II

 in aliquot bibliothecis); synodi episcopi Rozdra-zewski a. 1586, suo tempore bis excusae, qua-tuor tantum exemplaria vidi. Synodi: Drzeviciana 1516, Woluciana 1620, Lipsciana 1628, vera sunt portenta bibliograpbica, quarum singula exem-plaria reperi, primae in bibliotheca Cornicensi, alterius in bibl. Ossolinsciana, terciae in bibl. Victoris comitis Baworowski. Editionem synodi episcopi Baranowski, quam constat typis fuisse expressam, diligentissima investigatione adhibita nunquam reperire potui, et statuta eius mihi omni-no essent ignota, nisi codex manuscriptus eiusdem synodi in tabulario ecclesiae cathedralis Wlad. asservatus esset. Hoc modo colligere mihi conti-git omnia synodorum Wlad. statuta, olim typis expressa. Quae hucusque typis vulgata non erant, ea deprompsi partim e tabulario ecclesiae cathe-dralis Wlad., partim e bibliothecis privatis. Sy-nodum a. 1427 descripsi e manuscripto AR. D. canonici Polkowski; meus codex, fortuito compa-ratus, continet statuta synodalia aa. 1402, 1477 et 1487. Reliqua statuta, item documenta quaedam pertinentia ad synodos 1233, 1418, 1539, 1589, 159 0, 1612 et 1613 aa., excerpsi ex manu-scriptis ecclesiae cathedralis Wlad. Collectio mea constat 28 capitibus, quibus vel statuta syno-dalia, vel actiones synodales comprehenduntur.

 In votis mihi est, ut statuta illa synodalia, quae partim dispersa atque errantia vagabantur, partim neglecta et pulvere obruta iacebant, nunc a me in unum collecta, edita ac divulgata, non solum, ab inevitabili interitu serventur, sed etiam ad iuris canonici studium aliquid conferant. Satis enim constat sacram disciplinam canonicam non coli apud nos ea, qua par est, diligentia, magnamque partem destitutam esse iis praesidiis, quae prius comparanda sunt, ut disciplina aliqua florere possit. Cui malo medelam afferre aliquan-tum miki videor, virisque eruditis laborem faci-liorem me reddere existimo. Quicumque enim Ii-brum hunc vel velocissimo oculo usurpaverit, facile perspiciet maximi momenti esse ista re-motfte antiquitatis monumenta, quippe quae mul-tum habeamt ad accuratius cognoscenda et illu-stranda instituta nostra ecclesiastica et politica. Neque illa, quae hic exponuntur, ita vetustate obliterata sunt, ut prorsus e memoria nostra exci-derint et exanima iaceant; imo multa ex iis, tot saecuiorum usu commendatk, ad nostram vigent aetatem, unde plttrimum, in totam Ecclesiam emolumenti redundat; plura etiam studio ac la-bore episcoporum et paroehorum salubriter in consuetudinem revocari possent his praesertim tempribus, quibus vetus disciplina paultatim dif-fluit, quia ignorantur vel negligantur ea, quae antiquitus ad salutem communitatis constituta erant.

 Tandem, diffiteri nolo, id mihi praesenti editione praecipue propositum esse, ut singularum dioece-sium sacerdotes litterarum studiosi exemplum meum imitati, idem quod ego in Wladislaviensi, in sua quisque dioecesi praestare velint. In natione enim politice divisa, vix aliquando prodibit vir doctus, qui superare possit tantas difficultates et mole-stias, quantae suscipiendae sunt, ut tot regiones Reipublicae Polonae latissime olim patentis, per-cursentur, tot bibliothecae excutiantur.

 Restat ut pauca de via ac ratione, qua. usus sum in adornatione huius editionis, moneam. Col-lectio mea complectitur synodos, quae e codici-bus manuscriptis descriptae hic prima vice typis excuduntur, et synodos olim prelo subiectas. Has ad vcrbum repeti curavi, singularum synodorum prooemiis aliisque ad statuta non pertinentibus relatis inter observationes communes. Illae vel ex codicibus manuscriptis sunt descriptae, vel ex tabulario ecclesiae cathedralis Wlad. depromptae, ut suo loco notatur. Quod ad codices manuscri-ptos cathedrales attinet, parvus labor erat in iis describendis, paucis enim exceptis, integri sunt, perspicuis litteris exarati, mendis carent. Maius negotium facessiverunt mihi codices manuscripti privati, in quibus multa vel temporum vel homi-num culpa corrupte et depravate leguntur. Itaque textus in primis mihi erat restituendus, quod ut perficerem, iam lacunas explevi additis iis, quae mea coniectura deerant verbis, quae uncis inclusi, iam locutiones obscuras in annotationibus ad rectum sensum redigere conatus sum. Caeterum in textu nihil immutavi omniaque, quae in vetu-stioribus codicibus barbare dicuntur, ex industria reliqui, sperans fore, ut attenta, repetita lectione intelligi possit, quod primo obtutu obscurum vel absonum videatur. Quum plura unius codicis exem-pla manuscripta ad manus mihi essent, lectiones variantes sedulo annotavi, commentariosquc histo-rici et canonici argumenti adieci ubi opus erat, ut res magis iis lectoribus paterent, quibus insti-tutiones gentis nostrae Polonae non omnino sunt notae. Ex eadem causa praomisi succinctam nar-rationem de origine, divisione, finibus, mutatio-nibus, quas decursu octo saeculoruin dioecesis Wlad. est passa. 

 Ubi series synodorum enumeratur, smgulis synodis adieci ea, quae  ad statuta non pertinent, e. g. litteras convocatorias earum synodorum, qua-rum statuta non reperi, speraas fore, ut aliquan-do in laeem prodire possint, si forte adhuc la-tent; annotavi originem codicum manuscriptorum; apposai indicem episcoporum Wladislaviensium. Tandem, maioris perspicuitatis gratia adiunxi ta-bellam geographicam, in qua limites antiquae et hodietnae dioeceseos Wladislaviensis repraetavi;









BREVIS NARRATIO HISTORICA

DE

EPISCOPATU WLADISLAVIENSI ET POMERANIAE. I.

DIOECESIS.



§ l. Origo Dioecesis. Nullius fere dioeceseos initia tanta caligine offusa sunt, quam Wladisla-viensis seu Ouiaviensis. De origine aliorum epi-scopatuum in antiqua Polonia opiniones iam satis firmatae sunt ad rationes criticas, unius dioecesis Wlad. erectio et fundatio ne per coniecturam quidem explorata est virique docti ex consilio rem tam arduam et perplexam vitare videntur. Mini-me quidem spero me in tanta opinionum varieta-te aliquid certum afferre posse; sententias tamen autorum praestantissimorum lectori benevolo pro-ponam, quodque singularum sit meo iudicio mo-mentum indicabo. Yeritas tum demum ad liquidum explorari poterit, quum ignota hucusque docu-menta historica in lucem protracta erunt.

 TJsque ad tempora clarissimi historici episcopi Naruszewicz 1), omnes rerum polonicarum scripto-res Johannem Długossium 2) secuti, affirmabant primum Poloniae regem Miecislaum (a. 962—992), suscepto baptismate a. 966, fuudasse duos archie-piscopatus, Gnesnensem et Cracoviensem, et septem episeopatus, eorum numero Crusviciensem, ab al-tera sede dictum Wladislaviensem. Eelatio haec Dlugossii, qui in altero opere Vitm episcoporum Polonim seriem antistitum Wlad. incipit ab a. 966, id est a religione chrhtiana in Poloniam inducta, posset quidem probari, si inconcussis documentis historicis niteretur. Nam non loci an-gustia, ut quidam volunt, difficultatem parit, quum Carolus M. religionem christianam orientem ver-sus propagaturus, plures sedes episcopales parum inter se distantes fundasset, sed narratio ipsa nul-lo documento firmata, fide digna haberi nequit. Disquisitiones etiam criticae satis demonstrarunt eam coneiliari non posse cum documentis histori-eis, quorum ftdes exploraia esi Caeterum unus est inter omnes rerum annalium scriptores Dłu-gossius  qui originem episcopatus Wlad. ad ipsa

 1) Historya narodu polskiego. Warszawa 1780 r.

initia rei christianae in Polonia referat; quum vero saec. XV demum vivat, quum non constet, unde opinionem suam hauserit, testimonium eius nullius est momenti. Fallitur itaque Dlugossius dum haec dicit. Quum vero malae fidei vir tam spectatus argui nequeat, inconsultam fallaciam explicare conemur, quidque veri sit in narratione eius vi-deamus.

 Nostra sententia a primordiis ipsis religionis christianae in Polonia in oppidis, quae Długossius tanquam sedes episcopales designat, ecclesiae sunt conditae sacerdotesque instituti, fortasse cum cha-ractere episcopali, ut in prima Ecclesia chorepi-scopi erant. Plures ecclesiae tum temporis non videntur in Polonia fttisse. Sunt autem conditae in locis insignioribus, quaeiam tum, jam paulo post se-des principum sunt factae, ibi etiam et populus cul-tior, et sacerdotum maior a paganis securitas. Si geographicum situm animadvertamus, primo obtu-tu patet contineri eas angusto limite, qui a sep-tentrione ad meridiem tendens, parte occidentali terras a Germanis occupatas contingit. Orientales plagas Poloniae (quae, quam late patuerint igno-ramus), incolcbant regnante Miecislao et succes-soribus, populi nondum conversi, iugi christiani impatientes, ad illud repellendum socia arma iun-gentes cum finitimis paganis Prussis, Masovitis, Lithuanis, Esthonibus, Jadwingis, Ruthenis. Ne-glecta itaque parte orientali principes Poloni omnem curam adhibuerunt, ut in regionibus occidenialibus res christiana promoveretur. Ita factum est, mt crescente, numero fidelium et sacerdotum paro-chiae primitivae a regibus Polonis tempotis sue-cessu in sedes episcopales mutarentur. Neque ali-ter Crusvicia et Wladislavia ad dipitatem ioM episeopalis pervenit.

 Quo tempore id acciderit, ignoramus. Anna-limm scriptor Boguphalus, episcopus Posnaniensis ( 1253)  narrat quidem   1) episcopatus  Wlad.















IV

 fundatorem esse Miecislaum II (1025—1034 a.); sed quum erectionem dioecesis Posnaniensis (fun-datae a. 958) tribuat Boleslao Chrobro, inter episcopatus ab eodem rege conditos Colbergensem omittat: relatio eius fidem facere nequit.

 Julianus Bartoszewicz 1) innixus bullae Euge-nii III de anno 1148 2), ad eundem annum re-fert originem episcopatus Wlad. Assertionem eius falsam esse ipsa bulla probat, qua non dioe-cesis Wlad. erigitur, sed episcopatus iam existens in protectionem B. Petri et Sedis Apost. suscipi-tur pluraque privilegia eiusdem episcopo a S. Se-de conceduntur. Mentionem enim facit pontifex le-gati apostolici Aegidii Tusculani, qui una cum Boleslao Nobili (Krzywousty) terminos dioecesis Wlad. a. 1123 constituerat, deinde enumerat et confirmat possessiones episcoporum Wlad. 3) nem-pe: castrum Wolborz, proventus ecclesiarum Za-wichost et Sandomiriae, praeposituram S. Micha-elis Gracoviae, castrum Gdańsk cum decima tam annonae, quam omnium eorum, quae de navibus solvuntur, castrum Łagów in terra Sandomiriensi, donatura episcopo Wlad. a Wladislao Hermano, si fides Długossio 4).

 Hodierni quidam historici affirmant episcopa-tum Wlad. conditum esse a Boleslao Audace (a. 1058—1080), qui bulla clarissima 5) Gregorii YII excitatus, deplorantis perturbationem hierar-chicam in Polonia, quum pauci tum essent epi-scopi, neque satis constaret a quo pendeant me-tropolita, una cum legato apostolico hunc in finem misso, tres episcopatus fundavit et dotavit: Wla-dislaviensem, Plocensem, Lubussiensem. Haud nil ambigam verane sit ista assertio, id saltem omni-no certum a temporibus demum Boleslai Audacis nominari primum in historia Polona episcopos Wladislavienses.

 Ex iis, quae hucusque allegavimus, probatum est neque in annalibus, neque in ullis documentis historicis mentionem aliquam episcopatus Wlad. fieri ante a. 1080. Nihilominus tamen quidam historiei originem eius referendam esse putant ad Boleslatum Ohrobrum (992—1025), atque opinio-nem suam confirmant testimonio clarissimi anna-lium scriptoris Ditmari, qui describens percgrina-tionem Gnesnensem Ottonis III congressumque

1) Encgklopedya powszeehna, Orgelbr. T. III. p. 636. 2) Asservatur Craeofiae ia Musaeo princ, Czartoryski. Exempla eius vide apud Rzyszczewski, Codex dipl Pol. T. II. 1, Perlbaeh, Pomtmreil. Urkmdmbuch p. 1., Bie-lowski, Mmum. hist. Pd. T, II. p. 13.

3) Bartossiewicz ibid. alterum errorem eommittit, quum possessiones hic expressas, dieit fuisse limites dioecesis Wlad. 4) Liber beneficior. T. III. 620, et Katalog krakoww apud Bielowski, Monum. III. 337.

 5) A. 1075, apud Mansi, SS. Coneil collectio, T. XX. 60, Bielowski lib cit, I 367, Codex dipl. Maioris Polan. I. 6.

 eius cum Boleslao Chrobri, haec habet: necmora, fecit ibi archiepiscopatum, ut spero legitime, sine consensu tamen praefati praesulis [Ungeri eppi Po-snanien.], cuius dioecesi omnis haec regio subiecta est, committens eundem praedicti martyris [S. Adal-berti] fratri Kadimo, eidemque subiiciens Reinbernum Cholbergiensis ecclesiae episcopum, Popponem Craco-viensem, Johannem Wiotislaensem, Ungero Posnaniense excepto 1). Per Wiotislaensem intelligendum esse Wladislaviensem episcopatum, non Wratislavien-sem, coniicit ipse Naruszewicz 2). Nulli etiam historico contigit detegere vestigia aliqua episco-patus Wratislaviensis ante an. 1053 3) omnesque priorem eius sedem assignant in Smogorzew et Ryczyn, unde demum Wratislaviam est translata, quae virorum doctorum asserta constans firmat traditio. Eorum itaque opinione quinque erant in Polonia regnante Boleslao episcopatus (Cracovien-sis, Gnesnensis, Posnaniensis, Colbergensis in Po-merania, et Wladislaviensis in Cuiavia), spectato-que parvo numero fidelium necessitatibus eorum spiritualibus satis consultum erat. Assertionem hanc neque probamus, neque refellimus, quum nullis, praeter dubium testimonium Ditmari, do-cumentis confirmetur 4).

 Sive vero Boleslao Audaci tribuamus funda-tionem episcopatus Wlad., sive originem eius re-feramus ad antiquiora tempora: una adhuc non minima manet difficultas. Initiis eius ingesta est constans traditio de primitiva fundatione in Cru-svicia, unde posteriori demum tempore (cir. a. 1160) Wladislaviam sedes translata esse fertur. Augustior prae caeteris urbibus Poloniae Mt Crusvicia principemque tenebat locum non in dioecesi solum, sed etiam in civitate. Ibi prima sedes ducum Poloniae, quae dein Gnesnae, Posna-niae, Cracoviae fuit; inde exiit progenies Piasto

1) Chrmici Ditmari Episeopi Mersepurgii libri VII, nunc primum in lucem editi, aucf. Reinero Reineceio Stein-hemio. Francofurt. M. D. LXXX. fol. 43. In posterio-ribus editionibus loco Wiotislaensem, Iegitur Wrotizlaensem. Cf. apud Bielowski, Monum. hist. pol. T, I. 260.

 2)       Historya narodu pols. ad an. 1000, adnotat. X. qtti vir doctissimus paulo infra in commentario ad an. 1054, ipse se confutat, atqtre de origine episcopattts Wlad. plura absona congerit, quae eo anctore repetit Ostrowski, Dzieje i prawa Koictoh Polskiego T. I. § 8 et § 18.

 3)       Cfr. Heyne, Dokumentirte Gemhichte des Bisth. Breslau T. I.

 4)       Commentator Annalium Vincentii Kadłubek, editio a. 1616, Dobromili, pag. 130 dicitt Bokslaus primus, dictus magms et animosus, qui Polonim elirabri nuncupatur..,, sex eathedrales ecclesias: Posnamenmm, quam primo funiamrat, in cuius medio ecclesiae tumulatus quhscit, Gnesnensem, post Masoviensem, quae nune Piocensis dieitur, Cracopiensem, Wratislaviensem et Lubieciensem, Kuiaviensem, quae nunc Wladislaviensis nuncupatur, fundat; quae verba in edictionc ad rationes criticas adaptatft (in Monum, hist. Pol Bielowski, T. II) desiderantur.















V

rum, quae Poloniae primos principes regesque dedit. Quum vero sita esset ad lacum Goplo la-tius olim quam nunc patentem, simul forum erat rerum venalium totius regni maxime celebratum commercioque et commeatu summopere fiorebat. Ibi etiam primum iilatum est lumen Evangelii, si fas est fidem dare vetustae traditioni de angelis ad plaustrarium artificem, Piastum, devertentibus praestitumque hospitalitatis officium mirifica da-pum auctione rependentibus 1). Praetermissa ta-men fabulosa ista traditione, ecclesia Crusvicien-sis ab antiquo gravissimas in republica Polona tuita est partes; fuit enim ecclesia Collegiata, neque quisquam ad memoriam posteritatis propa-gavit, a quo vel quando titulo hoc insignita fuerit, quum caeterarum in Polonia collegiatarum auctores bene sint noti. In diplomatibus ab episcopis Wlad. editis, spatio plus quam 150 annorum secundum canonicos Wladislavienses nominantur Crusvicien-ses, nonnunquam hi illis auteponuntur. Yetustis-simis temporibus supremae in Ecclesia dignitates conferebantur praelatis Crusviciensibus. Saeculo praesertim XIII et XIV ecclesia collegiata Crusvic. non minus quam cathedralis floruit, posteriori etiam tempore splendor eius nihil immutatus est. Quum enim saec. XV lex lata esset de non reci-piendis plebeis ad maiores ecclesias, privilegium istud capitulum Crusvic. sibi etiam vindicavit atque tui-tum est ad interritum reipublicae, caeteris colle-giatis legem aetatis novae ingenio et moribus non convenientem non observantibus. Bona cano-nicorum Crusviciensium pari tutela et praesidio ac cathedralia et episcopalia Casimirus dux Cuia-viae et Lanciciae protegi voluit magnisque privi-legiis donavit 2). Dos ecclesiae collegiatae Crusv. quam maxima erat amplitudineque sua aequabat permagnas possesiones ecclesiae cathedralis Wladisl. Quum vero minorem canonicorum numerum ale-ret, hi multo ditiores erant quam cathedrales, quod non immerito conqueritur episcdpus Rozdra-żewski in documento Poenitentiarios Wlad. eri-gente 3). Quae dotatio tam munifica non mediocre est indicium collegiatam Crusvic. erectam fuisse iis antiquissimis temporibus, quando liberalitas erga Ecclesiam praecipua laus divitum esse videbatur. Fueritne Crusviciae et quamdiu sedes epi-scopalis, nil ambigere volo. Primos illos praesu 1) Dlugosz, Hist. Polon. lib. 1. T. I. 98, edit, Alex. Przezdziecki Crac. 1873; Annales Boguphali apud Bielo-wski, Monum. hist. Pol. II. 478, et Chron. Mierzwae ibid. II. 185.

 2) Documentum authentieum datum anno incarnatio-nis Domini M. CC. L., pridte nonas octobris, in domo fratrum predicatorum in Syradz; habet appensa sigiUa Fulconis archiep, Gnesn., ducis Casimiri, Thomae epise. Wratisl., et Michaelis episc. Wladisl.

3) Acta Capit. Wlad. lib. 27, fol 303.

les, de quibus Dtugossius loquitur, non fuisse episcopos dioecesanos sed parochos, facile ex eo-dem historico colligitur. Ipso enim fatente, non Crusviciae sedem habuerunt, sed tres priores ha-bitaverunt pencs ecclesiam ligneam in vico Dzwierz-no, duo posteriores in Parkanie, omnesque sepul-ti sunt in looo suae sedis. Nullibi etiam, sive in annalibus, sive in diplomatibus nominantur, nihil-que momenti habuerunt ad res tum publicas, tum ecelesiastieas, quod facile explicatur exigua pa-rochialis dignitatis auctoritate in ecclesiastica hie-rarchia. Sextus demum, Johannes Baptista, sedem suam Crusviciae habet ibique moritur, ut apud Długossium 1) iegimus: Melligens Gregorius papa VII Crusviciensem episcopum Andream diem obiisse, Baptistam, natione Romanum, in eius locum AD. 1082 sedi Crusviciensi annis citra septem praesi-dentem, surrogavit, virum prudentem quidem et mo-destum, sed a scientia linguae Polonicae extorrem; Mc... AD. 1097... mortuus.., in Crusviciensi eccle-sia primus inter omnes suos praedecessores accepit sepulturam. Quae verba historici Poloni satis con-firmare videntur opinionem illorum, qui fundatio-nem dioecesis Wlad. ad tempora Boleslai Auda-cis et bullam Gregorii VII referunt. Ab illo Jo-hanne Baptista incipit series episcoporum, quorum sedes prima Crusvicia fuit.

 Si res ita se habet, altera manet difficultas: quo tempore et qua de causa sedes Crusviciensis Wladislaviam sit translata. Długossius in prooe-mio Vitae episcoporum Wladislaviensium 2), haec dicit: Quo autem tempore, quove gratiae anno, sub quibus etiam principibus Potoniae, et sub quo Wla-dislaviensi episcopo translatio huiusmodi celebrata et confecta sit, parum constat; nulla enim super his exstapt litterarum monumenta, sed nec memoria a pris-cis ad nostram aetatem traducta. In biographia vero episcopi Honoldi Dlugossius 3) loquitur: Sub huius (Honoldi) temporibus et pontificatu, coniec-turor ego, ecclesiam Crusviciensem de prisco suo loco in Wladislaviam translatam. Keque ipse Dlu-gossius itaque audet designare accurate tempus translationis, sed „coniicit" solum eam accidisse sub episcopo Honoldo, qui quatuor annos dioece-sin regebat, et a. 1160 mortuus est. Cui coniec-turae adversatur bulla Eugenii III de a. 1148, ubi iam Warner dicitur esse episcopus Wladisla-viensis. Translatio itaque, si quando fuit, accide-rat ante tempus a Długossio assignatum. Nil ta-men est, quod veram habeamus relationem histori-ci, qui saecuio XV demum vivit, quae nuiiis do-cumentis confirmatur, de qua nullus praeter DIu 1) Vitae Episcoporum Poloniae, pag, 186. 2)       Vitae Episcaporum. Polonim, pag. 180). 3)       lib. cit. p. 188,

 















VI

 gossium scriptor mentionem facit. Caeterum ipse j Długossius oblitus eorum, quae in Vitis Episcopo-rum dixerat, in geographica descriptione Poloniae, praemissa Historiae Polonae, annum translationis alium ponit. Narrat enim Wladislaum Hermanum urbem Wladislaviam condidisse ibique sedem epi-scopalem Crusvicia transtulisse 1). Ex historia vero notum est Wladislaum Hermanum regnasse paulo post illa tempora, ad quae origo dioecesis Wlad., documentis confirmata, pertingat. Inter commenta itaque ponenda est tota narratio de se-de Wladislaviam translata.

 Commentitia etiam videtur esse causa trans-lationis, quam Diugossius 2) his verbis refert: quo (oppido Crusvicia) processu iemporis in solitudinem et desertationem redacto, cum illud et mercatorum et civium frequentia deseruisset, ad locum magis habita-bilem et cultum, oppidum videlicet Wladislaviense, ad flumenta Vistulae, alias Wislae, situm, ex Crusvicia translata est. Wladislavia enim tum temporis silvis continentibus undique cincta, nisi per fluvium Vi-stulam nullum alium praebuit facilem aditum. Dici etiam nequit „magis habitabilis" urbs nuper con-dita (Wladislavia), quae adhuc saec. XV aetate Długossii sine moenibus erat, nihil momenti ha-buit, sola ecclesia cathedrali insignis fuit. Eatio itaque a Długossio allata futilior est, quam quae suscipi queat, narratioque eius de translatione episcopatus Crusvicia Wladislaviarn aperte cum veritate historica pugnat. Certe non loci opportu-nitas, sed res sive politicae, sive ecclesiasticae po-terant esse causa translationjs. Politicis rationibus duci potuisse Wiadislaum Hermanum coniicitur ex eo, quod relieta Cracovia sedem regni fixit Plociae, novamque urbem, Wladislaviam, condidit, ut episcopus ibi habitaret haud procul (6 millia-riis) a principe suo.

 Quum itaque tot tantaeque ambages undique occurrant; quae partes tribuendae sunt urbi Crus-viciensi, quidque sentiendum de traditionibus cum ea connexis? Jam Bartoszewiez 3) animadvertit auetoritatem, quae urbi Crusviciensi in antiquitate nostra tribuatur, suas peeuliares rationes debuisse habere, magnumque nomen urbis huius vetustissi-mae, praeter aHa, etiam sedi episeopali adscriben-dum esse. Inde opinatur duas fuisse primum in Cuiavia dioeeeses, posteriori demum tempore in unam iunctas eanonice. Confirmare hanc opinio-nem videtur bulla Innocentii II de a. 1133, enu

1) „Wladislavia.., a Wladisiao monarcha... Kazimiri I R.P. filio... condita, qui pro illius incremento sedem pontificalem Crusviciensem in eam astruitur transtulisse." Długossii Historia Polon. T. I. 51.

2)       Vitm Mpisc, Poloniae, p. 180. 3)       Encykloped. powsz, Orgelbrandi, T. III. p. 635.

merat enim separatim inter episeopatus Polonos Crusviciensem et Wladislaviensem 1), sed quum plura repugnantia contineat 2), fidem bulla haec non meretur. Si sedes episcopalis translata, cur non capitulum tam munifice dotatum? Difficulta-tem istam sponte se obiicientem removere conatus est Dlugossius sollerter et facunde, ut solet: Sa-lutarem autem et iustam servasse videtur primarius eius translator normam: nam Crusviciensi ecclesiae in translatione huiusmodi nihil videtur praeter prae-sulem abstulisse, sed omnes illi personatus, dignita-tes et praebendas, absque omni mutilatione integras reliquisse, quas et in diem hodiernum retinet 3). Aut itaque nulla hic unquam fuit sedes episcopalis, sed sola ecclesia collegiata ab ignoto quodam prineipe erecta; aut separata exstitit dioecesis cum eapi-tulo cathedrali, quod post unionem canonicam utriusque episcopatus Crusviciae remansit suasque possesiones et privilegia retinuit. Si altera conie-ctura vora esset, sponte sequeretur, urbem Wla-dislaviam, non minus quam Crusviciam, vetustam esse. Re vera, fabulosum est, quod Diugossius 4) aliique referunt de Wladislavia ab Wladislao Her-mano condita. Vetustissimus annalium scriptor in Polonia, Gallus 5) sub Boleslao Chrobry ita de Wladislavia loquitur, ac si esset urbs insignis; neque errant, qui Wladislaviam ante religionem christianam in Poloniam inductam exstitisse pu-tent, etsi non eodem nomine. Originem ethnicam urbis huius Cuiaviensis probant urnae, quae ho-diedum in areis eius effodiuntur.

 Quum regnante Miecislao et successoribus re-ligio christiana ab oeeidente orientem versus pro-pagaretur primumque illa loca illustraret, quae propius ad occidentem accedebant: Vladislavia cis Vistulara iacens, prius quam Plocia, ultra Tistu-lam sita, ecclesiam christianam habuit. Non solum vero ecclesia christiana prius Wladislaviae quam Plociae aedificata est, sed mea saltem opinione sedes episcopalis prius Wladislaviae quam Plociae est erecta. Si enim successu temporis fines dioe-cesis Masoviticae ultra Vistulam sunt prolati ter-rasque continebant ad sinistram eius ripam iacen-tes, cur exiguus ille limes Wladislafiae adiacens finitimusque dioecesi Masoviticae non ad Plociam,

 1) Quorum quidem episcopatmm nomina hec sunt: inUr Albiam et Oderam Stetin et Lubus, ultra Oderam vero Po-merana, Poztnan, Gnezen, Craco, Wartizlav, Cruciwiz, Mazovia et Lodilaennis. Codex dipl. major. Polon. T. I. p. 9.

 2) Ut probat Maroński in Biblioteka Warszawskt, an. 1883 T. H. p. 182 sq.

3) Vitae Mpiscopor. Polon, p. 180. 4) Hist. Polon, T. I. 51.

5) Chronicon, apud Bielowski Monum. Mst PoL T. I. p. 404.









VII

 sed ad Wladislaviam pertinebat 1)? Una solum hypotesis eiusmodi limitationem explicare potest: si ponimus episeopatus esse erectos pro singulis provinciis, ita ut Gnesnensis complecteretur Po-loniam Magnam, Cracoviensis Poloniam Parvam, Wladislaviensis Ouiaviam, Plocensis Masoviam excepta terra Warsaviensi, quae penes priscam dioecesim Posnaniensem remansit.

 Antiquissimis iam itaque temporibus utraque urbs, Crusvicia et Wladislavia, habuit ecclesiam christianam suumque parochum, cui fortasse plu-res sacerdotes subditi erant. Parochos istos cha-ractere episcopali insignitos fuisse, verosimile est, quum fere ubique primi religionis christianae prae-cones episcopi fuerint. Ita Albertus, priusquam a. 1140 episcopus Wolinensis a pontifice nomi-natus erat, episcopus fuit et munere Yicarii Apo-stolici in Pomerania fungebatur. Christianum, monachum Cisterciensem, ante erectionem epi-scopatus Culmensis iam dignitate episcopali prae-ditum fuisse scimus ex historia. Idem apud nos in ipsis initiis rei christianae fieri potuisse eo li-bentius admittimus, quo maior perturbatio fuit in hierarchia ecclesiastica, quum episcopi eligerentur iam a capitulo, iam a clero, iam a principe; quum saepius duo episcopi unam sedem invade-rent 2). Fortasse in Cuiavia duo sunt instituti episcopi. Posteriori tempore unus ex iis iurisdi-ctionem episcopalem et regimen dioecesis obti-nuit, cuius rei memoriam fabula Diugossiana de sedis translatione sub Honoldo adumbrare videtur. Quo id tempore acciderit, nullum docet histori-cum documentum. Bulla Eugenii III solius Wla-dislaviensis episcopatus possessiones enumerat, Crusvicienses ne memorat quidem, optimeque con-ciiiari potest cum narratione Długossii affirmantis translationem sedis 15 annis post accidisse. For-tasse propter unionem hanc episcopus Michael ecclesias Crusviciensem et Wladislaviensem vo-cat germanas,   quum  in synodo   a.  1233   altera

 1) Mieeislao regnante religio christiana propagata est ad fines Masoviae, non ultra, ita ut regio Warsavien-sis falsis numinibus addicta, in paganismo perseveraret tum etiam, quttm episcopatus Masoviticus conversis incolis dextrae ripae Vistulae erectus est. Haec est causa, quod Warsovia ad finem reipubljcae Polonae ad dioecesim Fosnaniensem pertinebat, nempe illam priscam dioecesin quae initiis rei christianae in Polonia erecta limites vagos habuit. Quod tam sero ad Christum sunt conversi Maso-vitae, tribuendum est eorum indoli durae et obstinatae. Quo difficilior conversio, eo pertinaciori animo observatur religio; nude Masovitae perstiterunt in fide integri dum pestis Lutherana caeteras provincias reipublicae macularet. Idem apud SamogWos fieri videmus, qui ultimi quidem sunt inter nationes Europae ad Chrisfcum conversas, sed post conversionem verae pietatis exemplo caeteris praelucent.

 2) Malo huic mederi studuit pontifex Pasehalis II per legatum Gwaldonem, episcopum Bellovacensem, an. 1104.

 vice archidiaconum in coilegiata Crusv. instituit; fortasse ideo antiquissimus rerum Polonarum scriptor, Gallus, familiarem sibi episcopum Pau-lum dicit non Wladisiaviensem, sed Poloniensem episcopum 1).

 Quum tot tantisque caliginibus offundatur ori-go dioecesis Wlad., exspectanda est maior lux, quam afferre possunt nova, hucusque latentia, documenta. Praetermissa itaque hypothesi de pri-mitiva ecclesia Crusvicensi, de duplici dioecesi Crusvic. et Wlad., id unum affirmare possumus dioecesin Wlad. regnante Boleslao Audace circa an. 1075 iam extitisse, quum ad id tempus histo-rica documenta pertingant.

 § 2. Limites dloecesis. Crusvicia et Wladi-slavia, haec vera, illa opinabilis sedes dioecesis Wlad., sitae sunt ex adverso in extremis limiti-bus provinciae Polonae, cui Cuiavia nomen. Inde dioecesis antiquissimis temporibus saepius Cuia-viensis quam Wladislaviensis dicebatur, et ab ini-tiis suis continebat totam hanc provinciam ratio-ne politica divisam in duos palatinatus, Juniwla-dislaviensem et Brestensem. Quo tempore iurisdi-ctioni episcopi Wlad. sit subdita Pomerania Po-lona, quae a Germanis Pomerella dicitur, et a sinistra ripa Vistulae fluvioque Noteć ad ma-re Balticum patebat, designari nequit. Eam iam ab antiquo in ditionem Polonorum venisse, non ambigua indicia historica probant. Anno enim 1000 Otto III in congressu Gnesnensi cum Polo-niae duce Boleslao inter aiios episcopatus Polo-nos erexit Colbergensem, primumque Pomeraniae praesulem nominavit Reinbernum, qui tamen bre-vi post, quum operae Evangelicae vix ullos con-spexisset fructus, relicta Pomerania in aulam prin-cipis Polonorum contendit veratn religionem Ruthe-nis praedicaturus. Subiecta erat itaque saltem tunc Pomerania Polonis, quod ipse Hartknoch 2) concedit; retineri tamen in potestate non potuit propter crebras seditiones, quas reges Poloni coercere non poterant bello occupati cum Ger-manis regiones occidentales perpetuo invadentibus. Ne vero ius suum ad hanc provinciam dimittere viderentur, expeditiones iteratis victos suscipie-bant Marte iam magis, iam minus propitio. Tan-dem a Boleslao, cui cognomen „Obliquo ore" Po-merania est subacta; qui rex, ut provinciam nu-per acquisitam arctius cum Polonia coniungeret, lumen Evangelii Pomeranis inferri curavit. Ad opus Evangelicum designatus est o Boleslao Otto, episcopus Bambergensis, qui in aula Wladislai Arminii capeliani munere fangebatur et linguae polonae   eique similis  pomeranae,  peritus erai

1)         Apud Bielowski, Monum hist. Pol, I, 427. 2)         De republka Polonia, Ilb. 1, c. 6, n. 6»

 









VIII

 Expeditionis sacrae praeclari erant effectus ita, ut Albertus, Ottonis socius, episcopus consecra-tus novae dioecesi Pomeranae, Julinensi vel Wo-linensi, praeficeretur, cuius sedcs postea a. 1174 in vilam Kamin cst translata. Jam tum Pome-rella una cum Lauenburg et Bytow ad dioecesin Cuiaviensem pertinuisse videtur, nulla enim exstant vestigia pactionis de cedenda iurisdictione episco-po Cuiaviensi per Caminensem, principalisque urbs huius terrae, Gdansk, in bulla Eugenii III de a. 1148 annumeratur episcopatui Wlad. vi illius limitationis, quae per legatum Aegidium a.  1123 dioecesibus constituta erat.

Inde   a  Boleslai   temporibus magis magisque

firmabatur   religio christiana   in Pomerania tum

opera principum fideliter in obsequio et clientela

regum  Polonorum   perstantium,   tum  labore   et

praedicatione monachorum.   Iam enim Sobieslaw,

dux   Gedanensis,   a.  1186 fundavit monasterium

Cisterciense Olivae;   paulo post plura alia erecta

Pelplini,   Koronow,   Zukow.   Res in peius abire

coeperunt, ex quo Crucigeri a Conrado, duce Ma soviae, vocati et terra Culmensi,   Pomeraniae fi nitima,   donati,   hanc  provinciam   malis   artibus

sibi  vindicare  adnitebantur.  Inde bella diuturna

cum Polonis exorta, quantum detrimentum mori bus et disciplinae ecclesiasticae in Pomerania in tulerint,   vix enarrari  potest.   Una   cum   opibus

crescebat audacia Crucigerorum. Pomerania pau lisper potiti, iam partem dioecesis Wlad.   a me tropoli   Gnesnensi   avellere   conabantur   eamque

archiepiscopatui monastico Rigensi  subiicere vo lebant,   sedem   episcopalem   Gedani  vel  Gnewii

assignantes. Neque tum machinationibus istis absti nuerunt,   quando   Summus  Ordinis  Magister  ad

castra  Lutherana defecerat.  Quare synodus Pe tricoviensis an. 1551 episcopis Cuiaviensibus iniun git, ne unquam titulum episcoporum Pomeraniae

dimittant   causamque decreti affert: ne Pomerania

processu temporis se alienet a districtu Wladislavien si 1).   Inde  usque  ad finem reipublieae episcopi

dicuntur Wladislavienses et Pomeraniae, Pomeraniam

tamen tanquam  a Wladislavensi diversam  et sui

iuris dioecesin habent, utpote quae moribus,  in genio,  natura incolarum   Cuiaviae multum dissi miiis,  ab antiquo tempore suum habuit arehidia conum,   qui   semper   praelatis   Wladislaviensibus

annumerabatur;   suum  officialem  generalem Ge

1) En verba synodi provincialis: Quemadmodum ad dioecesim Wlad. pertinebant semper et pertimnt terrae Cuiaviae et Pomeranitte, Dnus vero episcopus Wlad. in suis processibus ac litteris scribit se episcopum Cuiaviensem: aimonet synodus, ut Dominatio sua scribat se episcopum non Cuiavtensem, sed Wladislaviensem et Pomera-niae, sub quo nomine intelligi potest Cuiavia et Pome-rania, ne Ponmranim etc.

 dani habitantem;   separatim etiam synodi pro ea dioeeesis parte convocabantur.

 Totam itaque Cuiaviam et Pomerelkm cum Lauenburg et Bytow complectcbatur dioecesis Wlad. Ad septentrionem contingebat mare Balti-cum, ad orientem disiungebatur Vistula a dioece-sibus Pomesaniensi, Sambiensi, Culmensi et una parte Plocensis, cuius alteri parti confinis erat in sinistra ripa Yistulae, ubi terra Gostinensis. Ad occidentem et meridiem finitimam habuit archi-dioecesim Gnesnensem; septentrionem versus ad ripas Lebae attingebat dioecesin Caminensem.

 Iidem fortasse limites dioecesi nostrae erant constituti ab Aegidio, legato, Callixti II an. 1123 in Poloniam missi; quum tamen non satis accurate essent descripti, posteriora documenta iteratis vi-cibus terminos dioecesis definiunt. Ita v. g. anno 1252 coram legato Sedis Apost. Hugone, S. R. E. Card., conquestus est episcopus Cuiaviensis, quod episcopus Sambiensis partem dioecesis Wlad. sibi vindicasset 1). Lis diiudicanda a legato Sedis Ap. commissa est Gerardo Ord. S. Dominici, cuius sententia nobis ignota. An. 1264 coram Anselmo, episcopo Warmiensi, qui tum legati Apostolici munere fungebatur, accusarunt episcopus et capi-tulum Wlad. episcopum Pomesanum vel Quidi-nensem (ut in documento dicitur), quod terminos Wlad, dioecesis perturbat, magnam partem eiusdem diocesis, totam videlicet insulam, quae Solovo ) nuncupatur, ad suam diocesim usurpando, et iura episcopalia ibidem exercendo 3). Causae huius iudi-ces dedit legatus praepositum et archidiaconum Plocenses; quo modo res sit iudicata, nullum do-cumentum docet, sed abhinc Solovo ad Cuiavien-sem dioecesin pertinere desiit.—Celebriores erant controversiae cum episcopis Plocensibus. Indicium earum est arbitrium Janislai archiepiscopi Gnesn. et Domarati episcopi Posnan. in lite Gervardi episcopi Wlad. cum Floriano Plocen. a. 1321. Causa liti erants plures ecclesiae in terra Dobrzi-nensi, quas episcopus Wlad. sibi vindicaverat, atque in earum possessione permansit 4). Compro-missi sententiam confirmavit Joannes XXII a, 1327 rogante Matthia episcopo Wlad. 5). Itaque, etsi ad dextram ripam Vistulae sita,   iam ab antiquo ad

 1) Perlbach, Pommerellisches Urkundenbuch. Danzig 1882 p. 120 N. 138.

2) Poloniee Zutawa.

3) Rzyszczewski, Codex dipl. Polon. T. II. p. 69 N, 88, et apud Perlbaeh, l. c. p. 170 N. 203.

 4) Nominatim; Szpital; Bobrowniki et Przypust. Przy-pust ad sinistram ripam Vistulae iacet Loea in doeumen-tis enumerata cum ecolesiis istis iure parochiali iuneta, erant episeoporum Wlad., qnare non mlnm temporaiem, sed etiam eeciesiastieam potestatem super ea sibi vindca-bant. Rzyszczewski, Codex dipl. T. II. 232, N. 240.

5) Theiner, Monum. hist, Pol 1. 302,

 















IX

 dioecesim Wlad. pertinebant, et propterea vi praescriptionis ab arbitris episcopo Wladisl. sunt adiudicata.—Brevi post idem episcopus Matthias coram Benedicto XII expostulavit episcopum Ca-minensem in Pomerania, quod a dioecesi Wlad. duas magnas parochias 37 pagis constantes avul-serat suaeque adiecerat. Ad litem cognoscendam a pontifice delegatus est officialis Posnaniensis, 1) qui quum munus demandatum non curasset, sum-mus pontifex novis precibus episcopi Wlad. com-motus, alterum designavit delegatum, archidiaco-num Posnaniensem 2). Causae exitus ignotus nobis est. A. 1444 controversia orta inter episcopum Wlad. Wladislaum et Plocensem Paulum de pagis et decimis parochiarum in confinio utriusque dioe-cesis sitarum, per modum arbitrii est composita 3).

 Praeter tres ecclesias ultra Vistulam iacentes, quae, ut supra dictum erat, iam ante an. 1321 ad dioecesim Wlad. pertinebant, temporibus Mat-thiae Łubieński accesserunt ecclesiae in Ciechocin, Dobrzejewice, Chelmica, ZaduszniM, Nowogrod et Ztotoria (regalis). Pagi isti erant ex bonis men-sae episcoporum Wlad. Ut etiam ratione spiritu-ali ab episcopo Wlad. dependerent, Matthias Łu-bieński eos, fratre suo episcopo Plocensi Stanislao consentiente, dioecesi Wlad. adiunxit, quod Urba-nus VIII a. 1640 comprobavit 4). Eadem ratione a. 1764 Antonius Ostrowski, episcopus Wlad., ab archieniscopo Gnesnensi obtinuit, ut Wolborz cum septem vicinis ecclesiis et ecclesia Ordinis S. Francisci in Smarzewice, terrae Siradiensis, dioecesi Wlad. adiicerentur, quod a Sede Ap. eodem anno 13 Augusti confirmatum est.

 § 3. Divisio dioecesis. Dioecesis Wlad. duabus constabat provinciis, Cuiavia et Pomerania. Cuia-via in duos archidiaconatus, Crusviciensem et Wladislaviensem divisa erat; Pomerania vero, iam ab initio s. XIII unum distinctum archidiaconatum continebat 5). Utrumque archidiaconatum, Crusvi-cien. et Wladisl., coniunxit in unum Cuiaviensem episcopus Ogerius; sed iam tertius eius successor Michael in synodo dioecesana a. 1233 pristinam divisionem Cuiaviae in duos archidiaconatus resti-tuit, ita ut tres essent in dioecesi Wlad. arehi-diaconatus, qui ad finem reipublicae permanserunt. Arhidiaconi Crusv. locus residendi erat penes suam ecclesiam collegiatam; archidiaconus Wlad. tertium obtinebat stallum in cathedra Wlad.; archidiacono

 Pomeraniae, quod in hac dioecesis parte nulla erat ecclesia collegiata, locus inter praelatos Wlad. infimus assignatus est, quod obtinuit ad tempora episcopi Rozdrazewski, quando octavum stallum erectum est pro praelato Cancellario.

 Divisio dioecesis in decanatus videtur esse antiquissima. Prima eius mentio historica occurrit a. 1326 in documento recensente varias decimas et nummum S. Petri in dioecesi Wiad. collectum 1). Praeter decanatus descriptae sunt in eodem do cumento ecclesiae parochiales, non accurate qui-dem, nam in decanatu Crusviciensi ponuntur 2 2, in Raciążensi 2 2, in Wladisl. 30; in Pomerania 9 tantum et 4 abbates. Post an. 1420 dividitur Cuiavia in 7 decanatus 2), in totidem Pomerania 3). Numerus tamen decanatuum variis temporibus varius fuit. Aetate episcopi Rozdrażewski in ar-chidiaconatu Wiad. erant 2 decanatus, in Crusvi-ciensi 4, in Pomerania 10. Oirca 1750 in archi-diaconatu Wlad. numerus decanatuum auctus est ad 7, in Pomerania et Crusviciensi idem permansit, qui antea fuit, ad finem reipublicae 4).

 Index accuratior parochiarum confectus est cura Stanislai Karnkowski ep. (1577), omissa tamen Pomerania, ex quo patet 118 ecclesias tum in Cuiavia fuisse, quarum decem in manibus hae-reticorum. Indices posteriores fere 300 ecclesias exhibent. Plures tamen ab haereticis occupatae erant, quod episcopi salutis animarum diligentiores aegre ferentes, iam a regibus, iam a iudiciis re-stitutionem earum exquisierunt. Saeculo XVII propter bella diuturna numerus parochiarum ma-gnopere imminutus est, ita ut temporibus episcopi Łubieński (a. 1633) in archidiaconatu Wlad. es-sent 72, in Crusviciensi 51, in Pomerania 149. Saeculo XVIII decrescit magis magisque, anno enim 1769, praeter 49 ab haereticis cum pro-ventibus captas, 242 ecclesiae extant solummodo, qui numerus perstitit ad initium huius saeculi 5).

 Recensum fidelium non invenimus nisi in do-cumentis aetatis novissimae. A. 1728 catholici reperiuntur 210,910, dissidentes 109,112, iudaei 5,3 85. Bello sueco—russico tantopere frequentia incolarum imminuta est, ut in relatione ab ep. Ostrowski Romam missa a. 1769, recenseantur catholicorum 160,988, haereticorum 126,155, familiae iudaeorum 1,535.

Ad iurisdictionem exercendam adfuerant epi

1) Theiner, lib. cit. I. 366. 2)       Theiner l c, I. 398. 3)       Kodex dyplomatyczny Księstwa Mazowkckiego. Warsz. 1863, p. 210 N. 192. 4) Damalewicz, Vitae Vladislaviensium Episc. Crac, 1642 pag. 224. 5) Prima mentio archidraconi Pomer, apnd Perlbach p. 60 anno 1240. 1) Theiner, Monum. hist. Pd. T. I. f. 268 sq. 2)       Włocławek, Brześć, Inowroclaw, Radziejów, Raciążek, Bydgoszcz, Kruszwica. 3)       Swieć, Nowe, Lauenburg, Gdansk, Dirschau, Puck, Kościerzyno. 4)       Vide Monumenta historica dioec. Wladisl. N. I. a. 1881. 5)       Cfr. Monum. hist, dioeceseos Wlad. N. I.

 









X

scopo officiales. Origo eorum indicari nequit. Pri-ma   mentio historica   de officiali Wlad. occurrit ante an. 1400;  institutio tamen eorum certe est vetustior.   Quo tempore Pomeraniae officialis sit datus, apud auctores non invenio. Ex documentis liquet Pomeraniam saec. XY habuisse suum officia-lem  1). Etsi vero in synodis saec. XIII ab episco-pis exposcatur, ut officiales instituant, certum est in postulatione eiusmodi solius ecclesiae cathedra-lis rationem habitam esse. Gedani officialem tum nullum fuisse probat   pactum   an.   1238   initum inter episeopum Wlad. et ducem Gedanensem 2), vi  cuius hic renuntiat iudicandis causis matrimo-nialibus, quod sibi non vindicasset, si consistorium episcopale in ea urbe exstitisset. Paulo post, an. 1241   dux   Gedanensis   Sambor  legat   episcopo Wlad. castellaniam Gorrenczyn 3) eo fine, ut epi-scopi   Wlad.   locum habeant   ubi   habitent   dum munia episcopalia  in  Pomerania obeunt.   Itaque neque   eo   tempore   Pomerania   suum   offieialem habuit. Anno  demum 1389 legimus: Fr. Stepha-num episcopum  Chelmensem   et  D.   Ioannis   episcopi Wlad. vicarium  in   spiritualibus generalem per Po-meraniam 4). Saeculo XTII nominatus est officialis foraneus,   qui   primum  in  Bydgoszcz,  postea in Swiecie sedem habuit.   Iurisdictioni  eius  subdita erat pars Cuiaviae circa Crusviciam   et  meridio-nalis Pomerella.

§. 4. Suffraganei. Episcopi suffraganei adiu-mentum praesulibus Polonis eo magis necessarium erat, quod rebus politicis occupati, vix id curare poterant, quod eorum muneris erat. Quomodo sibi | consuluerint illa remotiore aetate, qua nondum a suffraganeis adiuvabantur, apud scriptores non invenimus. In dioecesi Wlad. primus Iohannes Kropidlo habet suffraganeum Fr. Ulricum episco-pum Thermopolensem, verosimiliter ex ordine equestri Crucigerorum; officialis eius generalis an. 1404 erat episcopus Taurisiensis in partibus infid. Fr. Ioannes 5). Creslaus de Kurozwęki, episcopus apud regem Joannem Albertum an. 1500 obtinuit edictum, quo abbates monasterii Koronów in perpetuum muhus suffraganei Wlad. obire obligabantur, quod in capitulo generali Cistercii a. 1502 a ministro generali confirmatum est. Edicto regio non obstante, plures episcopi spretis monachis dignitatem sirtraganei conferebant prae-latis vel canonicis capituli sui. Ita v. g. Drze-wicki a. 1515 nominavit Alexandrum de Miszin suffraganeum suum et eanonicum Wlad. 6), epi

scopum in partib. infid. Margaritensem, qui titu lus fere semper a Sede Ap. suffraganeis impo nebatur in dioecesi Wlad. Ad augendos proventu episcopus Iohan. Karnkowski a. 1536 donavi suffraganeis Wlad. pagum et parochiam Dobrcz Episcopi Wladisl. qui muneris sui negligentiorei erant, suffraganeos sibi ex regularibus eligere so lebant, Drohojowski suffraganeum assumpsit ex ordine S. Dominici, Valerianum. Uchański, quod odium conceperat in capitulum Wlad., dignitaten suffraganei contulit abbati Olivensi Gaspari Gie skow, cuius electio a S. Sede non est confirmata 1) Stan. Karnkowski constitutione capitulari sancire conatus est, ne eligerentur suffraganei nisi ex praelatis et canonicis Wlad. Ad suppeditandos sumptus necessarios et decorem augendum con-cessit eis stallum Crusviciense cum proventibus. et pagum episcopalem Lubomin. Abhinc suffraga-nei eliguntur ex clero saeculari; non raro assu-muntur ex capitulis aliarum dioeceseon.

 Ut alter suffraganeus pro Pomerania creare-tur, a. 1765 egit apud S. Sedem episcopus Ostro-wski, obtinuitque quod voluit, nam primus suffra-ganeus pro Pomerania ab eo electus Cyprianus Wolicki, Romae 18 Kalen. maii 1766 a. confir-matus est cum titulo episcopi Sinopensis, cui a Summo Pontifice locus residendi Gedani est destinatus, priores dignitates et proventus relicti, salarium annuum auctum trecentis aureis 2). Prae-ter Cyprianum Wolicki duo tantum erant suffra-ganei Pomeraniae: Matthias Garnysz, episcopus Larnandensis (ab a. 1776), et Ludovicus Stanisl. Gorski, episcopus Caesaropolitanus (mort. a. 1799). §. 5. Ecclesia cathedralis. Quo temporc erecta sit prima ecclesia cathedralis Wlad. ignotum est. Vetustissima huius urbis ecclesia erat parochialis S. Iohannis 3). Utrum, translata Wladislaviam se-de episcopali, hacc parochialis in cathedralem sit mutata, an nova cathedra aedificata: apud anna-lium scriptores non invenimus. Documenta remo-tissimae aetatis mentionem faciunt novae ecclesiae cathedralis sub titulo BVMariae, quae in ipsa fluvii ripa, prope palatium episcopale ex ligno exstructa aedificata erat. Loco eius ab episcopo Michaele (1252) exstructa est latericia, quam Crucigeri Cuiaviam devastantes inter immania barbarae ferocitatis facinora combusserunt 4). Ho-diernae ecclesiae cathedralis prima fundamenta posuit episcopus Matthias 25 Martiia. 1340, post



1) Cfr Rzyszczewski, Codex dipl. Polon. T. II. p. 5i6. 2) Bzyszczewski. l. c. T. II. p. 18. 3) Rzyszczewski, l. c. T. II. 29. 4) Woelky, Urkundenb. des Bisthum Culm, p. 291. 5) Lib. Capit. N. 12, fol. 190 v. 6) Lib. Capit. N. 215, f. 226. 1) Wierzbowski,  Uchansciana T. II. p. 378.

2)         Cfr  epist. Clementis XIII et regis Polon.  apud Theiner, Monum. Ust. Pol. T. IV. pars II. f. 90.

3)         Codex dyplom. Majoris Polon. T. I. p. 4. N. 3. 4)         Lege Rzyszczewski, Codex dipl. Pol. T.II. p.24l, Theineri Monum. hist. Pol. T. I. f. 335, et Damalewicz Vitae Eppor. Vlad. p. 231.        















XI

 sttum ex Ungaria reditum, ubi in aula Casimiri M. aliquamdiu versabatur. Structura novae eccle-siae commode peragi nequivit ob perpetuas hosti-lium Crucigerorum invasiones, vixque ab episcopo Sbiluto eiusque suecessoribus ad finem est perdu-cta, et 3 maii a. 1411 consecrata a Johanne epis. Taurinensi suffraganeo Wlad. Liberalitas princi-pum, pietas episcoporum nil omisit, ut nova sedes clara spectataque redderetur. Inprimis celebrata est ecclesia cath. Wlad. clero frequentissimo. Roz-drazewski epis. in relatione Romam missa (a. 1594) scribit 1), numerum clericorum ecclesiae cath., nisi officia cumularentur, adscendere ad centum fere. Praeter 2 6 praelatos et canonicos, quorum quisque habuit suum vicarium, erant 4 poenitentiarii, 4 mansionarii, 7 roratistae (ita vocati a missa Ro-rate cantata in honorem mysterii ss. Incarnationis), 8 psalteristae, 9 altaristae, l sacerdos aedituus, plurimi alii. Quum tot essent sacerdotes cultus divinus sine intermissione die noctuque perageba-tur. Ordo vero hic erat: media nocte inehoabatur matutinum, celebrabatur missa Rorate, mansionarii cantabant cursum de Beata cum missa, sequebatur missa de SS. Trinitate et altera matura vel me-diocris, utraque habebatur a vicariis. Scholares cantabant tertiam et sextam. Hora 10 unus e ca-nonicis celebrabat missam maiorem, qua absoluta et cantata nona, sine mora incipiebat recitatio psalmorum a psalteristis durabatque continuo ad horam pomeridianam, qua mansionarii cantabant vesperas de BMV. Eas excipiebant vesperae diei, ite-rumque recitabatur psalteriumr usque ad mediam noctem. Privilegium celebrandi missam tempore noeturno epis. Rozdrażewski vocat pro itinerantibus operariis. Vicarii cathedrales constituebant colle-gium, habebant stfcta, quibus regebantur, conve-niebant quavis feria sexta ad sessiones ordinarias, bis in anno ad sessiones generales, habetque (col-legium vicariorum), ait episcopus Szaniawski in relatione Romam missa, facultatem "monendi canonice incorrigibiles fratres et loci ordinario ad privandum remittendi; suscipitque novitios vicarios praevia proba quatuor septimanarum super habiUtate, arte et voce; habetque facultatem testamenta demortuorum fratrum approbandi et de rebus disponendi.

 § 6. Capitulum cathedrale, quod iam ab anti-quo numerosum erat, constabat 8 praelatis: prae-posito, decano, archidiacono, scholastico, can-tore, custode, archidiacono Pomeraniae, cancel-lario (inde a temporibus epis. Rozdrażewski), et 18 canonicis. Ineunte saec. XVI lex lata est de non admittendis plebeis ad maiores ecclesias, vi cuius nemo cooptabatur in gremium capituli Wlad. nisi loco nobili natus, qui genus nobile a quarta

1) Cf. Monum. histor. dioec Wl. N. VII.

stirpe probare posset. Plebeis quatuor solum di-gnitates relictae erant: bina stalla doctoris Theo-logiae et Juris Canonici. Omnes praebendae ca-pitulares erant collationis liberae, i. e. iuxta alternativam mensium, ufc in iure canonico dicitur, exceptis praepositura et duobus canonicatibus iuris patronatus regii. Arehidiaconus Wlad., Pomeranus et canonicus concionator eligebantur a capitulo.

 Differebat capitulum Wlad. ab aliis hoc ma-xime, quod (a. 1410) sublatis praebendis omne subsidium in unum collatum erat, ex quo singuli canonici obtinebant corpus, i. e. salarium annuum; quod restabat, convertebatur in distributiones quo-tidianas 1). Praestimonia tamen retenta sunt, et dividebantur iure senii. Summa corporis erat exi-gua: praeposito solvebantur 30 marcae, praelatis singulis 20, canonicis 15. Exeunte saec. XVIII, quum a regimine Borussico bona capitularia fisco addicta essent, praeposito constitutum salarium annuum 4 7 flor., praelatis 3 0 fl., canonicis et cancellario 24 fl. Distributiones quotidianae erant amplae, efficiebant enim 400 scuda Romana singu-lis canonicis, ut in relatione Romam missa scribit episcopus Ostrowski, et augebantur proventibus re-dundantibus ex praestimoniis, gratiis episcopalibus, subsidiis in natura solutis, vg. pane ex communi pistrina, harengis sale conditis, aliis id genus,

 Bona capitularia efficiebant: pagi, decimae et pecuniae hypothecae nomine obligatae in pos-sessionibus privatis, oppidis, synagogis. Quum saec. XVI nobiles decimas se soluturos esse negavissent, episcopus Stanisl. Karnkowski ad canonicos su-stentandos obtulit capitulo pagum Dobrcz et alios, praeposituram Brześć cum duobus pagis, canonicis ItWlad. conferebat stalla et proventus Crusvicienses.

 Postquam an. 1578 Tribunal Regni est insti-tutum, concessum est capitulo Wlad. ius e grc-mio suo Deputatttm designandi, ad quem susten-tandum stipem conferebant omnes beneficiati in dioecesi; episcopi etiam e bonis suis certos pro-ventus destinabant, ita vg. Ostrowski eo fine do-navit capitulo pagum Staszewo, Rybinski advo-catiam in Zarzęcin in terra Sandomirensi.

 Privilegio induendi cappam Romanam festis sollennibus gaudet capitulum Wlad. ab antiquo. Usum violaceae mozzetae motu proprio concessit Pius IX per breve de die 1 iulii 1862 a. 2) Di-stinetorium habet a Benedicto XIV 3). Gapitttlum Wiii. observat statuta data siM ab episcopis

1) Rzyszczewski, Codex dipl. Pol. T. II, p. 373, N. 352.

2) faeuliatem concedimus perpetuo valituram, cuius ope in sacris ftmctionibus obetundis supra Rocchetum Pal-liolo, sive ut vocant, Mozetta lanea vel seriea violacei co-loris cum oris serico rubro ornatis et cum globalis sericis rubri pariter coloris libere ac licite uti possint et valcant

3) Bulla data Romae 10 kalend. april. 1740 a.

 









XII

 Creslao et Rozdrazewski, Ordinationes et Decreta reformationis variis temporibus ab episcopis edita; habet sessiones generales bis in anno, in Epiphania et Assumpt. BVM, in quibus constituit ea, quae ad bonum tum ecclesiae cathedralis, tum ipsius capituli necessaria videntur. Nostris temporibus constat capitulum 4 praelatis et 8 canonicis.

 § 7. Ecclesiae Collegiatae Crusviciensis titulo SS. Petri et Pauli Ap. erectio est incerta. Ex vetustissimo documento 1) apparet, extitisse Crus-viciae ab antiquo monasterium S. Petri, fortasse a Miecislao II pro canonicis Lateranensibus ad re-ligionem christianam promovendam fundatum. Ec-clesia eius monasterii, mea quidem sententia, ad dignitatem collegiatae est elevata; de monasterio enim silent annalium seriptores, ecclesiae vero collegiatae clara iit mentio ante an. 1200, quum Ogerius episcopus archidiaconatum Orusviciensem coniunxit cum Wladislaviensi.

 Capitulum Crusviciense, quod Insigne diceba-tur, constabat 7 praelatis: praeposito, decano, archidiacono, scholastico, custode, cantore, can-cellario, et 15 canonicis. Vi statutorum eius ne-mo admittebatur ad dignitatem praepositi, nisi doctor Juris vel Theologiae. Praepositura erat patronatus regii, archidiaconus electivi, caeterae dignitates collationis liberae. Ter in anno habe-batur sessio generalis. Praeter proventus commu-nes vel massam capitularem, quivis praeditus erat praebenda. Ampla haec dotatio successu tempo-ris valde imminuta est, neque sustentationi suffi-ciebat. Ita factum, ut canonici Crusvicienses non residerent penes ecclesiam collegiatam, sed loco suo alebant vicarios ad obeunda officia chori et curam animarum gerendam.

 Conventione a. 1764 facta inter archiepisco-pum Gnesnensem et episcopum Wlad., oppidum Wolborz, quod ab antiquo erat in possessione episcoporum Wlad., cum aiiquot ecclesiis con-iunctum est cum dioecesi Wlad. Ecclesiam coile-giatam fundavit hic archiepiscopus Gamrat. Do-tatio eius erat exigua. Capitulum constabat 5 prae-latis et 4 canonicis. Omnes dignitates erant iu-ris patronatus laicalis, nempe conferebantur a ca-pitaneo Wolboriensi, exceptis duobus canonicis, qui mensibus Sedi Apost. non reservatis nomina-bantur a praeposito. Capitulum Wolbor. habe-bat sessionem semel in anno dominica post S. Miehaelem. Quatuor ficarii aderant canonieii in officiis chori et cura animarum.

 § 8. Ordines religiosi erant in dioecesi Wlad. plu-rimi. Jam XII saec. magm nominis erant abba-tiae Cistereienses  in Pomerania. Vetustissi 1) Lesconis ducis de anno 1186, apnd Baaaalewiez, Vitae Epp. Vlad. pag. 144.

ma est Olivensis condita a. 1173 a Sambore du-ce Pomeraniae, cuius monachorum merita de propaganda et confirmanda religione christiana sunt praeclara et permulta. Pari splendore floruit abbatia Pelplinensis a. 1251 a Sambore II erecta. Eodem tempore orta est abbatia Cisterciensis in Byszewo, paulo post in Koronowo translata, do-tata a Casimiro duce Cuiaviae et Lenciciae. Pro-pe Olivam situs erat Paradisus seu monasterium Carthusianorum dimidio saec. XIII fundatum a duce Mestvino et liberaliter dotatum. Gedani, ubi S. Hyacinthus, primus e Polonis discipulus S. Dominici, Jesum Chr. praedicavit, conditum est monasterium Ordinis S. Dominici, a du-ce Swiętopełk a. 1227, brevique plura alia ere-cta: in Dirschau (Tczew in Pomerania) fund. Mestvini ducis a. 1289; in Brześć (Cuiavia) per Casimirum ducem 1264 a. Carmelitarum mona-steria fundavit: Gedani dux Sobieslaus a. 1186, in pago Zakrzew terrae Cuiaviensis Stanislaus Sokoitowski a. 1745, in pago Markowice prope Bidgostiam Helena Bardska 1652 a. Bidgostieme monasterium exeunte saec. XIV erat conditum.— Monasteria Franciscanorum (Conventualium) erant: Radzieioviae (erectum a Wladislao Łokie-tek a. 1298), Iuniwiadislaviae cir. a. 1240 a du-cibus Cuiaviae, Nieszoviae a. 1249 a Crucigeris, in Smarzewice, villa episcopali, ab episcopo Mat-thia Łubienski a. 1631. Eremitae S. Pauli habuerunt unum monasterium in Topolno (a. 1680 a Sigismundo Konarski, praepos. warm.); prae-terea ab a. 1436 exercebant curam animarum in parochia Brdów. Bernardinorum (de obser-vantia) monasteria erant: Neoburgi (Nowe), ubi a. 1335 consederant primum Franciscani a Cru-cigeris fundati, claustrum eofim a. 1556 a Lu-theranis vi occupatum, ipsi expulsi; intercenden-tibus demum episcopis regisque consensu ecclesia et monasterium haereticis ademptum et Bernardi-nis traditum a. 1604. Alia eiusdem Ordinis mo-nasteria: in Swiecie (ab a. 1625). Bydgostiae (a. 1480). Monasteria Reformatorum (strictio-ris observantiae): Gedanim Sztolcenberg (a. 1666), Łabiszyn (a. 1627 fund. Johan. Opalinski, palatin. Calissien.), Weicherow (a. 1648 a Jacobo Weyher, palatino Marienburg.). Podgorze aMas Dybów (a. 1641 a Gasp. Dzialynski episcopo Culmensi), et Wla-dislaviae (a. 1624 ab epis. Lipski). Ordinfe S. Sal-vatoris vel S. Brigidae unicum erat mona-sterium Gedani (1396 a.). Boni Fratres infir-mos ourabant in nosocomio condito Gedani in suburbio Szotlani a. 1646 a Johanne Teszmera palatino Marientegensi. Gedani etiam extabat domus Societatis Jesu, fundata a. 1593 ab episcopo Rozdrazewski. Quum vero Gedanenses Societatem Jesu in urbe labitere vetuissent, con

 









XIII

 sedit in suburbio episcopali Szotland. Dotationem Societatis auxit hic loci episcopus Wołucki eo fine, ut clerici in domo corum instituerentur. Collegium Soc. Jesu erat etiam Bidgostiae, ab eo-dem Wotucki fundatum. A. 1678 rex Johannes III capellam S. Spiritus, dictam regiam, Gedani ex-struxit, ministeriumque sacrum commisit duobus presbyteris Soc. Jesu qui etiam curam animarum exercebant. Fratres Scholarum piarum cir. a. 1730 fundati Radzieioviae ab episcopo Christo-phoro Ant. Szembek, eisque tradita administra-tio parochiae. Canonici Regulares Latera-nenses ab a. 1498 erant in Lubraniec, terrae Cuiaviensis. — Congregationi S. Yincentii a Paulo Seminarium Wladisl. commissum est ab episcopo Szaniawski (a. 1719), qui domum eiusdem Congregationis erexit propc Gedanum apud S. Adalbertum, ut ope missionum sacrarum rem catholicam in Pomerania promoverent.

 Non contemnendum itaque agmen regularium clero saeculari aderat in colenda vinea Domini, quorum merita in conversione Pomeraniae, luce elariora, annales historici commemorant 1). Inde a fine saec. XVI Jesuitae, Reformati, postea La-zaristae magnopere contulerunt ad confirmandam fidem s., ad pietatem fovendam, praesertim in Pomerania, ubi maiora religioni pericula imminc-bant. Plures Ordines, quorum monasteria a Lu-theranis suppressa sunt, hoc loco praeteriimus. Omnes regulares dioeccsis Wlad. erant exempti, exceptis monachis S. Brigidae et Canonicis Re-gularibus, qui parebant Ordinario loci.

 Monialium coenobia erant: Bencdictinae in Żarnowiec in Pomerania, fundatao a ducibus Sobieslao et Raeibor a. 1213, item in pago By-sławek (a. 1602), quod coenoblum habebatur filiale claustri Culmensis, suberatque iurisdictioni epi-scopi Culmensis. Praemonstratenses in Żu-ków, in Pomerania, a. 1210 a Mestvino duce fundatae; in Strzelm, in Cuiavia (cir. a. 1150). Moniales S. Brigidae Gedani (1396). Bidgostiae a. 1615 Andreas Rozdrazewski, haeres pagi Stu-py, aedificavit claustrum destinatum monialibus S. Clarae. Praemonstratenses Żukovienses imme-diate subiectae erant Sedi Apost., Strzelnenses, suis superioribus; Benedictinae Żarnovecenses, Brigidae Gedanenses et Clarissae Bidgostienses ittrisdietioni episeopali.

 § 9. Seminarium Dioecesanum brevi post abso-lutum Concilium Trident. erexit Wladislaviae a. 1568 episcopus Karnkowski. Dotem eius efficie-bant duae villae ab episcopo legatae, quaedam decimae, et peeania quotannis   soluta ab abbati 1) v. g. Theiner,  Monum.  hist.  Pol.   T, I. 16,  a. 1228 de Ordine Praedicatorum,

bus: Olivensi, Pelplinensi et Coronoviensi in sum-ma 300 flor., item a praeposituris: Carthusiensi, Żukoviensi et Żarnoviecensi in summa 100 flor. Anno sequenti schola aperta est, mox tamen a stu-diis cessatum est propter pestem iteratis vicibus urbem invadentem. Exinde novis semper difficuita-tibus oborientibus, maxime dotis exiguae causa, res bene coepta plane neglecta est, alumnique iam Societati Jesu Posnaniensi in disciplinam tra-debantur, ut fecit episcopus Rozdrazewski, iam in scholis patriis educabantur. Restitutum demum Seminarium dioecesanum ab episcopo Wolucki, qui (a. 1618) nova domo exstructa doteque aucta, optime de clero instruendo est meritus. Alterum seminarium pro clero Pomerano erexit in collegio Jesuitarum in Schotland prope Gedanum, legata eum in finem pecuniae summa, quam auxit epi-scopus Łubieński (cir. a. 1637), Societatemque obligavit ad aliquot alumnos eclucandos. Schoia theologica tamen demum sub episcopo Szaniawski in collegio Schotlandensi est aperta. Successorcs episcopi Wotucki pro viribus Seminario consule-re satagebant, cuius prosperitati inopia rci pecu-niariae maxime obfuit. Qua de causa episeopus Gniewosz a Sede Apost. petiit, ut coenobium Ca-nonicorum Regularium Lubraniccensium suppri-meretur bonaque eius Seminario Wiad. cedcren-tur. Sub episcopis Dąbski et Szembek decem, dein 12 erant clerici; sub Szaniawski neque cle-rici, neque professores ulii erant. Seminarium itaque de integro ordinandum erat. Primum dos aucta est ita ut 12 clerici (8 poloni e Cuiavia, 4 ex Pomerania linguae germanae gnari) ali pos-sent; deinde a. 1719 cura et educatio alumno-rum commissa est Congregationi Missionis, quae hoc officio fungebatur ad a. 1864, exinde clerus saecularis Seminario praeest. Numerus alumno-rum, qui sumptu publico alebantur, ab episcopo Koźmian ad 3 6 auctus est. Praeter eos plures erant, qui de suo studiis sacris vacabant. Schola Schotlandensis, Jesuitis pulsis, collapsa est. Quum iuvenes Poloni ditionis Borussicae a regimine Bo-russico studiorum causa in Seminario Wlad. ver-sari vetarentur: episcopus Rybinski a rege petiit, ut Seminarium Sehotlandense denuo aperiretur; promisit quidem rex, sed reglo promisso non stetit

 § 10. Domus sacerdotum debilium. Inter episco-pos Wlad. Wotucki primus erat, qui animum convertit ad miseram conditionem sacerdotum prae aetate provecta ad officia inutilium et necessaria sustentatione destitutoruin. Quorum egestati ut consuleretur, in synodo a. 1620 subsidia confer-ri iussit. Humanissimum antecessoris consilium executus est episeopas Łubieński; eo regnante Stargardi ereeta est domus destinata alendiu sa

 









XIV

 cerdotibus debilibus, fortasse Pomeranis. Wladi-slaviae eiusmodi domus aedificata sumptu Alexan-dri Magnuski, canonici Wlad., quae bello sueei-co (cir. a. 1710) diruta est. Eestituit eam epi-scopus Rybiriski ex stipe per dioecesim collecta. Exstitit ad initium buius saeculi penes ecclesiam S. Stanislai. Quum certi proventus deessent, pium institutum sustentabatur oblationibus et nummo sacerdotum intestato decedentium.

 § 11. Haereses. Ut descriptio nostra historica dioeceseos plenior sit, necessarium duximus pau-cis exponere res adversas, quibus progressus re-ligionis christianae impediebatur. Inter eas primo loco ponendum, quodantiquissimis temporibus dioe-cesis Wlad. vicinos habuit populos falsorum nu-minum eultui addietos, qui odio verae religionis nil intentatum reliquerunt, ut nascentem lucem veritatis exstinguerent. Quot ecclesiae et coeno-bia solo aequata, quot sacerdotes caesi, quanta clades iliata religioni a Pomeranis et Prussis priusquam ipsi Jesum Christum crediderint, de-scribunt historici. Ad hostes istos comprimendos a. 1225 vocati Cruciferi (Ordo Teutonicus) de-luserunt spem Polonorum. Ipsis paganis peiores plus quam 250 annos caedibus et ruinis omnia replebant, resque sanctissimas ad utilitatem suam referentcs non religioni promovendae, sed opibus firmandis intenti erant. Alius Ordo Beguardorum ad J. Christum praedicandum in Poloniam de-ductus, magnaque liberaiitate dotatus, fidem san-ctam doctrina haeretica maculavit, moxque a vi-gilantibus episcopis compressus est 1), Ineunte saec. XV formidolosus religioais hostis, Hussitis-mus, Poloniam invasit, in Cuiaviam se extendit, ubi diiigentia Zbignei et Creslai, episcoporum, exstinctus est 2). Graviora pericula paravit Ec-clesiae Lutheranismus, innumerabilium sectarum foecundus parens. Gedanenses inprimis cives ani-mo prompto placita Lutherana sunt amplexi. Inde doctrina perversa per totam dioecesin, dein per Poloniam late se effudit. Perincommode accidit, quod praesules tunc temporis dioecesin regentes, officii pastoralis immemores erant. Negligentia Ze-brzidowscii, Drohoiovii, Uchanscii, opportumo fuit praesidio Lutheranis, qui impune agentes, be-nigneque tractati a rege Sigismundo Augusto, nimis indulgente, ad audaeissima incepta progressi sunt. Iam enim catholieis ecclesiae eripiebantur, monacM pellebantur, coenobia devastabantur. Quod manus sacrilega attingere non est ausa, pessumde-dit dissolutio vitam monasticam penetrans. Etenim claustra a Lutheranis intacta, sponte a monachis

1) Damalewicz, Vitae episc. Vlad. p. 222;   Thelaer, Mmum. hist. Pol. I 168 (a. 1321); Emykl kościel. II 99. 2) Monum. hist. dioec, Wlad, K. IV.

deserebantur; qui remanebant, omnem disciplinam regularem abiecerunt, vixque indefesso episcopi Rozdrażewski studio vita monastica restituta est. Semina tamen malorum relicta neque ardore Karn-kovscii, neque constantia Rozdrazevii, exstingui potuerunt. Lutheranis animos addebat vicinia Bran-deburgiae, quae tota ad novam doctrinam defece-rat, et furor fanaticus militum Suecorum, qui bello inter Poloniam et Sueciam exorto, hanc in-primis reipublicae partem sunt depopulati. Peior sors fuit Pomeraniae, quae bellis continuis usque ad interitum reipublicae Polonae vexabatur; ibi ecclesiae et domus parochiales combustae, sacer-dotes eiecti, fides catholica fere penitus exstirpata; haeresis tam firmas radices egit, ut catholici in rebus religionis ad ministros Lutheranos recurre-rent. Ex quo Pomerania in ditionem Borussorum venit, protestantismus favore et auxilio regiminis confirmatus est.

 In Cuiavia medio saec. XVI Raphael Le-szczyński, capitaneus Radzieioviensis, Calvinismum, Arianismum vero Philippus Zakrzewski propaga-runt, parvo tamen successu. Quum enim primus furor haereticus remisisset, nobiles Poloni (plebs enim in fide perstitit), pudore quodaramodo suf-fusi, opiniones haereticas sponte excutiebant et ad avitam religionem revertebantur.

 § 12. Hodierna dioecesis Wladislaviensis seu Calissiensis aut Cuiavo-Calissiensis dicta, origi-nem ducit a bulla Pii VII (Ex imposita nobis, Romae an. 1818 pridie Kalend. iulii), qua li-mitatio dioeceseon Polonarum, accommodata ra-tionibus politicis post ultimam partitionem Po-loniae et Congressum Viennensem exurgentibus, constituta est. Quum enim in eodem Congressu Viennensi novum regnum Polontae, Augustissimo Imperatori Rossiae subditum, formatum esset: tota Pomerania et quaedam regiones Cuiaviae cum oppidis: Kruszwica, Strzelno, Bydgoszcz, Inowroelaw, in ditionem Borussorum regis vene-runt. Intra angustos limites novi regni Poloniae vix quinta pars antiquae dioecesis remansit, quae aucta confini territorio archidioecesis Gnesnensis, novam dioecesin constituit. Hodierna dioecesis Cuiavo-Calissiensis habet 344 ecclesias, quarum 5 9 tantum ex dioecesi antiqua; caeterae additae ex vicinis: ex Posnaaienst 3, ex Plocensi 1, Cra-covienses 9, Wratislaviensis l, reliquae ex Gnesnensi, et hae constituunt maiorem partem novae dioecesis Wlad. Bulla tamen Pii VII non est ad amussim servata, quaedamque mmt contra tenorem eius immmtata, v. g. parochia Łanięta non Wiadislaviensi, sed Warsavieasl adiuncta. Skarboszewo et Grabie remanserunt in Gnesnensi, Szamarzewo ex Posnaniensi, Szymanowice ex Gne-snensi accsserunt dioecesi nastrae. Ratione Me

 









XV

 rarchica dioecesis Cuiavo-Calissiensis subest archi- 1 re nobis proposuimus, sed soiummodo summam rei

dioecesi Warsaviensi, eadem bulla Pii VII erectae.

 Haec pauca,  quae de dioecesi Wlad. conges

simus, sufficiant, non enim historiam eius scribe breviter attingere. Narrationem nostram complebimus indicc epi-scoporum Wladislaviensium. xx.

EPISCOPI.

 Priusquam ad enumerandos episcopos Wlad. deveniamus, praemonendum nobis videtur de iu-ribus ac privilegiis, quibus prae caeteris praesuli-bus nostris fruebantur. In senatu quidem senten-tiam dicebant post episcopos Cracovienses, at su-periorem illis occupabant locum, sedebant enim ad dextram primatis, cuius etiam habebantur vi-carii, quae dignitas ipsis legibus reipublicae agnita erat. Primate itaque abscnte et interregno duran-te praesul Wlad. comitia convocabat, electionem regis moderabatur, regem electum proclamabat ac coronabat. Ex quo provincia Prussica coniun-cta est cum republica Polona, obtinuerunt epi-scopi Wlad. ius cum episcopis indigenis compo-nendi res provinciam spectantes 1). Cur tamcn deltberationibus senatorum huius provinciae nou interfuerint, ignoramus.

 Quod dotationem attinet, sedes Wlad. inter opulentissimas habebatur. Jam XIII saec. bona episcopalia Wlad. iisdem immunitatibus et privi-legiis, ac Gnesnensia, a principibus donata sunt, constabantque 5 oppidis et pagis. Decimas solve-bant episcopo Wlad. 812 pagi. Palatia episcopa-lia erant: Wladislaviae, Sobkoviae in Pomerania, in oppidis: Raciążek, Wolborz, Łagów. Libentis-sime habitabant Wolboriae, quod oppidum quum extra dioecesin   (in   Gnesnensi)    positum  esset,

 Karnkowski et Rozdrazewski, ut successoribus bono exemplo praelucerent, quo tempore negotiis publi-cis in aula regia non detinebantur, habitabant Wladislaviae. Post tertiam Poloniae partitionem regimen Borussicum bona ecclesiastica in provin-ciis occupatis fisco addixit, parvoque salario an-nuo pro iis constituto episcopos et capitula iussit contentos esse.

 Ut supra expositum erat, annus erectionis episcopatus Wlad. historice indicari nequit, nullus-que est inter viros doctos, qui fidem tribuat Długossio originem dioeceseos referenti ad 966 a. Tanta tamen est historici poloni auctoritas, ut series episcoporum ab eo concinnata communiter accipiatur, nosque Dtugossium non contemnentes, illos etiam hic scribimus episcopos Wlad., qui initio Crusviciae habitantes, vel parochi erant, vel praepositi coenobii ibi existentis episcopali quadam potestate.— Altera difficultas, quam series episcoporum Długossiana parit, consistit in eo, quod ordo successionis, praesertim saec. XII et XIII, neque quoad nomina, neque quoad tempus congruat documentis historicis fide dignis. Amba-ges istae quum solvi nequeant, praeposterumque sit aliquid corrigere, seriem Długossianam, aliquan-tulum tamen immutatara, hoc loco apponimus, et continuabimus usque ad nostra tempora.

I. Episcopi   Crusvicienses

Lucidus mor. a. 993. Mauritius (Laurentius) m. 1014. Marcellus m. 1035. Venantius m. 1055. Andreas m. 1081, Johannes Baptista m.  1097. Paulinus m. 1112. Balduinus m. 1128. Suidgerus a. 1133. 2.   Episcopi   Wladislavienses   et   Pomeraniae,

Warnerus a.  1148. Honoidus m. 1160. Rudgerus m. 1170. Wuaulphus (Onolphus) m. 1187. Stephantis m. 11998 Ogerius m. 1212. Bartha m. 1215. Micbael m. 1252. Wolimirus m. 1274. Albertus m. 1284. Wislaus m. 1300. Gervardus m. 1323. t) Woelky, Urkundenbuch des Bisthums Culm, pag, 531, N. 643, an. 1467.

 















XVI Matthias ad a. 1866, m. 1368. Sbilutus m. 1383. Troianus a. 1383. Johannes Kropidio dux Opolien. ad a. 138 9, trans. in Gnesn. Henricus dux lignicen. m. 1398. Mcolaus Kurowski a. 1402 transl. in Gnesn. Johannes Kropidto, itcrum, m. 1421. Johannes Pella de Niewiesz, m. 1427. Johannes Szafraniec, m. 143 3. Wiadislaus Oporowski a. 1449 transl. in Gnesn. Nicolaus Lasocki m. 1450. Johannes Gruszczyriski a. 1463 transl. in Cracov. Johannes Luthek a. 1464 transl. in Cracov. Jacobus Sieniriski a. 1473 transl. in Gnesn. Sbigneus Olesnicki a. 1480 transl. in Gnesn. Andreas Oporowski m. 1483. Petrus de Bnin Moszyriski m. 1493. Kreslaus de Kurozwęki m. 1503. Vincentius Przerębski m. 1513. Matthias Drzewicki a. 1531 transl. in Gnesn. Johannes Karnkowski m. 1538. Lucas de Grirka m. 1542. Nicolaus Dzierzgowski a. 1545 transl. in Gnesn. Andreas Zebrzydowski a. 1551 transl. in Cracov. Johanncs Drohoiowski m. 1557. Jacobus Uchariski a. 15 62 transl. in Gnesn. Nicolaus Wolski m. 1567. Stanislaus Karnkowski a. 1581 trans. in Gnesn. Hieronymus comes Rozdrazewski m. 1600. Johannes Tarnowski a. 1603 transl. in Gnesn. Petrus Tylicki a. 1607 transl. in Cracov. Albertus Baranowski a. 1608 transl. in Gnesn. Matthias Pstrokoriski m. 1609. Laurentius Gembicki a. 1615 transl. in Gnesn. Paulus Wolucki m. 1622. Andreas Lipski a. 1631 transl. in Cracovien. Matthias Eubieriski a. 1641 transl. in Gnesn. Nicolaus Gniewosz m. 1654. Florianus Casimirus princeps Czartoryski a. 1574 transl. in Gnesn. Johannes Gembicki m. 1675. Stanislaus Sarnowski m. 1680. Bonaventura Madaliriski m. 1691. Stanislaus Dąbski a. 1699 transl. in Cracovien. Stanislaus Szembek a. 1705 transl. in Gnesn. Felicianus Constant. Szaniawski a. 1720 transl. in Crac. Christophorus Anton. Szembek a. 1738 transl. in Gnesn. Adam Stanisl. Grabowski a. 1741 transl. in Warmien. Valentinus Czapski m. 1751. Antonius Sebastianus Dembowski m. 1762. Antonius Casimirus Ostrowski a. 1776 trans. in Gnesn. Joseph Bybiriski m. 1806. Franciscus Malczewski a. 1818 trans. in Warsavien. 3, Epidcopi Wladisl. seu Calissienses, v, Cuiavo-Calissienses.

Andreas Woilowicz ab a. 1819, m. 1822. Joseph Steph. Koźmian m. 1831. Valentinus Tomaszewski m. 1850. Nieolaus Błocki, nominat. m. 1851. Andreas Woilowicz ab a. 1819, m. 1822. Joseph Steph. Koźmian m. 1831. Valentinus Tomaszewski m. 1850. Nieolaus Błocki, nominat. m. 1851. Johannes Michael Marszewski m. 1867. Vincentius Theophilus Popiel a. 1883 transl. in Wars. Alexander Casimirus Bereśniewicz ab a. 1883. III.

TABULAE GEOGRAPHICAE.

 Heque veteris, neque hodiernae dioecesis ta-bula geographica typis vulgata existit. Non defue-runt taroen eonamina iam dudum suscepta ad rem praeparan4am. Episcopus Koźmian litteris ad clerum datis paroehiarum situm geographicum accurate iussit describi. Ex significationibus hoc modo suppeditatis ehalcographus Kolberg tabulam geographicam dioeceseos delineavit, longam 159, latam 109 eentimetros, quae in palatio episeopali Wlad. assservatar. Designantur in ea officialatus, deeanatus, limiies parochiarum.

 Alter, qui eadem re occupabatur, est R. Fran-dfctis Kraszewski, discipulus meus, presbyter

 dioec. Wlad., caligraphiae et lithographko peritis-simus. A me excitatus indolem suam ad studium istud convertit, primumque fructum laboris sui, tabulam geographicam octo dioeceseon hodierna-rum in Polonia mihi obtulit. Deinde delineavit tabulam solius dioecesis Cuiaviensis seu Calissleasis. Prospero successu stimulatus, maius opus aggres-sus est, praemissisque studiis ad rem necessariis, tabalam amplissimam omnium veterum dioeeeseon in republca Polona confecit, loagam 180, latam 172 centim., eamque Excell. archiepiseopo Popiel dedicavit. Ut in lapide inscribi et vulgari posset, errata compluribus locis commissa corrigere con

 















XVII

 stituit; sed labor assiduus ideo susceptus morbum et mortem immaturam ei attulit.

 RP. Bernardus Grotowski, Ordinis Capucino-rum, ut audivimus, hodiernam dioecesin deli-neare aggressus est.

 Tabula hic apposita delineata est ad exemplum tabulae Fr. Kraszewscii, simulque veteris et ho-diernae dioecesis limites demonstrat, quo facilius mutationes factae deprehendi possint.

IV.  Sunodi dioecesanae.

 Leges a maioribus nostris ferebantur, ut iu-venes imperiti institutis optimis imbuerentur, ut recto ordine res Ecclesiae administrarentur, ut subditorum conscientiae consuleretur, ut singulis subveniretur in ratione vitae reddenda Deo ho-minibusque. Per haec tempora res immutatae sunt. Permulta olim salubriter constituta, nunc vim legis amiserunt; materiem tamen praebent unde et antiquitas cognosci possit et animi no-stri praeclaris maiorum exemplis reficiantur. Investigatio enim antiquitatis plurima secum fert commoda magnamque habet utilitatem et ad mo-res informandos, et ad scientiam alendam. Ibi speculum pietatis, zeli episcoporum; ibi tot spe-cimina virtutum, quae posteri respiciant et imi-tentur; ibi fons uberrimus, ex quo historicus sem-per nova haurire potest.

 Qui constitutiones synodales lectitat et tem-poris acti reverentia animum imbuet et imaginem veracissimam perspiciet meritorum, quae sibi cle-rus polonus de excolenda societate comparaverat.

 Deficientibus scholis theologicis et enchiridiis, episcopi vel synodorum ope, vel per litteras di-missas clerum summam disciplinae ecclesiasticae et modum curae pastoralis exercendae edocebant. Archidiaconi vero, in spccula quodammodo positi, visitando ecclesias mandatis praesulum exsequendis invigilabant, scientiam parochorum experieban-tur, tentabantque teneantne verba canonis missae et formam sacramentorum. Inde in constitutioni-bus episcopi Sbignei dicitur: archidlacani doceant.

 Pro summa sua in dioecesi auctoritate episcopi saepius, omissa solita in communi consessu con-sultatione, clero praesenti leges dictabant; quan-doque per litteras promulgabant nutu suo decreta, quae deinde vim statutorum synodalium obtine-bant. Ita ortae sunt constitutiones Sbignei, in coliectione nostra vulgatae, et Cautelae episcopi Rozdrazewski. Pro re nata aliquando in synodis ferebantur statuta singulas ecclesias obligantia, v. g. de restituendo archidiaconatu Grusviciensi a. 1233, de Breviario clerj Pomerani a. 1516; quae etsi vim statutorum generalium non habeant, suum inter illa locum merito obtinent.

 Neque vero solius cleri ratio habetur in con-stitutionibus synodalibus: plurima ibi sapientissime

Synod. Wlad.

ordinata sunt, quibus interiori et familiari vitae civium totiusque populi prosperitati saluberrime consulitur. Ea laus religioni christianae mini-strisque eius tribuenda est, quod natio nostra a fera agrestique vita ad veram humanitatem informata est, ad iustitiam, mansuetudinem, cae-terasque virtutes colendas traducta. Etenim quum omnia densissimis ignorantiae tenebris obruta te-nerentur: Ecclesia ut vernaculae ct plebeiae eru-ditionis, ita omnium scientiarum doctrinae parens nobis exstitit. Quot ecclesiae cathedrales et coe-nobia, tot scholae; quot parochiae, tot nosocomia et orphanotrophia instituta. Ea sunt munera, quae Ecclosia ministrique eius patriae nostrae contu-lerunt. Innuraerabilia vero huius rei documenta invenies, si statuta synodorum diligenter per-spexeris.

 Vix unquam spero fore, ut accurate cognosci queat numerus omnium synodorum provincialium et dioecesanarum, quum indefesso virorum docto-rum studio nova semper earum vestigia detegan-tur. Ut vero ingenii humani tot documenta tem-porum iniuria deperdita sunt: ita etiam non mi-nima pars constitutionum synodalium non iniuria aetatis tantum, sed incuria et negligentia nostra irreparabiliter interiit.

 Quem confeci indicem synodorum Wlad. mi-nime puto integrum esse speroque futurum, ut numerus a me congestus aliquando augeatur. Ea ratione commotus, quae aliquo modo ad synodum reforri opinabar, apposui diligenter, v. g. litteras convocatorias aliaque, quae mihi in inquisitioni-bus meis in manus inciderunt. Ita autem agen-dum mihi esse putavi, ut lacunae quas prae se fert opus meum, eo facilius compleri possint ab iis viris doctis, qui in conquirendis et colligen-dis statutis synodalibus meliore fortuna utentur.

 Dioecesis Wlad., cuius origo ad ipsa fere incunabula Ecclesiae in Polonia nascentis refe-renda est, primos praesules advenas habuit, qui satis diu sedem episcopalem obtinebant, donee initio saec. XIII Michael de gente Godziemba ad dignitatem episcopalem sit evectus, e Polonis pri-mus. Inde sponte fluebat necessitas creberrimas synodos convocandi. Neque enim suppetebat alia via ac ratio, qua praesules linguam vernaculam









XVIII

 non callentes, statum dioeceseos cognoscere, ne-nessitatibus populi consulere, mandata sua clero communicare possent. Prima autem synodus, cu-ius mentio in Mstoricis occurrit, in ea incidit tempora, quum Polonus Godziemba sedem episco-palem tenebat. Tot itaque synodorum a praesuli-bus alienigenis celebratarum memoria etiam ex-stincta est. Per spatium saec. XIV unicam tantum synodum Wlad. in documentis deprehendi, quum eodem saeculo clerus polonus undecies convoca-retur in concilia provincialia, septem vero in Oracoviensi, tres in Wratislaviensi synodi dioece-sanae haberentur. Non inepte itaque opinari licet, in Wladislaviensi etiam dioecesi, quamquam per-petuae Ordinis Teutonici invasiones clerum in communi consessu de rebus ecclesiasticis saepius deliberare vix paterentur, aliquot saltem synodos esse celebratas. Saec. XV et XVI haereses Hus-sitica et Lutherana, maiorem ab episcopis exi-gentes vigilantiam, causam dederunt creberrimis synodis Wlad., quum ea prae caeteris dioecesis adducta esset in summum discrimen fidei con-taminandae illis erroribus, qui ex opulentis prus-sicis oppidis, peste Lntherana infectis, in eam se effuderunt. Postremo loco habita est synodus Wlad. a. 1641. Cur exinde nullae sunt amplius habitae? Fortasse bella Suecica tumultusque Johan-ne Casirairo et Augusto II regnantibus, Poloniam vexantes, nec non ruina reipublicae iam proxime impendens, quominus illud saluberrimum tum eeclesiasticis, tum civilibus rebus remedium adhi-beretur, impediverunt.

 Synodi vero, quarum constitutiones colligere, vel vestigia detegere mihi licuit, hae sunt:

 I. AD. 1227 in Octavis Apostolorum Philippi et Jacobi (8 Mai). Mentio huius synodi occurrit in Perlbachi PommerelUsches Urkundenbuch (Dan-zig 1882), pag. 32, in documento episcopi Mi-chaelis approbante restitutionem ecclesiae S. Ni-colai, Gedani sitae, a Suantopelko duce Pome-raniae, monachis Ordinis S. Dominici factam. Praeter praelatos Wladislavienses et Crusvicien-ses, coram quibus res gerebatur, documentum commemorat alios his verbis: et tota synodus de Buchkow. Episcopum Michaelem saepius in syno-dis eiusmodi negotia obiisse probat authentica membrana, hucusque in tabulario capitulari Wla-dislaviensi exstans, in synodo dioecesana a. 1233 condita, de qua infra leges. Praelatos utriusque Capituli Cathedrae Wladislaviensis et eeclesiae Collegiatae Crusviciensis, qui actis aderant, do-cumentum nominatim designat; nomina canonico-rum praesentium refcicet. Nominati Bertoldus praepositus Plocensis, et Venceslaus S. Michaelis praepositus, sua in Cathedra Wladisl. beneficia $lm dubio possidebant. Diffcultatem parit pagus

 Buchkow, ut apud Perlbachum legitur; — at in exemplo eiusdem documenti in libro tabularii Capituli Wlad. Nr. 19 fol. 165 conscripto, idem pagus Bakow vocatur. Unde inferre licet pagum hunc forte eundem esse atque hodiernum Bąków, in Districtu Juniwladislaviensi situm. Synodum hanc celebratam esse non procul a Wladislavia et Crusvicia coniicimus ex eo, quod utriusque Capituli viri ei interfuerunt.

 II.      A. 1233 pridie nonas Octobris (6 Octob.) Juniwladislaviae, ab eodem episcopo Michaele synodus celebrata. Edocemur de ea unico solum documento, quo Archidiaconatus Crusviciensis ab episcopo Ogerio abolitus et Wladislaviensi coniunctus, restituitur. Quamquam autem institutorum eius ne vestigium quidem nobis apparet, documentum istud tanquam unus e canonibus synodicis haberi potest, quum disciplinam ecclesiasticam respiciat. Summa enim tunc temporis erat archidiaconorum auctoritas, quippe qui haud exigua iurisdictione praediti, clerum sibi subditum visitabant, leges ferebant. Auctus eorum numerus optime consulebat fortiori administrationi dioeceseos vigilantiorique disciplina clerus instituebatur. Quare non praetermittendum esse putavi, illudque collectioni inserui accurate transcriptum ex chirographo integre in tabulario capitulari asservato. Deest solum sigillum, quod ex adhuc exstante filo sericeo, rufo, pendebat.

 III.     Ante a. 1389. In constitutionibus synodalibus episcopi Nicolai KurowsM, de quibus mox loquemur, occurrit mentio statutorum a Johanne Kropidio de gente principum Opoliensium, episcopo Wlad., promulgatorum, quae in synodo decreta esse videntur. Quum ptaeter eam brevissimam mentionem nullum aliud exstet vestigium, argumentum eorum prorsus ignoramus. Tempus solummodo, quo decreta sunt, designari potest. Ex historia enim constat Johannem KropidJo bina vice oecupavisse sedem Wladislaviensem, primum ab anno 1384— 89, deinde in archiepiscopatum Gnesnensem translato Nicolao Kurowski, cui in episcopatu Wlad. successit ab an. 1404. Itaque sta

tuta eius ante annum 1389 vuigata sunt. Quem in finem haud dubie synodus convocata est, nam etsi mores huius episcopi parum honesti fuerint, in dioecesi regenda sttenuum et vigilantem se exhibuit, et Capituli Cathedralis reformandi con-silium iniit, ut probat statutum adaequationis (cfr. Rzyszczewski et Muczhowshi Codex diplomaticus Poloniae, Warsav. 1848, T. II. p.373, N. 352).

 IV.      A. 1402 7 Aprilis, Wladislaviae, synodus episcopi Mcolai Kurowsi. Statuta eius vulgantur hic loci prima vice ex manuscripto olim Josephi Pawlicki, sacerdotis Congr. Missionis, Professoris Seminarii dioecesani Wlad., qui illud in ecclesia









XIX

 quadam Cuiaviae, forte Kovaliensi, invenerat. Ma-nuscriptum tegumento scorteo,   iam laeso,   indu-tum, non est integrum; constat autem 239 char-tis in 12-o. Videtur esse totum una manu scriptum, vario tamen tempore,   nam neque calamus idem est, neque atramentum. In primis 13 paginis expli-cantur coerimoniae ss. missae sacrificii; a 14 ad 23 invenitur synodus Wladislaviensis Matthiae Drze-wicki 1517 a., cuius postrema capita desunt; desinit verbis:  Thelos   statutorum ecclesie   Wladisl. scripto-rum per me Michaelem de Crobijno, clericum diocesis poznaniensis,   prepositum  sancte  Dorothe in  Covale, finitorum in die sancti  Mathei apostoli  et evangeli-ste,   anno   domini millesimo   quingentesimo sedecimo. Synodum sequitur Epistola manu dei scripta polo-nice exarata, incipiens verbis:   Thocz yesth wypji-szanye albo przykazanye,   kthore bog  wszechmogqczij ihesus Xus szyn boga zijvego szam szwq rqkq napij-szal, etc.   In fine   annotatur annus Domini 1521. A pag.   2 7 sunt   Constitutiones   Mcolai   Trąba, Archieppi   Gnesn.,   Calissienses   et   Vielunenses, pluries typis vulgatae,   indeque bene notae.   Eas excipiunt   a pag.    94 ad    103   Statuta   synodalia Nicolai Kurowski de anno 1402, quas nostrae col-lectioni inserimus.   Dolendum est   manuscriptum negiigentia   scribae   plurimis  in locis corruptum esse,   quare  multus mihi labor insumendus erat, ut ab erroribus  purgaretur.   Ad finem apposita stropha sex versibus constans, argumenti liturgi-ci:  Crux et  Virgo suis festis, Apostolus omnis,  Cre-do canit,    Cathedram   demas    Oleumque Johannis.— Magis   dedi,   quae dari Luce Marcoque   negatur— Credo caret festum  Stephani similiter   Puerorum.— Non habet hoc Michael, quod habent omnes Sancti— Patrono dicas sive Sanctus, sive Sancta. — A pag. 103 habentur  Constitutiones episcopi Sbignei de anno 147 7, promulgatae per archidiaconum Pau-lum, filium  Sulislai  de Lyczki,   collectioni  huic insertae sub Nr. IV.—Aliae eiusdem  Pauli litte-rae  ad  clerum passim   dimissae:   an.   147 8   de coelibatu clericorum, an. 1480 de recitando Bre-viario, an. 148 7   summam Constitutionum   syno-dalium repetentes,   Ordo subscriptus de ecclesiis visitandis, ac denique litterae Sbignei, enumeran-tes festa solennia (hic apponuntur in Notis). A pag. 124 — 153 variae annotationes theologicae,  ca-nonicae,  liturgicae, maiori ex   parte   desumptae ex antiquioribus Constitutionibus Ecclesiae  Polo-nae, quae quum non sint notatae, hic loci describi nequiverunt,   neque   inscriptiones   earum   poni, quum sint plurimae. Desinunt annotatione a scri-ba   facta:   Finis   per   me   Michaelem  de Krobijno, Mathie filius (sic) protunc  in  Covalye  percunctans in regimine   scolarum,   anno domini 1501 feria VI proxima ante nativitatem   Marie,   tunc  in   maximis tribuiationibui   existens,  per  Stanislaum   Corzenskij 

oppressus.—A pag. 153—236 sunt Gesta Roma-norum, i. e. facta memoratu digna, fabulae, apophtegmata. Ad finem nota scribae: Finis Ge-storum Romanorum per me Michaelem de Krobijno, filium Mathie, anno domini 1501 in vigilia asSump-tionis Marie, hora vespertina quasi, protunc in Co-valye existens (sic) utensque regimine schole.—In tri-bus ultimis manuscripti chartis succincte narrantur annales orbis terraruni usque ad an. 1347 per-tigentes. — Quae quum ita sint, manifestum est singulas partes manuscripti variis temporibus esse exaratas, atque postea in unum ligatas, nulla habi-ta ratione chronologica. Primus auctor manuscripti erat Michael de Krobino, quo mortuo venit in possessionem Martini Pezalka, item civis Covalien-sis, ut probat inscriptio in teguroento facta  1).

V. A. 1418 Wladislaviae in festo Epiphaniae. Quum Johannes Kropidto sedem Wlad. altera vice occupasset:   synodum   an.   1417   dominica   post festum S. Elisabeth convocavit. Jam uno ante anno eam   celebrare  instituerat;   sed   variis   negotiis ecclesiae Pomeranae impeditus,   consilium exequi non potuit. Quia ipse synodo praesidere nequivit, munere hoc fungi iussit Suffraganeum suum Ven-ceslaum, Episcopum Lidoricensem, et aliquot prae-latos, qui absentia  episcopi audaciores, intrepide condemnaverunt   omnia, quae in  moribus et di-sciplina  cleri  vituperanda   et emendanda  erant. Turpis enim vita ipsius episcopi latam patefecit viam ad omnimodam morum dissoJutionem.—Sta-tuta et acta huius synodi non habemus.  Keman-sit solum duplex epistola  eam convoeans et edi-ctum archidiaconi  Wlad., Stanislai de Comozino, qui quum statuta synodalia non satis observaren-tur,   eorum clerum admonere necesse esse duxit. Itaque edictum eius summa statutorum synodalium haberi potest. Litteras  synodum   convocantes  et edictum inveni et transscripsi in Bibliotheca Ja-gellonica Cracoviae, ex manuscripto Nr. 348 fol. complectente   acta Consistorii Cuiaviensis,   et ad initium saec. XV pertinente.   Litterae   istae in-veniuntur in  pag. manuscripti 306, 305 et 362. Postremis   litteris   i. e. edicto, clies,   qua  erant datae, non est  ascripta, sed ipsum argumentum satis probat eas ad idem tempus referendas esse. In iis enim episcopus Johannes iam synodos con-vocasse dicitur,   quae verba intelligenda sunt de synodo cir. an. 1389,  de  qua superius  egimus. Caeterum episcopus  iste utut tita sua   multum contulerat ad disciplinam relaxandam,   in admi 1) Similitudo inter statuta Nicolai Kurowski de a. 1402 et Constitutiones provinciales Nicoiai Trąba de a. 1420 explicari potest ea ratiqne, quod uterque antistes ad restaurandam discipiinam ecclesiastieam revocare stude-bat id, quod iam ante in synodis falubriter decretum erat,









XX

 nistranda dioecesi sat studiosum se praestitit, quod etiam adumbrant litterae arehidiaconi Sta-nislai. Eiusdem Stanislai mentio fit in manuscripto bibl. Jagiell. fol. 321 sub an. 1418. Praeter hanc, nullam aliam in codicibus mihi notis men-tionem eius inveni.

 VI. A. 1425. Bidgostiae feria tertia post Epi-phaniam. Synodum eam convocavit episcopus Johan-nes Pella de Niewiesz post aliquot annos ab inito regimine dioeceseos. Oausa eius morae erat bellum cum Ordine Teutonico, premens Pomeraniam, nec non legationes et tractationes cum hoc Ordine, quarum munus saepissime episcopo Guiaviae a rege deferebatur. Acta synodi desunt, remanent solae litterae convocantes, asservatae in manuscripto Ca-pituli Wlad., ad hoc tempus pertinente, ubi prae-terea inveniuntur: Repertorium super iure canonico, editum per magistrum Petrum de Parusio, doctorem famosissimum; Index Scripturae sacrae, plures dis-sertationes canonicae, epistolae et alia Concilium Constantiense concernentia, partim ex editione Haroli nota, partim nondum vulgata. Manuscripto hoc usus est D. Szujski in componendo Codice epistolarum saec. XV (Crac. 1876). In ultima 235 charta manuscripti legitur epistola nostram syno-dum convocans, atque altera visitationem dioece-seos indicens. Utramque transcriptam hic appono: Johannes Dei gratia Bpisc. Wlad., universis et singulis Venerab. abbatibus, praepositis, decanis, ar-chidiaconis, scolasticis, cantoribus, custodibus, nec non canonicis, altaristis ecclesiarum nostrarum caihedralis Wlad. et collegiatae S. Petri Cruschviciensis, omni-busque et singulis ecclesiarum parochialium rectoribus et prioribus, et officialibus hospitalium S. Johannis Sepulcri Domini Jerosolimitani, ac illi vel illis, qui de iure vel consuetudine ad nostram dioecesandm sy-nodum venire tenentur, in terris Cuiaviae et Pomera-niae et alias in nostra diocesi ubilibet constitutis, sa-lutem in Domino, et nostris mandatis firmiter obedi-re. Quamquam in nostra promotione aliquibus anno-rum curriculis, non sine causa gravi, tum propter dispendia guerrarum quae in partibus nostrae dioce-sis subortae fuerunt, tum etiam propter consilia bona et salutaria, utilkatem, regnum Poloniae concernentia, quibus plerumque fuimus occupati, synodum nostram diocesanam, licet inviti, hucusque celebrare distuli-mus, nunc autem de his, quae salutem animarum et regimen ecclesiasticum respiciunt, saiubriter cupientes providere, de quibus provida vetustaque SS. Patrum, testantibus ss. canonum imtitutis, sanxit auctoritas. Et nos, qui in parte solicitudinis vocati ac dati exi-stimus, excusso torpore a nobis pigriciei nostrique cordis oculis mgilantia adhibita, rerum ef temporum non segniter occurrentes malitiis, spinas et tribulos, quae nostra fortasse desidia exigente in agro Domi-ni hactenus pulularunt, de eodem quantum nobis su

perna indulsetit Providentia, evellere valeamus. Sane itaque, ut in nostris subditis morum honestas totiusque vigeret regula disciplinae, quaeque observantia cano-nica in eis fulgeat, vitae sanctitas praepolleat, ac totius ecclesiasticae norma iuslitiae resplendeat, luculenter ac ad profectum et utilitatem nostrae totius diocesis nostrique cleri reformationem in capite et membris fiendam, salubriter intendentes: synodum nostram dio-cesanam generalem feria tertia proxima post octavas Epiphaniae, quae erit dies mensis Januarii, in Bidgo-stia, oppido nostrae diocesis, duximus statuendam et convocandam. Sic in his scriptis statuimus, convoca-mus et indicimus ad diem et locum supradictum, di-vina nobis gratia suffragante, celebrandam, Quae omnia et singula ad vos et vestrum quemlibet notitiam de ducimus et deduci volumus per praesentes; propter quod vobis et vestrum cuilibet in virtute sanctae obe-dientiae et sub excommunicationis et sinodalibus poenis, quas in vos et vestrum quemlibet, nisi feceritis ac ad nostram dictam sinodum venire curaveritis, terna tamen canonica monitione praemissa, ferimus in his scriptis, ipsasque vos et vestrum quemlibet incurrere volumus ipso facto, quatenus vos, domini superius no-minati et vestrum quilibet, ad dictam sinodum per-sonaliter et in propria persona veniatis et veniat, per tres dies continuandam sese immediate sequentes, in eadem nostra synodo cum apparatibus condecentibus ab olim fieri consuetis permansuri, ac alias recepturi, quod sanctae religionis ac reformationis status, expo-scit, rationesque et ordo congruentiae ac ss. canonum dictaverint sanctiones. Datum Wladislaviae octava die mensis novembris anno Domini MCCCC vicesimo quarto. Sequitur edictum archidiaconi, visitationem indicens: Salutem in Domino. Ojficii nostri incumbente onere, quantum possumus satisfacere cupienies, et emendatis in vobis quae emendationem requirunt, ut in vobis vigeat regularis disciplina, eatenus de mori-bus, de vita vestris inquirere cupientes, visitationis nosttae cursum intendimus inchoare et continuare. Quantas in sinodo proxime celebranda de vita et con-versationibus vestris certam facere relationem valea-mus, ea propier vobis et vestrum cuilibet in virtute s, obedientiae et sub excommunicationis poena manda-mus quatenus pro adventu nostro necessaria procu-retis, et quilibet vestrum procuret copiose, testesque sinodales non suspectos, bonae famae et vitae lauda-bilis viros quilibet die visitationis suae studeat ordi-nare, qui de vita et conversatione vestta atque sub-ditorum vestrorum certam notitiam valeant facere et indubiam. Volumus autem, ut mox visis praesentibus, presentem nostrum processum unus ad alium dirigat, sine mora, et ultimus vestrum nobis repraesentet. Datum etc.

 VII. A. 1427 Kadzieioviae dominica Msericor-dia Domini (II post Pascha) synodus ab eodem episcopo Johanne Pella, paulo ante raortem habita.















XXI

 Acta eius silentio praetereunt superiorem synodum de anno 142 5, ac si, quamvis convocata, cele-brata non esset, quod minime est coneluclendum, nam tunc causa, ob quam synodus non erat ce-lebrata, allata esset. Constitutiones huius synodi, in hac collectione vulgatas, transcripsi ex manu-scripto AR. Polkowski, quod referri debet ad finem XV vel initium XVI saeculi. Certo certius manu-scriptum istud initio Wladislaviense erat, nam praeter constitutiones habet decreta varia nostram dioecesim spectantia. Acta synodi non sunt inte-gra, quod demonstrat et argumentum interruptum, et postrema enuntiatio non terminata, quam in charta sequitur locus vacuus sat amplus, ac de-nique decreta, de quibus supra, edita ab episco-po Sbigneo. Aegre ferimus mutilationem istam, nam narratio interrumpitur in enumeratione con-suetudinum, superstitionum, quae ibi condemnan-tur. Unum adhuc ratione huius synodi notandum nobis est. Ut in actis legimus, synodus celebrata est „dominica, qua in Ecclesia Dei Misericordia Domem deeantatur, id est, secunda post Pascha, seu 4 mai; Pascha vero hoc anno 1427 fuit 20 aprilis. Ita saltem sequitur ex calculis positis ab auctore operis: Wyklad liczenia daty używanej da-wniej w pismach urzędowych etc. (Warszawa 1833). Jam autem Długosz in manuscripto Vitae episc. Wlad. et Damalewicz (Vitae Vlad.episc.pag. 2 9 2), affirmant episcopum Johannem „paralysi affectum, vitam cum morte commutasse A. D. 1427 die 24 aprilis, feria secunda Paschae, Wladislaviae," atque die sequenti in ecclesia cathedrali sepultum esse. Duae hae relationes non conveniunt cum die celebratae synodi, difficultas enim oritur, quo-modo episcopus Johannes synodo 4 mai celebra-tae interesse potuisset, si iam 14 diebus ante mortuus esset, ut Dtugosz narrat? Keque ad diffi-cultatem tollendam admittendum est synodum non 1427, sed alio anno habitam esse. Nam etsi ne-que in codicibus diplomaticis, neque in documen-tis publicis habeamus vestigia ulla rerum ab epi-scopo Johanne ultimo anno vitae gestarum, tamen in Inventario omnium et singulorum privilegiorum... in archivo Regni etc. edito a Rykaczewski Parisiis a. 1862, occurrit pag. 84 mentio diplomatis, lu-cem in nostra difficultate afferentis, vi cuius epi-scopus Pella cum aliquot praelatis arbiter con-stitutus est ad disceptandam controversiam finium inter polonos et teutonicos exortam. Diplomate isto, Medicae 4 mai 1427 a. edito, non designa-tur Johannes de gente Szafraniec, qui in episcopa-tu nostrum Johannem Pellam excepit, quique de-mum die Pentecostes, Wladisiao rege instante, a Capitulo est electus. Dlugesz de hac electione dicens: electio in festo Pentecostes, quod eo anno in ultimam mai cadebat, et Damalewicz pag. 293:

Apolecti Wlad. ecclesiae sacro adventanti Paraclyto die, pridie kalend. iunii, uterque errat, quia si, ut ipsi affirmant, Pascha cadebat in 2 3 aprilis, nullo modo festum Pentecostes 31 mai esse potuit. Unde etiam natet diem, quo Pelia mortuus est, false ab iis esse assignatam.

VIII. A. 147 8 post Pascha, temporibus Sbi-gnei Olesnicki, episcopi. Neque litterae, quibus sy-nodus est indicta, neque statuta eius ad nos per-venerunt. Restant solummodo Ordinationes per modum dissertationum theologicarum compo-sitae, et iussu episcopi ab archidiaconis clero communicatae eo fine, ut iis transscriptis atque memoriae traditis, quisque paratus esset ad tenta-tionem scientiae theologicae coram iudicio syno-dali subeundam. Quare Paulus, Sulislai filius, de Łyczki, archidiaconus Wladisl., in litteris a se editis iubet singulos sacerdotes tempore statuto, id est tardissime ante Pascha anni proximi cum exemplo earum Ordinationum coram se Wladislaviae comparere, „ut de his et aliis circa personas et statum eoclesiarum inquisitis plenius referre possit RD. Episcopo in proxima synodo per suam Paterni-tatem celebranda." Verba haec satis ostendunt in animo fuisse episcopo Sbigneo synodum congrega-re; sed utrum re vera sit habita, an non, historia nil dicit. Nostra quidem opinione eiusmodi synodus ab episcopo Sbigneo convocata esse videtur, quod et superius ailatum indicium innuit, et notissimum huius episcopi studium religionis promovendae, disciplinae restaurandae. Propugnator enim erat orthodoxae fidei et acerrimus eius defensor, ut patet ex pluribus disputationibus cum Hussitis in ecclesia cathedrali Wladisl. eoram archiepiscopo Gnesnensi et clero habitis 1). Omnibus etiam pro-bata est eius scientia et eloquentia sacra, quod Dtugossius confirmat, dum dicit eum hominem lit-teraturae satis bonae fuisse, atque verbum Dei saepius praedicasse. In synodo vero optimam oc-casionem nanciscebatur, qua virtus eius in reli-gione promovenda et vitiis insectandis enitere pos-set. Ordinationes, de quibus supra, certo certius inter constitutiones synodales susceptae erant, quum iam ante synodum ab archidiacono promul-gatae vim legis habuissent, aeque ac caeterae con-stitutiones dioecesanae et provinciales. Ex eadem causa in nostra coliectione sunt positae. Quod autem forma ad dissertationes theologicas acce-dant, non est quod miremur, quum idem in aliis constitutionibus synodicis deprehendamus. Nego-tium ordinationum ad effectum adducendarum da-tum est Paulo archidiacono, qui quum vidisset ad-ministratione rei famiMaris ab animo Ecclesiao 1) Vide Monumenta Mst. Dioeces, Wladisl. N. IV an. 1884.

 









XXII



aliena, sacerdotum castitatem in cliscrimen vocari, litteras hac in re passim ad omnes parochos men-se februario 1478 a. dimisit. Has hic apponimus. Paulus Sulislai de Lyczhi,   in decretis Li-centiatus, Archidiaconus  Wladisl., ac Plocensis et Lanciciensis ecclesiarum  Canonicus,  honorabilibus et discretis viris, dominis dictae ecclesiae perpetuis vicariis, seu verius earum ebdomadariis,   nec non parochialium   ecclesiarum rectoribus,   scilicet com-mendariis, ac loca tenentibus eorundem, caeterisque presbyteris   et quibusvis clericis, tam   saecularibus quam regularibus,   per et infra decanatus rurales archidiaconatus nostri, videlicet Brzestensem,   Ra-czanschiensem et Bydgostiensem constitutis, salutem in  Domino   sempiternam.    Cum singuli   clerici  in sacrorum susceptione Ordinum votum   continentiae seu castitatis saltem tacite  profiteantur, ut   exinde ob carnis  suae   munditiam et cordis puritatem in attractandis divinis mysteriis et sacramentis eccle-siasticis digni fiant, et ob id etiam sacri canones pro   conservanda  huiusmodi   virtute, quae   in   eis singulariter prae caeteris   vigere   et pollere debet, ac   ad  submovendam  libidinis   seu carnis omnem desiderii occasionem  et incitamentum, eisdem   cle-ricis   potissime   in   sacris   Ordinibus   constitutis, districte ac sub poenis prohibent, ut nullas  foemi-nas seu mulierculas secum   retineant,   neque   cum eis quoquo modo   simul cohabitent, etiamsi sint de illis in quibus foedus naturale nihil saevi criminis suspicari permittit, et quas alii canones concedunt, videlicet matrem, sororem, amitam   et materteram, si  de ipsis mali suspicio  fieri posset, cum et  in talibus nonnunquam, diabolo instigante, scelus per-petratum   invenitur, foemina   quippe  conscientiam suam pariter habitantis exurit;  nihilominus nedum pro certo pridem didicimus,  verum   ex   evidentia facti, quae   nulla  tergiversatione  1)   celari potest, puUice   et notorie   constat  nonnulos parochialium ecclesiarum rectores,   aliosque presbyteros et cleri-cos, in sacris Ordinibus constitutos, ut et tanquam suae salutis et huiusmodi professionis ac honestatis clericalis immemores, contra  huiusmodi  sacrorum canonum ae sinodalium et parochialium (sic) sta-tutorum   prohibitionem   et   saluberrima   instituta, quasdam mulieres iuvenes et puellas  focarias, et etiam fortasse, quod absit, fornicarias, de quibus vehemens mali suspicio habetur, absque  rubore   et formidine secum  in   domibus retinere  seu fovere, atque   cum   eisdem    continuam  familiaritatem   et conversationem   habere.    Unde ne factum   huius-modi,   imo verius  sumptum 2), atque facinus   ex tokrantia approbare et peccandi occasionem atque ticentiam tribuere, atque   una cum  ipsis propterea iri perditum videamur: omnes   et  singulos supra-dictos parochialium ecclesiarum rectores,   commen-darios, presbyteros  et clericos, ac una pro tribus canonica monitione praesentibus monemus, districte quoque ac in virtute sanctae obedientiae praecipimus et mandamus, quatenus infra mensem post notitiam seu  receptionem huiusmodi   nostrarum   litterarum, omnes et singulas tales mulieres ac foeminas, sive puellas supra dictas, ab ipsorum consortio seu  co-habitatione  et familiaritate realiter et cum  effectu reiiciant et removeant, ac quilibet eorum reiiciat et amoveat atque repellat; illas sic amotas et propul-sas atque reiectas, vel alias tales, de caetero nul-latenus reassumant, et hoc sub poena sinodali, vi-delicet trium marcarum monetae communis per nos, alias superiorem nostrum, irremissibiliter exigenda. Quodque, si,   quod absit, elapso huiusmodi mense, aliqui  tales meretrica facie induti,   absque erube-scentia et Dei timore,   comperti fuerint cum diclis mulieribus vel puellis commorantes: extunc praeter poenam sinodalem iam dictam, ad carcerationem et beneficii seu beneficiorum privationem   ac  propul-sionem de diocesi, tam contra beneficiatos, quam non beneficiatos, ac ad alias iuris et statutorum supra-dictorum poenas, ut et tanquam de crimine seu vitio incontinentiae propter huiusmodi incuriam, saltem ta-cito confessos, gradatim et vespertine (sic) procedatur. Volumus insuper, ac sub poenis supradictis praeci-pimus   et mandamus, quatenus supradicti   rectores parochialium ac commendarii,   et quivis   alii, quos contingit huiusmodi nostras  litteras 1), quam pri-mum   ad eorum notitiam pervenerint, transscribant seu transscribi faciant et copiari   eis  faciant, co-piamque ipsarum pro maiori praemissorum memoria et" certificatione   sibi   retineant,   et deinde   ipsas, annotata  die receptionis   earum,   absque   mora et laesione ad vicinas  ecclesias   seu rectores earum-dem, ut moris est,   transmittant et dirigant,   quas cum omni diligentia ille,   qui eas ultimo loci reci-piet, nobis reportare et praesentare curabit. Datum Wladislaviae die sabbati 21 mensis februarii anno Domini i478, nostro sub sigillo. Litteras has et Or-dinationes eiusdem Pauli archidiaconi, in nostram collectionem synodorum transscripsimus ex manu-scripto Michaelis de Krobino (de quo supra N. IV). IX. A. 1487   OrdinatiOnes ex   constitutioni-bus synodalihus quum dtoecesanis tum provincia-libus collectae, et a Paulo filio Sulislai de Lyczki, archidiacono WladisL,   clero   dioecesano   obser-vandae traditae.   Quamquam nulla in iis occurrit mentio futurae synodi, adiunximus eas collectioni nostrae, quia haud spernendum monumentum le-gis nostrae dioecesanae exhibere videntur. Inveni eas in manuscripto Michaelis de Krobino a pag.

1) in Ms. teriversatione, 2) hid adde: scelus, vel simile. 1) adde: legere, vel simile.

 









XXIII



115 ad pag. 122, una cum alio monumento de ecclesiis visitandis, quod utrumque adieci, quum mire notet mores legesque sacras istorum tempo-rum. Quae in eo perperam descripta erant, emen-davi ad fidem exempli mihi ab AR. Ignatio Pol-kowski benigne concessi, quod etsi dimidiam tan-tum partem Ordinationum contineat, permultum contulit ad menda detegenda.

 X. A. 1497 die 15 Januarii, synodus convo-cata ab Kreslao de Kurozw§ki, episcopo Wlad., in oppido Pomeraniae Sobkow, ad mensam epi-scopalem pertinente Ei interfuit clerus Pomera-niae, quia eius causae praecipue ibi agebantur. Constitutiones et acta synodi Sobkoviensis non sunt relata in album rerum ab episcopo Kreslao gestarum. Exstat solummodo exordium eius in libro 107 tabularii Wladisl. pag. 6 7 sub a. 149 7. Sequentes quatuor paginae, forsan incuria scribae, nudae relictae. En fragmentum huius synodi: Sy-nodus cleri tam regularis quam saecularis in pa-rochiali ecclesia Sobkow ex diaconatu Pomeraniae per Em Dm Kreslaum Ep, Wlad. et Eegni Polo-niae Cancellarium die ianuarii 15 et tribus sequen-tibus diebus celebratur.—Die 17 ianuarii sessionis tertiae synodalis lectd sunt publice statuta praede-cessorum pontifcum ecclesiae Wladisl. et deinde infrascripti articuli praefati Mmi D. Episcopi a clero dioecesis suae Emae Paternitatis Wlad. sub poenis in/rascriptis observandi, praesentibus Edis Prioribus et Venerab. DD. Martino Olivensi et.... 1) Peplinensi abbatibus, Johanne Laski deca-no, Johanne Dambrowski archidiacono Pomeraniae, ecclesiae Wlad., Georgio de Wislicza decretorum doctore, auditore causarum Curiae episcopalis, et me Paulo de Lobzen notario publico ei causarum coram Emo Dno memorato infrascripto. Quorum articulorum de verbo ad verbum tenor sequitur, et est   talis.   Reliqua desunt.

 XI.      Eodem an. 149 7 idem Kreslaus episcopus synodum dioecesanam die S. Matthiae Ap. et Evang. in civitate Bidgostiensi celebravit, in qua soli presbyteri ex Cuiavia aderant. Acta et gesta huius Synodi ignorantur; sola mentio eius occurrit in Iibro Erectionum N. 12 fol. 105 v.

 XII.     A. 1499, idem episcopus Kreslaus habuit synodum alteram Wladislaviae in festo Exaltationis S. Crucis, ut testatur liber 215 sessionum Capituli fol. 153,   ubi haec legimus:  DD. Capi

. tulares decreverunt citationem contra D. Alberium Kretkowski, cantorem Wlad., ad privandum eum domo quam habet in summo circa ecclesiam Wlad., prg sinodo dioecesana pro festo S. Crucis Exalta-tionis celebranda, propter desertationem et destruc-tionem  eiusdem.  Praeter istam   mentionem, qua

1) vacuum.

sessio Capituli tribus hcbdomadis ante convoca-tionem synodi habita describitur, nullum aliud vestigium actorum eius remansit. Late per Cuia-viam serpens inter clericos et laicos haeresis Hus-sitarum excitavit vigilantiam episcopi Kreslai, qui ad instans malum praevertendum varia adhibuit remedia, praesertim vero crebras et continuas sy-nodos, quarum tamen memoria prorsus deleta est.

 XIII.  



A. 1508 dominica Oculi i. e. III Qua-dragesimae, 2 6 martii, Gedani ab episcopo Vin-centio Przerembski habita, quam commemorant Acta sessionum Capitular. de 7 martii: Inprimis ad requisiiionem et petitionem praefati Emi D. Episcopi (Vincentii), attenta necessitate reforma-tionis morum in clero in archidiaconatu Pomera-niae, pro sinodo in Gedano pro dominica Oculi celebranda pro consultatione suae Emae Patern. deputaverunt DD. Ven. Paulum de Biesdrowo custodem, et Joannem de Dombrowka archidia-conum Pomeraniae, praelatos eoclesiae Wlad., cum sua Ema Patern. ituros, quibus praesentiam sicut et caeteris dominis residentibus dederunt et assigna-verunt (Lib. 215 fol. 18 7). Synodo finita in iu-dicium vocati sunt plures male morati sacerdotes, inter alios Stanislaus olim parochus in Trombki (Lib. 10 7 fol. 236). Acta et statuta eius omnino ignota sunt; id solum manifestum, eam principa-lem operam posuisse in componendis negotiis Ecclesiae Pomeranae.

 XIV.   



A. 1510 Bidgostiae ab eodem episcopo Vincentio Przerembski, mense Aprili. Nullum eius remanet vestigium praeter mentionem in rebus gestis episcoporum, ubi legimus: Die Mercurii 24 mensis aprilis, alias in crastino S. Adalberti, R-mus D. Vincentius, episcopus Wlad., de Bith-gostia mane finita sinodo, eseivit, et eodem die in Parkanie venit, etc. (Lib, 10 7 fol. 2 78 v.). Ha-beri potest tanquam compensatio synodi a. 1508 celebratae pro sola Ppmerania.

 XV.      A. 1516, 21 Septembris Wladislaviae ab episcopo Matthia Drzewicki. De ea acta sessionum Capit. Wlad. sub die 10 augusti haee habent: E-mus D. Matthias Dei gr. Wlad. episcopus una cum suo V-bli Capitulo Wlad. praeveniendo  synodum provincialem, per E-mum in Chr. P. et D. D. Dei gr. Archiepiscopum Gnesn., Legatum natum et Primatem, pro festo S. Francisci proximo Lanciciae celeBranda institutam, synodum diocesanam pro cleri sui institutibne et emenda, hic in loco et civitate Wlad. pro nunc prosoime instante festo S. Mathaei Ap. et Evang. celebrandam instituit... Item attendentes viarum discrimina et magnam loci distantiam, quibus obstantibus clerus de Pomerania hic in locum et civitatem Wlad. ad synodum diocesanam instituendam com  mode adire et evocari non potest: Decremrunt nunc

 









XXIV

 silendum de eisdem usque ad institutionem alterius synodi ibidem prope eos fiendam (Lib. 215 f. 2 3 9). Statuta eius aano post typis impressa Cra-coviae. Hodiedum, quantum scio, unicum eorum exstat exemplum in bibliotheea Dzialynsciana in Kornik, constans octo chartulis in 8-0 min. Incipit a verbis: Matthias Dreuicius dei et apost. sedis gr. Episcopus Wlad. Universis etc, uitima verba: Impressum Cracovie, anno salutis millesimo quingen-tesimo decimo septimo, tredecimo die maii. In edibus spectabilis uiri domini Joannis Haller. Manuscrip-tum vero, ad fidem cuius Haller suam editionem typis impressam condidisse videtur, in bibliotheca Jagellonica asservatur cum inscriptione: Statuta sinodalia pro dioecesi vlad., et verbis posteriori forte tempore ascriptis: Clerice, si nescis quid lex et quid sit honestas, — Aptius est rastrum quam sacer Ordo tibi. Aliud eorundem statutorum exemplum exstat in manuscripto meo, de quo supra, Michaelis de Krobino (cfr N. IV). Tota ista synodus Matthiae Drzevicii ad verbum de-scripta est ex prima editione synodi dioecesanae Gnesnensis ab archiepiscopo Łaski a. 1512 ha-bitae et ab eodem Hallero Cracoviae typis im-pressa a. 1512 et 1513. Inter utramque syno-dum hoc solum interest, quod prooemio inter se differunt.

 XVI. Eodem A. 1516 synodus celebrata Ge-dani, destinata Pomeraniae. Simulatque archiepi-scopus Łaski diem S. Francisci pro concilio pro-vinciali Lanciciae celebrando constituit, episcopus Drzewicki, consiliis cum capitulo eollatis, clerum Cuiaviae ad synodum die 21 septembris convo-cavit. Brevitas temporis et asperitas viarum im-pediverunt, quominus clerus Pomeranus eandem eonveniret. Quum vero archiepiscopus, ex causis mihi ignotis 1), a concilio provinciali celebrando vel omnino destitisset, vel illud ad aliud tempus distulisset: episcopus Drzewicki consilium suum ad effectum deducens, synodum in Pomerania habere constituit, ut tabulae Capituli docent, in quibus sub 11 septembris legimus: VV. DD. praelati et canonici ad synodum dioecesanam pro festo nunc prossime instanti S. Francisci cum clero Pomeranide in Pomerania celebrandam, VV. DD. Joannem Parzniowski archidiaconum, et Jacobum de Arcieschow decretorum Doctorem Canonieum Wlad. cum R-mo in Chr. P. et D. Mattkia Dei gr» epp. WL eUndum deputaverunt (Lib. 215 f. 244). Duobus his legatis Oapituli Gedanum cum episcopo pro-fectis ibique diutius morantibus (synodus enim e 4 octob. ad finem eiusdem mensis est dilata), in sessione Capituli 9 octob. quaestio orta est de distributioaibus   quotidianis  iisdem   persolvendis

1) Forte ob legationem in Hungariam.

atque res tota ad sessionem generalem in Epi-phania est intermissa, in qua Capitulares distri-butionem absentibus recusarunt, fortasse, quod legati de causa longioris morationis collegas 11011 reddiderunt certiores (Lib. 215 f. 245). Statuta huius Gedanensis synodi ignota; fortasse consti-tutiones eodem anno Wladislaviae sancitae et anno sequenti typis impressae, etiam clero Po-meraniae promulgatae sunt. Caeterum plura ne-gotia loci verbis sunt expedita, ut patet ex de-creto de uniformitate Breviarii, in hac collectione apposito.

 XVII.    A. 1518 ex actis Capituli Wlad. (Lib. 215 fol. 2 6 6) inferre licet hoc tempore synodum dioecesanam celebratam esse. Ad quaestionem enim sibi ab episcopo in sessione generali assumpt. BMV. propositam: sitne synodus convocanda, an non; Capitulum se hoc in negotio consilia episcopi sequi velle respondit. Etsi autem nullum huius synodi occurrat vestigium, certum est eam in ista temporum calamitate exoptatissimam fuisse. Jam enim Lutherus errores suos spargere coeperat, cuius perversa doctrina, praesertim in Pomerania propagata, maiorem diligentiam et curam episcopi exigebat, neque malo ingruenti alia re tutius occurri poterat, quam viribus totius cleri unitis, crebrisque consessibus. Si itaque ab a. 1518 ad 1531, id est ad exitum episcopatus Drzewicii in nulla incidamus synodorum statuta: non est dubium, quin vel temporum iniuria, vel hominum   eius aetatis negligentia interierint.

 XVIII.   A. 153 2 die 12 et sequentibus Septembris, synodus dioecesana celebrata Wladislaviae ab episcopo Joanne Karnkowski. Ante diem dictam archidiaconi, ut mos ferebat, dioecesin visitaverunt, sacerdotesque officii negligentes vel criminum reos in iudicium synodale vocaverunt. Postquam statuta synodalia promulgata sunt, episcopus iudices delegit, qui reos iudicarent, mutuo odio infensos inter se conciliarent, de piuribus causis clericorum ad synodum delatis cognoscerent. Accusatoris partes obtinuit Joannes Dziaduski, archidiaconus Wlad., qui postea episcopus Premisliensis fuit. Judices ab episcopo designati sunt: Jacobus Grosfik custos S. Aegidii Cracovien., Stanislaus Dąbrowski archidiaconus Curzeloviensis, Matthias Łącki J. U. D. Wisliciensis, et Alexius de Craeovia Opoliensis, ecclesiarum collegiatarum canonici. Quinque sacerdotes in iudieium adducti, omnes de archidiaconatibus Wlad. et Crusviciensi erant; ex quo inferre licet episcopo fort0 in animo fuisse aliam synodum separatam, Pomeraniae destinatam, convocare. Statuta huius synodi deperdita. Habemus solum exemplum iudiciorum, quae peracta synodo, a 12 —16 septemb, exercebantur (Lib. 19 fol. 227).









XXV

 XIX. A. 1537 fcria 3 post ascen. Dni, i. e. 14 mai, Wladislaviae, synodus eiusdem episcopi Jo-hannis Karukowski. In littcris, quibus synodus haec convocabatur, episcopus dicit se saepius compella-tum, ut ad cleri reformandos mores aggrederetur, gravi morbo impeditum nil in re tanti momenti suscipere potuisse. Tertio enim ab inito regimine dioecescos anno paralysi in comitiis Petricovien-sibus correptus et lecto affixus, post quatuor annos Cracoviae obiit. Morbo tamen non obstante, quum Andreas Krzycki, archiep. Gnesn., ad co-hibendam doctrinam Lutheri synodum provincia-lem Petricoviam indixisset (in fer. 2 post do-min. SS. Trinit.), atque episcopos ad idem in dioecesibus faciendum monuisset, Joannes Karn-kowski per litteras clerum Wlad. ad synodum venire iussit. Quominus synodus provincialis ce-lebraretur, impedivit mors archiepiscopi, 10 mai e vivis sublati. Utrum vero dioecesana synodus sit habita, an non, e documentis, quae nobis ad manus sunt affirmare non possumus, nam neque in statuta eius usquam incidimus, neque in men-tionem aliquam, quis vice episcopi aegrotantis fungeretur. Argumentorum tamcn momenta, qui-bus clerus ad synodum conveniendam invitatur, innuere videntur synodum re vera esse habitam, praesertim, si attendamus nuntium de morte archi-episcopi, qui tertio ante tempus synodo pracsti-tutum die decesserat, ad clerum pervenire nequi-visse. Defectus vero documentorum hac in re nullius est momenti, quippe quae in iis etiam synodis desiderantur, quas celebratas esse aliunde certo scimus. Litteras convocantes synodum, ex lib. 21 fol. 24 et fol. 179 integras apponimus. Joannes Dei gr. Ep. Wlad. — VV-bus et honorabilibus ac discretis viris DD. abbatibus, nec non praepositis, decanis, archidiaconis, scholasti-cis, cantoribus, custodibus, canonicis, altaristis, mansionariis, vicariis perpetuis nostrae cathedralis Wlad, dioecesis ac alias per et intra dioecesim nostram Wlad. ubilibet parochialium et regularium ecclesiarum rectoribus, caeterisque presbyteris et clericis diocesis nostrae praefatae, qui ad nostram synodum dioecesanam de iure venire et eidem in-teresse tenentur communiter vel divisim praesenti-bus requirendis, salutem in Domino. Frequentibus iam antea impulsabamur querelis, ut de refor-mandis cleri nostrae dioecesis depravatis moribus et scandalis puniendis iniremus rationem, que-madmodum provida ss. canonum deliberatione sta-tutum est, ut scilicet singuli episcopi in suis dioe-cesibus semel in anno pro morum et aliarum re-rum reformatione synodos congregare et celebrare tenentur, quod nos ab eo tempore, quo in eam (quae nemini incognita est) adversam valetudinem coniecii sumus, usque ad hanc diem adimplere non

 potuimus. Nunc vero multis rationibus inducti, et maxime per R-mum in Chr. P. et DD, Andream Dei gr. S. E. Metropolitanae Gnesnensis Archiep,, Legatumque Natum et Primatem commonefacti, prout ex Processu litterarum Suae Paternitatis R-mae latius patet, synodum dioecesanam in civi-tate nostra Wladislaviensi pro feria tertia post festum Ascensionis Domini indicimus, et statuimus, nedum ad ineundam, ut superius scripsimus, de reformandis moribus et corrigendis scandalis et excessibus exorbitanciis rationem: verum ad con-sidendum in medium de extirpando aut arcendo Luiheranae ac alius diversae haeresis magis ac magis hac tempestate gliscentis veneno, et propte-rea ingruentibus tot et tantis in regnum hoc acer-timis procellis, quae nedum consilio prudentissimo, verum et praesidio atque auxilio efficaci indiget. Nostra itaque ecclesiastica ece parte opere pretium est, ut partim precibus assiduis, hisque supplici-bus ac diligentioribus, partim vero ad arcendos in-fidelium et praesertim palatini Molhaviae insultus ac hostilitates regno huic iam antea perniciosas, et nunc, quod Deus Opt. Maoe. avertat, nisi mature occursum fuerit damnum aliquod minantes, de componenda per nos ecclesiasticos pecunia pro subsidio reipublicae tractandum et consulendum. Quam quidem synodum ac locum et terminum praefatum et praefiwum universis et singulis, ad quos de iure et consuetu-dine interesse pertinet, intimamus et insinuamus vobisque et cuilibet vestrum, tenore praesentium, in virtute sanctae obedientiae et sub excomunnicatio-nis poena praeeipimus et mandamus, ut pro loco ei termino memoratis per se compareatis et intersi-tis, et quilibet vestrum compareat et intersit ad tractandum et consulendum synodaliter de omnibus et singulis praemissis caeterisque aliis proponendis, prout necessitas et utilitas ecclesiarum exposcere videbitur; alioquin nos contra absentes et rebelles ad poenarum synodalium per extensionem ac alias, prout res eceigent, dante Domino, procedemus. Et ne quispiam vestrum ignorantiam praetendat de praemissis, out quidpiam alleget, praesentem proces-sum nostrum prius in ecclesia nostra Wlad. publica-tum, per plebanos ab uno ad alium, facta subscrip-tione, sine mora ac dispendio, ut moris est, curet, per ultimum vero nobis, aut Vicario nostro et 0/-ficiali generali Wlad. in synodo praefata repraesen-tare praecipimus. Hanc tamen dioecesanam Wlad. volumus, ut particularis in decanatu Crusvioiensi praecedat synodus, videlicet die nona mai, in qua rectores parochialium ecclesiafum et caeteri presby-teri congregati, viros magis dueretos de numero sui ad synodum nostram dioecesanam deputent et eligant, necessitates et oppressiones mtent, defectus in deca-natu existentes in eadem synodo ewpomturos. Datum Cracoviae Martis tertia aprilis AD. 1537.









XXVI

 XXX. A. 1539 die 17 aprilis, synodus cele-brata in cathedra Wlad. ab episcopo Luca de G6rka. Mentionem eius habemus in rebus gestis eiusdem episeopi, contentis in lib. 20 fol. 6 9, ubi haec sunt: Anno, qvo infra (1539) die vero Jovis XVII aprilis synodus dioecesana per R-mum et lll. in Chr. P. D. D. Lucam a Qorka comitem, episcopum Wlad., solenniter est tenta et celebrata. Ibidem (fol. 6 8) consignata est causa in eadem synodo acta duorum sacerdotum vitae inhonestae manifestorum atque poena multatorum. Quaedam alia negotia in ea tractata esse pro-bat Cautio R-mi D. Episcopi pro clero suae dioe-cesis, quam ad fidem libri 112 fol. 482 in col-lectione nostra posuimus. Cautioni isti ansam prae-buit superbia nobilium et violentia clero illata, et praeceptum legis polonae, de quo Theod. Za-wacki, iurisconsultus, in op. Processus iudiciarius Regni Polon. Crac. 1619, edit. 3-a pag. 45, haec habet: Nemo potest maius vadium de securitate vitae suae obtinere, nisi in quantum taxari pos-sunt bona ipsius: alias confideiubere illud tenetur cum hominibus bona vadio correspondentia haben-tibus. Ne itaque clerus impune opprimerctur, eius fideiussor exstitit episcopus suisque latifundiis vi-tae pauperum addebat pretium. Statuta eius sy-nodi non pervenerunt ad nos.

 XXI. A. 1544 feria 3 post festum S. Mat-thaei Ap. et Ev., 2 3 septembris, in cathedra Wlad., ab episcopo Nieolao Dzierzgowski convo-cata occasione synodi provincialis Petricoviensis, eodem anno habitae. Etiam huius synodi nulla exstant statuta. Epistola synodum indicens asser-vatur in libro 21 fol. 8, quam apponimus. E re-liquiis piurium foliorum e libro hoc evulsorum manifestum est, in eo praeter istas litteras, etiam statuta conscripta fuisse huius et superiorum dua-rum synodorum. Nicolaus Dei gr. Wlad. et Pomer. Episcopus, universis et singulis DD. abba-tibus, prioribus, praepositis, decanis, arehidiacoms, scholasticis, eantoribus, custodibus, tam nostrae ca-thedralts Wlad. quam coUegiatarum eiusdem dioe-cesis nostrae canonicis et parochialium quarumeun-que eceksiarum reetoribus, seu eorum locum tenen-tibus capellanis, praebendariis, benefieiatis quibus-eunque, curatis et non curatis, ad synodum dioe-cesanam de iure vel eonsuetudine convenire solitis, in eivitate ae per et infra dioeeesim nostram con-stitutis, salutem in Domino sempiternam. Manifes-tum vobia esse volumus quemadmodum R-mus in Chr. P. D. Petrus a Gamrat, arehiepiscopus Gneen., Legaius natus et primas,. nobis per suas patentes et obsignatas litteras denuntiavit se inter eaeteras eutae suae pastoralis diligentias, quas pro debito et mmere sibi iniuneto ad eorrigendos emen-dandosque eleri promnciae suae mores adhibet, id

 etiam nunc de consilio et consensu R-morum DD. episcoporum stutuisse et decrevisse, ut synodum provincialem cum eisdem DD. episcopis provinciae suae ae capitulis et reliquis praelatis celebrat et peragat. In qua cum de ea, cuius supra memini-mus, reformatione et sanctae vitae disciplina in Ecclesia Domini restituenda sese nobiscum consul-turum polliceretur; tum vero de ferendis subsidiis reipublicae inclyti huius regni Poloniae contra in-sultus et pericida, quae illi ab infidelibus et schi-smaticis Christique nominis hostibus, maxime vero a Turca, qui iam iam in foribus est, sese tracta-turum pollicetur, quemadmodum id in litteris et processibus suae R-mae Patern. plenius continetur et habetur, tanquam ob rem eam ipsam, synodum provinciae suae Gnesnen. in civitate Piotrcoviensi ad feriam tertiam ante festum S. Hedwigis pro-xime futurum edivit et denuntiavit, ad eam quoque nos una cum VV. DD. praelatis et canonicis ac universo clero ecclesiae et dioecesis nostrae invi-tans et cohortans. Nos igitur, qui inter caetera id etiam desideravimus, ut ea ipsa morum et ac-tionum in personis ecclesiasticis et unioerso clero disciplina, quanto melius fieri posset, reformaretur et ad sanctissimam aliquam normam reduceretur, vitia ab Ecclesia Dei et eius ministris eradicaren-tur, insuper quoque ut necessitatibus et periculis reipublicae inclyti huius regni a nobis succurratur: eam ipsam sanctae huius synodi denuntiationem et publicationem, magna animi gratulatione et volun-tate ampleetentes, ad eam nos adornare, et in illa comparere decrevimus. Quod ut tanto melius et maiori eum utilitate et fructu Ecclesiae Dei faeere aggredi possemus, synodum dioecesanam indtcere, et una vobiscum ante omnia in ecclesia nostra Wladislaviensi feria tertia post festum S. Matthaei Ap. et Ev. proxima agere et eelebrare de more eonstituimus et decrevimus in Dei nomine per nostras praesentes litteras. Quare vos omnes et singulos in virtute`s. obedientiae et sub ewcom-municationis et synodali poenis monemus, requiri-mus, ac uno edieto pro tribus et peremptorie eita-mus, quatenus ad dictam synodum per nos indic-tam pro die et termino supra esepressis ipsimet in propriis personis venire non negligatis, nobiscum una, vel loco nostri aliquo alio per nos deputando, de his rebus et negotiis, ab eodem R-mo D. ar-ehiepiseopo Gnesn. commemoratis, et de aliis, quae in medium proponentur, consulturi et deiiberaturi. Praemisso, tamen ne interim dum nobiseum haec agentes et eonsulentes permanseritis, eura animarum et reiiqua onera ecclesiis et sacerdottis vestris iniuneta in aliquo negligantur. Ne autem de ipsa synodo aliquis vestrum ignorantiam suam praeten-dat, volumus ae sub poenis supra esspressis man-damus,  ut huno  nostrum prmessum  in ecclesiis















XXVII

 vestris per affixionem in valvis et per publica praeconia concionibus publicetis et ad universorum notitiam deducatis, notasque vestrae publicationis a tergo illius adscribatis. Datum in arce nostra Wolboriensi die Jovis 28 mensis augusti A. 1544. Nostro sub sigillo. —

 XXII.    A. 1547 in Sobkow, villa Pomeraniae, synodus habita, Andrea Zebrzydowski episcopo dioecesim Wlad. regente. De ea edocemur litteris episcopi eodem anno ad consules Gedanenses datis (Vide Andrzeja na Więcborku Zebrzydowskiego Korrespondencya, editio Acad. Scient. Cracov. 187 8, pag. 163, epist. 3 38). Quum synodus praeter spem nil ad animos a studio rerum novarum avocandos contulisset, episcopus plures reos in ius vocavit, consulibusque, qui istum agendi modum severiorem reprehendebant exitumque Concilii Trid. exspectanclum suadebant, rationes cur ita ageret exposuit. Neque statuta synodi Sobkoviensis novimus, neque tempus, quo est celebrata, accuratius designare possumus; id solum liquet eam aliquot hebdomadibus antecessisse concilio provinciali eodem anno Lanciciae 15 septemb. celebrato, Sobkoviaeque praeter causas loci, quaestiones ab archiepiscopo propositas discussas esse. Episcopus ipse, ut ex litteris istis patet, synodo non interfuit; munere eius functus esse videtur Andreas Duchnicki, archidiaconus Pomeraniae. In tabulis capituli Wlad. nulla synodi Sobkoviensis invenitur mentio. XXIII.  

 A. 1550 mense octobri Gedani, eo-dem episcopo Andrea Zebrzydowski dioecesin regente. Unicam eius mentionem habemus in lit-teris episcopi Zebrzydowski l octob. ad Stani-slaum Kostka, palatinum Pomeraniae, datis, ubi haec leguntur: Commorabor hic adhuc dimidium mensem, aut plus eo. Id quod" quanquam aegre sum facturus (est enim mihi ad Reg. Maiestatem properandum), tamen quoniam synodum ex con-semu episcoporum omnium Gedani indiwi tw, qui ecclesiarum meae dioecesis ministri sunt, hanc me exspectare huicque interesse oportet, ut in synodo nostra generali, quae provinciales istas cito con-sequetur, administrationis meae iustam possim red-dere rationem (Korrespondencya pag. 268 N. 535). In synodum invitati erant ab episcopo praepositi monasteriorum: Carthusiani, zarnoviensis et żuko-viensis, ut rationem redderent acceptorum et ex-pensorum, ad quod vi bullarum papalium teneban-tur (ibid. Epist. 53 7 pag. 269). XXIV.   

 A. 1551 mense ianuario Wladislaviae in ecclesia cathedrali synodus dioecesana habita esse videtur, ut superiorem Gedanensem comple-ret (cfr. Andr. Zebrz. Korresp. pag. 268 N 535 supra cit.). Ex Pomerania Wladislaviam reversus episcopus Zebrzydowski, in villa Klotno, ad men

sam episcopalem pertinente, litteras ad clerum dimisit visitationem dioecesis indicens, atque ad synodum invitans. Quum vero negotia publica in aula regia et comitiis impedirent, quominus ipse synodo praesideret: potestatem hanc Johanni Wy-secki, decretorum doctori, canon. et officiali Wlad., permisit, ut testatur documentum infra appositum, quod tamen futurae synodi tempus non designat, dubiumque relinquit fueritne cele-brata, an non. Si primum, a veritate nos non de-flectere putamus, si diem synodi celebratae posue-rimus circa festum Epiphaniae 1551 a. Ita sal-tem suadere videtur brevitas temporis, quo dioe-cesis ab archiadiaconis visitanda erat, i. e. tempus a die datarum litterarum ad S. Agnetem, seu ad initium synodi provincialis. Dies etiam haec sy-nodo celebrandae peropportuna erat. Etenim festo Epiphaniae capitulum Wlad. consessus generales faciebat, pleniorique ideo numero canonici Wla-dislaviam venire solebant, qui frequentia sua non solum ad externum splendorem augendum confe-rebant, sed etiam prudentibus consiliis episcopo adesse poterant. Synodus provincialis non 21 ianuarii, sed mense iunio est celebrata (Cfr. ibid. pag. 499 sq.) Litterae visitationem et synodum dioecesanam indicentes sunt: Joannes Wy-sechi decretorum doctor, canonicus vicariusque in spiritualibus et officialis Wlad. generalis, commis-sarius ad infra scripta per R-mum in Chr. P. et DD. Andream, Dei gr. Wl. et Pom. episcopum, specialiter datus et deputatus. Universis et singulis DD. abbatibus prioribus, praepositis, decanis, ar-chidiaconis, scholasticis, cantoribus, custodibus, tam cathedralis Wlad. quam collegiatae Crusviciensis ca-nonicis, parochialiumque ecclesiarum rectoribus, ple-banis, vice plebanis, commendariis, capettanis, curatis et non curatis, vicariis perpetuis, attaristis, psalteri-stis, caeterisque presbyteris et personis ecclesiasticis exemptis et non exemptis quibuscunque per et infra civitatem et dioecesim Wlad., archidiaconatum Wlad. et Crusviciensem ubilibet constitutis, et eo-rum videlicet in solidum, et signanter in decanaiu rurali Crusviciensi, salutem in Domino. Noveritis nos litteras memorati R-mi D. episcepi patentes, in papyro scriptas, suo sigitto sigillatas, sanas, sal-vas, cum ea qua decuit reverentia, suscepisse hu-iusmodi sub tenore: Andreas Dei gr. Wl. et Pom. ep. universis et singulis DD. cathedralis nostrae Wl., nec non collegiatae Crusv. praelatis et canonicis, Conventualiumque praepositis, prioribus et abbatibus, et parochialium ecclesiarum recloribus et eorum vi-cariis, caeterisque presbyteris, beneficiatis, et non be-neficiatis,  curatis et non cumtis, per et infra civita-Um et Dioecesim nostram, archidiaconatusque Wlad. et Crusvicien., ubilibet constitutis, fratribus in Chr. charissimis, salutem in Domino. Non ignotum Fra

 















XXVIII ternitati veslrae esse volumus R-mum in Chr. P. et D. Nicolaum Dei gr. arehiep. Gnesn., Legatum na-tum, primatem, de unanimi consilio pariter et assensu R-morum DD., suae R-mae P-tis coepiscoporum, synodum provincialem Lovicii pro festo S. Agnetis anno proxime futuro celehrandam instituisse, idque nobis et V. capitulo nostro per suos patentes proces-sus significasse atque intimafse, ac propterea adrno-nuisse quae pro debito officii pastoralis nostri de or-dinatione et administratione cultus divini, de ss. sa-cramenti eucharistiae veneratione, et regimine status et conditione universi cleri dioecesis nostrae, tum et haeretica pravitate, blasphemia, tam in saecularihus quam etiam in nonnullis spiritualihus passim pullu-lante, diligentem et exactam faciamus inquisitionem, et quicquid super praemissis didicerimus, ad dictam synodum provincialem deferemus emendandum. Nos itaque, cum primum officii nostri debito pastorali, tum etiam admonitioni ipsius R-mi D, archipraesulis, ac decretis et institutis synodalihus satisfacere cu-pientes, ad hoc ipsum munus obeundum visitationem videlicet ac inquisitionem super praemissis faciendam, nec non synodum dioecesanam nostram in ecclesia nostra cathedrali Wlad. (quae de more et consuetu-dine prqvincialem synodum praecedere consuevit) cele- | brandam, ac eidem synodo dioecesanae loco nostri praesidendum V. D. Joannem Wysecki canonicum vicariumque in spiritualibus et officialem nostrum Wlad. generalem designavimus et praesentibus desi-gnamus, quod vobis omnibus universis dominis supra nominatis intimamus et insinuamus, serio eis mandan-tes sub censuris ecclesiasticis et in virtute s, obedien-tiae ac synodalibus caeterisque poenis iniungentes atque mandantes, ut dum et postquam ipse V. Frater noster in spiritualibus vicarius praefatus, munus hoc ipSum per nos in eum reiectum supplere et per-agere voluerit et instituerit, vobisque universis et singulis in his quidquam denuntiaverit seu demanda-verlt, eidem, ut et tanquam praesidenii et delegato nostro visitatori, debitum honorem et obedientiam, non secus ac nobis ipsis, praestetis et exhibeatis ac in omnibus ohediatis et pareatis, et quilibet vestrum praestare et exhibere, obedire et parere curet. Fra-ternitates vestrae rem se suoque officio dignam ac Domino Deo acceptam, nobisque gratam facietis. Datum in Klotno die 7 mensis novembris, a. 1550. Post quarum quidem Utterarum praeseniationem ac itlarum cum ea, qua decuit reverentia receptionem, quihus onus visitandi humeris nostris sit impositum, mandatisque suae R-mae P-ti parendo, visitationem huiusmodi per nos peragendam, faciendam exnunc, prout extunc vobis et cuilibet vestrum praesentibus intimamus, iminuamus et denuntiamus. Quare vos in Domino hortamur, ac in virtute s. obedientiae et sub excommunicationis synodalibusque poenis mandamus, quatenus dum et postquam nos pra peragenda huiusmodi visitatione venire contigerit, ut se honeste, ac ea quae de iure et consuetudine facere tenemini, fa-ciatis et procuretis, parochianosque vestros, illos prae-sertim qui pro informatione nostra necessarii fuerint, charitative admoneatis, ut se illi interesse non recusent, quodque unusquisque vestrum hunc praesentem nostrum processum unus ad alterum sibi viciniorem plehanum et ecclesiam debite exequutum sine mora, sub excom-municationis et synodali poenis, transmittat et defe-rat, ultimus vero eundem nobis Wladislaviae reprae-sentet. Datum Wlad. in domo nostrae solitae resi-dentiae, die lunae 10 mensis novembris A. d. 1550. Nostro sub sigillo. Jacobus Broliński, pablicus et Con-sistorii notarius subscripsit (Lib. 21 fol. 31 et 23 3). XXV. A. 1554, a Johanne Drohojewski, qui pQst Andream Zebrzydowski episcopus Wlad. creatus est, celebrata est synodus. Uniea eius mentio in tabulis capituli Wlad. Capitulum in sessione generali post festum assumpt. BMV. congregatum unum e suis delegatum ad episcopum tunc non Wladislaviae, sed alibi morantem mi-sit, cui inter alia mandatum dedit: Petenda sua R -ma Ptas, quo sua R-ma Ptas futurae synodo dioe-cesanae interesse dignetur, nam graves et necessariae causae  religionis praesentiam suae R-mae P-tis im-primis expostulant, certoque affirmant pro illa sy-nodo Capitaneum Radziejoviensem cum D. Andrea venturum (Lib. 218 fol. 3 02). Jam itaque consta-bat de synodo proxime congreganda, exploratum-que erat episcopura ei non interfuturum,quod omni-no indoli Johannis Drohojewski convenit, qui rerum fidei negligens, haeresi in dioecesi Wlad. latius ser-penti favere putabatur. Inde a capitulo officii sae-pius admonitus, Legatorum etiara Sedis Apost. plures reprehensiones incurrit (A. Rykaezewski, Relacye nuncyuszów I. p. 3). Qui in mandato capituli Ca-pitaneus dicitur, sine dubio videtur esse Raphael Leszczynski, notissimus ille assectator, imo signi-fer novae doctrinae; alter vero, B. Andreas, fuit pastor Prazmowski, studiosissimus praeco Calvi-nismi in Cuiavia, qui sedem suam Radzieioviae constituit. Haud improbabili opinione nostra sy-nodus celebrata est in confiniis Poioniae Magnae, Bidgostiae, vel Juniwiadislaviae, vel quod verisi-milius Radzieioviae. Haec nempe oppida regia tntissimum praebebant haereticis asylum; Wladisla-viae vero, quae fuit urbs episcopi, neque Le-szczynsM, neque Prazmowski satis securos se fore sperabant. Insuper praefectus Radzieioviae erat Leszczyński, ibique Prazmovium patroeinio suo est tuitus. Ideo etiam capitulum episcopum ad synodum invitavit, ut praesentia sua maiorem adderet concilio auctoritatem, quod minime esset opus, si disputandi causa Wladislaviae conventus insituendas esset. Caeterum episcopum Drohoiew-ski c laico repente ad sacra promotum theolo









XXIX

 giaeque  non  satis peritum,  Capitulum nunquam, ut rtisputationi interesset invitaturum esset.

 XXVI. Anno 15 6 8, 16 martii et proximis sequentibus diebus (ad 16 kalend. april.), feria tertia post dominicam Reminiscere, Stanislaus Karnkowski, episcopus, primam post absolutum concilium Tridcntinum Wladislaviae synodum ha-buit eo fine, ut decreta Tridentina clero propo-sita, vim obligandi obtinerent. Quum enim Uchan-ski, archiepiscopus Gnesn.; cunctando promulga-tionem concilii Trid. differret, episcopi quidam officii diligentiores per synodos instituta Triden-tina ad notitiam cleri deferre consilia iniverunt. Ita egerunt Tarto archiep. Leopolien., Konarski episcopus Posnaniensis. Eos imitatus et a Pio papa V monitus (ut ipse fatetur), Karnkowski, synodum congregavit. Prima haec est inter Wla-disl. synodos scite adornata et accuratius typis impressa, cui etiam addita descriptio eorum, quae promulgationem legum Tridentinarum sunt sub-secuta. Etsi vero ex iure canonico sola provin-cialia concilia censura Sedis Apost. indiguerint, suae etiam dioecesanae synodi decreta episcopus Karnkowski iudicio Summi Pontificis subiecta esse voluit, Komamque misit, ut examinata et emendata approbarentur (Carncovii, Epistolae illustr. viror. lib. III in initio, epist. ad Pium V). Quantopere res haec Sedi Romanae grata fuerit, constat ex litteris pontificiis libro synodum ex-hibenti praemissis. Litterae hae, eodem quo sy-nodus celebrata est anno, ad Stanislaum Karn-kowski sunt datae, ipsa vero statuta synodalia tertio demum anno post Romae sunt approbata ab eodem S. Pio V. Inde mora ista in opere typis excudendo, quod 1572 a. est publicatum,— inde etiam error apud nonnullos historicos occur-rens, qui anno hoc 1572 synodum celebratam esse scribunt. Negotium examinandorum statuto-rum eommissum est a pontifice S. R. E. cardi-nalibus Commendonio et Sabello (ibid. lib. I, epist. 36 Veronae 27 iun. 1571 scr.), qui quum statutorum a decretis Trident. discrepantiam vi-dissent, rcrum nostrarum ignari, difficultates in-terponebant et approbationem differebant. Quum vero Stan. Karnkowski litteris ad familiares Ro-mae datis querimonias ultro citroque iactaret, et ut res tandem conficeretur instaret, pontifex duo-bus istis tertium adiunxit S. R. E. cardinalem Hosium, qui 7 octob. 15 70 a. episcopum Wlad. certiorem facit, se iam duobus in hoc negotio consessibus interfuisse. Videtur etiam ipse Karn-kowski quaesitus esse, ut quaedam dubia et dif-ficuitates a S. Congregatione propositas explica-ret Scribit, enim episcopo Hosius: responsum ad censuram legi nec in eo quidquam reperio, quod mi-hi non probetur (q. s. Epist. illustr. viror. lib. 1,

 epist. 21); et paulo post addit etiam ab cpiscopo Olomucensi statuta synodalia examini S. Sedis subiecta esse ut approbarentur,— in quibus in nonnullas incidit S. Congregatio difficultates, inter alia offendebatur voce sibi penitus ignota Agenda. Eadem vox occurrebat in statutis Wladisl. Id est argumento, quam minuta usi sint diligentia car-dinales in statutis perscrutandis. Quia in opere ab episcopo edito deest epistola approbationis, non potest designari tempus, quo S. Congregatio labo-rem ad finem perduxit, episcopoque statuta appro-bata restituit. Certum est, ea adhuc iulio a. 1571 Romae fuisse, et hoc anno exeunte Wladislaviam missae, sequenti vero typis impressae esse viden-tur. Qamquam autem liber synodi Karnkovianae in aliquot bibliothecis invenitur, est tamen inter rariores ponendus. Typis impressus est Coloniae Agrippinae in 12-o, paginae non sine mendis nu meris designatae 173 et 20 folia indicis ordine litterarum dispositi. Integra inscriptio: Constitu-tiones in dioecesana synodo Wladislaviensi, praesi-dente JReverendissimo in Christo patre atque Do-mino, D. Stanislao Camcovio, Episcopo Wladi-slaviensi editae, sub Pontificatu S. D. N Pii Pa-pae F, ad Sacrosanctae Sedis Apostoltcae, et uni-versalis Ecclesiae Romanae gubernacula sedentis. Cum Indice verborum et rerum locupletissimo. Ac-cesserunt Admonitiones quinque circa Sacramenta faciendae, eodem Reverendissimo D. Stanislao Carncovio Episcopo Wladislaviensi auctore: lucu-bratio pietatis et sanctitudinis plena, lectu cognitu-que dignissima. Coloniae, Apud Matemum Choli-num. Anno M. D. LXXII. Cum Qratia et Pri-vilegio Cesareę Maiestatis. In eiusdem folii, ubi inscriptio, parte aversa delineata est imago stem-matis (Junosza) episcopi Karnkowski. In clypeo, quem duo sustentant angeli, unus a dextris al-ter a sinistris, repraesentatus agnellus iacet sub mithra et baculo pastorali. Supra hanc imaginem, quae rectangulo intercluditur, legitur inscriptio: In arma Revertndissimi Domini D. Stanislai Carn-kowshi Dei gratia Episcopus (sic) Wladislaviemis; infra vero versus: Cui mitis claro pro stemmate traditur Agnus: — Mite Vir ingenwm, mitis ut ag-nus, habet.—Hunc pius emeritum Praesul Carn-covius Agnum — Gestans, virtutis semina pulchra iacit. — Nam quod erat Sanctus Craci Stanislaus in Urbe:—Hoc Stanislaus Cuiaviensis adest.—Ille Vigil saorum curabat Pastor ovile; — Curat et hic veri Pastor ovile Dei.— Simon Goritius. — Liber incipit ab epistola Pii papae V, de qua supra egimus: in altero folio habetur carmen clarissimi iuriscon-sulti Petri Royzii, post illud Index titulorum, qui tribus his partibus constitutiomm Wladislaviensis Synodi continentur; sequitur epistola episcopi oc-casione   synodi  ad clerum data,  deinde   statuta















 XXX

synodalia. Liber desinit indice verborum et re-rura. Totum hoc opus inseruimus collectioni no-strae. Libro suo synodali adiunxit Stanislaus Karnkowski summam doctrinae christianae con-cinnatam ad instar libelli eiusdem generis a Cro-mero scripti 1), quem etiam hoc modo supplere voluit. Libellum istum, qui inscribitur: Admoni-tiones quinque circa Sacramentorum administrationem faciendae 2), appendici adiunximus. Hic apponi-mus epistolam papae Pii V et carmen Roysii, quo-rum mentionem fecimus supra. Pius Papa  V. Venerahili Fratri Stanislao Episcopo Wladislaviensi. Venerabilis frater, Salutem et apostolicam benedictio-nem. Spei, quam  de te habuimus, abs te ipso tuae administrationis initio gaudemus esse responsum. Quod enim synodum dioecesanam celebrasti, in qua curasti, ut totus clerus professionem faceret fidei catholicae; quod seminarium ex decreto Trident. concilii insti-tuisti, et de mensae tuae reditibus dotasti, in eo iecisti muneris tui praeclara admodum fundamenta. Ex istis porro praeteritis officiis tuis in spem non dubiam venimus de futuris. Ad quae praestanda non egere te cohortatione confidimus. Sed tamen quia me~ rita tua apud Deum crescere cupimus, et exemplum tuum finitimis episcopis ad imitandum propositum fore speramus: ut quanta maxima potes cura, et di-ligentia creditas tibi oves pascere ac tueri, et eas, quae aberrarunt, ad ovile Dominicum reducere ac sa-nare studeas adhortamur. Dei iis, quae mandato tuo a nobis postulavit familiaris noster Georgius Tici-nius, quid tibi concesserimus, ex eius litteris cogno-sces. Confidere fratemitatem tuam volumus, nihil te unquam frustra a nobis desideraturum: quod quidem salvo officio nostro concedi possit. Datum Romae apud S. Petrum sub annulo Piscatoris, die XXII maii. M. D. LXVIII. Pontificatus nostri anno tertio. Antonius Florebellus Lavellinus. — Petri Royzii Maurei, Hispani, Megii Jurisconsulti Carmen ad Stanislaum Camcomum, Ep. Wlad., Antistitem Re-ligiosissimum. Quin edis Canones tuos, perennes Leges Cuiaviae tuae futuros? Sancto flamine quos et architecto Mt doctore, tui gregis ministris, Ms nuper fabHcatus et tulisti, Carncovi, decus infulae bicornis, Splendor Pontificum, salusque cleri. Sydus Sarmatiae tuae decorum Quin edis Canoms tuosf regantur

1) Catecheses, sive Institutiones duodecm, de septem sacrammtis, et Sacrificio Missae, et de funebribus Exe-quiis. Autkore Martino Cromero, Epucopatus Varmiensis Cmdiutore. Ad utffitatem parochorum et aliorum Sacerdo-tum conscriptae Cohniae M. D. LXXI.

2) Integrana inscriptionem vide hic ia appendice.  Divum templa quibus, quibus sacrorum Praeses Presbyter excitus, relinquat, Serpens exuvium velut senectae, Vitae dedecus et nefas prioris: Et purus sceleris sit, atque putus. Exemploque suo, tuoque ductu, Lenique imperio, gregem palantem Dispersumque, pedem referre notas In caulas satagens volensque cogat. Cessatum nimis est, gravis veterni Lenta segnitie prioris aevi. Grassatus satis est sathan superque. Pastoresque gregesque dissipavit A Christi procul exciens ovili, Carncovi, decus infulae btcornis, Septem fama recens trionis omnis Festina, revoca tuis statutis Sanete legibus, erutis decenter Sanctorum e liquidis patrum fluentis. Discat Praesule te, tuoque ductu Tota mente Deum sinuque toto Mundo quaerere, grex tuus, relicto.

Magna pars statutorum huius synodi inserta est constitutionibus a concilio provinciali a. 1589 sub auspiciis eiusdem Karnkowski, ad dignitatem Primatialem evecti, celebrato, latis.

XXVII. A. 15 79 altera synodus ab eodem Stanislao Karnkowski Wladislaviae celebrata feria 3 post dominicam Conductus paschae, i. e. 28 aprilis. Ut decreto concilii Tricl. de synodis dioe-cesanis convocandis satisfieret, et ut cognosceret, quis esset effectus promulgationis decretorum Tri-dentinorum, Stanislaus Karnkowski clerum suae dioecesis ad synodum venire iussit. Ex eadem causa de synodo futura Nuntium Apost. certio-rem fecit, quem etiam, ut litterae testantur, ro-gare in animo habuit, ut synodo praesideret. Nun-tio tamen per officia muneris sui ei interesse non licuit,—In eadem synodo ab episcopo Karnkow-ski suppressa sunt, clero consentiente, quatuor beneficia simplicia iuris patronatus regii, quae oMm in suburbio Crusviciensi fundata erant, duo ad capellam S. Vincentdi, duo ad capellam SS. Gothardi et Helenae. Proventus eorum addicti capitulo cathedrali Wlad., ita quidem, ut pars una in distributiones quotidianas canonicorum con-verteretur, ex altera vero parte erigeretur novus canonicatus, quem episcopus Karnkowski Erasmo Kretkowski contulit. Res haec descripta est in charta pergamena, hucusque in tabulario eapitu-lari asservata, ubi etiam dicitur id actum esse praesentibus: „RR. ac VV. viris, DD, Matthia Wielicki decano et suffraganeo nominato, vieario-que in spiritualibus et officiali, Josepho Kona-rzewski J.  U. Doctoribus, archidiacono, Nieolao

 









XXXI

 Koss, Matthia Wysozelski Medieinae Doctore, Matthia Karski, Sebastiano Koskowski, Paulo Oi-chrowski, Thoma Zakrzewski Medicinae Doctore, praelatis et canonicis eccl. cathedr. Wlad., An-drea Pęcherski Strzelnensi, Georgio Wysocki Zarnovecensi monasteriorura, Petro Gawlowski Wolboriensi et Juniwladisl. praepositis, Jacobo Lempicki J. U. Doetore, decano Wolboriensi, cancellario nostro, secretariis regiis, Joanne Gro-decio cantore, Stanislao Zaleski cancellario, Ni-colao Wysocki praelatis et canonicis eccl. colleg. Crusvicien., Abrahamo Krosnowski de Zaluski, vicario in spiritualibus et generali Pomeraniae, Joanne Fabio Bidgostiensi, officialibus nostris, Laurentio Jackowski canonico Lascensi, Thoma Rogalio artium Magistro, curiae nostrae conciona-tore, Sebastiano ab Opatow et Alberto a Radom, capellanis nostris, multisque aliis cathedralis no-strae Wlad. vicariis, mansionariis, altaristis, psal-teristis parochialiumque ecclesiarum in dioecesi nostra Wlad. ct Pomer. rectoribus, caeterisque sacerdotibus et clericis tam saecularibus quam regularibus, in praeseiti synodo per nos legitime indicta in Spiritu S. eongregatis." — Peracta sy-nodo, penultima aprilis, episcopus ex synodo in capitulum descendit, i. e. sessioni octavo quoque die haberi solitae affuit, in qua Matthiam Wie-licki, decanum Wlad., suffraganeum suum dixit una cum RR. et VV. DD. praelatis et canonicis, totoque capitulo hoc synodali, vim generalis capituli obtinentis (Lib. 219 fol. 7). — Acta synodi, hu-cusque ignota, prima vice hic loci a mc in lucem sunt prolata.

 XXVIII. A. 1585 diebus 5 et 6 februarii habita est synodus Gedani, in ecclesia monialium S. Brigidae, praeside Nicolao Milonio, officiali Gedanensi, qui Hieronymum Rozdrażewski, epi-scopum Wlad. de necessitate synodi convocandae admonuisse videtur. Nullibi quidem legimus po-testatem eiusmodi Milonio esse concessam; eum tamen episcopo non ignaro egisse, ipsa decreta probant, quum de obtinenda approbatione epi-scopali saepius loquatur. Fueritne synodus appro-bata, ex volumine res gestas episcopi Rozdra-żewski aceurate describente, non liquet. Fortasse episcopus, qui mox synodum suis auspiciis cele-brandam convocaturus erat, quod etiam revera anno sequenti fecit, statuta Gedanensia parvi ha-buit; inde non in regestis episcopalibus, sed ia libro Visitationum N. 69 fol. 486—493 incl. sunt descripta. Hic prima vice vulgantur e ma-nuscripto.

 XXIX. A. 1586 die 3 septembris synodus habita Wladislaviae, praesidente Hieronymo Roz-drażewski, episcopo, in cuius regestis prima dici-tur. Decreta eius Romam  sunt missa ad confir

mandum, quod quum diutius differretur, episco-pus sine approbatione Romana ea typis vulgari iussit, Posnaniae in Officina typographica Joannis Wolrabi M. D. LXXXVIIL Editio in 4-to min. continet paginas signatas una cum titulo 45. In-scribitur vero: Synodus Dioecesana Wladislaviensis cdebrata anno 1586 mense Septembri, praesidente Illustrissimo ac Reverendissimo D. Hieronymo Comite a Rozdrazow, D, G. Episcopo Wladislaviensi et Po-meraniae. Infra titulum impressum stemma epi-scopi, Doliwa. Forma litterarum inclinata, quas „cursivas" vocant. Eodem anno, quando Wolborii morabatur, die 11 decembris confirmationem suae synodi dioecesanae ex Urbe accepit, ut Lib. 2 7 fol. 355 legitur; quod adhuc breve Apostolicum, in limi-ne eiusdem synodi ponendum, desiderabalur, e vesti-gio hoc nomine ad Ill-mos Cardinales Caraffam, Montis Regalis et Montealtum scripsit, eodemque occasione litteris ad Ill-mum Card. Caraffam, vel informationis causa, adiunxit statum polonicorum mo-nasteriorum descriptum, "nec non instrumentum publi-cum ratione non admissionis sui ad Żarnovecense monasterium, et depositiones testium contra abbatem Pelplinensem ratione excessuum eiusdem et dilapida-tionis bonorum monasterii, cum certis instumentis (ibid.). Breve apostolicum exoptatum, vel potius epistola card. Caraffae, paulo post Roma in Poloniam est missa, quod episcopum ad synodum suam denuo typis excudendam movit, Posnaniae an. seq. M. D. LXXXIX. Forma libri, inscriptio, stemma episcopi eadem atque in priori editione, typi or-dinarii, post nomen et titulum episcopi additum: Assensu et approbatione S. Sedis Apostolicae edita. Paginae numeratae 63. Altera haec editio incipit ab Epistola Ill-mi Cardinalis Caraffae ad Rmum D. Episcopum Wlad. de synodi approbatione, quam post synodum apposui. Decreta Romae approbata et in paucis immutata desinunt in pag. 50; se-quuntur additamenta, quae in priori editione de-sunt: 1-0 Tenor vero Reformationis Collegiatae Cru-sviciensis, de qua fol. 8 fit mentio, iste est qui sequi-tur, in tribus foliis. 2-0 Tenor Incbrporationis Canoni-catus Crusvicien. pro Praedicatore, de qua fol. 8 fit mentioy iste est qui sequitur, in 3 paginis. 3-0 Te-nor Inhibitionis contra Notarios, de qua fol. 8 fit mentio, est qui sequitur, qui duo folia explet et ultimo ponitur loco. Extrema pagina vacua. Yar-iantes utriusque editionis, in annotationibus ad calcem paginarum accurate descripsi. Ambae edi-tiones in bibliothecis nostris rarissimae sunt. Episcopus Załuski in exemplari M-fci D. Antonii CeMski, haeredis villae Ceków prope Calissium, sex signa crucis notavit et scripsit: unicum quod unquam vidi exemplar. J. A. Załuski Refer. R. Ho-die plura iam nota sunt exemplaria. Manuscrip-tum statutorum synodalium exstat in libro actorum









XXXII

 cpiscopi Rozdrazewski N. 2 7 fol. 144—159, ubi mentio fit facti cuiusdam ad historiam synodi eiusdem pertinentis, his verbis: Die 9 septemb. eod. an, 1586, R-mus D. certis rationibus a V. Capitulo Wlad. allegatis se moventibus, excomunicatio-nem a se in synodo ratione quotidianarum distributionum et anniversariorum contra idem Capitulum latam, ad ca-pitulum generale SS. Trium Regum suspendit, cum ea tamen conditione, ut praedicti DD. praelati absentes ad participationem eorundem anniversariorum sive refec-tionum nequaquam admittantur (ib. fol. 16 0). Litem istam episcopi cum capitulo de distributionibus explicabo fusius in editione Statutorum Oapitu-larium, quam mox, si Beo placuerit, vulgaturus sum. — Corrigendum hic mihi duplex mendum videtur a Gasparo Niesiecki S. J. in libro Korona Polska etc. Lwow 1743 T. IV p. 616, admissum. Primum faiso asserit auctor anno 1588 synodum Wladislaviae esse habitam; deinde perperam ex uno Marco WysocM, canonico Wlad., duos facit: unum nempe nominat Marcum Wysocki stemmate Dryja et provocat ad synodum Wlad. a. 1586 fol. 8,—non multo vero post loquitur de Marco Wysocki, canon. Wlad., stemmate Godziemba, atque commemorat synodum Wlad. a. 1588. Acta episcoporum Wlad. neque synodi alicuius a. 1588 habitae mentionem faciunt, nec de duobus cano-nicis, sed de uno Marco Wysocki loquuntur.

 XXX.   



A. 1589 die. 23 iunii, synodus ab episcopo Rozdrazewski habita Sobkoviae pro cle-ro Pomeraniae. Acta eius exstant conscripta in Vol. N. 2 7 fol. 4 7 6. Quae vero ab episcopo dieuntur Cautelae, i. e. praecepta, vel instructiones pastorales, nullibi integras conscriptas vidi. Hic loci vulgavi illas, quae ad Confessarios pertinent, ita ut eas in Vol. 53 fol. 106, et Vol. 2 6 fol. 26 inveni. Ex pluribus mentionibus passim in re-gestis episcopi Rozdrazewski occurrentibus inferre licet, Cautelas istas fuisse Theologiam pastoralem ad usum parochorum in compendium redactam. Exemplaria eiusdem singulis clericis, qui synodo intererant, ab episcopo sunt distributa. Inde spes haberi potest aliquod exemplar, iniuria temporum intactum, hucusque in Pomerania asservari, atque casu quodam in lucem prodire posse. Decreta Sobkoviensia Mc prima vice vulgantur.

 XXXI.  



Eodem anno 1589 die 22 septemb., legimus lib. 27 fol. 504, in arce Raciążnensi (prope Thorunium) R-mus D. Rozdrażewsi cele-bravit synodum dioecesanam archidiaconatuum Wlad. et Crusvieiensis) cum propter continuationem medica-mentomm (utebatur aqua medicata in vicino Cie-chocinek) nequmquam Wladislaviam venire potuisset. Synodus haec dicitur in actis Synodm secunda Moecesana Wladistaviensis. Decreta eius descripta ia Vol. 29 fol, 14—29, Mc prima vice vulgan

tur. Finita synodo, capitulum cathedrale, ut ea-dem acta (lib. 2 7 fol. 531) referunt, egit cum episcopo de distributionibus et interessentia, petiit-que ut causam hanc sibi in concilio provinciali Petricoviensi proponere liceret. Annuit episcopus; Pctricoviae tamen nil obtinuit capitulum, et ex synodo pudore suffusum, re infecta, abiit.

 XXXII.   A. 1590 die Martis 5 iunii, Ill-mus et R-mus D. Hieronymus Comes a Rozdrazew, Dei gr. Ep. Wl et Pomer. synodum diocesanam ex praescripto Ss. Concilii Trid. quotannis habendam, Wladislaviae celebravit (lib. 2 9 fol. 128); annotat quidem secretarius: cuius acta et constitutiones inferius exstant descriptae (ibid.), minime tamen descriptae sunt, et incuria eius clepererunt. In actis synodus haec dicitur tertia dioecesana Wladislaviensis. Aliud vestigium huius synodi est Oratio ab episcopo ad clerum synodalem habita, quam ex duobus parum differentibus manuscriptis (lib. N. 5 fol. et N. 18 fol. 9 7) hic apposui. Grandibus sententiis, spiritu vere ecclesiastico optime commendatur; maiori etiam fructu legi potest, quam aridae constitutiones.        



XXXIII.  Eodem 1590 a. die 3 et seq. septembris Congregatio archidiaconatus Pomeraniae per R-mum D. Rozdrażewski Sobkoviae celebrata est, cui praeter abbatem Pelplinensem et alios praelatos, 40 parochi istius archidiaconatus adfuerunt, ubi admonitionibus factis et instructionibus parochis datis, castigatisque nonnullis, erga omnes vero hospitalitate declarata, eosdem in pace dimisit (Vol. 2 9 fol. 2 35). Qua mentione facta secretarius adscripsit: cuius acta inferius conscripta habentur; nihilominus, ut priorem, ita hanc synodum in acta inferro non curavit. In folio quodam, aliis non cohaerente, inveni notationis instar descripta: Decreta per universum archidiaconatum Pomeraniae ex variis memorabilibus olim porrectis facta; in altera vero eiusdem folii parte enumerantur: Scandalon per archidiaconatum Pomeraniae. Certo certius commentarius iste compositus erat ad usum episcopi in synodo clerum allocuturi, ut praeparatam materiem admonitionum et instruclionum pro parochis haberet, persuasumque habeo decreta haec, etsi desit tempus et locus quando et libi fuerint lata, esse summam constitutionum Sobkoviensium de an. 1590, propterea hic loci vulgantur, omissa altera parte, i. e. indice admonitorum et punitorum sacerdotum.

 XXXIV. A. 15 9 8, ultima ab episcopo Roz-drażewski feria 5 post festum S. Mariao Magd., 23 iulii, Sobkoviae pro Pomerania habita, huc-usque nondum typis vulgata. Manuscriptum eius exstat in libro actorum huius episcopi N. 32 fol. 5 7 9—589, et hralio libro N. 5, exhibetque accurate omnia, quae in synodo gesta et consti

 









XXXIII

 tuta, ut ipse benevolus lector id facile perspiciet. Gonstitutiones Sobkovienses a. 1598 maximam partcm ad Pomeraniam pertinent. Fueritne eodem anno specialis pro Cuiavia habita synodus, ut so-lenne erat episcopo Rozdrazewski duplicem pro utraque parte dioeceseos convocare synodum, vix affirmari potest. Quum tamen in regestis episco-palibus nuilum amplius exstet vestigium, episco-pus etiam postremis annis sui regiminis infirma premcretur valetudine, haud immerito synodum Sobkoviensem ultimam dicere possumus.

 XXXV.    An. 1607 die 17 septembris synodus habita Wladislaviae. Adalbertus Baranowski, episcopus, e cathedra Plocensi ad Wlad. translatus, statim post solennem ad novam sedem 4 augusti processum, synodum dioecesanam celebrare constituit, mox enim provincialis synodus celebranda erat. Prima vice capitulum cathedrale ingressus, canonicos de die et loco synodi convocandae consuluit, responsoque, quod in scriptis non exstat, accepto, die proxime sequenti litteris clerum ad synodum convocavit. Itaque die dicto synodus celebrata est. Statuta eius Cracoviae ex Officina Andreae Petricovii eod. an. prodierunt in 4-to, cum inscriptione: Gonstitutiones Synodi Dioecesanae Vladislaviensis die XVII Septembris, anno MDCVII Vladislaviensi in Ecclesia Cathedrali, ab Illustris. et Reverendis. Domino Alberto Baranowski, Episcopo Vlad. et Pomeraniae celebratae (Jocher, Obraz bibliogr. hist. literatury i nauk vo Polsce, Wilno 185 7, T. III, p. 312, n. 7 541). Editio ista, si exstat, certe est rarissima, eamque nusquam vidi, neque comparare potui cum manus cripto tabularii cathedrae Wlad., hic typis vulgato.

 XXXVI.   A. 1612 die 2 2 mai habita Wladislaviae a Gembicki Laurentio, convocata ab eodem episcopo litteris Warsaviae 13 aprilis datis (lib. 3 6 f. 413). In regestis huius episcopi legimus: Die 19 maii Ill-mus et R~mus DD. Law rentius Gembicki Dei gr. Ep. Wl. et Pom., Regni Poloniae Supremus CanaUarius, Warsovia pro synodo celebranda Wladislaviam discessit, ac Wladislaviam 21 eiusdem venit, postera die synodum, praelatis et canonicis cleroqueipsum ad ecclesiam cathedralem Wlad. in superpelUceis deducentibus, solenniter ac feliciter celebravit (lib. 3 6 f. 423). Manuscriptum actorum et constitutionum huius synodi non exstat. Statim post verba superius citata describitur: Processus (2 7 mai) pro colligenda contributione in praefata synodo collmdata, quem editioni meae apposui. Contributio, de qua synodus deliberavit, (ut verba allata ostendunt), decreta est non exspectata confirmatione S. Sedis, quae demum anno sequenti accessit litteris a Paulo V datis Romae apud S. Marcum sub annulo Piscatoris 4 mai 1613 a, (lib. 36 fol. 497),   directis

Syaod. Wlad.

ad nuntium Laeliurn cpiscop. Balneoregiensem. Summa contributionis a clero reipublicae Polonae collectae fuit 180,000 flor. (lib. 3 6 f. 500). Ex libro capitulari N. 2 20 fol. 327 constat, in ses-sione capituli, statim post synodum d. 24 mai habita, Balthazarum Miaskowski, archidiaconum Pomeraniae, exactorem contributionis designatum esse. Adiutores seu subcollectores nominati in archidiaconatu Wlad. Johannes Wilkowstowski et Bartholomaeus Kobylski, canonici Crusvicienses; in archidiaconatu Crusviciensi Bartholom. Gosniew-ski archidiac. Crusvic, et Andreas Krampicwski plebanus et officialis Bidgostiensis. In archidiaco-natu Pomeraniae et decanatibus ruralibus Koście-rzynensi, Gedanensi et aliis adiutores collectoris designandi erant ab archidiacono Pomeraniae. Quae adhuc materies deliberationum synodalium fuerit, designare non possumus. Eas non parvi momenti fuisse, scite digestas et expressas conii-cere licet ex voto illo, quod episcopus in sessione generali eodem anno post BVM. assumptam nun-cupato: de synodo dioecesana Wlad. proxime prae-terita imprimenda (lib. 2 20 fol. 3 3l). Id denique notandum, episcopum Gembicki quum nomine suo ad visenda limina Apostoliea Romam misisset consanguineum Petrum Gembicki, decanum Wlad. canonicum Gnesn. et Cracovien., ad descriptionem status dioeceseos Wlad. adiecisse constitutiones huius synodi (vol. N. 3 6 fol.   6 98).

 XXXVII. A. 1613 ad diem 2 9 Mai in regestis episcopi Laurentii Gembicki notatur: Congregatio generalis Wladislaviae, in qua de amovendo ex re-gno milite stipendiisque eorum persolvendis consulta-tum est, celebrata fuit; ex ea nuntii ad provincialem [synodum] Lovicium, quae fuit 2 mai (sic), cum plenaria potestate de tollendis periculis e regni visce-ribus tractandi, ac eo nomine de bonis ecclesiae sub-sidium aliquod concedendum missi sunt (Lib. 36 f. 45 8). Congregatio ista sine dubio synodus fuit dioecesana, cui, ut acta confirmant, etiam David Konarski, abbas monasterii Olivensis interfuit. Dura in ea imprimis agebatur quaestio de bonis ecclesiasticis ab exercitu seditioso liberandis, quam calamitatem fuse historici describunt, et acta ca-pitularia vivis depingunt coloribus. Paulo post celebrata est synodus provincialis Lovieii, quae post deliberationes eiusdem materiei institutas, ut conscientiae militum, sacrilegii reorum, consulc-retur, a Paulo V R. P. facultatem impetravit absolutionis ab excommunicatione, quam vi bullae „in coena Domini," ut expiiatores rei saerae incurrerant 1). Altera consultatio proposita est do bonis ecclesiasticis stipendio ad sumtus publi videre licet in actis 3 tificii vi 1) Constitutiones brevis pon tabularii Wlad. Lib. 36. f. 495.

 















XXXIV

 cos onerandis. Ad preces regis a synodo pro-vinciali admissas Paulus V concessit, ut denuo imponeretur clero contributio in summa 100,000 flor. ad augendam eam, quae anno superiori in summa 180,000 flor. iam soluta erat. Breve Pontificium hac in causa datum est Romae apud S. Marcum sub annulo Piscatoris die l martii a. 1614 ad Laelium episc. Balneoregiensem, Nun-tium Apost. Yarsaviae (Acta Capit. Wlad. Lib. 3 6 f. 49 9 sq.). De contributione conferenda et de materie consultationum in synodo prov. insti-tuendarum convenerant inter se episcopi fortasse, quando comitiis eodem anno mense februario War-saviae habitis aderant, in quibus vices Capituli Wlad. implevit delegatus Jacobus Zadzik, prae-positus (Lib. 2 20 f. 346 v.). In iisdem comitiis episcopus Gembicki abdicavit se munere Magni Cancellarii, et 2 6 aprilis 1613 a. Wladislaviam reversus statim ea, quae ab episcopatu polono suscepta erant, tractare coepit. Statutorum huius synodi nullum exstat in tabulario Wlad. vestigium, nisi duo privilegia abbati Olivensi ab episcopo data, quorum unum concedit locationem bonorum abbatialium in longius tempus, altero remittitur in biennium stipendium ab abbate Seminario Wlad. solvendum. Privilegia haec, etsi pro re nata data sint, hic loci subnectenda esse putavi, quum ali-quatenus clarescat iis tristis conditio cleri aevi illius. Utrumque privilegium datum 2 9 mai, exstat Lib. 3 6. f. 459, 460.—Quum in synodo Wlad. legati destinati essent ad proximam provincialem, satis patet hanc non potuisse eodem mense, ut in regestis Gembicii episcopi legitur (Lib. 3 6 f. 458), celebrari, sed verius mense sequenti. Quo-modo mendum istud corrigi possit, ex actis Wlad. non liquet.

 XXXVIII. A. 1614 d. 2 octobris ab epi-scopo Laurentio Gembicki Sobkoviae pro Archi-diaconatu Pomerano habita est synodus eo fine, ut compertum fieret, quomodo ordinatio episeopi constituta post visitationem nuper ab archidiacono faetam servata sit, et quae sit conditio ecclesia-rum. Litterae synodum indicentes exstant L. 86 fol. 82; statuta paucis comprehensa, ibidem fol. 532. Hie prima vice vulgantur. Synodo finita episcopus tres parochos poena affecit, et ex au-ctoritate Sedis Ap. monasteria in Pomerania sita visitare eoepit, nempe Pelplini, Olivae, Gedani, Koronowo; deinde iter per Bidgostiam dirigens, mense novembri reversus est in Ciechocin et Wladislaviam.

 XXXIX. A. 1617 d. 27 septembris, a Paulo Wołucki, epp. Wlad., synodus habita Sobkoviae pro archidiaconatu Pomeraniae. Statuta eius ex-stant in libro regestorum eiusdem episcopi N. 3T fol. 44 seq. hic prima vice excuduntur.

 XL et XLI. A. 16 20, ab eodem episcopo Wotucki habita est synodus 2 iunii Sobkoviae pro Pomerania, 11 vero iunii in ecclesia cathe-drali Wlad. pro Cuiavia. Statuta eius typis ex-pressa et vulgata in forma quartanaria minori cum inscriptione: Synodus dioecesana Wladislavien. praesidente IUustrissimo et Reverendissimo Domino, D. Paulo Wolucki, Dei et Ap. Sedis gratia Epi~ scopo Wladislav. et Pomeraniae, Anno M. DC. XX. Die XI Junij celebrata. Cracoviae in Officina Andreae Petricovij, S. R. M. Typogr. Anno Domini 1621. Paginae 18, quarum quinque postremae exhibent nomina ecclesiarum totius dioecesis. Quum in hac Cracoviensi editione ambae litterae synodum con-vocantes desint, apposui eas ex libro regestorum episcopi Wotucki N. 3 7, ubi exstant in fol. 164, 165; statuta vero synodalia ibidem fol. 171 sq. Manuscriptum Wladislaviense sedulo comparavi cum editione Cracoviensi, cuius unicum exemplar asservatur in bibliotheca OssoHnsciana, et lectio-nes variantes annotavi. Num pro Pomerania di-versa fuerint statuta, vel in quibus immutata, non constat. Argumentum statutorum huius synodi com-mune est, et aequam utriusque partis dioeceseos rationem habere videtur; sine dubio tamen de lo-corum indigentiis viva voce deliberatum est. Hinc necessitas apparuit novae pro Pomerania convo-candae Synodi, quae revera habita est.

 XLII. A. 1622 d. 2 6 april. Sobkoviae cele-brata ab eodem episcopo Wołucki. Statuta eius in libro regestorum episcopi N. 3 7. f. 2 70 sq. Hic prima vice in lucem prodeunt.

 XLIII. A. 1628 d. 4 mai synodus celebrata Wladislaviae ab episcopo Andrea Lipski. Duas primum synodos separatim pro unaquaque dioe-cesis suae parte voluit celebrare Andreas Lipski, unam pro arcMdiaconatibus Wlad. et Crusviciensi, 4 mai in cathedra WladisL, alteram pro Pome-rania 15 die mai in oppido Swiec; temporis tamen brevitas, nam synodus provincialis in 22 mai ab archiepiscopo Węzyk erat indicta, et tumultus bellici in Prussia effecerunt, ut unam tantum cum clero Cuiaviensi synodum habere posset, alteram ad meliora differre coactus tempora. Num postea in Pomerania synodum celebraverit, omnino igno-ramus, quum nulla huius episcopi in tabulario nostro exstent regesta, fortasse, quod Cracoviam sint translata postquam ad hunc episcopatum pro-motus est. Id etiam conqueritur Matthias Łu-bieński, qui proxime Andream Lipski in episco-patu Wlad. excepit, quum in relatione sua de statu dioecesis Romam missa dicit, nullas sibi praedecessorem tabulas reliquisse. Post diuturnas perscrutationes contigit mihi tandem codicem sta-tutorum huius synodi reperire Leopoli in Mblio-theea comitis Baworowski, ad quam pervenit una









XXXV

 cum libris emptis a comite Stadnicki haerede latifundii migrod. Unicus is est, quantum scio, qui hodie exstat typis expressus libellus, cuius exemplum accurate descriptum liberalissimus ille litterarum litteratorumque Patronus mihi benigne concessit, ut inter alias etiam hanc Andreae Lip-ski Synodum hic apponere possem, pro qua sin-gulari comitate Clarissimo Viro iterum gratias ago. Libellus ille, in forma quartanaria minori editus, inscribitur: Synodus dioecesana Vladisla-viensis Anno Domini M. D. C. XXVIII die IV Maii celebrata praesidente Ill-mo et R-mo Domino D, Andrea Lipski a Lipe Dei et Apost. Sedis gra-tia Episcopo Vtadislaviensi et Pomeraniae. Cra-coviae in Officina typographica Francisci Caesarij Anno Dom. M. DC. XXVIII. Paginas nullo nur mero notatas habet 28. Litterarum forma trita, prooemium solummodo et tituli capitum expressi litteris inclinatis (cursivis). In folii principalis pa-gina aversa excusa figura stemmatis gentis Lip-skianae Grabie, irpex, qui improprie pro septem undeeim dentes habet, et loco pennarum pavoni-narum mithram episcopalem; partim supra, par-tim infra figuram stemmatis leguntur versus: In stemma Ill-mi ac R-mi Domini D. Andreae Lipski a Lipe Episcopi Vladislaviensis et Pomeraniae X An-dreas Lipski virtute ac stemmate spondet, Quod sua Rastra Lupis noxia, tuta gregi. Nam defensivis of-fensivtique tuendum, Scit Regem, legem Lipscius atque gregem. S. S. Jagodynski. —Nimis festinan-tem in excudendo typographum fuisse arguunt omissa nomina eorum, qui ad munus designati erant (in articulo de officio decanorum ruralium). XLIV. A. 1684 d. 16 mai synodus cele-brata ab episcopo Matthia Łubienski in ecclesia cathedrali Wlad. Jam mense ianuario festo Epi-phaniae in sessione generali capituii cathedralis proposuit episcopus necessitatem synodi celebran-dae atque canonicos de die convocationis et ar-gumento deliberationum consuluit. Eesponsum capituli scriptis consignatum legitur in libro ses-sionum capituli N. 223 fol. 289 v: Tempus cele-brandae synodi dioecesanae ab Ill-ma et R-ma Do-minatione sua electum satis commodum esse putat [capitulum], et quantum attinet ad articuhs in ea-dem decidendos existimat satis prolixe et laudabiliter in praeterilis synodis sancitum esse, nihilque aliud ferme requiri, nisi, ut debitae executioni demanden-tur, praesertim vero ea, quae parochis in Catechismo Uomano et Epistola Pastorali [Maciejoviana] prae-scribuntur. Interim tamen quae ex praesenti stutu re-rum agenda occurrent, commemorare non obliviscen-dum (efr. ib. f. 310). Quum pestis tunc temporis grassans cessasset et episcopus, aula regia relicta, ubi satis diu manserat, occupationibus minus di-stentus esset, visitationem generalem ecclesiarum

 instituit, quam maiori ex parte ipse perfecit, ac tandem earum necessitatibus cognitis pro amba-bus dioecesis partibus synodum coegit, ad quam Officialem Gedanensem et decanos Pomeraniae venire iussit; separata enim pro Pomerania syno-dus propter clerum parum numerosum haberi non potuit. Statuta huius synodi eodem anno imprimi iussit in 4-o min. cum inscriptione: Synodus dioe-cesana Vladislaviensis. Ab Ill-mo et R-mo Domino, D. Matthia Lubienski, Dei et Ap. Sedis gratia Epi-scopo Vlad. et Pomeraniae in sua ecclesia cathedrali, Anno Domini Millesimo Sexcentesimo Trigesimo Quar-to. Die XVI Maii cum universo Clero Dioecesis eius-dem celebmta. Varsaviae apud viduam Joannis Ros-sowski, S. R. M. Typ. Anno Domini 1634. Paginae 64 praeter folium principale, in cuius pagina aversa figura stemmatis Pomian, cum inscriptione supra figuram posita: Insignia Ill-mi et R-mi Do-mini, D. Matthiae Lubienski, Dei gratia Episcopi Vlad. et Pomeraniae; infra vero leguntur versus: Taurino capiti capulo tenus abditus Ensis, — Censu-ram placida cum pietate probat. — Ensis Justitiae vindex vehementior: huius, — Vim Taurus cohibens, exerit aure crucem. — Tantane Lubienidum, quaeres, industria Tauro?—Ensis Apostolici Taurus acumen habet.—Forma litterarum toto libro trita, praeter Praefationem Synodo... praemissam, et Sermonem in conclusione... Editioni huic adiecta est Epistola Pastoralis archiepiscopi Maciejowski S. R. E. Gard. data 1607 a., continens 30 folia numero non notata, impressa eod. an. in officina viduae Johannis Rossowski, Varsaviae, ubi etiam synodus excudebatur. Postridie Epiphaniae a. seq., capi-tulo in sessione generali congregato, episcopus codicem synodi canonicis singulis dono dedit, cu-ius rei protocollum capitulare his verbis memi-nit: Synodum dioecesanam Rlustrissimae suae Domi-nationis praesentatam accipiunt [capitulares], prout publicatam habent, et cum ea qua par est diligentia exequi, eidemque satisfacere studebunt (L. 223 fol. 310). De altera huius synodi editione sermo erit infra.

 XLV. A. 1640 d. 25 septembris Sobkoviae ab eodem episcopo Matthia Lubieński habita eo fine, ut necessitatibus ecclesiae Pomeranae provi-deretur, de quibus in synodo superiori propter parvum numerum cleri Pomerani, qui synodo ad-fuit, agi non potuit. Occasionem dedit synodus provincialis mox celebranda, qua de causa primum haec Sobkoviensis in Pomerania, deinde altera in Guiavia celebrata est. Statuta huius synodi neque typis sunt expressa, neque in manuscripto exstant, quum secretarius episcopalis, offieii std negligens, tum haec, tum alia ab epkeopo gesta, scriptis mandare non curaret. Unicum itaque vestigium synodi  Sobcoviensis sunt litterae convocatoriae









XXXVI

 (Lib. 40, fol. 7 90), et annotatio f. 793 expressa, de synodo revera celebrata. Litterae eonvocato-riao hae sunt: Matthias Łubieński, Dei et Ap. Se-dis gr. Eppus Wlad. et Pomer. Universo clero dioe-cesis nostrae per Pomeraniam, salutem in Domino. Quoniam Ordinatione Ill-mi et R-mi DD. Archiepi-scopi Gnesn. brevi celebrandum provinciale concilium imminet, cuiu» convocationem sollenne est, ut dioecesanae praecurrant synodi, quam nos quoque in nostra dioe-cesi pro munere pastorali et debita sollicitudine ad Wlad. cathedralem ecclesiam indicturi sumus, visum est in territorio Pomeraniae primum haberi coetum sacerdotum, in eoque bono ecclesiarum consulere, ne deinceps e dissitis partibus magno et pastowum incom-modo, et ovium detrimento necesse sit Wladislaviam clerum pro dioecesana synodo convenire. Itaque pa-terne requirimus et hortamur in Domino omnes et singulos quocunque nomine censeantur beneficiatos et clericos nostrae iurisdictioni et regimini subiectos, in-primis' autem decanis, parochis et commendariis, qui abesse tuto ab ecclesiis poterunt absque ulla salutaris pabuli sacramentorum in ovibus iactura, sub poena decem aureorum nosocomio sacerdotum Starogardiensi applicanda, tum et aliis arbitrariis mandamus, qua-tenus in ecclesia Sobkoviensi 25 septembris, quae erit feria tertia sequens dominicam X VII post Pentecosten, omnes superpelliciati compareant, litterasque ordinum, institutionum, dispensationum, erectionum, approba-tionum, visitationum et quasvis fundationum, redituum, censuum, legationum, supellectilisque ecclesiasticae no-tas, ac sacramentorum baptismi et matrimonii, tum et defunctorum parochianorum matriculas repraesen-tent. Volumus autem, ut quo citius voluntatis nostrae singulis innotescat ordinatio, decani solita via curent praesentes diligenter circumferri, ab omnibusque sub-scripps, in quorum pervenerunt manus, per ultimum earum lectorem Adm. R-ndo D. Matthaeo Joanni Judycki, archidiacono et officiali nostro Pomeraniae, deferri. Quas in fidem, etc. Datum Wolboriae 27 Au-gusti 1640 a.

 XLVI. A. 1641 d. 9 iunii Wladislaviae cele-brata est a Matthia Łubienski synodus, in dioe-eesi Wlad. ultima. Duobus annis post convocata est ultima in Polonia synodus provincialis ab eodem M. Łubieński, postquam e Wladislaviensi ad Gnesnensem Sedem et dignitatem primatialem est promotus. Wladislaviensem synodum coegit, ut materiem praepararet ad futuram synodum provincialem, (quae tamen non est eelebrata), ut statuta in postrema synodo iam promulgata per-ficeret, ut proponeret clero monita et praecepta ad zekm sacerdotatem augendum; inde synodus haec instar lectionis spiritualis haberi petest. Statuta eltis impresm et edita in 4-o minori in-seribtetur: Synodus dioecesana sub Ill-mo m R-mo Domino,   D. Matthia Zubiemki,   Dei et Ap.   Sedis

 gratia, Episcopo Vladislaviensi et Pomeraniae, Vla-dislaviae Anno Domini Millesimo, Sexcentesimo, Qua-dragesimo Primo, die nona mensis Junij, cclebrata. Cracoviae, in officina Typographica Francisci Cae-sarij, anno Domini 1642. Numero notatae paginae una cum folio principali sumt 71. Oratio episcopi inclinatis, caetera typis vulgaribus excusa sunt. In aversa folii principalis pagina stemma episcopi ornamento in formam circuli circumductum, cum inscriptione: In arma Illustriss., infra versus: Con-silium, candor, rerum prudentia velox.— Augent exi-mias Relligionis opes.— Quo mage concoctum est ge-neroso pectus honesto, — Hoc mage sublimi tramite surgit opus.— Observate alacres Mystae, pietatis ho-nores, — Dux vobis stratam pandit ad astra viam. M. J. C. R.—Statuta huius synodi, sicuti et sy-nodi a. 16 34 celebratac, prodierunt in altera editione, ut infra videbimus.

 XLYII. Inde a 1641 a. nulla amplius in dioecesi Wlad. celebrata est synodus; bellum enim acerbum et diuturnum, quod ab incursione Sue-cica, Johanne Casimiro regnante, usque ad nostri saeculi initium in iis imprimis Poloniae regioni-bus sine intermissione versatum est, quominus consessus synodici haberentur, non est passum. Si quae vero pacata intervalla intercesserant, epi-scopi officii sui memores extemplo omni virimn contentione nitebantur, ut salutare synodorum institutum redintegrarent, ast novae semper tur-bae politicae conatibus eorum obstiterunt. Ita v. g. Constantinus Felicianus Szaniawski, ab a. 1706—1720 episcopus Wlad., iam in eo erat, ut clerum suum ad synodum convocaret, quum improvisis difficultatibus spes haec concidisset. Ut detrimentum inde emergens quodammodo re-sarciretur, alteram editionem duarum synodorum de a. 1634 et 1641 procuravit, et clero suo iu manus dedit. Editio episcopi Szaniawski nihil a principe differt 1), neque enim in inscriptionc eius omissa sunt nomina typographorum, in qua-rum officina princeps editio impressa erat (Eos-sowski Varsaviae, et Caesarii Cracoviae), ad cal-cem solummodo additum: Reimpressa Varsaviae, Typis Colt. Scholarum Har. A. D. 1711. Omissa etiam Epistola Past. Card. Maciejovii, utpote ubique obvia. Forma etiam eadem est retenta. Utraque synodus uno volumine continetur, quod paginas numeris continuis notatas habet (excepto folio principali) 116, ita ut synodus prima com-plectatur pag. 68, altera 69 —116. Folium ulti-mum nullo distinctum numero exhibet Conclusionm synodi alterius, exeusam litteris cursivis, quae in editione principe impressa est litteris forma trita.

1) Annus tatnen libelli   exeusi a. 1642, erronec po situs (1542).

 















XXXVII

 Exemplari quod mihi est ad manus, assuta est in foliis duobus distinctis epistola episcopi Sza-niawski hac occasione ad clerum data, quam hoc loco subnectendam putavi, ubi de proxime convo-canda synodo dicitur, quae tamen minime fuit coacta. Perperam itaque clar. Melchior Buliński in opcre suo Historya Kościoła polskiego Crac. 1874, T. III, p. 243 affirmat, synodum ab episcopo Sza-niawski in dioecesi Wlad. celebratam esse. Epi-stola haec est: Constantinus Felicianus de Szania-wy Szaniawski, Dei et Ap. Sedis gr. eppus Vladisl. et Pomeraniae. Universo clero, per et intra dioecesim nostram Wlad. et Pom. constituto, salutem in Do-rnino. Diuina dispositione mirabiliter omnia operante, onus pastorale in his amplissimis dioecesibus quarn primum suscepimus, tam sedulo et id unice votis prae-concepimus, quatenus saeculo praesenti nequam, de-pravaios forsan multorum animos et mores ad nor-mam ss. canonum ac Gonc. Trid. sancita componeremus. Quanquam huiusmodi intentionibus, non minus prin-cipiis nostris benedixit ex alto Dominus, quando vi-gilibus satis, archidiaconorum nostrorum oculis, utram-que dioecesim per visitationes tam internas quam externas perlustravimus. Et nihil iam restabat nisi bene cepto operi admovere manum, communi vestro studio exstirpare vitia, plantare virtutes, aspera in vias planas dirigere: nisi nos gravia reipublicae ne-gotia, imo pertinaces rerum et temporum coniunctu-rae, in iam convocando universali clero, impedi-vissent. Quare cum ita Divinae placuisset voluntati, ad tempus nostra praegnantia suspendere vota, alia, licet ad eundem tamen collimantia finem, arripienda esse duximus media. Uti quidem Evangelicum Patrem-familias secuti de thesauro eius nova et vetera vobis fratribus et consacerdotibus, in Christo dilectissimis, proferimus, scilicet antiquiores easque binas piissimi praedecessoris nostri Lubienii dioecesanas synodos. Veteres quidem videntur, quia a multis longa obli-vione sepultae, novae tatnen fient, et eo aestimabilio-res apparebunt gemmae, si a vobis, per vivam pro-nunc observantiam ex suis pulveribus tersae, legan-tur releganturque. Hinc iam inter armorum strepitus et indesinentia mala, quibus iuste pro peccatis no-stris hucusque qffligimur, nolumus vos pluribus, iisque novis obruere legibus et ordinationibus, quas veteres multas et sancfas habetis, memores: paucis saepe et levioribus praesetvari aut curari morbos, quos multi-tudo medicinae procurat et auget, sed tantum prae-sentare veteres, quo plenius vobis innotescant, ex eisque discatis, quid vobis pro nunc ad recte adim-plendum ministerium desit, quidve per brevi subse-quendam synodum corngendum restabit. Haec jtaque vetera, ium nos renovamus typis, et per decanatus universos unicuique in pignus patemi affectus, via cursoria mittimus, vos, ut pmemissum est, ea prompta executione, exoptatoque tam vmtri quam animarum

 nostrae curae desuper commissarum, profectu renovate. Precemini una nobiscum Deum T. 0. M. ut compositis hisce motibus, in tranquillo exoptatoque concedat nos consistere portu. Dabantur in Raciq{SPECIAL_CHAR: &}ek die 28 iunii Anno 1712. 



XLVIII. Episcopo Szaniawski e Wladislaviensi ad Cracoviensem sedem translato, multo difficilio-ra advenerunt tempora. In tanta vastitate et de-populatione, quam exercitus peregrini patriae no-strae, rebus ad exitum vergentibus, intulerant, de synodorum celebratione ne cogitare quidem praesules Wladislavienses potuerunt. Post primam Poloniae partitionem 1772 a. archidiaconatus Po-meraniae in ditionem Borussicam venit, quod minime obfuit, ne episcopi Wlad. suam ibi iuris-dictionem exercerent. Post partitionem tertiam tota dioecesis Wlad. una cum Cuiavia in pro-vinciam Borussicam conversa est, bona episco-palia et capitularia fisco borussico addicta, rela-tiones inter potestatem civilem et ecclesiasticam immutatae. Quum auctore Napoleone respublica Polona nomine Magni Ducatus Warsaviensis re-stituta esset, maior pars dioecesis Wladislavien-sis eidem adiuncta est, Pomerania vero reiicta penes Borussiam. In congressu Viennensi 1815 a. erectum est Regnum Poloniae finibus admodum exiguis, et adiunctum Imperio Russico; archidiaco-natus Pomeraniae et Crusviciensis adiecti Borus-siae. Tum nova limitatio dioecesium Polonarum agitata et promulgata a Pio Papa VII bulla Ex im-posita nobis a. 1818, cuius pristinus archidiaconatus Wlad. intra fines novi regni hodiernam consti-tuit dioecesim Wlad.

 Non obstantibus his mutationibus politicis archidiaconatus Pomeraniae pendebat usque ad a. 1818 a iurisdictione episcoporum Wladisla-viensium. Mortuo Rybinski a. 1807, ultimo epi-scopo Wiadislaviensi et Pomeraniae, Administra-tor Dioecesis Wlad., Franciscus Malczewski, de-legatum suum in archidiaconatu Pomeraniae no-minavit Stanislaum RosoMewicz, Canon. Leopo-liensem, qui hoc munere fungebatur usque ad limi-tationem dioecesium in Borussia, ordinatam bulla De salute animarum a. 1821, qua archidiaconatus Pomeraniae et pars arehidiaconatus Crusvieiensis coniuncta cum dioecesi Culmensi, tres vero Cru-svicienses decanatus: Crusviciensis, Gniewkovien-sis et Juniwladislaviensis adiecti archidioecesi Gne-snensi et Posnaniensi; quae limitatio viget ad nostra tempora. Tum etiam RosoMewicz potestatem suam ab episcopo Wlad. delegatam amisit novamque a Se-de Ap. obtinuit, vi cuius 24 novembris 1819 an. Gedani conventum decanorum instituit, in quo de-creta clerum Pomeranum obligantia promulgata sunt. Decreta haec, etsi Pomeraniam et Cuiaviam respieiant, non publicamus, quippe qum iam post















XXXVIII

 a. 1818 sint lata. Videri possunt apud Jacobson, Geschischte der Quellen des kathol, Kirchenrechts p. 198—215, edocentque quantopere res Ecclesiae nostrae his temporibus immutatae sint, unde at-tentionem nostram merentur.

 Quae quum ita sint, qtrisque animadvertit quam variam et abundantem materiam statuta synodalia iuris canonici et civilis historiae studiosis afferant, quanta luce collustrent conditionem domesticam Polonorum, quanto argumento sint penitius cogno-scendae historiae regni nostri. Nil itaque magis

 desiderandum, quam ut viri vetustatis illustrandae avidi nulli parcant operae, ut ea, quae passim latcnt fragmenta, oblivioni eripiantur et publici iuris fiant. Plurima ex his statutis oculis usurpa-ta non solum venerandae antiquitatis memoriam revocabunt, sed etiam animis amorem ardentio-rem rerum divinarum imbuent zelumque excita-bunt, et inspirabunt illos coelestes instinctus, qui ex fonte suo perenni, Dulcissimo Oorde Jesu, ani-marum Amatoris, perpetuo manant.















I.

IN SYNODO

MICHAELIS EPISCOPI Anno 1233.

Restitutio Archidiaconatus Cruavieiensis.

 Michael divina miseratione episcopus Cuiaviensis. Quoniam gesta memoria dlgna tunc denique sunt in perfeetio-ne, cum in posteritatis notitiam per literarum deveniant monimenta:. ttoiversos episcopii 1) nostri praelatos, canonicos, nec non plebanos scire dignum duximus, quod nos, accedente Wladizlaviensis capituli conniventia, archi-diaconalem personatum ecclesiae restituimus Crusviciensi, quem dominus quidem Hoge-rus 2) iam dfctae decisum ecclesiae, Wladi

zlaviensi archidiaconatui qua nescimus uni-verat intentione. Quod factum etsi dominus Bartho l) dissimulare quam corrigere malue-rit: nos nihOominus a Deo nobis collato po-tientes patrocinio, maluimus germanas (2 ec-clesias debitis gaudere personatibus 3), quam alterius incrementum in reliquis cedere detri-mentum. Acta sunt haec in Wladizlav Ju-vene 4), anno gratiae M. CC. XXXIII pri-die nonas octobris, sacra synodalia nobis celebrantibus.





STATUTA SYNODALIA

NICOLAI KUROWSKI EPISGOPI Anno 1402.





Jn nomine Domini et SaMae Trinitatis et individuae, Amen. Ad perpetuam rei memoriam. Postqttam Deus formavit ho-minemad imaginem et similitudinem suam et in aetate virili, eum ipso et ius naturale produxii. Juris enim naturalis origo a creatore ratiana-iis naturae coepit exordium, quod quidem ad

        

 1) i. e, dioecesis. Episcopfam et episcapeum in latini-tate medii aevi significat; dignitatem episcopalem, episco-patam, ipsam ecclesiam cathedralem domum seu residen-tiam episeopalem, reditus episeopatus, et ipsam dioecesim episcopo subieetam (Maigne d`Arnis, Lexicon mattttate ad seriptores mediae et infim. latin.).

2) Episcopus ab an. 1198 ad an. 1203

omnem dispositionem mundi nascentis et ipsius motttm sufficeret, si non sibi mortem, quam

 1) Hogerio successit, et rexit occlesiam Wladislavion. ab an. 1204 ad an. 1215.

 2) Vocat germanas propter constantem traditionem primam sedem episcopalem Crusticiae fuisse, indeque posteriori tempore Wladislaviam translatam        



3) Improprie dieit, nam personatus in Jure Cano-nico est titulus benefleialis annexam habens praeceden-tiam sine iurisdictione; archidiaconi vero illis temporibai exercebant iurisdictionem in archidiaconatu visita-bant ecclesias, exeriebantur et tentabant scietttiam sacer-dotum, poeoas in clericos statnebant, imo legibus a se latis eos obligabant, ut infra dictur. Archidiacons itaque erat, ut in Jure Canonico dicitur, dignitas id est praece-dentia cum iurisdictione















2

 Deus non fecit, rationalis creatura propriis ma-nibus et pedibus quaesivisset; nec nirnirum iu-ris statuta primaevi protinus iustitia poscitura subsequitur ab eodem regularum auctore pro-cedens, quae sub mortis interminatione morsum pomi noxialis prohibuit. Qua prohibitione con-tenta terrae maledictio nostrae prodiit ab au-ctore, nec non tamen ultio inferretur in aucto-res scelerum, videlicet in progenies damnato-rum. Exhinc usu hominis exigente et animo 1) rerum introducto, quod iuris primaevi regula nesciebat, ex humanis necessitatibus quaedam sibi iura homines condiderunt. Traditae sunt a Domino per Moysen iustitiae leges, cu-ius 2) singulis pene statutis Christus inclu-ditur. Deinde prophetae inseruntur et reges, qui Christi praeconia evidentiori sermone de-scribunt, donec temporis plenitudine venien-te 3), impleta veritate figurisque cessantibus, Rex noster in aeternum iura mensura dispo-suit; datae enim sunt B. Petro claves per-petuae, a quo totius iuris ecclesiastici pulcri-tudo emanavit, quam ad singulas provincias ad vindictam in nationibus et increpationes in populis faciendas, ut per summorum nunc pontitlcum, nunc Sedis Apostolicae legato-rum, nunc episcoporum statuta, tanquam per quosdam rivulos teneantur, ut hominum cres-cente malitia et asueta cupiditate, qua nova litigia non cessant generare, sub discretione iurium coartamus. Discant honeste promere, alterutrum non laedere, ius suum unicuique tribuere. Hine est quod nos Nicolaus, Dei et Apostolicae Sedis providentia Episcopus Wladislaviensis ecclesiae, in parte sollicitu-dinis immeriti, Deo propitio, vocati, assidua meditatione urgemur et curis innumeris angi-muf supra modum, ut iuxta nobis creditam dispensatioAem, ollcium una cum fratribus no-stris praelatis et canonieis, qui utique no-biscum per nostratn dioecesim personalis so-lertiae onera efficaciter partiuntur, subditc-rutn commodi et quieti, quanto nobis ex alto concessum extiterit, intendamus. Volentes enim inordinatos et innoxios appetitus aliqua sub brevitate in ista sancta Synodo ad cor 1) Forte ordine Forte: quamm,—3) in Ms. plenitudinem venientem     

 rectionem morum et quietem subditorum [iuri-bus frenare] 1), per quae humana coarceatur audacia, et tuta sit inter improbos innocen-tia, quodque metu poenae mali boni, [boni] meliores spe praemiorum effieiantur, communi necessitate et utilitate suadentibus, de con-silio et consensu venerabilium fratrum nostro-rum, infra scripta duximus statuenda. Non quod per ea statuta Eeverendi Patris fratris nostri D. Johannis 2), praedecessoris nostri, quae observanda statuerat, velimus revocare, sed eis confirmatis, alia superaddere ad pro-fectum. Cum igitur divinis cultibus manci-pandi tales esse debeant qui digne tractare possent dominica sacramenta; ideoque statui-mus, ut clerici habeant tonsuram competen-tem, et linguam et oculos et omnia membra sub freno castitatis et modestiae debeant coarcere 3). Item clerici non deferent vestes ineisas, vel virgultas 4), sive varii coloris, neque virides, neque rubeas, neque nimis longas vel breves. Item clerici 5) armis offem-sis, vel gladiis, cultellis magnis, cuspidibus et aliis huiusmodi, nisi in necessitate, non utantur. Item clerici cum mulieribus non eo-habitent, nec suspectas sive iuvenes apud se foveant, exceptis duntaxat a iure concessis 6). Item nullus clerieus praesumat concubinam tenere in domo vel exlra domum. Quod m notorius concubinarius extiterit, citra poenas in statutis provincialibus 7) editas contra concubinarios, quas infringere non possu 1) Haec vel similia verba in Ms. omissa. 2) Johannes Kropidlo, dux Opoliensis. 3) Potius coarctare.

4)       Potius virgulatas, i. e. virgatas, seu ex panno virgis quibusdam in longum vel in latum varia serie et colore porreetis distinctas. 5)       Hie in Ms, leguntur verba,: restractis in superiori parte excisis armis etc. sed haec ad snperiorem periodum, de vestibus agentem, pertifere videntur.

 6)       Concilium Nidaenum elericis interdixit habitore cum mulieribus excepta matre, aut serore, aut amita, vel iis tantum personis, quae suspicionem effugiunt. Oommtmiter tamen Canonistae pro iege aniversali habendum tenent decretum Innocentii III (dap. A nobis 9, de cohabit. cler. et mulier.) editttm his veribis: Oum chricis quoque non permittas mulierculas habitare, nisi forte de Mis personis existant, m qmbm naturale foedus nihil permittit saevi criminis suspmari.

 7)       Inter cottstittttiones synodales, qaae nostram aetatem talerunt, eae solum agunt do concubinatu clericorum: aa. 1233, 1279, 1285 et 1309. Ad constitttttotiem Wladislaviensem proxime aceedit decretum archtep. Nicolai Trąba, tit, de cohabit cleric cum mulier.















                                                                          3

 raus nec 1) debemus, si infra mensem a die publieationis praesentis statuti nostri non di-miserit, ipsam nunquam de caetero receptu-rus, est pro primo incarcerandus, ut sit in poenitentia 2), tum incarceratus per unum mensem si, quod absit, redierit ut canis ad nominatam illam dimissam, vel aliam reas-sumendo, stabit in communioribus carceri-bus 3) per duos menses poenitendo. Quod si meretrica facie indutus adhaerere incorrigibi-lifcer non desierit, extunc ipso facto beneficio sit privatus, nisi propter excellentiam perso-nae delinquentis, quam forte poena carcerali non expediret puniri, tunc trina monitione canonica praemissa, si incorrigibilis apparue-rit, sit privatus beneficio, §i quod habet in ecclesia, civitate vel dioecesi Wladislaviensi ipso 4) facto, et alias ad arbitrium episcopi puniendus. Nec notorii *concubinarii missam debeant audire tanquam excommunicati, et caveat, ne missam celebret excommunicatus prout notam irregularitatis voluerit evitare. Item rectores ecclesiarum non faciant testa-menta de acquisitis contemplatione [i. e. res-pectu] ecclesiarum 5), alias factum esset irri-tum, et successores tenentur testata revocare,

1) in Ms. ut, — 2) Vel poena.

3) Male moratos saeerdotes detinebat episeopus in-elusos in castro suo Raeiaiek vel Sobkdw. Quandoque perferebant poenam solo pane et aqua viventes. Oarcere aeterno punitis aliquando venia dabatur, ut a custodia liberati, mendicorum instar in eastro alerentur. Id innuere videtur sententia a. 1480 lata in sacerdotem hussitismi propagandi eonvictum (ef. Monum, hmi, dioec. Wl. N. IV a. 1884, pag. 16 et lt). Quid sint carceres communiores, explicaro nequeo Fuerintne careeres castri episeopalis de-stinati ad includendos sceleratos laicos iurisdictioni Eccle-siae subditos, an carceres publiei, non eonstat. Prior sen-tentia verosimilior videtur ex decreto Nicolai Trąba (tit. de officio Ordinarii), ubi episcopis iniungitur, ut habeant carceres penes ecelesias eathedrales, in quibus falsarii in-corrigibiles et apostatae, vel alii, qui hoc meruerunt, re-cludantur.

*) in Ma isto.

5) Synolus provinc, a. 1420 Nieolai archiep. eonce-difc unicuique sacerdoti ius testamenti faciendi de bonis ex fructibm beneficiorum suorum cmgregatis pro ipsorum ar-bitrio) affertque ratiottem decreti: ius hoc confirmari tam consuetudine, quam privilegio multarum ecdesiarum, ac etiam statutis earundem; quare huiusmodi consuetudinem salutarm ad ptam prminciam amptiat. Bxefpitttr itaque dioeeesis Wlad. Attamen constitutione provltteiali a. 1420 reservatur: dericus de proventibus anni gratiae, vel alias de rebus ecdesiae acquisitis, concubinae suae vd filiis ex fornicatione genitis, quidcunque penitus non relinquat; quodsi fecerit, legatum non tenmt, et quod taiiter est rdictum, eechsim applicetur (tit de testam. et ult. volunt.).



 etiam compulsi per episcopum. Item volumus quod adulteri quicunque, clerici et laiei, et incestuosi manifesti seu publici, et qui eos foverent, non admittantur ad divina, donec a peccatis huiusmodi cessent et a nobis me-reantur absolutionis beneficium obtinere. Item volumus et mandamus, ut clerici ab ingressu tabernarum sibi abstineant, maxime noctis tempore, et ibinon ministrent, non comedant neque bibant, neque hospitentur, nisi causa subsit legitima, ut puta peregrinationis.Item clerici non ludant taxillis, neque ludentibus se iniungant, choreas non ducant, nec huius-modi intersint vanitatibus, nisi ex causa ra-tionabili et honesta. Item, ut clerici in suis beneficiis personalem faciant residentiam, ma-xime qui habent curam animarum, sub poena privationis beneficii. Ut sacerdotes ecclesia-rum in ecclesiis existentes tempore divino-rum et quando baptisant, vel populum com-municant, vel infirmum ttngunt oleo, vel quae-cunque sacramenta ministrant, superpilliciis induantur. Item Corpus dominicum in civita-tibus et villis, in quibus ecclesiae fuerint, nisi manibus sacerdotis et praecedente lumine et campanula, praecipimus anteportari. Sacerdo-tes Corpus dominicum non ostendant de ce-tero extra missam, nisi tempore celebrationis, sub poena synodali trium marcarum, totiens quotiens fecerint in contrarium, solvendarum, Sacerdotes ubi poterint commodose horas suas in ecclesiis perficiant. Item sub poena excom-municationis statuimus, ut nullus sacerdos ex-tra ecclesiam, nisi necessitas emerserit, prae-sumat baptisare. Item ut clerici usuras non exerceant, nec mercimoniam, et simoniacam pravitatem omnes detestentur et fugiant. Nul-lus claricorum de manu laica beneficium ac-ceptet, ita ut in eo divina celebret offieia ante episcopi conflrmationem, quia nisi consensus episcopi affuerit, non poterit absolvere vel ligare. Item ut nullus laicus praesumat in-trusum ponere ad eeelesiam, quia intrusi ipsi, nisi benefieia ipsa dimiserint inflra sex menses et pereepta restituerint vel pro eis satisfece-rint cttm effectu, sint excommunicati ipso facto, nec parochiani debent eis obedire in aliquo. Item nullus permittet ae resignet benefium















4

suum nisi in marnibus nostris. Item mandamus sub poena excommunicationis omnibus bene-ficiatis, qui habent decimas, ut a suis decima-toribus tam nobilibus quam ignobilibus plene, quantum in eis est, pereipiant, neque eis ex quoeunque timore parcant. Nullus clericus re-cipiat decimam de manu laici, quae debetur de iure alteri ecclesiae; contrarium faciens scienter est excommtmieatus. Item ut in ec-clesia baptismus, crisma et evkaristia sub diligenti custodia, clavibus adhibitis, tenean-tur, et corporalia sint de subtili tela. Yasa ministerialia, pelae l) et ornamenta ministro-rum munda sint et nitida. Ut corporalia prius manibus sacerdotis abluantur, et post tra-dantur servabus. Item infra binc et tres men-ses quilibet plebanus et beneficiatus habeat stanneam flascam vel cantharum ad servan-dum vinum, sub poena synodali. Ut tres pa-trini tantummodo puerum de sacro fonte susci-piant, in necessitate vero duo sufficient, sive unus. Item ut sacerdotes cum baptisant spon-te oblata recipiant, sed nihil prorsus exigere praesumant; et hoc in singulis Sacramentis praecipimus observandum. Verumtamen 2) laici laudabiles consuetudines, pia fidelium devotione introductas, servare tenebuntur 3). Item habentes literas apostolicas indulgentia-rum, vel pro audiendis confessionibus aliorum, eis non utantur donec nobis fuerint praesen-tatae, sub poena synodali. Item sub eadem proMbemus, ne 4) sacerdotes proeurent infir-mos ficte propter 5) terminos peremptores 6). Quod si scienter fecerint, citra poenam prae

1) Forte pallae. Palla dieebatur olim linteum, quo tegitur altare.

 2) In manuseripto enuntiatio haec taeipil;: Oum tamen, non est itaque integra. In constitutionibus Nicolai Trąba hab etur: Vohmms tamen, ut laici utriusque sexus per epi-scoPos aut officiales eorum ad Consuetudmes laudabiles, pia devotione fidelium mtroductas, servandas, per censu-ram ecclesiasticam compellantur, tit. de simonia.

 3) Manuscriptum post: servare tenebmtur, habet: et vlenam et expressam fmckntes menUonem de confessiombus (potins confessoribus), ut pomitentias pemmiales confiten-tibus non iniungant. Ad sensuin intelligendum quaedam desierantar, vel verba haec referenda sunt ad sententiam proxime sefaentem.

4) in Ms. nec.— 5) in Ms. praeter.

6) i, e. peremptorios, Vetantar litterae confirmantes morbura fietum personarum, in iudicium dte constituto peremptorie voeatarum. Cfr. Synodum dioec. Cracovien. an. 1423 cap. 21 de non ferendo testimonio m terminis terrestribus (Starodawne prawa pols, pomniki T. IV, p. 85).

 dictam poterint et aliam formidare, et sit condemnatus 1) parti laesae ad dampnum et interesse ipso facto. Sacerdotes caveant ne verbo, signo, oculis, facto, vel quovis alio mo-do prodant aliquatenus confessionem; sed si prudentiori indiguerint consilio 2) illud absque ulla expressione personae requirant; alioquin contrarium faciens non solum a sacerdotali officio est deponendus, verum etiam ad pera-gendum poenitentiam in arctum monasterium detinendus 3). Item quacunque hora puer bap-tisandus asportatus fuerit, continuo baptiste-tur. Homicidae voluntarii, qui interfecerunt sine iudicio et iustitia, non admittantur ad di-vina officia, donec de eorum absolutione con-stiterit, et emenda 4). Ut nullus sacerdos sive clericus sanguinis sententiam dictet et profe-rat, vel etiam vindictam exerceat, nec inter-sit, ubi exercetur, nec literas scribat. Item clericus clericum trahens ad saecularem iu-dicem, ut eum iudicet in quacunque causa, citra causam limitationis, praeter poenas iuris. alias esset excommunicatus ipso facto. Item caveant clerici, ne tractent causas incendia-riorum, prout cupiunt in beneflciis suis et officiorum observari (sic). Item abortivum pro-curans ad divina non est admittendus si sit 5) manifestus; occtdtus hortetur 6) ut ante poe-nitentiam se divinis non implicet. Ut qnilibet plebanus qui habet parochianos, quorum lin-guam ignorat, dHfgenter provideat eis de eo-dem idiomate sacerdotem, sub poena priva-tionis beneficii. Item districtip prohibemus, ne 7) plebani ullum extraneum sive peregrinum in ecclesiis suis divina celebrare admittant, nec ovibus 8) sibi eommissis sacramenta mi-nistrare, nec confessiones andire, nisi nobis praesentatus fuerit et literas habuerit re-ceptorias 9). Item clerici beneficiati non prae-sumant extra provincjam peregrinare absque licentia superioris, nisi quantum prius permi 1) Lege in plurali.

2)       Id, aecidere potest in casibus conscientiae diffieilioribus, v. g. de restitutioue, quum confessarius cottsilii sui incertus saeerdotem prudentiorem consulere cogitur.

 3)       Botins detrudendus, ut in Constit. prov. Hicolai Trąbae, ubi eadem leguntur, fcit. de poenit et remiss.

 4) i. e. satisfactione. — 5) vel: mc ut. Itt Ms. sicut. — 6) Poius moneatur. — 7) in Ms. ut. — 8) in Ms. omni-bus, - 9) i. e. admissionis, approbationis.















5

 serit [scil. superior], alioquin suspendendi a beneficiis. Clerici non intendant histrioni-bus, tabernis, aut taxillis, sub privatione be-neficii et officii. Et si clericus ex ebrietate aliquid fecerit, quod obviat honestati clericali, tribus marcis usualibus mulctabitur; quod si non fuerit in solvendo, per unum integrum mensem in carcerem recludatur. Item prohi-bemus omnino, ne clerici iurent in aliena cau-sa, aut testimonium poferant in profanis causis coram iudice saeculari, sub poena synodali et depositionis, nisi episcopus ad hoc ex aliqua necessitate praestiterit con-sensum. Item quod praedicent, et infra an-num libros habeant a die publicationis prae-sentium, de quibus praedicare poterint. IJt plebani frequenter in ecclesiis exhortentur populum, quod quilibet, cum ad annos disere-tionis pervenerit, teneatur scire dominicam orationem, angelicam salutationem et Sym-bolum. Etiam omnibus diebus dominicis Pater noster, Ave Maria et Symbolum, videlicet Credo, recitent coram parochianis suis in vul-gari. Et quod semel in anno debent genera-liter confiteri et ad minus in pascha corpus Christi suscipere, nisi forte abstineant de con-silio sacerdotis. Transgressor huius statuti vivens ab ingressu eeelesiae arceatur, et mo-riens christiana careat sepultura. Item nullus plebattus habeat regularem cuiuscunque Or-dinis sine licentia episcopi ultra octo dies pro capellana in sua eeclesia, alias est sus-pensus ab executione ordinum. Item ut eccle-siarum rectores in die Coenae crisma in ec-clesiis comburani Vinum corruptum vel ace-tuosum ad Sacrificium non ponatur. Clerici non eelebrent in curiis seu in eapellis saecu-larium, nisi [ex] licentia episcopi speciali. Et si, guod absit, in curiis detinentium ex-communieatos celebrarent, sint ab oficiis et beneficMs suspensi. Insuper insinuamus omni-bus, quod saeerdos celebrans scienter in loco sttpposito ecelesiastico interdicto, aut excom-municatus maiori [excommunicatione], sus-pensus vel interdictus, aut se divinis miscens absolutione non obtenta, effieiatur vinctus [censura], quam nequit nisi per Summum Pontifteem evadere modo quovis. Item sacer

dos aut elericus qui mandatum Apostolicum vel alterius alicuius receperit, si mandatum bene [non] intellexerit, infra tempus moni-tionis veniat ad potiorem se, ut sciat mo-dum debitum exequendi. Item volumus quod nullus vel aliquis personas quascunque co-pulare matrimonialiter debeat nisi in eccle-sia et bannis editis, id est tribus proclama-tionibus in tribus festis praecedentibus, et hoc intimet populo, quod secus faciens mulc-tabitur poena synodali. Ut nullus parochia-num alterius copulet, vel aliis sacramentis procuret, nec divinis interesse permittat, nisi ex causa sufficienti. Clandestina vel occulta matrimonia omnino prohibemus. Ne quis sa-cerdos talibus interesse praesumat sub poena suspensionis et alia poena arbitraria. Quae-cunque matrimonia contrahantur 1) per verba de praesenti ante fores ecclesiae, et ante hoc publicentur per sacerdotem competenti termino praefinito, quo investigari poterit de impedimentis; nec audeat in casu dubio per-ficere matrimonium, sed mittat ad episcopum, nec praesumat quis copulare parochianos alie-nos, alioquin si impedimentum inter copulatos fuerit, vicarius expopuletur de diocesi, cu-ratus per annum ab ofScio et beneficio sus-pendetur; poterit in alia poena arbitraria per-mulctari. Nullus sententiam divortii inter con-iuges dictet, aut de aliis iudicialibus causis cognoscat nisi episcopus, suus Officialis com-missarius est. Unde sciendum quod tempore feriarum possunt contrahi sponsalia, et etiam matrimonium. Hoc fit solo consensu. Tradu-ctio uxoris et omnis solennitas nuptiarum pro-hibetur; hoc autem ab Adveatu Domini usque ad Octavas Epiphaniae, et a Septuagesima usque ad Octavas Paschae, et a tribus diebus ante Ascensionem Domini usque ad Oetavas Pentecostes, volentes ut in contrarium prae-missarum nullus [licentiam] tribuere queat. Item nullus clericus coram iudiee saeculari compareat in causis ecclesiastfcis. Item pro-hibemus, ne quisquam clericus ad nostrum iudicium citatus adversarium suum pendente lite directe vel indireet© per saeeularem iu-dicem faciat impedire mu molestare, alioquin

1) in MS. contrahuntur.

 









6



iurisdictionem nostram sic impediens, senten-tiam excommunicationis se noverit incurrisse, de qua absolvi non debeat, nisi iudici et parti laesae satisfaciat competenter.   Ut nullus res ecclesiae obliget pro suis necessitatibus, nec alienare eas praesumat sine consensu episcopi, sub privationis beneficii [poena]; et si factum [fuerit],  est   irritum et  inane.    Item nulla ecclesiastica persona auxilium, consilium, vel favorem praestet contra ecclesiam publice vel occulte, alias est excommunicata ipso facto et beneficio, si quod obtinet in eadem ecclesia, sit privata. Item mandamus sub poena syno-dali, quatinus infra annum a data praesentium, cimiteria sepiantur, et [si] iuxta locorum con-suetudinem parochiani, qui tenentur, hoe non fecerint, infra praedictum tempus poterint de interdicto in eos ferendo merito formidare. Nul-lus clericus praesumat virginem vel mulierem raptam copulare raptori, nec virginem ante-quam 1) rapta consentiat, [sub] poenis gravis-simis arbitrariis, quas 2) merito poterit trans-gressor  3) formidare.    Ut  quilibet  debita sui antecessoris solvat pro utilitate ecclesiae eontraeta. Item ex speciali licentia concedimus ut sacerdotes sibi mutuo poterint confiteri et se absolvere, exceptis tamen casibus iure re-servatis 4). Item prohibemus, quod nullus co-ram publice  excommunieatis   vel interdictis divina celebret, vel ad ostium ecclesiae stare permittat, vel [in] cimiterio; nec talibus ec-clesiasticam concedat sepulturam. Item quod nullus  absolvat  excommunicatum nisi tenta [i. e. usitata] forma ecelesiae; ad damna et interesse tenebitur excommunicatori et adver-sario, aut haerecUbus suis. Item nullus alius, praeter nos,  absolvat ab excommunicatione propter Meetionem violentarum manuum in clerieum ordinatum, sive sit modica vel levis iniuria, sive atrox, de qua iudicabimus, sub poena synodali trium marcarum, et quod huius-modi absolutio sit irrita, prout est iure taliter attemptata.   Item denunciare debet eicom-municatum iste, qui habuit mandatum a super 1) In MS. an. sine signo abbreviationis.— 2) in MS. quo.— 3) ia MS. fransgressa seil. pars.

 4) Tunc temporis licitum erat parocho solummodo suorum parochianorum eonfessiones exeipere; vicinum v. g. parochum sine eiusmodi permissione absolvere non potttit.

iori suo, sub poena synodali et periurii, prop-ter inobedientiam.   Ecclesia,   in qua   raptor bonorum ecclesiae ius patronatus obtinet, est interdicta ipso facto,  et sacerdotes caveant, ne celebrent in eisdem, prius quam talis ra-pina pervenerit ad notitiam per inquisitionem dampnificati, quia celebrans scienter in eccle-sia interdicta de iure vel ab homine est ir-regularis secundum canonicas sanctiones. Si-militer et loca sunt interdicta ad quae eccle-siae vel eius pauperum violenter recepta de-ducuntur. Item teneantur clerici vel laici, ne ad longum tempus  sustineant excommunica-tionis, suspensionis aut interdicti sententias, prout [i. e. si] cupiunt poenam arbitrariam evitare. Item rectores ecclesiarum debent ex-communicatos   denuntiare monasteriis, ut et ipsi [regulares] eos pro excommunicatis ha-beant. Quodsi hoc facere contempnerent, tunc debent denuntiari   diocesano infra mensem. Item caveant fratres Ordinum mendicantium ne aliquos inducant  ad eligendas sepulturas apud eos quoscunque, ne incurrant excommu-nicationis  sententiam contra tales  a canone promulgatam 1).   Item plebanus [non] tene-tur [ad] aliquod  servitium de agris, hortis, domibus, areis, decimis, nisi ecclesiasticum. Item inhibemus, ut nullus laicus sacerdotem impignorare in dote [ecclesiae] praesumat, vel extra dotem, antequam fuit conventus 2) eorum. Contrarium faciens est excommunica-tus ipso facto, et in tribus vicinioribus eccle-siis denuntiari [debet].   Ceterum volumus ut nullus, praeter nos, nostrum Officialem, spi-ritualem Commissarium, in contemptum sanc-tae nostrae Ecclesiae de iudiciis nostris, quae consistunt in causarum cognitione sive casi-bus in foro poenitentiali 3) ad nos pertinen 1) Bonifacius VIII cap. 1, Animarum, de sepult. in 6, eleetionem sepulchri quoquomodo extortam non solum ir-ritam deelaravit, sed etiam ad restitutionem tam sepultoram corporum, si petantur, qttam omnmm oceasione sepulturae perceptorum, obligatos esse voluit sub poena interdicti ec-clesiae et coemeterii. Htrie Clemens V addidit excommu-nicationem maiorem a transgressoribtts ipso facto incurren-dam et Sedi Ap. resertatam, cap. 3 Cupientm, de poenis, Clement. Eandem excommunicationis poenam in huiasmodi transgressores latam legimus in constit. synodi pro Hun-garia et Polonia a. 1279 Budae celebratae (Helcel, Sta-rodaw. pr. pol. pomn. I. 418).

2)         i. e. ptietum scripto mandatum. 3)         peculiari legendum, in MS. eaim, est pecmiaU.

 















7

 tibus, ausu temerario se intromittere non (sic) praesumat. Contrarium facientem exeommu-uicationis poenae ipso facto volumus subia-cere, quam etiam in ipsos 1) ferimus in his scriptis. ltem mandamus, ut nullus clericus sive sacerdos in favorem cuiuscunque contra nos seu ecclesiam nostram consilium vel au-xilium impendat, sub poena periurii. Item archidiaconi, vel eorum iurisdictionem haben-tes, a locis non visitatis ratione visitationis vel pro concubinis, ut clerici eas servent, nihil recipiant, alioquin sint excommunicati ipso facto, nec absolvantur nisi nobis triplum solvent. Item archidiaconi diligenter faculta-tem ecclesiarum ac locorum et personarum visitandorum considerent, ne innocenter visi-tandos gravent. A sacerdotibus Canonem au-diant, et utrum sacerdotes has nostras con-stitutiones exequantur. Item archidiaconi ne-quaquam concubinas tollent 2) clericorum, alioquin sunt suspensi a divinis. Item omnes plebani et beneficiati habeant sua signa 3), sub poena synodali, propter executoria, infra mensem, et se subscribant, diem et horam apponendo, quando mandatum recipiunt et qualiter sint mandatum executi. Item statui-mus, ut omnes rectores ecclesiarum nostras, oftlcialis et archidiaconi literas, currendas et mandata nostra continentes, perlectas et exe-cutas, si opus fuerit, statim transmittent; ultimus vero, si tempus haberet, per noctem nec eas apud se retineat, sub poena excom-municationis et synodali trium marcarum.

 Nota. Isti sunt casus, per quos ecclesia seu cimiterium execratur, ut indigeat recon-ciliatione. Primo, per homicidium vel aliquod enorme crimen. Item per sanguinis effusio-nem vel propter notabile vulnus eius ena-tum 4) sine sanguinis effusione, vel seminis humani fornicariam effusionem. Item si ali-quis publice excommunicatus ibidem sepultus fuerit. Officia ante reconciliationem celebrare et in cimiterio eodem modo violato consue-tas solemnitates et processiones peragere, vel corpus mortuorum tumulare non attemptent.

Item vero isti sunt casus, in quibus so 1) in MS. ipsu, — 2) Scil. tolerent,—3) i. e sigilla. 4) MS, elevatum.

 lus episcopus dispensat, vel eius vicesgeren-tes: incoestus videlicet cum sanguinea vel affine, defloratio virginum; homicidium factum opere, consilio vel auxilio, sacrilegium vel percussio parentum; peccatum sodomiticum vel contra naturam cum brutis, vel cum mo-nialibus; transgressio voti vel eius commu-tatio, periurium, incendium, et qui incendiario-rum causas tractant, vel eis literas in male-ficio scribunt. Item sacerdotes maxime ca-veant ne quosquam iniustas res aut bona aiterius detinentes vel non solventes quod de iure solvere tenentur [absolvant], quia pec-catum non dimittitur donec restituatur abla-tum. Item acri excommunicatione ligatos epi-scopus absolvit pro blasphemia, haeresi, adul-terio 1), usura publica, occulta. Item dispo-sitio male ablatorum incertorum vel certorum quando non sunt hi, quibus facienda est re-stitutio. Item matrimonia clandestina, vel contra interdictum ecclesiae contracta; vio-lentia [in] ecclesia, vel in cimiterio perpe-trata. Item non solventem decimas, qui eas de iure solvere tenetur, in toto vei in parte. Item mantts violentas inicientem in clericum ordinatum, vel conversum 2), aut quemcun-qtte religiosum. Item nullus sacerdos post-quam laico iniuriam personalem usque ad effusionem sanguinis, vel alias enormem iu-tulerit, etiamsi eidem reconciliatus fuerit, missam celebrare praesumat, donec a nobis absolutionis beneficium merebitur obtinere. Item machinantem 3) contra ecclesiae liber-tatem. Item simoniacum. Item literarum fai-sarios. Item scismaticos. Item qui in sacra-mentis aliqua maleficia commiserit, vel auxi-lium praestiterit. Qul abortum procuraverit. Item qui bis se permiserit baptisari, et [qui] interfuerint scientes. Item qui sine prima tonsura aliquem ordinem susceperunt. Item clerici ordinati 4), in sacris constituti 5), qui contra iustitiam vel conscientiam, consilium vel auxilium in aliquo impenderunt, unde mors hominum vel membrorum mutilatio est secu-ta, vel in huiusmodi scienter occasionem vel

 1) MS. haeresis, aduliermm.—2) Ita voeantur fratres laiei in monasteriis.—3) MS. machinam et. —4) MS. cle-ricum ordinarium.

5) Hic constitutum, in MS. repetitnm verbum 2tem,

 















8

 causam dederunt. Item qui literas dictat, le-git vel scribit, vel aliquod adminiculum ad hoc praestiterit, ut aliquis mutiletur. Item clericos qui excommunieati, suspensi, vel in-terdicti sunt promoti, aut celebraverunt di-vina. Item sacerdotes seu ministros, quorum negligentia aliquid eirea Sacramentum altaris inhonestum evenerit.

 Item ista sunt festa, quae celebrantur in diocesi Wladislaviensi: Circumcisio Domini, Epiphania, Oonversio Pauli, Puriflcatio Ma-riae, Matthiae, Annuutiatio Mariae, festum Paschae per tres dies continuos, Georgii [et] Adalberti uno die, Philippi et Jacobi, Inven-tio sanctae Crucis, Stanislai, Ascensio Domi-ni, Pentecostes per tres dies, festum Corpo-ris Christi, Johannis Baptistae, Petri et Pauli, Visitatio Mariae, Margarethae, Mariae Ma-gdalenae, Jacobi, Laurentii, Assumptio Ma-riae, Bartholomaei, Nativitas Sanctae Mariae, Exaltatio Sanctae Crucis, Matthaei, Michae-lis, Hedvigis, Simonis et Judae, omnium Sanctorum, Martini, Elizabeth, Katherinae, Andreae, Nicolai, Conceptio Mariae, Thomae, Nativitatis Christi, Stephani, Johannis, In-nocentum 1). De festo Annuntiationis Mariae

 1) Paulo post numeras festorum mutatus est, ut con-stat ex literis episcopi Sbignei, ad clerum datis, quae hic pommtur: ,,Sbigneus Dei gratia episcopus etc. etc. Intelleximus ex certorum relatione, ac in parte per se etiam sumus experti, quomodo in pronunciatione festorum non par-va varietas errorque per quosdam parochiales committatur, ut nonnulli festa, quae a matrice ecclesia celebria non te-nentur, populo communi ipsa pronunciare et indicere audent et praesumunt; sic quoque comperimus aliqua festa in una parochia a populo sub celebritate teneri, in altera vero non. Quam quidem varietatem nos volentes ad unionem Ecclesiae matricis reducere, et errorem huiusmodi reformare, vobis su-pradictis dominis in virtute s. obedientiae et sub excommu-nicationis poma mandamus, quatinus in praemissis se cum nostra Wladislaviensi ecclesia, quae omnium vestrum mater est, conformare et concordari praesumatis, festaque haec, inferius descripta, et vestro communi populo celebranda in-dieetis et inscribatis, videlicet: Nativ. Dni, et SS. Stephan i Protomart., Johannis Ap. et Evang. Circumc. Dni, Epiph., Agnetis Virg., Purif Mariae, Matthiae Ap. cum vigilia, Annunc. Mariae, Pasehae, Adalb., Marci Ev. per missa-rum solemnia, PMlippi et Jacobi App. sine vigilia," Invent. S. Crucis, Stanislai M,, Ascms Dni cum vigilia, Pmtec. cum vigilia, Trinit., Corpons Christi, Joan. Bapt. cum ei-gilia, Petri et PauU App. cum vigUia, Visit. S. M,, Mar-gar. V., Mariae Magd., Jaeobi Ap. cum vigilia, Lmrmtii M. cum vig., Assumpt. S. Mariae cum Vig., Bartholomaei Ap. cum vig., Nativ. Mariae, Exalt. S. Crucis, Mattham Ap. et Ev. eum vig. Michaelis, Hedvigis, Simonis et Ju-dae App. cum vig., omnium Sanetor., Martini Ep. et Conf., Elisaheth Electae, (i. e. viduae) Catherinm V,,

 volumus regulariter qbservari, quod 1) quan-docunque in diem Palmarum, vel in aliam quamcunque evenerit, ipso sabbato praece-denti ante Palmas integro officio solemniter celebretur 2). Item festa quaecunque infra Octavas Paschae occurrentia, post Octavam ad congruam feriam quoad officium tantum transferantur; festum vero beati Marci prop-ter letaniam in celebritate et officio transfe-ratm 3). Sed quia multi Sacerdotes infinite Vi-gilias ac ieiunia populo pronuntiant, statuimus, ut infrascriptae vigiliae et ieiunia pronttntien-tur, et non aliae. Primo, festum S. Matthiae Apostoli habet vigiliam et ieiunium. Item Annuntiatio Mariae habet vigiliam et ieiu-nium. Item Pascha habet vigiliam et ieiunium. Ascensio Domini habet vigiliam et ieiunium. Item Pentecostes habet vigiliam et ieiunium. Item Baptista habet vigiliam et ieiunium. Item Petri et Pauli habent vigiliam et ieiunium. Visitatio Mariae habet vigiliam, sed populus si vult de beneplacito ieiunare, non de prae-cepto. Item Jacobi habet vigiliam et ieiunium. Item Laurentii habet vigiliam et ieiunium.

 Andreae Ap. cum vig. Nicolai Ep. et Conf, Ooncept. Ma-riae et Thomae Ap. cum vig. IJaec praemissa et non plura festa volumus a populo communi celebranda, per vos de-bere pronunciari, eademque in vestris Oatendariis, ob ma-iorem certitudinem et scientiam, inscribi et notari, ac etiam in ecclesiis vestris in tabulis parietibus praecipimus affigi. etc. Dat. Vladislaviae die mercurii 17 Octob. AD. 1479 nostro sigillo praesentibus subimpresso."

1) MS. et.

2) Quamquam lex haec semel in perpetuum lata erat; episcopus, quoties neeessarium videbatur, elerum atlmonere solebat. Ita v. g. a. 1429 clatae sunt litterae ad capitu-lum cath. Wlad. et viearios eius, quas hoc loco appono ex MS. bibliothecae Jagiellon. Nr. 348 fol. 400; Sando-vigius decanus Cruschvic. et canonicus, nec non Rdi in Chr. P. et D. D. Johannis, Dei gr. episcopi Wlad. vi-carius in spiritualibus generalis et ojficialis eiusdem (Ca-pitulo eath. eiusque vicariis). Qui de anno praesenti festum Annuntiationis BM. cohndissimae semper Virginis feria sexta proxima antefestum solennius paschae, quo die ipsa Eccle-sia gemebmdis et suspiriosis kantuum modulis plerumque, occupatur, debeat provenire, et ab hoc ipsa Ecclesia huius-modi festivitatem in dh suo cum celebritate et solennitate debita nequit quoquomodo celebrare et cantibus proprUs reuereri et amplecti. Quare dictum festum Annuntiationis BM. semper Virginis cum tota eius eelebritate et solennitate ad diem sabbatum alias vigiUam Ramis palmarum, ante-tulimus et praeposuimus, ac anteponimus per pmesentes, etc. Datum Vlad. 2 martii 1429 a. Praecipit de hac festi translatione ttdmonere populum.

 3) Hodierna praxis, ut inter omnes constat, diversu est ab iBa antiquiore. Idem dieendum de dlebus ieiunii, de quo infra agitur









9

 Item festum Assumptionis Mariae babet vi

giliam et ieiunium. Item festum Bartholomaei

 habet vigiliam et ieiunium. Item Matthaei ha

bet vigiliam et ieiunium. Item Simonis et Ju

dae habet vigiliam et ieiunium. Item festum

 omnium Sanctorum habet vigiliam et ieiunium.

 Item festum Andreae habet vigiliam et ieiu

nium. Item festum Thomae habet vigiliam et

 ieiunium. Item festum Nativitatis Domini ha

bet vigiliam  et ieiunium.  Item alia ieiunia

 populus non tenetur ex praeeepto Ecelesiae

 [observare],   quamvis ad alia ieiunia potest

 hortari pie.   Item ieiunia quatuor temporum

 habentur et haberi possunt per hos versus:

 Vult Crux, Lucia, Cineres, Carismata dija, ut sit in angaria quarta sequensque feria. Item Quadragesima per omnes dies. Item ie-iuniae (sic) Rogationum, et S. Marci consue-tudo servetur.

 Volumus igitur et mandamus in virtute sanctae obedientiae et sub excommunicatio-nis poena omnibus clericis, curatis et non curatis, cuiuscunque conditionis et eminen-tiae existant, quatinus nostra praedicta sta-tuta fldeliter  observent, et  sub poenis eis

annexis.   Et si alicui statuto de praemissis non est poena apposita, illam reservamus no-stro arbitrio statuendam.  Mandamus insuper ut vicarii cathedralis et collegiatae ecclesia-rum et quivis plebanus praefata nostra sta-tuta habeant scripta iufra sex menses a die praesentis  Synodi,  et in sua ecclesia pure locata. Quociens enim archidiaconi, vel qui-libet eorum in suo archidiaconatu ad aliquam ecclesiam venerit post praedictos sex menses, et ista statuta nostra non invenerit,  tociens poterit  plebanum   eiusdem  ecclesiae  poena unius fertonis 1) monetae currentis mulctare. Et ipsi  archidiaconi tenentur  nobis trans-gressorem nostrorum statutorum praesentium praeseftare. Mandamus etiam quatinus sacer-dos pro bono pacis in fme ultimae complen-dae 2) imponat sequentem clausulam: Et pa-cem tuam nostris concede temporibm, et nos indignos   famulos  tuos ab omni adversitate custodi.   Et in flne missae legant sacerdotes Evangelium:   In principio erat   Verbum 3). Sub anno nativitatis Domini 1402,  septima die mensis  aprilis, hora quasi vicesima 4). Amen. III.

ACTA   SYNODI   ANNO   1418.

 Johannes Dei gratia episcopus Wladisla-viensis universis et singulis DD. abbatibus, prioribus, praepositis, decanis, archidiaconis, eantoribus, custodibus et thesaurariis, nec non canonicis,   altaristis  ecclesiarum  nostrarum cathedralis Wladislav. et collegiatae S. Pe-tri Crusviciensis, omnibus et singulis eccle-siarum parochialium rectoribus ac prioribus et officialibus hospitaliariorum (sic) S. Johannis Sepulcri dominici Jerosolimitani 1), ac illi vel illis qui de iure vel consuetudine ad nostram dioeeesanam synodum venire tenentur, in ter-ra Cuiaviae nostrae dioecesis consistentibus, salutem in Domino et nostris mandatis firmi

1) Quae nosocomia in dioecesi Wlad. horam equitum curae tradita fuerint, ignoro, neque qnidquam ea de re apud historicos immi,

 ter obedire. Pastoralis offteii debitum exe-quentes, ad hoc nostri animi exacta versatur intentio, ut circa gregis a Deo crediti custo 1) polonice wiardunek; quarta pars raarcae. 2)         oratio in missa, quam nune Postcommumonem vocamus.

3)         Ea aetate missa finiebatur benedictione populo impertita. In quibusdam regionibus ab XIII saec. addebatur Initium Evangelii S. Johannis, cui gratia divina insignis tribuebatur. Primtltt quidem recitabant illud sacerdotes ab altari discedentes. Saec. XV tralatitinm iam erat, ut caeteras missae partes, coram altari dicere. Bemum XVI saec, qunm in Concilio Trid. revisio et eorreetio missalis constituta esset, recitatio Evangelii S, Johan. in missa lege generali est iniuneta. Bona, Rerum Uturg. lib II, eap. 20, § 5.

 4) In Italia tempus numerabatur a nostra 6 hora ve-spertina ad eandem horam diei proximi. Inde 20 hora eadem est, ac nostra 1-a pomeridkna, qui modus tempo-ris designandi, usitatus hodiednm in pluribus regionibus Italiae, in Polonia vigebat ad fmem saee. XVI.















10

 diam in vinea Domini Sabaoth sollicitis exci-temur vigiliis et animarum saluti iugis at-tentione cogitationis submovendo, et noxia abigendo profutura intendere diligenter debe-amus, ut excusso a nobis negligentiae sompno, nostrique cordis oculis vigilantia sedula vi-gilantibus animas Deo lucri faeere, Sua nobis cooperaute gratia valeamus, ut in nostris sub-ditis morum bonestas totiusque vigeat regu-la discipline, quodque observantia canonica in eis vigeat, vitae sanctitas praepolleat, ac totius ecclesiae norma iustitiae resplendeat luculenter, ac ad profectum et utilitatem no-strae totius dioecesis nostrique cleri refor-mationem in capite et in membris fiendam, salubriter intendentes, synodum nostram dioe-cesanam generalem die dominica post festum S. Elisabetn Viduae immediate sequente, quae erit 20 mensis novembris, in ecclesia nostra Wladisl. duximus et statuimus convocandam, ac in Ms scriptis convocamus et indicimus ad diem et locum suprascriptum eundum, quae omnia et singula ad vos et vestrum euiusli-bet notitiam deducimus et deduci volttmus per praesentes. Quorum vobis et vestrum cuilibet in virtute sanctae obedientiae et sub excommunicationis ac synodali poenis, quas in vos et vestrum quemlibet, nisi secus fece-ritis, ac ad nostram dictam synodum vene-ritis, trina tamen canonica monitione prae-missa, ferimus in his scriptis, ipsasque vos et vestrum quemlibet incurrere volumus ipso fa-cto, quatenus vos omnes domini superius nomi-nati, et vestrum quilibet ad dictam nostram synodum personaliter et in propria persona veniatis et veniat, per tres dies continuos immediate sequentes in eadem nostra synodo cum apparatibus condecentibus, ab olim tleri consuetis, permansuri et alias recepturi, quod sanctae religionis ac reformationis status ex-poseet, rationesque et orio eongruum ac sa-crorum canonum dictaverint sanctiones. Da-tum in castro nostro Raczans 1), XIII die mensis septembris anno 1417, nostro sigillo maiori in lidem testimonii praemissarum sub-impresso. Untts ad alium praesentem nostram

 1) Nane vocatur Raciążek, prope Nieszawam et Cie-chocinek, ad Vistalam. Olim oppidum erat episcopontm Wlad., qui hic sanm castrum hatraerant.

 literam iuxta ordinem ab olim tentum portet, ultimus vero nobis ad dictam synodum reportet.

 lohannes Dei gratia ep. Wlad. discretis viris, ebdomadario cbori ecclesiarum Wlad. cathedralis ac S. Petri collegiatae Crusvi-ciensis, caeterisque presbyteris curatis et non euratis per nostram diocesim ubilibet consti-tutis, salutem in Domino. Quia nonnulli asserti tabelliones et notarii publici in angelum iucis se transformantes falsoque se asserentes, se facere tabelliones, etsi qui tales ex eisdem creati sunt, adeo tamen in ipsorum ruditatis insolertia reperiuntur ignari, quod nedum in-strumenta publica conficere et actus tabellio-num exercere, verum etiam eadem ad plenum intelligere nesciunt et ignorant, dampna per-sonarum nonnullarum, nec non multa et infl-nita pericula et periuria eo ipso ad dampna-tionem ipsorum status producentes et per expressum eadem perniciose perpetrantes: Nos igitur ipsorum ignaviae, ruditati et ma-litiae occnrrere, necnon reipublicae et com-muni praesertim in foro ecclesiastico, quorum tabellionum auctoritate nostri forus ecclesia-sticus suffulcitur, providere praevia solertia ac profectu cupientes, vobis omnibus et singulis dominis superius nominatis, in virtute sanctae obedientiae et sub excommunicationis poena mandamus, quatinus omnes et singulos asse-rentes se tabelliones et notarios publicos, quos vel quem se nominare pro tabellione ac offi-cium id exercere sciveritis, vel aliquis scive-rit, citetis et citet, ut Wladisiaviae in no-stra generali sinodo, ibidem dominica die post festum Elisabeth celebranda, personaliter com-pareant ad docendum de ipsorum legalitate ac authenticis litteris ipsorum, ac alias sn-per idoneitate et legalitate examinandi, et alias recepturi, quod iuris fuerit ac nostrae sinodi, et ordo dictaverit rationis. — Datum in castro nostro Raczans.

 Sandoviglus Decanus, etc. Commissarius per R-mum in Christo Patrem et DD. Jo-hannem, Dei gratia Episcopum Wlad., spe-cialiter deputatus, universis et singulis domi-nis ecelesiarum parochialium rectoribus in dioecesi Wlad. terrae Cuiaviae existentibus, saiutem in Domino et praesetibus fidem in

 















11 dubiam adhibere. Licet idem E-mus Pater D. Iohannes, episcopus Wlad., synodum suam dioecesanam, dominico die proxime post fe-stum S. Elisabeth venturo, in civitate et ee-clesia Wladislaviensi indixerat et statuerat celebrandam; quia tamen arduis negotiis ec-clesiae suae in terra Pomeraniae praepedi-tus, nec non ex aliis causis rationabilibus animum suum moventibus, dictam synodum transposuit ad diem dominicum proximum post festum Epiphaniae Domini, in qua ca-pitulum generale ecclesiae Wlad. praedictae tunc celebrabitur, et distulit in loco et civi-tate praedictis celebrandam. Quae vobis om-nibus et singulis dominis praedictis ex com-missioue et mandato speciali praefati D. Epi-scopi, nobis super hoc specialiter per sua scripta factis et directis intimamus, notifica-mus, insinuamus, ac ad vestram et vestrum cuiuslibet notitiam deducimus et deduci vo-lumus per praesentes. Datum in Eaczans etc. nostro sub sigillo. Unus ad alterum secun-dum cursum deferat sine mora, etc. Stanislaus de Comozino Archidiaconus et Canonicus ecclesiae Wiadisl. Honorabilibus discretisque viris dominis ebdomadariis chori cathedralis WladisL, nec non universis et singulis parochialium ecclesiarum rectoribus seu vices gerentibus, in et sub arehidiaco-natu Wladisl. consistentibus, seu illi vel illis ad quos praesentes nostrae litterae pervene-rint, salutem et fraternam in Domino cari-tatem. Quamvis dudum R-mus in Christo Pater et D. D. Iohannes, Dei gratia episco-pus Wlad., sui cleri principaliter ac demum totius plebis sibi commissae salutem diligens, morum honestatem gestiens vitaeque lauda-bilis frugalitatem exoptans, affectu paterno, iam statutis dioecesanis, iam in processibus, iam visitationibus spiritualibus atque syno-dalibus, tam publicis quam privatis, fecit; hortabatur tam per se, quam suos officiales et vicarios spirituales, quosdam interdum, iuxta erratuum exigentiam, ad emendationem castigando, semper cupiens, ut sui pontifica-tus tempore, Deo dnce» salus hominum pro-ficeret, vitaque et mores clericorum ipsius dioecesis reformentur; ac insuper, eodem sucSynod. Wlad. census zelo, de anno praesenti et currenti in civitate Wladislaviensi coacto synodaliter omni fere clero suae dioecesis potiori, propo-sitis sollempniter ac perlectis publice sacris canonibus et statutis in auribus dicti cleri, suam tunc absentiam omnibus fere notis cau-sis excusantibus, sub praesentia R-ndi in Christo Patris et D. D. Wenceslai, episcopi Lidoricensis, sui suffraganei, ac nonnullorum Yenerabilium virorum DD. praelatorum ibi-dem existentium, praesidentium eidem syno-do, deputatorum per ipsum E-mum in Chr. P. et D. D. Iohannem episcopum memora-tum, omnes insolentiae, spectacula, lenocinia, tumultus, ebrietates, concentus, ludi ac quae-vis impudicitiae ibidem cuilibet sub intermi-natione poenarum diversarum sunt vetitae: Quidam tamen clericorum, tam in minoribus quam etiam iu maioribus constituti, velut lignum tortuosum, quod facilius frangitur quam dirigitur, indurafci supra petram, mere-trica superinduti facie, prout certis relatio-nibus imo clamoribus laicorum repetitis, per-moti cognovimus, principaliter iussa divina, demum sacrorum canonum et patrum san-ctiones, et finaliter praedicti E-mi in Chr. P. et D. D. Iohannis etc. sui episcopi salutaria hortamenta, monita et statuta contempnentes, et simpliciter non curantes, variis et multi-plicibus insolentiis, spectaculis, ludis, conten-tionibus 1) et ebrietatibus, aliisque scandalosis illecebris et obscenitatibus, omni timore divi-no postposito, saltem nec homines reverentur, turpiter implicantur, dum quidam tam de die quam de nocte non tantum bibere, sed et de domibus propriis decocta ciberia 2) in taber-nis cum rusticis conferre et comedere ibidem, imo et in alea ludere, vel taxillos pro cere-visia et pecuniis, et sic usque ad summum inebriari et ibidem tripudiare ac plaudere, turpia quoque et inpudica nedum loqui, sed et cantare sonorose ac maledicere, et saepius rixari et coatendere cum sui similibus non verentur nec desistunt, sic quod simplex ri-dens attonitus populus de talibus admiratur ac multipiiciter scandalizatur, dum ab his, 1) Potius comentihm, ut strpra. - 2) i. e. cibaria; esca, ferculum. 4

 









12

 a quibus instrui et in salutis opere deberet dirigi, laeditur, confunditur et turbatur. Qui-dam autem diebus dominicis et festivis, qui-bus vel aliud agendum esset nisi Deo va-candum, cboreis saecularium et saltationibus puellarum ac mulierum adesse, et saepius inte-resse coronati sertis et crinalibus comas ac rubeos calciati calceos, palam inter saecu-lares et laicos discurrere et improbe clamare non erubent. Quae omnia et alia plurima sta-tum clericalem inhonorantia, et siquidem forte solo humano timore retracti, per se plebani non faciunt, facientibus tamen ipsorum vicariis ministrisque ecclesiae seu clericis quibuslibet dum non contradicunt nec resistunt, ut tenen-tur, sine dubio consentiunty. Nos igitur huius-modi insolentiis, vanitatibus, aliisque praedictis illecebris, statui et honestati clericorum dero-gantibus, juxta nostri officii debitum, quantum cum Deo possumus, obviare et perversos hu-iusmodi refrenare iuris remediis cupientes, cum inferiorum ordinum culpae ad nullos magis quam ad desides negligentesque rectores re-ferantur; vobis omnibus et singulis ebdoma-dariis parochialiumque rectoribus ecclesiarum in virtute obedientiae et sub excommunica-tionis poena firmiter iniungentes mandamus, sub poena nMominus synodali trium mar-carum praecipientes, quatenus causa bibendi vel edendi, nisi peregre constituti vel alias honeste et tempestive invitati, nec per vos intrare, nec vestros vicarios. aut generaliter quoslibet presbyteros et clericos, sive mini-stros ecclesiae permittere ingredi ac ludere ludos quoslibet, vel cantare sive rixari, vel contendere audeatis. Quodsi eosdem vel vos-ipsos illuc invitatos tempestive ac honeste ingredi contigerit, illic non ulterius quam du-rante prandlo sive coena demorari vel sedere eum omnl morum honesfcate [fas est]. Caete-rum cum vix bono peragantur exitu quae malo fuerint inchoata principio, beatorum quoque Patrum venerabiles sanctiones, cum de sacer-dotum eiectione et ordinatione loquerentur, tales saeris ordinibus idoneos eensuerunt, quo-rum omnis aetas, a puerilibus exordiis usque ad perfectiores annos, per ecelesiastieae di-scipiinae stlpendia cucurrisset: ut uMeuique

 in maioribus promovendo prior testimonium vita daret, maxime cum et Apostolus neo-phytos tam vita quam fide prohibeat ordinare. Mandamus vobis insuper quatenus omnibus et singulis in maioribus clericorum ordinibus eon-stitutis publice iniungatis ac nostra auctori-tate praecipiatis, ut quicunque eorum pri-vilegio et dignitate clericali uti voluerit vel tueri, ipsis ordinibus mores annexos, a laico-rum utique moribus differentes, suscipiant; pro talibus quoque tam in verbis quam in factis omnino se gerant. Quare inhibeatis eis districtius, quibus et nos inhibemus per prae-sentes, ne lascivias, spectacula, choreasquette tripudia laicorum seu saecularium visitent vel inspiciant, seu se cetibus eorum inmisceant, ubi amatoria cantantur et turpia; maxime die-bus dominicis et festivis tabernas omnino non intrent nisi peregre eonstituti, vel in via; rixas et contentiones devitent; contubernia omnium muiierum et extranearum, locaque su-specta non frequentent, comam cum barbis pariter non nutriant, neque ferant. Gapiti, iam sub spinea corona Domino militanti, serta et crinalia non imponant. Yestem iuxta sui decentiam a laica veste distantem, non pli-catam, non fibulatam, nec conscissam aut dis-colorem; et rubeos calceos non gerant neque portent, ebrietatemque ac crapulam, omnium vitiorum incentiva, devitent sicut mortem. In aliis quoque morum et conversationis decentiis statum suum sic exhibeant, ut tam pro labo-ribus multis, pro moribus castis, pro actioni-bus strenuis, celsioris et maioris sanctitatis simul et ordinis gratiam et dignitatem va-leant non inmerito adipisci, scituri, quod hanc ipsam normam vivendi adepturi maiores sa-cros clericorum ordines, secundum canones debebunt, examinati prius in scientiis ab his, apud quos vixerunt, in testimonium iustitiae et dignitatis apportare. Inhibemus insuper om-nibus et singulis, tam presbyteris quam cleri-cis ac notariis et taMlionibus quibuseunque, ne litteras, instrumenta ac proprie munimenta faciant, dictent, scribant, seu iegant nisi ad destruendum et rumpendum, quibus aliqui con-tractus usurarii, ut obligationes vel similia, roborentur, sub poena synodali; alias quicun

 















13

 que expost contrarium fecisse repertus fue-rit, post inbibitionem huiusmodi, soluta nobis poena synodali, noverit se sententiam excom-municationis per constitutionem fel. record. Clementis papae V, editam in concilio Vien-nensi 1) contra tales, miserabiliter irretitum, ac forsitan irregularitatis notam contraxisse. Mandamus etiam et sub poena synodali prae-cipimus, ut quilibet in sua parochia, iuxta statutum synodi nuper in Wladislavia cele-bratae, decem praecepta Dei singulis diebus dominicis inter caetera pronunciet et festivis, ac ut ea quilibet ediscat et opere compleat adhortetur, et iniungat pro eo quod ad in-gressum vitae perpetuae sufficit cuilibet fi

delium observantia mandatorum, et nullus ducitur ad incognitum, nisi a casu. Unde docendi sunt ignorantes. Et ne haec, vel praemissorum aliquod, qualicunque tergiver-satione valeant ignorari, volumus et manda-mus ut in testimonium contra tales praesens nostrum mandatum in vestris ecclesiis publi-cetis infra missarum solempnia, transumptum quoque processus in sacristiis vel ubi commo-de videbitur, in ecclesiis tamen vestris, ad parietem tamen applicari faciatis, ut visitatio-nis tempore, dante Domino, delinquentes per nos vel per testes delati, pro commissis vel obmissis condignam recipiant disciplinam. Da-tum etc.

IV.

SYNODUS DIOECESANA

PER IOHANNEM EPISGOPUM * Anno 1427 celebrata.



In nomine Domini, Amen. Nos Iohan-nes, Dei gratia Episcopus Wladisla-viensis, morum emendationi, clerique nostrae dioecesis reformationi, ac universis et singulis animarum nostrorum subditorum periculis, quantum cum Deo possumus, suc-currere et occurrere cupientes: Synodo de anno Domini millesirao quadringentesimo vi-cesimo septimo in Radzyeow, dominica qua in Ecclesia Dei Misericordia Domini etc. decantatur, celebrata, in Christi nomine Sta-tuta tenoris infrascripti condidimus et statu-imus, ipsa per omnem clerum nostrae dioce-sis, sub poenis obedientiae et synodali, te-nere firmissime deeernentes, parietibus pu-blice pro intimatione affigenda.

InprMs itaque, vitae et morum corre1) Cap. unic de Usuris, in Clem,

ctioni intendentes nostrorum subditorum, cul-tumque divinum cum lucris animarum cupien-tes adaugere: hortamur et monemus in Do-mino, atque statuimus, ut omnes et singuli rectores ecclesiarum, tam diligenter quam re-verenter, devote pro locis et temporibus ac personis, ministrent ecclesiastica sacramenta absque quavis simoniaca pactione vel exa-ctione, quam detestantes omnino, districtis-sime prohibemus.

 Proinde statuimus, ut in ministrando sa-cramentum sacrae eucharistiae infirmis in extremo quibuslibet sive visitationis nomine, Viaticum vitae propter conventionem et ag-gregationem salutarem ibidem praesentium, et maxime eorum qui alias non fuerint in eeclesiis, debeant sacerdotes pronuntiare ora-tionem dominicam cum ilve Maria, symbolo et decalogo. Et deinde confessio subdetur















14



generalis cum consueta deprecatione, quae dicitur Misereatur vestri Deus} etc. Et as-pergentur aqua benedicta. Nam ex huiusmodi pronuntiatione infirmus eompungitur, et in-docti diseunt qui 1) ignorant.

 Item. Volumus et mandamus, ut iuxta sta-tutum provinciale nuper editum 2), infirmus seu quilibet in agone positus, nisi necessitas legitima praepediat, propter quod id fieri non debeat merito vel non possit, in quo con-scientiam uniuscuiusque rectoris oneramus, pri-mum quilibet infirmus peccata sua omnia con-fiteatur una vice, deinde seeunda quando sibi videbitur expedire competentiori tempore, et tunc Viaticum primo percipiat. Ita quod ae-cidiosus ille mos omnino aboleatur, quo simul et semel soliti sunt nonnulli eonfessionis et communionis sacramenta infirmantibus mini-strare, quod praecipue volumus intelligi de illis, qui semel tantum in anno vix confitentur.

 Item. Statuimus, quod clerici sicut clerici re et nomine atque vita, debent differre et distare a laicis, sic etiam differant et habitu. Et quoniam nonnulli, iam in sensum dati re-probum, per omnia laicorum moribus et ha-bitibus se conformant, vestes ad exemplar laicorum sibi sartiri tunicas et pallia facientes, sic quod dictum propheticum verificari iam videtur ad literam, vel 3) sicut populus sic sacerdos *). Ideo prohibemus tunicas, quae dicuntur in vulgari nomine Kassanijcze, omni-bus et singulis deferre presbyteris et clericis in sacris constitutis, et in minoribus etiam; alias ab archidiaconis deprehensi vel delati, eisdem spolientur, et distributae in usus pau-perum convertantur. Nec omnino plebani, cle-ricos sive ministros ecclesiarum talibus in 1) Forte quod.

2) In constitutionibus provinc. a. 1420 lib. V tit. de poenit. et remiss. Nicolai Traba, haec habemus: Quia ple-rumque infirmus sua confiteri peccata propter multorum praesentiam erubescit; id a sacerdotibus districtissime sua-demus observari, ut prius familiariter et secrete audiant con-fessionem ipsius, si mortis periculum non obsistat, et postea ei conferant cum devotione eucaristiam salutarem. Decretum hoc synodi provineialis, differt a praecepto dato in sy-nodo Wlad. Quum synodi provincialos, quantum scimus, celebratae sint aa. 1421, 1422, 1423, 1425, earumque con-stitutiones deperditae sint, indicari nequit, quam synodum provincialem secuta sit synodns dioecesana Wlad. in prae-cepto isto ferendo.

3) i. e. videlicet. — 4) Isai. XXIV. 2.

dutos habitibus,adstare altaribus velinter cle-ricos in ecclesiis patiantur.

 Item. Cum secundum canones et rei exi-stentiam 1) haec sacramenta quinque, videli-cet baptismus, sacra eucharistia, confirmatio, poenitentia e.t extrema unctio, sunt necessita-tis sacramenta, maxime in adultis et utentibus ratione, duoque horum ultima, scilicet con-flrmatio et unctio, in extremis levipendantur nimium et heu propter ignorantiam et desi-diam praesidentium contemnantur in pericu-lum animarum: hortamur et praecipimus, ut crebro ad horum susceptionem sacramentorum populus per plebanos et eorum opitulatores moneatur et hortetur, quorum contemptus exitialis iudicatur a canonibus et damnosus.

 Item. Indempnitati ministrorum ecclesia-rum, tam vicariorum quam etiam clericorum in minoribus existentium, qui in colligendis decimis suorum stipendiorum solent damna incurrere, ex tempore subvenire et occurrere cupientes; ut quia hactenus mutatio ministro-rum eorumdem fiebat a festo S. Jacobi Apo-stoli: statuimus, quatinus fiat de caetero a fe-sto Sfs. Petri et Pauli, ut interea de loca-tione, quam de collectione decimarum sui sti-pendii, et aliis possint providere opportune.

 Item. Quia sacris litteris et traditionibus SS. Patrum accepimus, tenetque fides catholi-ca firmissime, nullatenus dubitans, quod trans-lato pane frumenti in verum Corpus Christi et vino in Sanguinem sacratissimum, tamdiu sunt illarum rerum veritates, quamdiu sapor manet specierum conversarum; experientia autem sensibili liquido cognoscitur, ultra diem octavum ad maximum saporem in illis rebus non manere: ideo in perpetuum valituro hoc statuto, sub obtestatione divini iudicii sanci-mus et decernimus, semper de octavo die in octavum sacramenta renovare, mandantes, ut recentes et novae oblatae sive offerenda pi-stari debeant per ministros, reprobantes illum modum servatum hactenus, qui a quibusdam male observabatur, quod infra mensem dice-bant ipsa Sacramenta innovanda. Adiicien-tes, quod plebani non permittant in dedecus tanti sancti mysterii dignitatis ministros sua 1) potius exigentiam.

 















 15



rum ecclesiarum ostiatim farinam super obla-tas, sicut soliti sunt facere, miserabiliter mendicare, sed quod eam per se tribuant et procurent, si devotio alicuius de parochia abundanter non affuerit, qui id per se faceret et donaret. Et similiter censemus et de sale consecrando, dominicis diebus faciendo.

 Item. Statuimus ut in catechizandos par-vulos et quoslibet baptisandos sal specialiter consecretur, et non utantur illo sale per se prius eirca aquae consecrationem consecrato ad alium effectum. Illud tamen quomodo consecretur, et fiant diversi exorcismi huius et illius, edocet liber Agendarum...

STATUTA DIOECESANA SBIGNEI EPISCOPI



          Anno

Paulus Sulislai de Lyczki, in Decretis Licentiatus, Archidiaconus Wladislavien-is, nec non Plocensis, Lanciciensis etc. ecclesiarum Canonicus, honorabilibus et di-scretis viris, dominis parochialium ecclesia-rum rectoribus, commendariis seu loca tenen-tibus eorundem per et infra decanatus rurales, videlicet Brestensem, Raczanszensem et Bid-gostiensem Wladislaviensis dioecesis consti-tutis, salutem et fraternam in Domino cha-ritatem. Quia nuper a R-mo in Christo Patre et Domino Domino Sbigneo, Dei gratia epi-scopo Wladislaviensi, recepimus nonnullos articulos seu avisamenta pro informatione populi, clero potissime curam animarum ha-bente circa administrationem et contracta-tionem sacramentorum ecclesiasticorum multa tttilia et pernectssaria; quae idcirco volentes ad vestram et cuiuslibet vestrum notitiam et plenam scientiam deducere, Ms nostris litteris, in hoc quinterno conscripta, duximus alli-ganda et ad vos dirigenda, prout cum prae-sentibus coUigata dirigimus, mandantes in virtute sanctae obedientiae et sub exeommu-nicationis poena praecipientes vobis et ve-strum cuilibet, quatinus mox et in continenti visis praesentibus huiusmodi capitula seu ar-ticulos, absque laesione qnalibet ex dicto quinterno transscribatis seu transscribi facia-tis, et deinde sine mora ad aHos vieinos re 1477.

ctores, seu ecclesias, facta primitus in nne dicti quinterni cuiuslibet, ut moris est, sub-scriptione, transmittatis et dirigatis, ipsaque sic conscripta de caetero una cum provin-cialibus et synodalibus statutis apud vestras ecclesias habeatis et teneatis, ut iuxta et secundum eorundem formam, ordinem et te-norem, quem saepe et saepius relegatis, rite et decenter vivere, ac vos et vestros subdi-tos parochianos regere, nosque de illis, in et circa visitationem ecclesiarum vestrarum, cui etiam captato [tempore], dante Domino, intendemus tociens quociens opportunum fue-rit, etiam sub poenis in eisdem statutis adie-ctis, informare possitis, valeatis et debeatis. Et nihOominus, iam pro nostra maiori certi-ficatione et vestra diligentia, vobis et cuilibet vestrum sub antedictis excommunicationis et in eisdem statutis contentis poenis iniungi-mus, praecipimus et mandamus, quatinus qui-libet vestrum, coniunctim vel divisim, videli-cet solus aut cum socio vel sociis, viciniori-bus rectoribus, tempore opportuno se offe-rente, infra hinc et festum Paschae proxime futurum, coram nobis Wladislaviae persona-liter cum huiusmodi artieulis seu capitulis sic conscriptis compareat, et se repraesefttet, ut de his et aliis circa personas et statum eccle-siarum inquisitis, plenius referre possimus ei-dem R-mo Domino nostro Poatifiei ia pro

 









16

 xima Synodo, per suam Paternitatem cele-branda. Ad haec sub eisdem poenis subscriptis mandamus, quatinus hunc nostrum processum una cum quinterno huiusmodi ille, qui ultimo loco ipsum receperit, nobis salvum exhibeat et reportet. In cuius rei testimonium signe-tum nostrum, quo ad praesens, ubivis una cum Tabellionis subscriptione, praesentibus im-pressimus. Actum et datum Wladislaviae feria tertia ipso die Sanctae Katherinae, anno Domini 1477.

 [De Sacramentis]. Primo doceantur sacerdotes, quod in administratione omnium sacramentorum habeant inprimis intentionem saltem generalem, hoc est, faciendi quod facit Ecclesia in administratione huius sa-cramenti. Melius tamen est, si habet inten-tionem specialem circa unumquodque sacra-mentum, ut in baptismo baptisans intendat quod baptisandus mundetur a peccato in ani-ma. In consecratione Eukaristiae, ut intendat consecrationem facere; et si non potest ha-bere ita profundam et devotam quae atten-tio dicitur, saltem habeat intentionem actu vel habitu, sine qua non consecraret. In ex-trema unctione, ut emundetur anima a pec-catis venialibus et mortalibus oblitis; et sic in aliis omnibus sacramentis. Et hoc pro re-gula huiusmodi est, quod ad omnem sacra-mentorum dispensationem necessarium est habere intentionem in actu, hoc est tunc cum proferuntur verba, vel ad minus in habitu, ut, si sacerdos eundb ad ministrandum sacra-mentum, habeat propositum et intentionem hoc facere, quod sacramentum efficit. Et tunc enim confert rite sacramentum, etiam si in-tentionem in ipso actu conferendi non ba-beat, sed aMter non.

 [De baptismo etConfirmatione]. Se-cundo doceantur, quod verba essentiaiia bapti-smi, in quibus forma tradita est, debite expri-mant, scilicet: Ego te baptiso in nomine Patris et Filii et Spiritws Sancti, et videantur dili-genter Agendae, si Ma verba correcte habent. Item, quod cum antiquo crismate non bap-tisent, nisi in mortis articulo, alias talis sa-cerdos deponitur. Item informentur, quando sal ponunt in os pueri, quod non utantar illo sale ad benedieendum aquam diebus do

minicis praeparatam, sed exorcisetur de novo. Item iniungatur sacerdotibus, quod frequen-ter in ambonibus praedicent et instruant ma-tronas formam baptismi. In casu quo infans non posset ad ecclesiam deportari, ut dicant ista verba: Ego te baptiso in nomine Patris, et tunc perfundat aqua caput pueri pro prima vice; dicat ulterius et Filii, et perfundat secundo; dicat iterum et Spiritus Saneti, et perfundat tertio, sicut et soli sacerdotes facere debent. Avisent tamen laicos et ma-tronas, ne nomen puero imponant 1). Interro-getur autem laicus aut matrona, qui sic pu-erum baptisant, diligenter a sacerdote, quid dixerit, aut quid fecerit; et si eum invenerit modo debito baptisasse, allato puero ad fores ecclesiae suppleatur per sacerdotem quod omissum est per laicum, scilicet pabulum salis et aurium linitio cum saliva, et per sacerdotem nomen puero imponatur. Exorci-smi tamen non dicantur, neque immerga-tur 2) puer. Si vero dubium est sub qua forma puer baptisatus fuerit, tunc sacerdos omnia faciat, et immergens dicat: Si tu non es baptisatus, ego te baptiso in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti 3). Avisentur etiam sacerdotes, quod non plures quam ad maxi-mum tres patrinos, duas mulieres et unum virum si infans est foemina; si vero masculus, duos viros et unam foeminam [admittant], et hoc saepe nuntient populo in ambona, ne ita passim baptisent aut confirment homines, per hoc enim contrahitur spiritualis cognatio, quae impedit matrimonium contrahendum et dirimit iam contractum, et hoc in viginti casibus: inter levantem et levatum et filios levantis: levatum et coniugem levantis prius cognitam; parentes levati et coniugem levan-tis prius cognitam; levantem etparentes le-vati. Inter baptisatum et baptisantem; inter baptisatum et filios baptisantis; baptisatum et Coningem baptisantis prias cognitam; baptisa 1) Cfr. Synodum provine. m.   1270,   apud   Helcel, Starodawne prawa polsk. pomniki. T. I. p. 421.   , 2) Vox immergatur documento ost, hae aetate baptis-mum per immersionem eollatum fuisse. Nihiiominus eadem synodus iubet laicos iastrui,   ut baptismum conferant per infusionem. 3) Eadem leguntur in synodo proTine. a. 1279 et ia statutis arebiep. Nicolai Trąba a. 1420, tit. de bapt,

 















17

 tum et parentes baptisantis.— Inter conrlrma-tum et levantem; confirmatum et filios levan-tis; confirmatum et coniugem levantis prius cognitam; parentes confirmati et uxorem le-vantis prius cognitam; levantem et parentes confirmati. Inter confirmatum et confirman-tem; confirmatum et filios confirmantis; con-firmatum et coniugem confirmantis prius co-gnitam; confirmatum et parentes confirmati 1).

 Avisentur etiam sacerdotes, ut moneant populum, ut quilibet curet sacramentum Con-firmationis ab episcopo recipere, sine quo homo salvari non potest, si illud contempnet, ista tamen cautela adiecta, quae etiam pro-nuntietur populo, ne aliquis bina vice boc sacramentum suscipiat scienter. Talis enim pro poenitentia debet ingredi monasterium et sub habitu regulari Deo famulari. Infor-metur etiam populus, quod nullus in mortali peccato, nisi confessus, ad hoc sacramentum accedat.

 Sequitur de Sacramento Evkari-stiae. Iniungatur sacerdotibus, ut oblata non pistent nisi de farina triticea, et quod Sacra-mentum qualibet septimana renovent in recen-tibus oblatis. Et iniungatur sacerdotibns, ut ferramenta habeant, quibus oblata pistantur, vel si adeo inopes sunt, iniungatur eLs, quod a vicinis plebanis qualibet septimana oblatas possint habere recenter pistatas. Item, quod vinum habeant, in quo sit sapor et vinositas,et circa hoc tlat diligentissima inquisitio et in-formatio saeerdotum. Exponaturque sacerdo-tibus, quod propria materia huius sacramenti est panis, in quo asymitas sive dulcedo et color naturalis, [et vinum] in quo vero sapor et vinositas remaneant. Imo etiam post conse-crationem, si in speeiebus sacramentalibus panis et vini, sive ex parte qualitatum, in toto pereat color et sapor, ita ut illis nullo modo possit natura panis et vini competere; sive ex parte quantitatum, ut si in tantum pulverisetur aut corrumpatur 2) Corpus Chri-sti, aut Sanguis in minimas partes spargatur, ita quod ibi non remaneat nota panis et vini:

 1) Ex statutis Nicolai Tromba tit. de cognat spirit. Legem hanc immatavit Conc. Trid. Sess, 24 c, 2 de re~ form, matrim,

2) In MS. erronee comburatur.

non remanebit ibi Sanguis, neque Corpus Christi, imo desinet esse sacramentum. Si tamen hoc fiat in aliqua parte, ut, quia spe-cies sacramentalis in pane evaporaret, vel in parvas portiones minueretur, cum qui-bus utique natura panis [non] posset consta-re, aut species sacramentales ita corrumpi, dum modo incauto servantur, quod ex eis vermes gignuntur, illae enim species idem esse accidentale retinent post consecrationem, sicut habuerunt: substantia panis et vini exi-stent. Et ideo districtius iniungatur eis, ut tam in renovatione, quam in consecratione sint diligentes. Item iniungatur hominibus, ut nonnisi confessi accedant et cum reveren-tia tam gestus, quam vestium, et nulli ma-sculo dent sacramentum, qui habet caput peplo vel alio contectum, nisi hoc defectus sive deformitas naturalis, puta scabiei exi-geret. Examinentur etiam in versibus conse-crationis, et libri Missalium revideantur, an bene illa verba habeant scripta. Item exami-nentur sacerdotes tum parochiales, tum vi-carii, sub quibus ordinati sunt, et literae formatoram videantur; similiter et literae re-ceptoriae ad dioecesim, sive commendatitiae literae suorum dioecesanorum. Iniungatur etiam sacerdotibus, ne alienos parochianos communicent sine licentia sui plebani. Item sacerdotes dicant suis parochianis, quod de praecepto teneantur singulis diebus domini-cis audire missam.

 Sequitur de poenitentia. Dicatur sa-cerdotibus, quod poenitentiae satisfactoriae, licet a sacris canonibus sint determinatae, non tamen singulorum curationi conveniunt, sed habent se ad instar medicinarum, quae, licet etiam in arte determinatae sunt, non omnibus tamen competunt, sed variandae sunt secun-dum varietatem complexionum et aliarum cir-cumstantiarum, prout arbitrabitur medicus, non propriam sequens voluntatem, sed scien-tiam medicinae. Ita etiam sacerdos variare debet non pro sua voluntate, quia sic poeni-tentem seduceret (qui forte posset et vellet plus poenitentiae subire), et se ipsum; sed cum rationabili arbitrio, consideratis circum-stantiis personarum, locorum et temporum, ae

 









18

 tatum, qualitatum terminis et aliorum, qui-bus attentis potest moderari poenitentia, si videt peccatorem sufficienter contritum. Item avisentur sacerdotes, ne istas seroforisa-tiones 1) in assis piscibus iniungant, quae magis peccandi libidinem subministrant, quam sunt poenitentiae signa; sed potius, si culpae magnitudo requirit, indicant eis ieiunium fe-riae sextae in cibis coctis, qui haberi possunt, et bibitione aquae. Item avisent frequenter diebus dominicis parochianos, quod non confiteantur nisi proprio sacerdoti, hoc est papae, episcopo suo, vel plebano, aut etiam religiosis, non aliis tamen nisi qui de licen-tia loci Ordinarii sunt ex nomine constituti. Et dicatur eis, quod alienos parochianos ne-que solvere, neque ligare possunt nisi in ne-cessitatis articulo, vel si alicui non videatur suo plebano confitendum, accedat episcopum, aut Vicarium [eius], et petat ab eo licentiam, exposita causa rationabili. Praecipiatur etiam sacerdotibus, ne aliquem de casibus reservatis absolvant, etiam ad cautelam, qua aliqui idiotae dicunt: Ego te absolvo, ut possis in istis his festis communicare, sed post festa adeas auctoritatem ordinariam. Item praeci-piatur eis, ne mulieris, quam cognovit, con-fessionem audiat. Item caveat sacerdos, ne in mortali existens confessionem audiat. In-formentur etiam sacerdotes, ut quociens ad infirmum accedant, praemissis interrogatio-bus an habeat propositum abstinendi a pec-catis et satisfaciendi, si supervixerit, an gau-det se in fide christiana decedere, vel in ha-bitu elerieali; an fatetur se non ita vixisse sicut decuit; an credat, quod propter eum mortuus sit Dominus, et ipse non possit nisi per mortem eius salvari; an credat resurre-ctionem mortuorum. Hortetur infirmum dicens: Age ergo poenitentiam, dum superesi anima in, te habmdo contriiionem, et in morte Chri-sti totam fiduciam constitue, huic morti te totum committe, Hae morte te totum coniege et involve. Et sicut Dominus Deus voluerit te iudicare iuxta peocata tua, dic; Domine, mortem Domini nostri Jesu   Christi obiicio

 inter me et iudicium tuum, aliter tecum non contendo. Si dixerit Deus, quod merueris dampnationem, attende crucem Domini nostri Jesu Christi, et [dic] nulla merita mea, ipsius meritum offero pro merito meo, quod ego ha-bere debuissem, nec habeo. Istis habitis, tunc dicat confessionem. Cui confesso non est im-ponenda poenitentia, sed innotescenda, quam, dum convaluerit, observare debebit. Sed di-catur ei; Bone fili, ex quo iam non potes satis-facere pro peccatis in praesenti vita, doleas saltem quantum potes; roga tamen amicos tuos ad faciendas pro te oraiiones, ieiunia et elee-mosynas. Et eum sic absolvat: Misereatur tui Omnipotens Deus, et dimittat peccata tua, et perducat te in vitam aeternam. Dominus no-ster Jesus Christus te absolvat ab omnibus peccatis tuis, quae commisisti cogitatione, lo-cutione, opere et omissione. El auctoritate ipsius Domini nostri Jesu Christi, qua fun-gor in hac parte, ego te absolvo ab omnibus sententiis excommunicationis maioris vel mi-noris, ab homine vel canone in te latis, et ab omnibus peccatis tuis Deo et mihi cognitis 1) et confessis, aut oblitis, et restituo te in gre-mium sanctae matris Ecclesiae et participatio-nem sacramentorum, in nomine Patris et Filii et Spiriius sancti. Si vero decedens Bullam papalem 2) habeat a poena et a culpa in agone, servetur eius forma in absolvendo. Si tamen infirmus est excommunicatus, absolvat eum ser-vata forma Ecclesiae. Primo, si est excommu-nicatns pro contumacia, promittat stare et pa-rere iuri. Si autem excommunicatus pro debi-to, promittat quod, quam cito convaluerit, sa-tisfaciat creditori, sive sint rapinae, sive usurae, sive spolia, sive quodcunque aliud debitum. Quod si contigerit eum decedere, potest [substituere] haeredes suos alios ha-bentes in bonis fideiussores suos, qui pro ipso satisfacient cum effectu, et hoc ipsi fide-iussores debent facere et promittere, antequam absolvatur. Dicendum est etiam ei, quod si supervixerit, et infra tempus assignatum, post-quam convaluerit, et non satisfecerit, reinci

       1) i. e. xerotropicationes manducatio ciborum sicco-nuty vel xerophagium, cibus vilis, seu siccus. 1) in MS. contritis. 2) i. e. indalgentiam.

 









19

 det in eandem sententiam excommunicationis. Si autem esset pauper, qui non posset ponere fideiussores, saltem promittat, quod postquam ad pinguiorem fortunam veniet, vult satisfa-cere, et sufficit. Omnia autem praemissa faciat sacerdos coram testibus, et tunc posset eum sepelire in cimiterio vel in eeelesia eo modo, quo dictum est supra.

 Casus papales. Verberans clericum cum laesione enormi. Incendens vel frangens ecclesiam, post denuntiationem. Item quando papa aliquem nominatim excommunicat. Item falsarius literarum papae, vel eis utens scien-ter. Item qui insequitur cardinalem. Item qui insequitur episcopum. Item qui gravat iudicem spiritualem in persona vel bonis, vel dat licentiam gravandi propter hoc, quod sen-tentiam contra eum tulit. Item si quis cor-pus defuncti hominis incideret vel coqueret pro ossibus transferendis. Item si inquisito-res haereticorum odio vel gratia, amore vel lucro contra iustitiam vei conscientiam obmi-serunt contra quempiam procedere. Item si religiosus absque licentia proprii sacerdotis solennisaret matrimonia, vel ministraret Ev-karistiae et unctionis Sacramenta, vel excom-municatos a canone absolveret in casibus non concessis, vel contra statuta provincialia, vel synodalia a poena et culpa. Item si religiosi inducunt ad vovendum, iurandum vel promit-tendum eligere apud eos sepulturam, vel ut iam electam ulterius non immutent. Item qui cogunt celebrare in loco interdicto, vel ad audiendos excommunicatos vocant, vel inter-dietos, vel prohibent, ne moniti exeant. Item qui infidelibus arma deferunt ad expugnan-dos christianos, vel consilium, vel auxilium praestant.

 Oasus domino episcopo reser-vati. Sacrilegi, voluntarii homicidae, incen-diarii domorum et silvarum, manuum in cle-ricos ordinatos violentarum iniectores, usura-rii manifesti, haeretiei, parentum percussores, blasphemi et sodomitae, falsarii literarum pu-blicarum et monetae, sortilegi sive divinato-res alias incantatores; coitus cum moniali, luxurians in ecclesia eonseerata vel cimite-rio. Item procurans abortum vel sterilitatem

 vel in se, vel alio. Item per saltum promo-tus ad sacros ordines. Item ordinatus ab alieno episcopo. sine licentia proprii. Item scienter celebrans in ecclesia interdicta. Item sepeliens scienter manifestos excommunica-tos, interdictos, vel etiam usurarios.

 Sequitur de sacra Unetione. Cuius forma non sunt verba quae communiter reputantur: Ungo oculos tuos etc. sed illa verba: per istam sacram unctionem et suam sanctissimam be-nedictionem indulgeat tibi dominus quidquid deliquisti per visum, et similiter de aliis sen-sibus; et in hoc corrigantur Agendae per archidiaconum. Informentur etiam sacerdotes, quod si aliquae partes essent inunctae et presbyter deficeret, sicut contingit in pesti-lentia, quod non reiterentur unctiones, sed quae restant per alium sacerdotem complean-tur. Praecipiatur etiam sacerdotibus, ne hoc Sacramentum administrent hominibus vulne-ratis, vel ex aliquo periculo exterioris vio-lentiae decedentibus, vel qui non ex defectu naturae, sed formae moriuntur, ut suspenden-di etc, sed solum infirmis, quibus probabili-ter imminet exitus ab hac vita; nec ungantur sacerdoti aegroto manus in palmis, quia ibi unctae sunt per episcopum, sed exterius un-gantur in superficie.

 Sequitur de matrimonio. Cuius forma per verba de praesenti est ista, ex parte viri: Ego te recipio in uxorem; ex parte mulieris: Ego te recipio in virum. Sacerdotes scientes aliquos velle coniungium [inire in] facie Ec-clesiae, diebus festivis banna praemittant in ambone, constituto termino competenti, mfra quem veniant legitimum impedimentum appo-situri, ultra id tamen et ipsimet sacerdotes investigent, an aliquod impedimentum obsistat, alias sacerdos scienter eos copulans fieret suspensus ab officio per triennium. Item inqui-ratur, an aliqui in parochia illegitime coha-bitent.

 [De variis]. Item dicatur plebanis et aliis curatis, quibus concessa est auctoritas pontificalis, quod possunt eam impertiri suis vicariis et sociis notis, et viris approbatis quorum constat ordinibus, non tamen vagis, neque peregrinis, ita quod possint in eorum















20

 parochia audire confessiones, et etiam ab-solvere sine licentia speciali loci Ordinarii, non aliter tamen, nisi sub tempore et modo, quo ipsismet curatis concessa est auctoritas ab episcopo, aut eius vicario. Item informent plebem, ut ad elevationem Evkaristiae devote fiectant, et etiam ad benedictionem episcopi. Item iniungatur sacerdotibus sub poena syno-dali, ut coronam et tonsuram deferant, pa-tentibus auribus, et quod habitum a saecula-ribus distantem deferant. Praeterea iniungatur sacerdotibus districtius, ne, dum Evkaristiam, oleum infirmorum, baptisma, matrimonium, confessionem, aut alia sacramenta ecclesia-stica administrant, aliquid pretii extorqueant tanquam debitum, sub poena trium marcarum. Si tamen eis aliquid sponte et cbaritative ex post offertur, poterunt recipere, sed aliter non; in quo conscientias eorum oneramus. Iniungatur etiam eis, ne aliquid a sepultura cimiterii vel ecclesiae extorqueant, aut cum successoribus sepeliendi depactent, sed oftl-cium funeris debent liberaliter explere; cum silentio possunt recipere, si ibi hoc est consue-tum. Consuetudo est, ut post mortuum de-tur aliquid ecclesiae, ad quam observandam poterint per censuram ecclesiasticam compelli per superiorem. Iniungatur etiam Christi fide-delibus in sermone, ne cum iudaeis aliquan-do communicent, " aut ab eis carnes emant, aut res venales. Et domini temporales avi-sentur, in quorum bonis habitant iudaei, ut eos compellant, ut quociens divinissimum Evka-ristiae sacramentum iuxta domos eorum de-fertur, audito sonitu campanae in domos se recipiant et ostia ac fenestras claudant. Prae-cipiatur etiam rectoribus ecclesiarum, ut sub poena excommunicationis omnem dOigen-tiam facianfc inquirendo si qui sunt, qui no-vam doctrinam suspectam denuntiant, clerici vel laici, et persenae utriusque sexus, quas Ordinariis vel arehidiaconis secrete denun-tient. Item non quemlibet passim praedicare permifcfcat, nisi viros bene notos et approba-tos. Item quod rectoribus scolarum commit-tant sipnificari ipsis, quam primum aiiquis de Bohemia scolaris advenerit; efc vos, domine visifcafcor, auseulfcate diligenfcer libros praedi

catorum cuiuslibet parochiae, ne quid hae-retici contineant. Item iniungatur, ne aliquis plebanorum apostatam in vicarium recipiat, aut eum foveat. Item praecipiatur eis, ut saepe denuntient usuram populo esse scele-stissimum peccatum, in qua duplex pretium pro una re accipitur, seorsum enim venditur pecunia, quae iterum restituitur, et seorsum usus pecuniae, cum tamen ista non sunt duo sed unum, quia usus pecuniae est distractio eius per commutationem. Seeus autem est in aliis, sicut in locatione domus, ubi usus non est consumptus, sed inhabitatio, vel equi ubi est equitatio. In nulla re committitur usura nisi in mutuo; mutuum autem tantum his re -bus consistit, quae determinantur numero, pondere, vel mensura, in quibus directe trans-fertur dominium in accipientem. Primo au-tem, committit usuram, si valor est rei pro decem, et aliquis vendit ad tres menses, ut solvant sibi duodecim; tunc enim vendit tempus. Secundo, si quis [dat] annonam cor-ruptam, ut recipiat novam, usuram committit, si autem hoc facit, ne sua annona pereat vel accipienti faciat gratiam, non committit usuram, ut dicit Hostiensis. Tertio, quando aliquid vendit pro precio quod in praesenti currit, sed si plus valebit usque ad pascha, vult quod plus sibi detur; si vero minus valuerit, non vult, quod precium sibi minuatur. Quar-to, si aliquis locat rem fructiferam et si mo-ritur vult quod de precio locati ei respondeat, donec res solvatur iusto precio. Quinto, si quis dat mutualiter pecuniam ad annum, quod si non solveris des mihi post annum tantum no-mine poenae; et sic per poenam colorat usu-ram. Manifesti autem usurarii neque ad sa-eramenta Ecclesiae, neque sepulturam admit-tantur, nec ab eis oblationes recipiantur. Illos autem deelaramus esse manifestos usurarios, qui publice exercent usuras, bancos tenent publicos, aut qui coram iudice ecclesiastico iure convicti fuerunt, vel confessi, aut qui per iuratos locorum 1) pro usurariis sunt pu-blice proclamati. Tales singulis diebus domi-nicis nominatim excommuniqentur. Supra scri-ptum autem avisamentum de usuris sacerdo 1) Sermo hlede testibus synodalibus. /

 









21

 tes bis in anno publicent, prima dominica Adventus et Quadragesimae. Nec aliter ta-les usurarii absolvantur, nisi restituant usuras in toto vel tanta portione, ad quam sufficiunt, data cautione de residua eis vel eorum suc-cessoribus, a quibus extorserunt usuras. Si vero propinqui non exstant, in usus pauperum iuxta ordinationem idonei confessoris, si summa duos florenos hungaricales non excedit, alias iuxta ordinationem episcopi. Si autem manifestus usurarius sit impotens ad satisfaciendum, de-bet facere tria: primo enim debet facere posse suum, ut doleat de peccato; secundo debet habere in animo voluntatem restituendi, si supervenerit ad pinguiorem fortunam; tertio debet postulare remissionem sihi fieri ab eo, cui restituere obligatur, vel quod ei dimittat pecuniam usurariam causa eleemosynae, et intuitu pietatis. Et talis sic faciens erit in statu salvandorum, alias non; et in hoc casu possunt absolvi, sed aliter non, maxime si habent facultates ad restituendum, nisi in mortis articulo, cautione, ut praemissum est, recepta. Et hoc idem in male ablatis decer-nimus observandum. Prohibeatur etiam omni-bus sacerdotibus, quod nullus quascunque indulgentias publicare audeat, nisi fuerint literis Ordinarii loci approbatae. Item inqui-ratur, si rectores ecclesiarum sint in sacris ordinibus, et si eos absentari ab ecclesiis invenerint, scrutentur diligenter qua de causa istnd faciant, aut de cuius licentia. Item etiam praecipiatur districte parochialium ec-clesiarum rectoribus, caeterisque presbyteris ac clericis in sacris Ordinibus constitutis, quatinus studeant et curent diligenter se con-formare in Horis dicendis matrici, videlicet Wladislaviensi ecclesiae 1).  habeantque Or

1) Ante Concilii Trid. tempora et priusquam S. Con-gregatio Rituum est instituta, auctoritas episcoporum in statuendis et immutandis praeceptis rubricis Breviarium et Missale attingentibus maior erat. Faeile id perspicies ex litteris ab episcopo Sbigneo ad clerum dimissis, ubi legimus: ,,Statuimus, ordinavimus ac teneri sub excommu-nicationis poena mandamus, quatinus Dominicd infra Octa-vas Corporis Christi totum [offtcium] de Corpore Ghristi tetteatur propter Indulgentias, Omelia vero dominicalis ad feriam sextatn in crastino Oetavae Corporis Christi diffe-raiur. Item Omelia Dominitae,  in quam cadit festum   Vi sitationis   Mariae,  ibidem pro  nona   lectione   imponatur. Item Omelia Dommicae,  m   quam   cadit   Octava   Visita dinarium sive Eubricellam super hoc edi-tam 1). Item iniungatur presbyteris curatis, quod cum omni honorificentia deferant Cor-pus Dominicum ad infirmos, et statim, nullibi declinando neque comedendo aut hospitan-do seu ad alios actus divertendo, ad eccle-siam revertantur, pronuntientque indulgen-tias centum dierum his, qui secuti fuerint praedictum divinae Eukaristiae sacramentum.

 tionis, ad feriam sextam sequentem, alias ante estum Divisionis Apostolorum differatur. Item festum Transfigu-rationis Domini cadens in nonam Dominicam, ihidem tene-atur. Omelia vero dominicalis ad feriam quartam proximam differatur imposita pro tertia lectione Omelia de Vigilia S. Laurentii. Item, festum S. Bernhardi, cadens in Do-minicam infra Octavam Assumptionis Mariae, ibidem te-neatur, Omelia vero dominicalis ad feriam quintam proxi-mam differatur, imposita pro tertia lectione Omelia de Vi-gilia S. Bartholomaei. Item, Dalmacii Mart. cadens in Dominicam infra Octavam Nativitatis Mariae ibidem tene-atur, Omelia dominicali pro nona lectione imposita. Item, quia Dedicatio ecchsiae nostrae in crastino Jeronymi cadit ideo Omelia illius Dominicae pro nona lectione imponatur, In ecclesiis in quibus Dedicatio Dominicam non impedit, teneatur feria Dominicae in suo loco. Item, quia ex una-nimi decreto et conclusione synodi provincialis festum B. Francisci Conf. institutum est celebrari a populo: ideo man-damus quatinus populo pronuntietur celebritas nunc et in futurum, et in loco suo sub duplici teneatur, in ecclesia no-stra cathedrali commemoratione Dedicationis facta. Item, Hedwigis [officium] teneatur in loco Dominicae, in quam cadit, Omelia dommicali ad feriam tertiam sequentem pro-rogata. Item EUsabeth teneatur in Dominica, in quam ca-dit, Omelia dominicali pro nona lectione imposita. Item Lau-des in Adventu feria secunda post tertiam Dominicam Ad-ventus, in quam cadit Lazari Episcopi, commemoratio, et feria tertia sequenti et quarta in Vigilia Tkomae. Sexta [feria] et Sabbati [officium] successive in suis locis tene-buntur. Laudes vero feriae quintae, in quam venit dies Thomae Ap., anticipabuntur ad feriam quintam post secun-dam Dominicam Adventus, hoc est in crastino Luciae; ipso vero die Luciae in secundis Vesperis incipientur antiphonae: 0 sapientia ad Magnificat. Item Responsoria de Clama eadem feria secunda, sicut et Laudes, incipient in illa sen-tentia istius diei: Ab inde. Quae quidem festa et Omelias, sic ut descriptum, observabitis et explebitis sub poena prae-dicta etc. Datum in Chełmnice 18 maii AD. 1480, nostro sub sigillo."

 1) Exeunte saeculo XV Eubricellae, i. e. libelli mo-dum praescribentes, quo sacerdotitbus Breviarium et Mis-sa absolvenda est, in Polonia iam typis imprimebantur. Eas etiam in nostra Wladislavienli dioecesi impressas esse documento est collectio MS. epistolarum episcopi Roz-drażewski in bibliotheca Ossolinsciana Leopoli asservata. Quamquam autem, ut ex epistolis istis patet, Bubricellae Wladislavienses iussu eiusdem episcopi imprimebantur, nullam earum hucusquo vidi, unicumque, quod mihi est, exemplar laceratum mandante episcopo Tarnowski a. 1602 est editum, atque inscribitur: Rubricella quotidiana Dioece-sis Vladislaviensis iuxta ritum [Romanum] Glementis [Pp. VIII] auctoritate [edita] ad annum [D. 1602]; et aliud anni sequentis, sub tit. Rubrmlla Officii Romani recitan-di Dioecesis Wladislamensis ad anmm Damini MDCIII, et tertium post bissextilem in 12-o.









ORDINATIONES SUB REGIMINE

PETRI DE  BNIN,  EPISCOPI

Anno 1487 editae.

 Paulus Sulislai de Lyczki in Decretis Li-         ministrationem ecclesiasticorum sacramentocentiatus, Wladislaviensis et Plocensis 1)         rum, regendarumque ecclesiarum et plebium ecclesiarum archidiaconus etc. Venerabili         sibi commissarum ad habendum 1) et obserhonorabilique 2), et discretis viris dominis         vandum una cum praesentibus praemittentes, decano praedictae Wladislaviensis, ac paro-         praemittimusque districte et sub poena sychialium ecclesiarum rectoribus, ipsorumque         nodali praecipientes, quatinus illa cum omni vicariis per et infra decanatus rurales, vide-         diligentia singuli rescribatis et copietis, pro licet Brzestensem, Raezanschiensem et Bit-         vobisque et ecclesiis vestris transcripta retigostiensem, salutem et fraternam in Bomino         neatis et conservetis hunc nostrum Procescharitatem. Cum archidiaconus oculus epi-         sum mcorruptum cum iisdem articulis et cascopi in iure communi 3) vocitetur, eiusque         pitulis illico ut moris est, per ordinem ecclevicarius in omnibus existat, et ad quem in-         siarum, vicinus ad vicinum subscriptum diter caetera ipsius officia pertinet parochiales         rigentes et transmittentes; qui vero illum ecclesias sui archidiaconatus annis singulis         ultimo loco exceperit, nobis, sub eadem poena, visitare, ipsarumque statum, ordinem, regi-         quantocius repraesentare curabit et debebit. men ac defectus revidere, deque vita mori-         Quorum quidem capitulorum et articulorum bus et excessibus tam clericorum quam laico-         tenor sequitur et est talis. rum in casibus a iure permissis inquirere,         Primo. Quod quaelibet ecclesia ipsius mei reformanda reformare, emendanda emendare,         archidiaconatus sit bene tecta et clausa, ciac corrigenda corrigere, maiora vero Supe-         miterium habeat septum, ac fontem baptismariori, hoc est, loci Ordinario reservare et         lem munde et sub clausula teneat et custodiat referre, ad haec 4) presbyteros singulos in         ipsius rector, et quociens opus foret, infra Canone, signis et toto ordine missae diligen-         annum vas ipsum 2) fontis mundet, aquam ter examinare: Unde huiusmodi officii nostri         eiusdem per pannum lineum 3) mundum ad debito et oneri 5), quantum cum Deo pos-         ollam novam collocando et aqua reposita sumus, ad praesens satisfacere et intendere         in 4) vas suum praedictum sic mundatum volentes et cupientes, ad( ipsam Yisitationem         pannus ille comburatur, et olla fracta subtertam ecclesiarum quam personarum iam per-         retur. Item sacramentum Evkaristiae octavo neeessariam, quam primmn fieri poterit, cum         die renovetur, illudque semper in sacrario Dei auxilio, proeeiere deerevimus, hos artf-         sub firma sera habeatur et custodiatur; etiam, culos et infrascripta capitula, ex sanctionibui         quando ad infirmos itur, relinquatur in ibi canonicis, provineialibusque et synodalibus         propter periculum venientium ad ecclesiam, deeretis et constitutionibus summarie excer-         ne flectentes ante Saerarium idololatriam pta, pro vestro avisamento et informatione         incurrant Quodque etiam presbyter huiusmodi aliorumque 6) presbyteorum in et eirca ad-         venerablissimum Evkaristiae sacramentum  honorifice,  videlicet cum superpilicio,  stola

1)  in MS* P. Polthoviensis — 2) Ms. F. honorabili-        

busque. — 3) Ms. P. communiter. - 4) Ms. meam, hoc.— 5) Ms. meum  loco et oneri habet honore, — 6) Ms. P. in      1) Ms P. adhibmdam et observandam - 2) Ms, meum mra  et administratione ecclesiasticorum sacramentorum.               ipsius-3) Ms. m. tinteum.—4)Ms. P. ad.        















23

 et nola perferat ad eosdem infirmos, et re-ferat statim reverenter ad ecclesiam, in ibi neque comedendo, neque pernoctando. Item quaelibet ecclesia habeat Agendam bene cor-rectam, et libros necessarios, ferramentaque pro oblatis pistandis, pro quibus, ob reveren-tiam tanti ') sacramenti, farina ostiatim non mendicetur, ut est consuetum. Item corporalia sint sana et integra, seu prius 2), quando opus est, sacerdotum manibus 3) laventur, nitida-que et munda cum pallis 4) et aliis sacris ve-stibus semper sint. Ecclesia etiam quaelibet campanas habeat, et imaginem Crucifixi in media ecclesia 5) ponat quilibet rector. Et annis singulis novum crisma, quantocicius 6) post diem sanctam Jovis acquirat, de veteri vero extra casum necessitatis nihil operetur, sed illud comburat. Item Missalia sint bene correcta, maxime in verbis consecrationis Corporis et Sanguinis Domini nostri Jesu Christi. Item quilibet plebanus habeat apud suam ecclesiam statuta provincialia et syno-dalia, Sacramentale et Rubricellam 7) eccle-siae cathedralis, ac Kalendarium bene cor-rectum 8), cum quo in horis canonicis ac festis celebribus et aliis divinis officiis diligenter se conformet. Quoslibet Processus Domini Ordinarii, Officialis sui et archidiaconi, absque mora, sub synodali et alia graviori poena exequatur. Item quilibet rector in sua ecclesia faciat personalem residentiam, nec ultra se-mestre sub privatione, cessante legitimo im-pedimento, ab eadem se absentare praesumat. Libros habeat authenticos ad praedicandum, et Verbum Dei praedicet, singulisque domi-nicis diebus paroehianos doceat orationem Dominicalem et symbolum, ac festa celebria et Mtinia, maxime praecepta, ipsis indicet et praenunciet. Decem praecepta legis divi-nae eisdem insinuet, ac mortalia peccata eos-dem vitare mandet. Annis singulis ipsos con-fiteri et sacram communionem accipere saltem in paschate, sub privatione sepulturae cogat et compellat. Cessante legitima causa nec

 1) MS. meum talis,— 2) MS. P. primo.-3) MS. meum

 saeeraotum m quibus lavmtur.— 4) MS. meum pellis. 5) MS. P. in medio ecdesim,- 6) MS. P. quantocius. -7) MS. P.

 Ordinale,—8) in MS. P. verba ae Kalendarium bene cor

rectum, desiderantur.

 inimicitiae excusent aut actio in iure, quia petita venia et oblata laeso satisfactione, semotaque penitus ex animo ira et vindicta, quilibet capacem 1) huius communionis sacrae reddere se poterit. Item, quod ipsi rectores, sub eadem privatione, infra annum a tempore assecutionis suarum ecclesiarum teneantur ad sacerdotium inclusive promoveri, et extunc 2) infra sex menses missam suam primam cele-brare, sub poenis in provincialibus statutis contentis, et hoc ideo, ne aliqua suspicio ir-regularitatis aut alterius impedimenti de ipsis oriri possit. Ipsi etiam plebani et eorum vi-carii non negligant ministrare sacramenta Ecclesiae parochianis, praesertim baptisma parvulis, et poenitentiam ac Evkaristiam tam sanis quam infirmis, et nullas pecunias exi-gant pro ipsis, maxime pro copula et 3) pro sepultura, nisi id quod sponte aut ex con-suetudine seu devotione fuerit oblatum. Item doceant parochianos, qualiter in casu necessi-tatis parvuli eorum sint baptisandi, hoc est, cum mors imminet ipsis, et ad ecclesiam de-ferri non possunt. Item, non admittant plures, quam tres patrinos ad levandum infantem de sacro fonte, et neminem in domibus privatis baptisent, exceptis filiis regum et principum. Item neminem audeant copulare seu ad con-trahendum matrimonium admittere bannis bis in duobus dominicis diebus non praemissis, sub poena suspensionis per triennium, neque aliquas personas vagas, sive etiam temporibus a iure prohibitis, nec consanguineos etiam aut affines, etiamsi affinitas huiusmodi ex illi-cito coitu proveniat, usque ad quartum gra-dum inclusive; et neque aliquos, inter cp{SPECIAL_CHAR: >}s est cognatio spiritualis, quae impedit et di-rimit matrimonia. In qua cognatione sunt duodecim personae prohibitae, videlicet inter levantem et levatum et filios levantis, etc. de quo etiam diligenter studeant 4) populum avisare et informare. Item ipsi rectores et alii presbyteri sciant formam seu verba, quibus sponsalia et matrimonium de praesenti vel de futuro contrahuntur, et fllam diligen-ter attendant, consensu expresso contrahen 1) MS. P. efficacem. — 4) Verbm extune in MS. P. desideratur.—3) MS. P. vel.- 4) MS. P. debmt et studeant

 















24

 tium interveniente non coacto. Forma enim sponsaJiorum de futuro haec est: Ego te pro-mitto 1) ducere in uxorem. De praesenti vero sponsaliorum seu matrimonii: Eecipio te mihi 2) in uxorem. Item presbyteri non ferant testi-monium coram saeculari iudice super infirmi-tate aut confessione 3) alicuius, qui se fingunt infirmos ne citati comparere teneantur, sub poenis in provincialibus statutis contentis. Et quod nullus de caetero sub poena excom-municationis audeat absolvere periuros, etiam habens auctoritatem ordinariam, absque legi-tima satisfactione eorum, quos periurando damnificaverunt, poenitentia condigna adhi-bita, etiam hos qui verum iurant non ex certa scientia, sed informati, quia ambiguum seu dubium praestant iuramentum, licet cum talibus mitius sit agendum. Item ipsi rectores et eornm vicarii inducant parochianos ad solutionem decimarum, quia debitum solius Dei est, et tributum, quod sibi reservavit in recognitionem generalis 4) dominii. Corri-piant etiam publice huiusmodi periuros ac publicos usurarios, blasphemos Dei et Sancto-rum, divinatores 5), incantatrices, et quaecun-que maleficia exercentes, divinumque cultum aut servitium 6) perturbantes. Item in domi-bus vel sacristia confessionem foeminas non audiant, sed huiusmodi sacramentum poeni-tentiaein publico, superpilicio induti 7) et stola, honorifice administrent. Item nullus excom-municatus vel interdictus sepeliatur in ecclesia vel cimiterio. Item nulla divina officia pera-gantur in ecclesia vel cimiterio sanguine vio-lenter seu semine humano pollutis, execratis, priusquam fiat 8) reconciliatio. Item nullus audeat celebrare excommunicatus vel suspen-sus, aut in loco interdicto, sub poena irregu-laritatis, et neque praesentihus excommuni-catis vel interdictis; quia secunda vice 9) seu celebratione eandem poenam incurrent, si se prius per auctoritatem ordinariam ab-solvere non procurarent, hoc 10) verum, si scienter faceret. Item presbyteri peregrini

 1) MS. meum: compromitto. — 2) Mihi deest in meo MS.— 3) In meo MS. et in confessione, sed perperami— 4) MS. meum: regimlis.—5) MS. meum: obtigatorios. — 6) MS, meum: setmo (sic).—7) MS. meum: cum superpiliceo. 8) MS. meum: fuerit. — 9) MS. mmmt pro secunda vi-cena.— 10) MS. meum addit est.

 seu forenses non recipiantur in vicarios ad ecclesias absque literis receptoriis domini episcopi. Item nemo audeat publicare aut praedicare indulgentias, nisi prius fuerint per dominum Ordinarium approbatae et admissae. Item ipsi rectores in suis ecclesiis habeant vitricos, ac inventarium seu regestrum rerum et bonorum proventuumque ecclesiarum sua-rum. Item articulos fidei non ignorent, et claves Ecclesiae illigantes et solventes 1), ac casus papales et episcopales sciant, et conscriptos habeant, et quomodo debent ab-solvere excommunicatos in mortis articulo, scilicet recepta cautione idonea de satisfa-ctione ab amicis infirmi, quos infirmos indu-cant ad contritionem, spem veniae et gratiae promittentes eisdem. Hortentur etiam para-chianos suos ipsi rectores ad suscipienda sin-gula sacramenta Ecelesiae, praesertim con-firmationis et extremae unctionis, cum etiam sint de necessitate salutis, docentes populum, quod se humiliet ad episcopalem benedictio-nem genuaque flectat devote et reverenter ad elevationem Corporis Christi. Item mu-lieres concubinariae seu fornicariae post par-tum non introducantur, ne Ecclesia crimen ipsarum approbare videatur. Presbyter per-cutiens etiam laicum non celebret nisi recon-ciliatus et per ordinariam auctoritatem abso-lutus. Item presbyteri in administratione sa-cramentorum Ecclesiae, praesertim consecra-tionis Corporis et Sauguinis Domini, debent habere intentionem 2) aetualem, vel saltem generalem, seu in habitu, alias nihil faceret. Formam etiam verborum cuiuslibet sacramenti sciant, et cum debita materia in sacramento adhibeant. Nullusque sacerdos in mortali pec-cato ministret aliqua sacramenta nisi neces-sitas incumberet, et tunc habeat propositnm quam primum confitendi 3). Item quod paro-chiani singuiis diebus dominicis missam audiant in propriis parochiis et ieiunia praecepti ob-servept. Parochiani alieni etiam non admit-tantur per rectores, neque aliqua eis saera-menta conferantur absque licentia proprii pastoris vel superioris, et nec sepeliantur in

1) MS. P. in ligon. et solven.— 2) MS. P. addit: con-secrandi—3) In Ms desiait MS. Dni Polkowski.

 









25

 ecclesiis alienis nisi ibi elegerint sepulturam. Item ipsi rectores sub poena excommunica-tionis debent nuntiare domino episcopo vel archidiacono omnes tam clericos quam laicos, qui aliquam novam vel suspectam doctrinam seu sectam tenent vel dogmatisant, aut sunt suspecti de haeresi. Scolares etiam venientes de Bohemia non permittant teneri in scholis, ne alios inficiant, Item nullus sacerdos audeat celebrare sine aqua, igne, pane tritico et vino saporem habente ac sacris vestibus, pallis 1) ad minus tribus, aut aitari consecrato et aliis correquisitis, praemissis etiam horis canonicis, saltem Matutino et Prima, ac digestione seu dormitione praehabita, hoc est, quod nihil sumpserit post medium noctis illius diei et quod hostia populo non ostendatur antequam consecretur. Confiteri etiam debet presbyter priusquam celebrat, quociens conscientiam laesam habuerit. Et quod nullus confessionem sui confessi prodat signo, nutu vel verbo, sub poena depositionis ac perpetui carceris et excommunicationis sententia in ultima sy-nodo provinciali contra tales, praesertim oc-cultos, promulgata 2). Item etiam circa quam-libet ecclesiam habeatur scola et clericus seu minister, qui pueros parochianorum doceat in moribus, virtutibus et scientia. Item recto-res et aiii presbyteri prohibeant coniugibus, ne parvulos secum in lectis locent, propter suffocationem, et quod illos cum omni diligen-tia custodiant et erudiant; doceant etiam eosdem coniuges in confessionibus, ne tempore menstrui aut puerperii invicem commisceantur, et quod populus devote ac reverenter se ha-beat in ecclesia, et circa sacramentorum re-ceptionem, videlicet poenitentiae, Evkaristiae, confirmationis et matrimonii. Item ipsi recto-res et alii presbyteri discrete se habeant circa confitentes et poenitentiam iniungendam non inquirendo nomina personarum cum qui-bus confitentes peccaverunt, sed tantum cir-cumstantias, quae possunt peccatum aggrava-re,  et etiam  peccata usitata, scilicet gulae,

1) MS. pettis,

2) Forte sermo esfc de synodo provineiali Petricoviensi an. 1485, cuius constitufciones ignoranfcur, praefcer statu-tum de electione administratoris sede vacanfce. Constit. provine, lib. 1 tifc. de eleet. etc.

 luxuriae, cupiditatis, homicidii, periurii, furti, usurae, et quibus hoc praesertim tempore ge-nus humanum foedatur et corrumpitur. Item, nullus audeat sacra vasa aut vestimenta, aut res et possessiones ecclesiae impignorare vel alienare. Item plures 1) ecclesias absque le-gitima dispensatione, aut alia beneficia eccle-siastica sine titulo canonico nemo audeat re-cipere vel retinere. Et quod quiiibet benefi-ciatus seu vicarius intrare ecclesiam debet superpiliciatus, praesertim infra divinum offi-cium. Item nullus presbyter audeat esse Ca-pellanus saecularis domini absque licen-tia domini episcopi, nec benefieium aut deci-mam de manu eius recipere, aut pacisci secum de quota solvenda pro decima annuatim. Item nullus clericus advocet causas saeculares in foro saeculari, nec submissiones faciat, exce-pta ecclesiae necessitate, et nullum elericum coram iudice saeculari pertrahat seu citet, sub poena depositionis et amissionis causae, obmisso et contempto proprio pontifice. Item sacris canonibus et constitutionibus SS. Pa-trum salubriter et provide constitutum est, quod omnes clerici caste et irreprehensibiliter debent vivere, et honestas vestes ac tonsu-ram congruam, videlicet patentibus auribus deferre, inhonesta vitare 2), ac spectacula non visitare, nec sanctimonialium claustra sine licentia superioris ingredi. Tabernas, ebrieta-tem, comessationes ac gulam, tanquam prae-paramenta et incentiva luxuriae, penitus evi-tare; arma offensibilia et prohibita non portare, ludos taxillorum et alearum, cunctaque alia inhouesta, nociva vel scandalosa vitare et virtuosa exercere; aves etiam et canes vena-ticos non alere, nec venationibus clamorosis insistere. Item quia clerici in susceptione sa-crorum ordinum votum continentiae saltem tacite emittunt, itaque propter huiusmodi vo-tum et honestatem clericalem nullus presby-ter de caetero in domo sua vel extra domum in sua procuratione vel expensis audeat te-nere seu fovere concubinas seu mulieres suspectas, etiam  consanguineas,  praesertim

1) in MS. penes.

2) Hic in MS. sunt verba: ac loco, quae ad praece-dentem sententiam pertinerc videntur. Forte legendum: inhonesta loca vitare.

















 26

iuvenes, sub poena synodali pro prima vice seu admonitione, pro secunda carcere, pro tertia vero privatione beneficiorum et expul-sione de diocesi. Actum et datum Wladisla-viae die lunae 19 martii anno Domini 1487, nostro sub sigillo praesentibus subimpresso.

Ordo subscriptus per dominos Visitatores seu nuncios synodales iste servabitur, ut in forma.

Primo et principaliter ad quemcunque ple-banum venerint, inprimis intrent ecclesiam et conspiciant bene, si sacramenta Ecclesiae habentur in bona custodia, et praesertim Ve-nerabile, Sacramentum Corporis Christi et baptismus, et inquirant medio iuramento a ple-bano et vicariis quociens renoventur. Item circa negligentes conspiciant etiam, si corpo-ralia habeantur munda, quot Missalia, et utrum bona in qualibet ecclesia; et si ecclesia ser-vetur munde et honeste. Item si cimiteria sint distincta, perfossata, vel circumsepta, ut sacrum a non sacro possit discerni. Item si habeant stanneas vel plumbeas fiasculas pro conservatione vini, et vinum probetur, quale sit. Item examinentur in Canone et formis consecrationis Corporis et Sanguinis Christi et forma baptismi, in forma absolu-tionis laicorum vel sacerdotum.

 His expeditis recipiantur iuramenta a ple-bano et vicariis et ministro ecclesiae de ve-ritate dicenda et falsitate vitanda ita, quod presbyteri iurent super Evangelium, et mini-ster ecclesiae super Epistolam, laici autem, qui secundum consuetudinem praescriptam iurent super Passionem.

Forma iuramenti pro presbyteris.

Ego Sf. iuro ad sancta Dei Evangelia, quod dicam omnem veritatem, quam scio, et super qua requMtus fuero per dominos visi-tatores in causa praesentis visitationis, non causa favoris, odii vel indignationis, sed pure propter Deum, et ne ineurram periurium. Ita me Deus adiuvet et sancta Dei Evangelia.

Forma iuramenti pro laicis

Ego N. iuro ad passionem Christi, quod dicam omnem veritatem, quam scio et supar

 qua requisitus fuero per dominos visitatores non causa favoris, amicitiae, odii, irae vel indignationis, sed pure propter Deum, et ne incurram periurium. Ita me Deus adiuvet et omnes Sancti.

Examen testium.

Istis expeditis, exclusis vicariis, in aliquo loco honesto, ut in ecclesia, vel in stuba propter frigus, examinetur plebanus de vita vicariorum et conversatione, et viceversa vi-carii, quilibet, excluso plebano, de vita ple-bani et conversatione, et quilibet laicorum per se, excluso plebano et vicariis, ut infra sequitur.

Et primo: si plebanus exemplariter vivit in praedicando verbo et docendo exemplo, vel non. Item, si plebanus sit concubinarius et si inventus fuerit concubinarius publi-cus vel occultus, inquiratur a quot annis fo-vit concubinam, et quot pueros procreavit ex ea; et similiter fiat inquisitio de vicariis et minisfris ecclesiae. Item, si plebanus sit suspectae vitae, puta adulter, hovisator (?), tabernator, et si saepe inebriatur. Item si celebrat saepe, et quociens in anno. Item si servat canes venaticos, et si per se exercet venationem clamorosam. Item si est dilapi-dator bonorum ecclesiae inutiliter, ut emendo tunicas concubinis, vel filias maritando vel aliis modis inhonestis, et ista omnia fideliter conscribantur. Item inquiratur quilibet dili-genter ex testibus utrum sciat, vel constet sibi, quod aliqui pueri seu infantes sunt mor-tui sine baptismate per negligentiam plebani vel vicariorum. Item si plebanus vel vicarius docet formam baptisandi pueros debiles per laicos vel vetulas, qui non possunt deportari ad ecclesiam ad baptisandum propter debi-litatem. Item, si aliqui in parochia sunt mor-tui absque confessione per negligentiam ple-bani vel vicariorum, vel absque procuratione sacramentorum, videlicet Corporis Christi, vel unctionis. Item, si plebanus, vicarius hor-tatur populum, ut sciat Orationem dominicam, Ave Maria et Symbolum Apostolorum, et hic si docet populum praedicta. Item, si de-claret populo decem praecepta Dei, et ea praeclpit observari, et signanter dies festivos,

 















27

 et si hortatur populum, nt singulis dominicis diebus et festivis conveniat ad divina, et in-tersint praedicationi seu sermoni. Item, si de-clarat septem mortalia peccata, et docet mo-dum confitendi simplices, et si plebanus saepe confltetur similiter aliena peccata. Et sic de aliis correquisitis. Item, si plebanus vel vicarius vel aMquis ex gratialibus, ubi habentur tales, inducit aliquas novitates, quae saperent hae-resim vel sectas Wyklefistarum, Johannis Hus, Jeromini, damnatorum haereticorum per Ec-clesiam. Et etiam, si habet libros sequacium dictorum haereticorum, vel aliquorum ex ipsis, Ut magistri Jacobelli de Praga, de haeresi vehementer suspecti, et praecipue de crimine laicorum sub utraque specie; et si libri fuerint inventi per Visitatores, conspiciantur in ti-tulis seu in principiis, et domini Visitatores illos libellos seu codices ad ipsorum manus et ipsis receptis praesentent domino archidiaco-no. Item, si aliquos invenerint ex plebanis vel presbyteris seu clericis simplicibus, tenen-tes vel defendentes sectam vel haeresim prae-dictorum haereticorum, sine mora deferant ipsos per eorum scripta vel nuncios domino archicMacono. Item inquiratur a quolibet ple-bano, si habet statuta synodalia ultimo con-fecta, et in synodo in Lancicia pronunciata, et utrum ea exequantur,, et in singulis men-sibus ad minus semel periegant et ipsorum sciant continentiam. Item domini Visitatores eonscribant omnes plebanos non residentes in suis ecclesiis, et causas, cur non resident, inquirant. Item, inquirant diMgenter de ple-banis et presbyteris omnibus, si aMqui ex ipsis

 sint lusores tesserarum, vel in alea, vel con-tentiosi et tabernarM tales sint. Item, si re-verenter visitent infirmos cum sacramentis, praecedente candela cum vexillo et campanu-la. Item, si praedicti aliqui usuras exercent, vel aliqua aMa lucra ilMcita simMiter exer-cent. Item, si iniungunt poenitentibus poeni-tentias pecuniales vel missarum apprecianda-rum. Item, domini visitatores de aliis defecti-bus inquirant, qui supra non conscripti, se-cundum industriam et circumspectionem ipsis a Deo concessam. Item, domini Visitatores, expedito officio suo visitationis, conscribant omnes defectus, quos invenerint in aliqua ec-elesia, in plebano, vel in ministris ecclesiae, et conscriptos, et posthac bene correctos et concordatos, nihil obmittendo, dirigant domi-no archidiacono per nuncium fidelem, dereM-ctis circa se copiis propter pericula, quas venientes ad futuram synodum celebrandam reportent simiMter archidiacono, ut concordet prima scriptura cum copns, ne vitio scriptoris aliquid obmittatur.

 Forma conscribenda taMs fiet: N. plebanus talis ecclesiae inventus est ex testimonio sex testium, vel octo, fide di-gnorum, in concubinatu pubMco, seu occulto, quinque, sex, septem vel decem annis, vel phrribus, (prout fuerit rei veritas ita scribatur), et tot pueros procreavit. Item, tot pueri sine baptismate mortui sunt per negligentiam pleba-. ni, vel vicariorum. Item, tot, puta tres vel qua-tuor, infirmi mortui sunt sine confessione et sacramentis; et de alns contentis in articuMs pef modum interrogatoriorum supra descriptis,



 Synod. Wlad 5.

 















 VI SYNODUS DIOECESANA WLADISLAVIAE die 21 Sept. 1516 a. celebrata. MATTHIAS DREVICIUS DEI ET APOSTOLICAE SEDIS GRATIA. EPISCOPUS WLADISLAVIEISIS.

 niversis et singulis per et infra dioece-sim nostram Wladislaviensem, salutem in Domino. Ad perpetuam rei memo-riam. Quamvis humanae debeat suflicere natu-rae ad bene vivendum,si suis terminis sit con-tenta: crescente tamen malitia hominum, effre-nata 1) cupiditas, radix malorum omnium, sem-per nititur ad vetita, tendit ad noxia, et de-clinatur ad prohibita, palmites suae propaginis vitiosae ad deteriora quaelibet extendendo; haec est illa, quae compellit canones condere, leges instituere, et statuta edere, ut humani generis coerceatur audacia, et appetitus no-xii sub iuris regulalimitentur. Quia vero no-stris temporibus quidam, tam clerici quam laici, propriis finibus non contenti, habenas laxantes, in vetitum prosiliunt, et exinde plu-rima veniunt 2) pericula animarum: nos iugi meditatione in armario cordis nostri revoiven-tes, ex officii nostri debito huiusmodi incom-modis et animarum periculis, Deo propitio, oecurrere volentes, legem Dei, canones et statuta provincialia pro fundamento suppo-nentes, infrascripta statuta nostra addentes statutis praedecessorum nostrorum, et inde decrevimus huiusmodi sub tenore.

 Item, cum divinis cultibus mancipandi ta-les esse debeant, qui digne possint tractare dominica saeramenta: ideo statuimus ut cle-rici habeant tonsuram competentem, ut lin-guam et oculos et omnia membra sub fraeno

1) In edittene iypis impressa efc MS. Jag. est: effre-natur. Maluimus sequi nostrom MS. — 2) MS. proveniunt.

castitatis et modestiae coerceant et cum mu-lieribus non cohabitent, nec suspectas sive iuvenes apud se foveant, exceptis duntaxat a iure concessis, scilicet matre, sorore vel amita.

 Item, nullus clericus praesumat concubi-nam tenere in domo, vel extra domum. Quod si notorius aut manifestus concubinarius ex-titerit, extra poenas in statutis provincialibus editas contra concubinarios, quas infringere non possumus nec debemus, si infra mensem a die publicationis praesentis statuti nostri eam non dimiserit ipsam nunquam de caetero recepturus; pro primo incarcerandus, ut sit pro 1) poenitentia taliter incarceratus per unum mensem. Et si, quod absit, redierit ut canis ad vomitum, illam dimissam vel aliam reassumendo, gravioribus carceribus per duos menses punietur. Et si meretricia veste 2) indutus ei adhaerere incorrigibiliter non de-sierit, extunc ipso facto beneficio sit privatus. Item, volumus quod adulteri quicunque clerici vel laici et incestuosi manifesti, et qui eos fovent et eorum concubinas in domi-bus suis, non admittantur ad divina, donec a peccatis huiusmodi cessent, et a nobis me-reantur beneficium absolutionis obtinere. Item volumus et mandamus, ut clerici ab ingressu tabemarum, et ebrietate se absti-. neant, ni 3) causa subsistat legitima, ut puta viae, perepinationis, sub poena synodali trium marcarum. Plebani si clericos huiusmodi fo # 1) MS. meum in.— 2) MS. m. faciet 3) MS.m. nisi.

 









29

 vebunt, de caetero poenis condignis puniendi sunt.

 Item, quod invitati ad agapas, vulgariter 1) stipas, expleto prandio et dicta gratiarum actione, ut moris est, tres aut 2) quatuor hau-stus facient 3), et non ultra, et ante vesperas ad domos proprias revertantur, sub poena synodali.

 Item, ut clerici in alea non ludant, nec ta-xillis, nec ludentibus se ingerant, nec in co-ronis seu crinalibus incedant, nec choreas du-cant, nec huiusmodi intersint vanitatibus, ni-si ex causa rationabili et honesta, sub poena synodali 4) volumus.

 Item, ad missas novas non mendicent, nec mendicare permittant 5), quia hoc cano-nicis constitutionibus eohtrarium exstat.

 Item, ut clerici in suis ecclesiis persona-lem habeant residentiam, maxime qui habent curam animarum, sub poena privatiohis be-neficii, et ut sacerdotes ecclesiarum in eccle-siis existentes tempore divinorum, et quando baptisant, vel populum communicant, vel in firmum inungunt, vel quaecunque sacramenta ministrant, superpiliciis induantur et stolas ha-beant, et si extra equitant cum Oorpore Chri-sti stolam habeant, caveantque ne sacramen-ta ministrantes sint in peccato mortali.

  Item, Corpus dominicum in civitatibus vel villis, in quibus ecclesiae fuerint, nisi manibus sacerdotis et praecedente lumine et campanula praecipimus non portari. Sacerdo-tes quoque Corpus Dominicum non ostendant de caetero extra missam nisi tempore cele-brationis, sub poena, trium marcarum synodali tociens quociens in contrarium fecerint, sol-vendarum; et ubi poterint eommode, horas suas in ecclesiis perficiant; et quod sacramen-ta renoventur infra octo dies, et oblatas re-centes habeant.

 Item, sub poena excommunicationis statui-mus, ut nullus sacerdos extra ecclesiam, nisi necessitas emerserit, praesumat baptisare.

 Item, ut clerici usuras non exerceant, nec mercimonia; simoniacam pravitatem om-nes  detestento   et fugiant;   permutationes

1) MS. m. alias.—2) MS.m. vel.—3) MS. m.faciant. 4) Ed. impr. synodi. — 5) Rd, impr. permittent.

et contractus illicitos non faciant in bene-ficiis, in quo peritos consulant, suosque su-periores adeant antequam contractus aliquos faciant.

 Item, quoniam voraginem usurarum lex divina pariter et humana sub divina male-dictione Christi fidelibus prohibuit et inter diversas exaggeratas poenas contra manife-stos usurarios proditas, lex canonica has ex-pressit, quod nullus manifestorum usurariorum testamentis intersit, aut eos ad confessionem admittat sive absolvat, vel defunctos sepeliat, donec de usuris ipsis satisfecerint, vel de sa-tisfaciendo pro suarum viribus facultatum, praestent illis, quibus facienda est restitutio, cautionem, si praesentes fuerint, vel eis ab-sentibus, episcopo aut vicesgerenti, sive re-ctori ecclesiae, in cuius parochia manifestus usurarius habitat, coram tlde dignis ipsius parochiae. Et si quantitas usurarum exacta-rum manifesta fuerit, illa semper in cautione huiusmodi exprimi debet, alioquin tam religio-si quam saeculares, qui scienter usurarios manifestos admittere ausi fuerint ad ecclesia-sticam sepulturam, praeter alias poenas ipso iure sint sententiae excommunicationis vin-culo innodati, nec etiam ad eandem ecclesia-sticam sepulturato et confessionem sunt ad-mittendi. nisi de usuris, quas receperunt, sa-tisfieri expressa quantitate vel indistincte in ultima voluntate mandaverint, ac donec de usuris ipsis fuerit, prout patiuntur facultates eorum, plenarie satisfactum, vel, ut praedi-ctum est, eo modo cautio de satisfactione sit facta.

 Item, quia propter multitudinem sepelien-dorum, ecclesiae in pavimentis deformantur, et homines ipsas visitantes exibetoribus tem-poribus aestivis ut plurimum inficiuntur, ut igitur talibus obvietur, statuimus, ut nullus deinceps in ecclesiis sepeliatur, nisi sit pa-tronus vel notabilis benefactor, aut qui alias ab antiquo liberam habuerat sepulturam, vel cui plebanus, seu ille cui interest, admiserit: Et si consuetudo est aliquid pro fabrica ec-clesiae dare convertendum, observetur, dum-modo id fiat post sepulturam, et non ante. Et si aliquis in articulo mortis per simplicem saeerdotem  a seatentia excommunicationis,















30

 a qua alias non poterit absolvi, esset absolu-tus: talis propter creditores et alias certas causas in loco consecrato sepeliri non debet, nisi cum consensu Ordinarii.

 Item, quia sunt nonnulli vagi presbyteri in civitatibus et oppidis permorantes, qui ple-banis locorum recusant obedientiam viventes scandalose, populum seducentes: statuimus quod plebani locorum tales sacerdotes ad divina celebranda in suis ecclesiis non admittant.

 Item, quia propter benedictionem panum seu placentarum in festo Pascbae, quam pre-sbyteri faciunt in domibus laieorum, multae negligentiae tam in divinis officiis quam in procurando Christi fidelibus sacramento Eu-charistiae committuntur: statuimus, quod de caetero nullus presbyterorum in domibus lai-corum huiusmodi panes et placentas benedice-re praesumat, patronis duntaxat exceptis, et quibus commode poterint de ipsorum bene-placito voluntatis, semper adiecto quod per boc nulla negligentia, ut praemissum est, committatur.

 Item, ut nullus clericorum de manu lai-ca beneficium accipiat, ita ut in eo divina ce-lebret officia ante episcopi confirmationem, quia nisi assensus episcopi per commendam vel eommissionem affuerit, non poterit ab-solvere vel ligare huiusmodi intrusus.

 Item, nullus praesumat laicus aliquem in-trusum ponere ad eeclesiam, qui intrusi nisi beneficia ipsa dimiserint infra unum mensem, et percepta restituerint, vel pro eis satisfe-cerint cum effectu, sint excommunicati ipso facto, nec parochiani debent eis in aliquo obedire.

 Item, nullus permutet vel resignet bene-ficium nisi in manibus nostris, et resignatio fiat simpiiciter et non in personam vel in fa-vorem alicuius, nisi in Curia Romani Ponti-ficis velit quis resignare.

 Item, nullus elerieus recipiat deeimam de manu iaiei, quae debetur alteri ecclesiae de iure. Contrarium faciens scienter sit excom-municatus ipso facto.

 Item, ut in ecclesia fons baptismi et Bu-charistia sub diligenti custodia, clavibus ad-hibitis, teneantur, et corporalia de mbilU

 tela linea, tum vasa ministerialia, pallae et ornamenta ministrorum, munda sint et ni-tida, et ut corporalia prius manibus sacerdo-tis abluantur et postea tradantur foeminis ad lavandum.

 Item, Mnc infra et tres menses quilibet plebanus et beneficiatus habeat stanneam vel plumbeam flascam ad conservandum vinum, et cum secundum ius tantum unus patrinus in baptismo deberet intervenire, si autem ali-quando plures suscipere vellent, ternarium numerum non excedat.

 Item, ut sacerdotes cum baptisant, sponte oblata suscipiant, sed nihil prorsus exigere praesumant, et hoc etiam in collatione alio-rum sacramentorum praecipimus observari sub poena synodali; laici tamen 1) laudabiles consuetudines pia fidelium devotione intro-ductas servare tenebuntur, dummodo id fa-ciant post collationem sacramentorum, et non ante.

 Item, poenitentias pecuniales poenitenti-bus ut non iniungant.

 Item, habentes literas apostolicas indul-gentiarum, vel pro audiendis confessionibus aliorum, ne aliqua falsitas esset, pro revi-dendis ad nos vel ad nostrum Generalem Officialem remittant.

 Item, caveant sacerdotes ne verbo, signo aut facto, vel quovis alio modo prodant con-iltentes, sed si prudentiori consilio indiguerint, illud absque ulla expressione personae requi-rant, alioquin contra facientes non solum a sacerdotali officio sunt deponendi, verum etiam ad peragendam poenitentiam perpetuam in arctum monasterium sunt retrudendj.

 Item, quacunque hora puer baptisandus apportatus fuerit, continuo baptisetur, et si per negligentiam sacerdotis mortuus fuerit, poena synodali irremissibiliter exigenda per superiorem puniatur; propter quod informent presbyteri in sermonibus suos parochianos, quod in casu necessitatis non differant pue-ros debiles etiam sine sale in pura aqua ba-ptisare in solita forma Ecclisiae, videlieet:

1) Edit. impres. habet enim,

 









31

 Ego te baptiso in nomine Patris et Filii et Spiritus Saneti 1).

 Item, homicidae voluntarii, qui interficiunt alios sine iudicio et iustitia, non admittantur ad divina donec de eorum absolutione con-stiterit et emenda.

 Item, nullus sacerdos, sive clericus san-guinis sententiam dictet, proferat, aut in vin-dictam exerceat, nec intersit ubi exercetur, nec literas scribat.

 Item, clericus trahens alium clericum ad iudicium saeculare in quacunque causa, citra causam limitationis et patrimonii sui, praeter poenas iuris sit excommunicatus ipso facto.

 Item, caveant clerici ne tractent causas incendiariorum, vel eis literas scribant, aut eorum legationes suscipiant, prout cupiunt in beneficiis suis conservari.

 Item, procurans abortivum ad divina non admittatur si est manifestus; si vero occultus, hortetur (i. e. moneatur) ut ante poenitentiam divinis se non ingerat.

 Item, plebanus habens parochianos quo-rum linguam ignorat, provideat de sacerdote de eorum idiomate, sub poena privationis beneficii.

 Item, piebani aliive superiores externis sive peregrinis in ecclesiis suis divina cele-brare non permittant, nec ministrare aliqua sacramenta sine literis receptatoriis 2) aut dimissoriis commendatitiisque, nisi fuerit no-tus et constaret quod fuerit legitime ordinatus.

 Item, clerici beneficiati non praesumant extra provinciam peregrinari, nec in alienis dioecesibus, alias etiam in propria demorari ultra mensem absque licentia superioris, nisi quantum ius permittit; alioquin sunt a bene-ficiis suspendendi.

 Item, clerici non intendant histrionibus, venationibus, tabernis, aut taxiHis, nec sint invasores aut percussores aMorum, sub priva-tione beneficii. Et si clericus ex ebrietate aliquid fecerit quod obviat honestati clericali, aut quempiam verhis turpibus aut verberibus invaserit, talis tribus marcis usualibus mulcta

1) Editio impressa et MS. Jag. addiunt: amen.— 2) MS. m. receptoriis.

 bitur; qui si non fuerit in solutione, per unum mensem integrum in carcerem retrudetur.

 Item, prohibemus ne, clerici iurent in alic-na causa, aut testimonium proferant in pro-fanis causis coram iudice saeculari, sub poe-na synodali, nisi praesentes sint et sciant certissime factum ita, et alias de consensu episcopi et ex necessitate evidenti.

 Item, quod plebani praedicent et infra annum libros habeant a die publicationis prae-sentium, de quibus poterint praedicare, sub poena synodali.

 Item, ut plebani in ecclesiis populum fre-quenter exhortentur, quod quilibet sciat do-minicam Orationem, Angelicam salutationem et Symbolum, ac decem praecepta, et quod singulis diebus dominicis praedicta recitent coram parochianis suis in vulgari, et semel in anno confiteantur ad minus, et in Pascha Corpus Christi suscipiant, nisi forte abstineant de consilio sacerdotis. Transgressor huius statuti vivens ab ingressu ecclesiae arceatur, et moriens careat christiana sepultura.

 Item, nullus plebanus habeat religiosum cuiuscunque Ordinis, absque licentia episcopi, ultra octo dies pro Capellano suo in sua eccle-sia, alias est suspensus ab ordinum executione.

 Item, rectores ecclesiarum in Coenae Do-mini die chrisma habere diMgenter procurent, et tunc vetus ehrisma in ecclesiis comburatur.

 Item, vinum corruptum et acetosum ad sacrificium non portetur, quia de vino corrtt-pto 1) et acetuoso non conficitur, et presby-teri non celebrent in curiis saecularium nisi de licentia Komani Pontificis aut episcopi speciali, neque coram excommunicatis publice, vel suspensis, quia si celebraverint, ab offi-ciis et beneficiis sint suspensL

 Item, sacerdos celebrans in loco interdi-cto scienter, irregularis efficitur, et nonnisi per Summum 2) Pontificem potest relaxari. Et si aliqufs habet indultum a Eomano Pon-tifice, revideatur an etiam tempore interdicti auctoritate Apostoiica lati, possit celebrari. Si autem coram excommunicato celebrat, suspensus efficitur.

1)  In   Edit. impr. cocto— 2) In Edit. impres. solum i

 















32



Item, qui mandatum Apostolicum recepe-rit, vel Ordinarium, et non bene intellexerit, infra tempus monitionis veniat ad peritiorem, ut sciat debitum modum exequendi.

 Item, volumus ut nullus aliquas personas, praesertim plebeas, matrimonialiter copulare debeat nisi bannis, hoc est, proclamationibus, in tribus festis praecedentibus, si ista festa in una septimana occurrerint, alias si non, tunc tribus diebus feriatis, quod de nobilibus observari non praecipimus; consulimus tamen ut et ipsi nobiles facerent de se similiter ban-na praemitti, quoniam qui absque bannorum praemissione contraherent, et postea detegere-tur aliqua consanguineitas vel affinitas, aut aliquod aliud legitimum impedimentum inter coniuges, propter quod oporteret eos divor-tiari, non posset proles inter eos secuta pro-nuntiari legitima; secus esset quando contra-herent bannis praemissis, ut notatur in c. Cum inhibitio, de clan. despon., quod consulen-dum nobilibus per plebanos et alios pres-byteros matrimonium contrahere volentibus praeeipimus, qui si consiliis ipsorum adhae-rere noluerint, nihilominus eos copulari prae-cipimus absque bannorum praemissione qui voluerint.

 Nullus quoque parochianum alienum copu-lare vel aliis sacramentis procurare audeat, nec divinis interesse permittat, nisi ex causa; nec clandestina matrimonia faciat, nec eis interesse praesumat, sed matrimonia contra-hantur per verba de praesenti, et ante quae-rantur impedimenta matrimonii, quae si occur-rerint, non diffiniantur, sed ad episcopum re-ferantur, alioquin si contrarium fecerint, et inter copulatos impedimentum emerserit, vica-rius de dioecesi expellatur, et curatus ab offi-cio et beneficio per annum suspendatur.

 Nullus quoque sententiam divortii inter coniuges dictet, nisi episcopus aut officialis suus. Circa quod est sciendum, quod tempore feriarum possunt contrahi sponsalia et matri-monia, sed traductio uxoris et solennitas nu-ptiarum prohibetur ab Adventu Domini usque ad octavas Epiphaniae, et a Septuagesima usque ad octavas Pasehae, et deinde per octavas Pentecostes,

Jtem, nullus clericus compareat coram iu dice saeculari in causis ecclesiasticis, excepta causa limitationis granicierum, nisi velit com-parere iudicium declinando.

 Item, prohibemus ne quisquam clericus ad nostrum iudicium citatus, adversarium suum pendente lite directe vel indirecte per saecu-larem iudicem faciat impedire; contrarium fa-ciens excommunicationis sententiam noverit se incurrisse, a qua absolvi non debeat, nisi parti laesae et iudici satisfaciat.competenter.

 Item, ut nullus obliget res ecclesiae pro suis necessitatibus, et eas alienare praesumat sine consensu episcopi, sub poena privationis beneficii; taliter factum sit irritum et inane.

 Item, mandamus sub poena synodali, quod infra annum a data praesentium, cimiteria se-piantur, vel fossa circumdentur.

 Item, nuilus clericus praesumat mulierem vel virginem raptam raptori copulare, nec inquirere an rapta consentiat in raptorem, sub poena trium marcarum et aliis gravissi-mis poenis arbitrii, quas merito transgressor poterit formidare, donec rapta restituta fue-rit libertati suae.

 Item, ut quilibet debita sui antecessoris solvat, contracta pro utilitate ecclesiae.

 Item, ex speciali licentia concedimus, ut sacerdotes sibi mutuo poterint confiteri et se absolvere, exceptis casibus nobis a iure re-servatis.

Item, prohibemus quod nullus coram excommunicatis vel interdictis divina cele bret, vel ad ostmm eeclesiaa stare ipsos per-mittat, vel in cimiterio, nec talibus ecclesia-sticam concedat sepulturam.

 Item, ut nullus absolvat excommunicatum, nisi habeat potestatem et tenta forma Eccle-siae; alias ad damnum et interesse tenebitur excommunicato et adversario, vel eius hae-redibus.

 Item, nuilus alius praeter nos et nostrum vicarium absolvat excommunicatum propter iniectionem manuum violentarum in eiericum ordinatum, sive sit modica et levis, sive et miaima, sive atrox, de qua nos et noster Vi-carius videbimus, sub poena synodali, et quod huiusmodi absolutio sit irrita, prout est de iure attentata,



 















33

 Item, denuntiare debet excommunicatum iste, qui habuit mandatum a Superiori suo dum requiritur, sub poena synodali et periu-rii, propter inobedientiam.

 Item, rectores ecclesiarum debent excom-municatos denuntiare monasteriis, ut et ipsi pro excommunicatis eos habeant. Quod si hoc facere contempnerent, tunc debent denun-tiari Dioecesano infra unum mensem.

 Item, caveant Fratres Ordinum Mendi-cantium ne aliquos inducant ad eligendam sepulturam apud eos, ne incurrant excommu-nicationis sententiam contra tales a canone promulgatam 1).

 Item, innitendo 2) iuri communi, statuimus, ut laici patroni kmethones villarum ecclesia-sticarum ecclesiastico iuri subiectarum, ad ali-quos labores, servitia sive dacias non astrin-gant, nisi hoc sibi circa villarum donationem 3) ecclesiae factam haberent expresse reservatum.

 Item, prohibemus quod nullus laicus sa-cerdotem impignorare praesumat in dote vel extra dotem antequam fuerit convictus coram nobis; contrarium faciens est excommunicatus ipso facto, et in tribus vicinis ecclesiis 4) debet denuntiari excommunicatus, donec sa-tisfecerit, et per nos fuerit absolutus, et hoc sacerdos impignoratus debet vicinioribus ec-elesiis denuntiare.

 Item, non tenetur nec debet pascere gre-gem ovium, caprarum et scrofarum. Oonsue-tudo autem, si alicubi est, in solutione pasto-ri servanda est.

 Item, volumus quod nullus praeter nos aut nostrum Officialem vel Yicarmm nostrum in spiritualibus, aut specialem Oommissarium, in contemptum clavium sanctae matris Ecele-siae de iudiciis nostris, quae consistunt in causarum cognitione sive in ,easibus in foro spiritualiter ad nos pertinentibus, ausu teme-rario se intromittere praesumat. Contrarium facientes excommunicationis poenae ipso fa-cto volumus subiacere, quam etiam ferimus in his scriptis.

Item, mandamus, ut nullus clericus sive sacerdos in favorem cuiuscunque contra nos seu ecclesiam nostram consilium vel auxilium impendat, sub poena periurii.

 Item, archidiaeoni, vel eorum iurisdictio-nem habentes, a locis non visitatis ratione visitationis pro concubinis, ut clerici eas fo-veant, nihil recipiant, alioquin sunt excommu-nicati ipso facto, nec absolvantur nisi nobis triplum solvant; nec postulent charitativa sub-sidia, nisi de licentia nostra speciali.

 Item, archidiaconi diligenter facultatem ec-clesiarum, locorum, personarumque visitanda-rum considerent, ne nimium visitando gravent. A sacerdotibus Canonem, verba consecratio-nis Corporis et Sanguinis Domini nostri Je-su Christi et baptismi audiant, et utrum sa-cerdotes has nostras constitutiones exequan-tur et habeant, diligenter inquirant 1).

 Item, archidiaconi nequaquam tolerent clericorum concubinas, alioquin sunt suspensi a divinis si non revelaverint suis superioribus aut nobis.

 Item, omnes plebani et beneficiati habe-ant sua sigilla, sub poena synodali.

 Item, plebani et alii presbyteri quando requiruntur in processu, reviso eo, quampri-mum iuxta tenorem exequantur, et se sub-scribant manu propria, si possunt diem et ho-ram apponentes, quando mandatum receperunt, et qualiter mandatum sunt executi, scilicet utrum in persona propria vel in domo, et si habent testes, tunc interessentes eosdem in executione scribant.

 Item, statuimus, ut omnes rectores eccle-siarum Officialium et archidiaconorum literis currentibus et mandata nostra continentibus perlectis, executas, si opus fuerit, statim trans-mittant ulterius, nec, si tempus habent, per noctem apud se retineant, sed sub poena excom-municationis et synodali ipsas ad proximiores suos vicinos remittant.

 Volentes etiam quibusdam malis occurrere ne deteriora sequantur, staMmus, ut omnes quorum interest, illum abusum antiquum ma-lum e medio tollant et eveUant, ubi videlicet in praecipuis festivitatibus et eorum octavis





1) MS. m. in canone divulgaiam promulgatamve. — 2) MS. m. non iniuriando,—3) Exempl. impr. dacionem.— 4) parrochianis addit MS. m.

1) MS. m. exquirant.

 















34

 fraternitatum Congregationes convivia et in-gurgitationes solent facere et choreas exer-cere; ne de caetero id fiat omnibus modis hominibus persvadeant, praesertim maioribus et rectoribus, deducentes quanta mala ex hoc sequantur talibus; soli etiam non intersint, praecipimus. Si autem voluerint propter ra-tionem faciendam et aliquos tractatus licitos convenire ex huiusmodi fraternitate id non prohibemus, imo commendamus, dummodo ibi-dem non fiant inebriationes et choreae aliaeve insolentiae, quae Creatorem, et illos Sanctos in quorum festivitatibus haec fiant, offendunt. Praeterea intelleximus in nonnullis locis

 quandam malam et depravatam consuetudinem sub specie pietatis per longa tempora vigere, ut videlicet certas summas pecuniarum in fra-ternitate aliqua habentes, mercatoribus aut artificibus aliisve personis ex illa solent in mutuum aliquid praestare ac ab eo certum quid pro candelis et aliis necessitatibus ultra sortem exigere et percipere, in quo cunt usu-ram damnabilem a lege divina et humana prohibitam committunt, ne de caetero id fiat sub poena excommunicationis prohibemus quum etiam praetextu boni maluni fieri non debet, et quidquid per aliquos exactum est, restituendum censemus.

IN SYNODO DIOECESANA GEDANI  A. D. 1516 ultima Oct. celebrata. Mandatum sive decretum

Rmi Dni MATTHIAE DRZEWICKI Episcopi, contra Presbyteros intra et extra muros Getanses inorantes, synodaliter factnm.

 nno Domini 1516, ultima Octobris, Gedani Emus in Cbristo Pato et D. Matthias Dei gratia Episcopus Wladislaviensis omnibus et singulis presby-teris intra et extra muros Gedanenses ubili-bet constitutis et existentibus, ipsis in eccle-siam Beatissimae Y. Mariae parockialem, ma-ioris oppidi Gedanensis per speciales literas seu mandatum synodaliter convocatis, et con-gregatis, in praesentia ipsorum, infraseripto-rum, tenere et observare sub poena synodali per ipsos et quemlibet eorum, si secus fece-rint vel feeerit, suae Paternitati Eeverendis-simae irremissibiliter persolvenda. Mandavit imprimis, quod nullus praesumat divina cele-brare officia sub processionibus quae fleri solent pro pace, et sub alus quibuseunque,

 neque sub pronunciatione verbi Dei ad popu-lum; quodque etiam in ipsis processionibus superpelliceati intersint, et processionaliter cum ea qua decet reverentia incedant. Etiam Emus D. mandavit, ut habitum pro statu cle-ricali convenientem et tonsuram deferant, co-mamque non nutriant; pod etiam nullus praesumat tabernas fisitare, et non ultra nisi ad septimam in collationibus sedere, si ad eas invitati fuerint. Item, ut Breviarium Wladislaviense et Missalia Wladislaviensia infra unum annum habeant, secundumque ritum et rubricam consuetudinemque eccle-siae cathedralis Wladislaviensis orent, ta-men de legendis Lectionibus in Breviario, cum ipsis per suam Paternitatem R-mam est dispensatum, quod videlicet de ipsis Lectionibus









35

 iu Wladislaviensi Breviario existentibus pos-sunt legere quantum volunt, vel quantum de-votio uniuscuiusque suaserit 1). Insuper sua Paternitas R-ma mandavit, ut statuta syno-dalia dioecesana et provincialia habeant, in quibus praemissa latius et plura alia pro in-formatione cleri, quomodo vivere et suum statum dirigere debeat, pernecessaria conti-nentur, sub praefata et aliis iu ipsis statutis expressis poenis habeant, et contenta in iis-dem expleant, quorum copiae in ipsa eccle-sia relictae sunt. Praeterea sua P. R-ma mandavit praefatis presbyteris et pro tem-pore existentibus, ut plebanis et praepositis ecclesiarum, alias quod unusquisque suo prae-lato circa cuius ecclesiam immoratur, obe-diant et obediat, ac reverentia honoreque congruis praeveniant eosdem, et praeveniat. Etiam R-mus D. episcopus mandavit omni-bus et singulis, plebanis et praepositis eccle-siarum praefatarum, quod presbyteris extra-neis divina celebrare in eorum ecclesiis non admittant, donec prius de literis rece-ptatoriis in dioecesim, alias ostensione et productione in medium earumdem docuerint: praesentibus ibidem Yenerabilibus DD. Io-hanne Parzniewski archidiacono, Jacobo Er-czyschewski Decretorum Doctore, Canonico, Wladislaviensibus, Petro Sieninski Craco-viensi et Paulo Stawowski Crusviciensi Ca-nonicis, ac me Felice Relski Notario publi-co causarumque Scriba.

 Indultum Alexandri VI Papae concessum Cle-ro et Universitati Gedanensi recitandarum Ho-rarum Canonicarum ac Oivinorum Officioruni celebrandorum iuxta modum et consuetudi-nem Fratrum Ordinis B. Mariae Teutonicorum

anno 1498.

Aiexander   Episcopus   Servus  Servorum Dei.   Ad perpetuam rei memoriam. Anima rum salutem et divini cultus incrementum ex commissi nobis desuper, meritis licet insuffi-cientibus, pastoralis officii debito intensis ze-lantes affectibus, votis illis per quae singuli Christi fideles divinis officiis et Dei laudibus cum animarum suarum salute insistant, nec super his molestari queant, libenter annui-mus, ac ea prout in Domino expendere con-spicimus, favoribus prosequimur opportunis. Sane pro parte dilectorum filiorum, Cleri et universitatis hominum oppidi Gedanensis, Wladislaviensis Dioecesis, nobis nuper ex-hibita petitio continebat, quod a trecentis annis et ultra, et postquam dictum oppidum ab haereticorum erroribus ad Catholicae ec-clesiae unitatem et veram Christi fidem, di-vina inspirante gratia, redactum fuit, univer-si Clerici dicti oppidi in eiusdem oppidi Ec-clesiis et aliis religiosis locis, Horas Cano-nicas et Divina Officia iuxta modum et con-suetudinem Fratrum Ordinis B. Mariae Teu-tonicorum, quibus dictum oppidum alias ali-quamdiu subiectum fuit, dixerunt, recitarunt et celebrarunt, prout dicunt, recitant et ce-lebrant de praesenti, et cum modus huius-modi et consuetudo per tempus tantum ob-servati fuerint, ac libri in dictis ecclesiis iuxta eosdem modum et consuetudinem de-scripti, ac universi Clerici praedicti eiusdem oppidi in illis instructi existant, si aliquando modum et consuetudinem praedictos in ec-clesiis dicti oppidi mutari contigerit, profe-cto libri ipsi omnino inutiles redderentur, et tot alii libri pro huiusmodi Horis et Di-vinis Officiis celebrandis non absque gravis-simis expensis emi possint, et ipsi Clerici in dicendis et celebrandis Horis et Ofilciis hu-iusmodi, ut praefertur, iustructi, in illis alio modo dicendis et celebrandis minus periti et idonei essent, populusque antiquo modo et consuetudini huiusmodi assueti, quique singulari devotione Horis et Officiis huius-modi iuxta morem hactenus observatum in



1) Jam Kreslaus de Kurozwęki, episcopus Wladisla-viensis in synodo sua an, 1497 Breviarium in tota dioc-cesi unttm idemque indueere voluisso videtur, legomquo id iniungens dodisse. At okrug Gedammsis, iam quod equites teutonicos sequi malebat, iam quod diuturno usu eorum Breviario assueverat, a pontifico Aloxan-dro VI obtinuit, ut Breviarium  Teutonieum  retineretur,

 atque episcopi aliquid immutare iisquo relms se immiseere votarontur. Bullam pontificiam id praecipientem hio adiicimus. Non obstante docreto Sedis Apost., episoopus Brzowicki, ignotis nobis rationibus impulsus, statutum praedecessoris sui de uno Breviario, in tota dioecosi adhibendo, renovavit.                            















36

 tersunt, in eorum conscientiis non parum perturbarentur, et audiendo lmiusmodi Offi-cia, alio modo celebranda, segnes et negli-gentes efficerentur, quod quidem in Divini cultus diminutionem et animarum periculum cederet. Quare ad obviandum huiusmodi pe-riculis pro parte eorundem et universitatis, nobis fuit humiliter supplicatum, ut praemis-sis opportune providere de benignitate no-stra dignaremur. Nos igitur ipsos Clerum et universitatem, et Cleri ac universitatis huiusmodi singulares personas a quibuscun-que excommunicationis, suspensionis et in-terdicti aliisque ecclesiasticis sententiis, cen-suris et poenis a iure vel ab homine quavis occasione vel causa latis, si quibus quomo-dolibet innodati existunt, ad effectum dun-taxat praesentium consequendum harum se-rie absolventes et absolutos fore censentes, huiusmodi supplicationibus inclinati, auctori-tate Apostolica tenore praesentium statui-mus et ordinavimus, quod de caetero perpe-tuis temporibus futuris in omnibus et singu-lis ecclesiis et religiosis loeis dicti oppidi et illius districtus in Horis et Officiis huius-modi dicendis, celebrandis, modus et consue-tudo Fratrum dicti Ordinis, prout hactenus

 observati fuerunt, observari debeant, ac uni-versi et singuli Clerici in eisdem ecclesiis respective pro tempore beneficiati, alium mo-dum seu consuetudinem in praemissis ob-servare minime teheantur, nec ad id per Ordinarium ioci aut quosvis alios quavis auctoritate compelli aut super hoc quoquomo-do impediri seu molestari possint. Si quid-quid secus super his: a quoquam quavis au-ctoritate scienter vel ignoranter attemptari contigerit, nullius roboris vel momenti existere decernimus, non obstantibus prae-missis Apostolicis ac in provincialibus et synodalibus Conciliis editis generalibus vel specialibus Constitutionibus et Ordinationi-bus, caeterisque contrariis quibuscunque. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostrae absolutionis, statuti, ordinationis et constitutionis infringere vel in ausu temera-rio contraire. Si quis autem hoc attemptare praesumpserit, indignationem Omnipotentis Dei ac BB. Petri et Pauli, Apostolorum eius, se noverit incursurum. Datum Bomae apud S. Petrum anno Incarnationis Domini-cae millesimo quadringentesimo nonagesimo octavo. Kalend. Decembris. Pontificatus no-stri anno septimo.





 IX IN SYNODO An. 1539

CAUTIO Rmi LUCAE DE GÓRKA EPISCOPI po clero suae dioecesis de pace servanda cum litigantibus secum.

 Pie Jovis decima septima mensis Apri-lis, alias proxima post dominicam

 Conductus Paschae (AD. 1539 ) R-mo in Christo Patre Domino et Dno Luca Co-mite a Górka, Dei gratia Episcopo Wladi-slaviensi, Synodum dioecesanam in Spiritu Sancto congregatam in Ecclesia Cathedrali

 sua Wladislaviensi, cum praelatis et canoni-ds eiusdem ac clero, celebrante, domini nun-cii decanatuum ruralium ex archidiaconati-bns Wladislaviensi et Crusviciensi ad ipsam Synodum missi, nomine totius cleri eorun-dem decanatuum et totius dioecesis Wla-dislaviensis, suas oppressiones, quas patiun

 















 37



tur a nobilitate et terrigenis eiusdem dioece-sis, in illibertatione eorum ecclesiarum deci-marum, conquesti sunt, hocque etiam fer-me cum lacrimis per ipsos nuncios exposi-tum est, quod dum clerici seu plebani et vicarii ac alii sacerdotes, multifariam per dictam nobilitatem gravati variis gravamini-bus, voluerint aliquando cum iniuriantibus sibi nobilibus occasione quorumcunque gra-vaminum iure experiri et eos ad ius trahere: ipsi nobiles crudelitatem suam in illis exer-cere comminantur et in mortem diffidant, nocendique modos varios excogitant: et mul-tociens in multis clericis talia mala effectu-aliter effecerunt, ita ut multi iam clerico-rum volentes conservare vitas suas, satius censendum duxerunt ferre ab eis patienter has iniurias quibus in dies aftlciuntur, quam pro eis agere; petieruntque ipsi nuntii qua-tenus per ipsum Emum D. Episcopum clero suo provideretur de remedio opportuno et modus daretur salubris, quo possit lpse cle-rus ab iniuriis sibi illatis et inferendis de-fendere se.

 Ipse R-mus D. Episcopus non aliud illis dandum censuit consilium et remedium, quam ut se iure suo, iuxta canonicas sanctiones et statuta provincialia, defenderent, et cum iniuriantibus sibi illo experirentur, omni me-tu et perhorrescentia abiectis,. utque ipse clerus volens experiri iure cum iniuriantibus sibi, fore posset tutus in rebus et vita suis, consulvit, recurrendum ad Capitaneos loco-rum pro vadio inter se et iniuriantes sibi interponendo et vallando. Et quia consue-tum est, dictantibus hoc statutis regni, cau

tionari partes hinc inde volentes vallari in-ter se vadium et difficillime quis plebanorum et quorumvis sacerdotum, praesertim non in-de nativorum, nancisci fideiussores posset, et ideo ipse R-mus, ne res status clericalis et ecclesiarum, quae in tanto periculo ver-satur, deperire possit, succurrendo pro pos-se suo illi, posuit se ibidem pro toto clero suae dioecesis, praesertim eo qui huiusmodi ildeiussores habere non posset, fideiussorem, et cavit pro eo generaliter et specialiter pro qualibet persona ecclesiastica suae dioecesis omni homini pacem servandam, et quod ipse clerus et sacerdotes singulariter singuli in-digentes aliquando vadio vallando per domi-nos Gapitaneos locorum nemini in vita et rebus aliquando nocebunt neque machinabun-tur nocere: et ut quovis alicui plebano sive sacerdoti necessum fuerit vadio, per eos re-curratur ad Acta Consistorii Wladislavien-sis,voluit sua R-ma Paternitas hanc suam cau-tionem fideiussoriam pro toto suo clero ta-liter, ut praemissum est, factam, Actis prae-sentibus inscribi et acticari, et eius cautio-nis suae extractum ex his Actis omnibus illo indigentibus dari loco significatoriae sub sigillo D. Officialis pro tempore existensis Wladislaviensis. Praesentibus Rndis Patri-bus et Venerab. Dominis Iohanne Parzniow-ski praeposito, Marco Żukowski Cantore, Stanislao Lipowiecz vicario in spiritualibus, et Iohanne Wysocki, Math. Ossnieki, Jaco-bo de Cracovia, Thobia Janikowski, Petro Piotrkowski, et Andrea Duclmickfpraelatis et canonicis ecclesiae cathedralis Wladisla-viensis.















X ACTA SYNODI DIOECESANAE, WLADISLAVIAE

Anno 1568

PER STANISLAUM KARNKOWSKI EPISCOPUM CELEBRATAEL.

STANISLAUS CARNCOVIUS,

Dei gratia, Wladislaviensis et Pomeraniae Episcopus universo clero suo, a Deo Patre et Domino nostro,humanaeque salutis auctore lesu Christo gratiam et pacem.



 In tanta rerum omnium conversione, quantam oculis ipsi nostris cernimus, non raro cogitatum est a nobis, qui tan-dem factum sit, ut hic esset in patria nostra rerum status, quem nunc proh dolor, esse vi-demus, et ingemiscimus: cum praesertim tam firma solidaque initio fuissent a maioribus no-stris, cum Beipublicae, tum religioni praeci-pue addita praesidia, ut ea vis erroris et haeresum, perrumpere vix unquam potuisse videretur. Multos etiam alios graves alioquin et prudentes viros, in eadem cogitatione ver-satos fuisse animadvertimus, qui hac de re sententiam familiariter a nobis rogati, etsi multa eommemorarent, pro eo ac erat sensus et ingenium cuiusque, in eam tamen praeci-pue senteritiam propendere videbantur, ut existimarent potissimam fuisse causam horum malorum omnium, depravatos hominum ordi-nis nostri mores: qui cum ab officii religione deilexissent, studiaque instituto suo contraria sequi coepissent, statim non ipsi modo in ma-ximas calamitates sunt prolapsi, verum alios etiam, quibus ad veram veri Dei cultum, et ad omnem honestatem exemplo esse debebant, in similem ruinam traxerunt. Hos tamen, cum ea propius ad anitnum, qui mos noster est, revocare, diligentiusque in tali eogitatiene,

 versari coepissemus, quamvis nec omnino fal-sa essent, quae dicebant et aliqua insuper veri similitudine vestita viderentur, nullam tamen causam existimavimus satis dignam vel fuisse unquam, vel etiamnum esse posse: quamlibet ea vel hominum nostrorum vitio introducta, vel quorumcunque tandem iudicio, esse gravissima putaretur, ut a prisca religio-ne catholicaque fide, cuius apud omnes sa-crosancta semper auctoritas esse debet, vel minima discessio, et ad satanismum inclinatio fieret, quandoquidem christianae fidei ratio, non ab hominis cuiuscumque tandem, sive docti, sive magni persona, quae falli potest et fallere: verum a Dei solius, qui nec falli potest nec fallere, verbo proprie praecipue-que dependet.

 Quod cum certum, constans et aeternum sit; nullo cuiusquam vitio, nullo etiani tempo-rum intervallo, quamlibet longissimo vel tolli potest, vel mutari. Vetus est vox illa ma-gni cuiusdam in lcclesia viri 1): Ex personis fidem probandam non esse, quam etiam pri-mi illi sacrosanctae religionis nostrae duces et antesignani, vera verae Ecclesiae Dei lu-mina, diltgenter accurateque suo tempore ser 1) Tertull. de Praescriptionibus.

 









39

 vasse videntur. Quid enim illi in Caipha scelesto? quid in Iuda proditore, quoad is Apostolus fuit? quid in Nicolao diacono? quid in aliis multis spectarunt? quos vel ex contentione Christum praedicasse 1), vel sua, non quae Iesu Christi sunt 2), quaesivisse Apostolus testis est: quam Dei verbum, quam legem illam aeternae vitae, et lucem illumi-nantem omnes, quicunque tandem Christo no-men ciedissent ? Non eorum personas, non vi-tam, sed doctrinam sibi spectandam esse du-cebant. Quales quales illi fuerunt, eorum vel Dei potius, quod praedicarunt, verbo, citra omnem dubitationem, creditum est; nec prop-ter mores ipsorum, quamdiu perstiterunt in recta Ecclesiae doctrina, quisquam a fide si-bi unquam discedendum, aut novos coetus faciendos, novos magistros accersendos, no-vam doctrinam sequendam esse putavit. Ni-mirum securos faciebat omnes illa Christi sententia 3): „Quae dicunt facite, secundum ope-ra eorum nolite facere." Idem hoc etiam tem-pore ab hominibus nostris factum oportuit, a quibus magnus hic fidei christianae thesau-rus vel in medio caeno vitiorum, mediisque scelerum fiuctibus, vel ipsis etiam portis in-feri tumultuantibus, conservandus fuerat, nec facile prodendus hostibus, nec dandus adver-sario locus maledicti gratia. 4) Non enim expe-dit, fugientes Scyllam in Charybdhn incidere: vel cavendi tetri odoris gratia, eaulas gregis

 relinquere: vel ut domesticum fumum devites, externo algore contabescere, aut imbri se exponere, lenti stillicidii causa. Eerenda mi-nora incommoda, maiorum vitandorum ergo: malaque nostra medicanda, non ipsa unitas, certissima Christianorum nota, prorstts dese-renda fuerat. Quis enim sapiens, detrimen-tum aliquod levius, maxima suae salutis ia-ctura commutaverit ? Peculiare hoc fuit schi-smaticis et haereticis, ut seiungerent se ab Ecclesia, ob vitam a Oatholicis non optime institutam. Nam et Audianum offendebat, quod nonnulli ex Catholicis pecuniam in foe-nus darent, nec uterentur castis moribus 5).

Et Donatistis non  alia separationis causa 1) Philip 1.—2) Philip. 2.—3) Matth. 21.—4) 1 Tim. 5. —5) Niceph. lih. II. cap. 14. Ekscles. historiae.

fuit, quam quod se solos sanctos, reliquos omnes peccatores et sceleratos, esse certo sibi licet falso, persvaserant !). Et Cathari de se magnifice sentientes, vitam aliorum iudicabant suo coetu indignam 2). Et Catha-phrygae, omnes alios prae se impuros esse censebant 3): adeo velum suae divisioni prae-tendebant illi semper vitiosos Catholicorum mores. At hi contra, nunquam discindendam inconsutilem Christi tunicam, nunquam Ec-clesiae unitatem, nunquam fraternam charita-tem et mutuam pacem, vitae causa solven-dam sibi esse putaverunt. Neque enim igno-rabant, nullum esse posse tantum crimen, quod cum schismate vel haeresi posset con-ferii, quodque se maximo scelere obstringe-rent hi, qui Menter et audacter Ecclesiam scinderent, ex eaque partes facerent 4). Mar-tyrii est instar, perferre non optimos fratrum mores, sustinere delinquentes in tolerantia charitatis, in compage unitatis, et vinculo pacis., Interea tamen fatemur non inviti, pec-cata nostra non minimam dedisse occasionem, quam ob rem in nos graviter Deus animad-vertere, poenasque de nobis officii nostri ne-glecti sumere debuerit: quandoquidem non erat vita nostra consentiens doctrinae no-strae, iamque in nobis impletum videbatur illud: 5) „Dicunt enim et non faciunt."

 Posteaquam autem solutus illi sathan dra-co antiquus, 6) et fratrutn nostrorum accusator, in fidem catholicam evertendam, et accer-sendam peMtiem nostram, Deo permittente, incubuit: factum est minimo negotio, ut misce-rentur imma summis, ut esset conversa rerum facies 7), ut Sacerdos esset sicut populus, utque ad has aerumnas veniremus, quibus nunc, proh dolor ! gravissimis premimur. Inde audacia nata, et quidvis agendi libido, inde Sacrorum contemptus ac impietas, quae iam tantas vires sumpsit, ut male feriati quidam homines, audacia in apientiam con-versa, nec locis sacris, nec religioni, nec sa

1) Optatus lib. 2 contra Parmenianum. — 2) Epi-phanius contr, Catharos Haeregi 59. — 3) Orignes libro Periareh. Et Pamfilius in Apol. pro Origene. — 4) Vide Eusebium lib. 6, eap. 34, Histor. Ecclesiast. — 5) Matth. 23. — 6) Apoc. 12.—7) Isaiae 24.















40

 cramentis, nec ipsi Deo pepercerint: cuius majestas, rebus divinis profanandis, Christo-que blasphemando, violata est hactenus, et violatur adhuc impune. Quo fit etiam, ut is reliquerit nos in manu consilii nostri, !) et a nobis recesserit, ideoque simul omnis Eeele-siae decor, omnis ordo, quin et pax ac tran-quillitas fere perierit. Qui doceri debebant, doetorum sibi munus sumpserunt: quos regi oportuit, in rectorum oftlcia involarunt: oves in snos pastores imperium sibi arrogarunt, eisque docendi et pascendi sui rationem, au-dacter tradere non dubitarunt.Alii vero, con-temptis veteribus, novos magistros seqnuti, eorum se disciplinae depravandos potins, quam informandos tradiderunt, praeceptoribus sane pessimis, suaeqne propriae salutis hosti-bus. Sic nimirum, et sal insnlsum conculcari ab hominibus, et zizania coepit ad summum usque crescere: cum viderent omnes, nos qui spiritales esse, et dici volumus, non tam quae Iesu Christi, quam quae nostra sunt, quae-rere 2): et in his temporalibus, vel pa-randis, vel augendis, vel conservandis, omne studium operamque nostram ponere. Ac illi quidem impuri sathanae verbi ministri, cum essent ex eius ludo profecti, qui iam inde ab initio pro sua nequitia, et in Christianos odio, Ecclesiae navem snbversam, et hominum sa-lutem cupit extinctam, e vestigio non secus ac tempestas quaedam in Ecclesiam facto im-petn, hoc operam dederunt, nt perturbatis rebns omnibus, ordineque nostro in odium, invidiam et contemptum apud saecnlares ad-dueto, religionem omnem cnm pulviscnlo, qnod aiunt, e medio tollerent, qnam est po-stea rerum etiam aliarum confusio maxima consequuta. Nam his fundamentis convulsis, quid tandem salvum, quid integrum esse po-test? omnia labascant, omnia concidant, ruant omnia neeesse est.

 Cui malc propuisando, non semel a viris

 magnis quaesita, neque tamen sunt inventa

 remedia: vel quod serius ea quaeri coepta

 sunt, cum jam morbus ferre medicinam non

 posset: vei quod irato Deo frustra tentantur

1) Eccles. 15. — 2) Matth. 5. — Mattti. 13. — Phi omnia. Quare postea quam sumus per Dei gratiam quamlibet iudigni, ad Ecclesiae huius nostrae gubernacula vocati, hoc nobis unum et solum praecipue curae fuit, ut non modo quaereremus quod perierat 1), et errantibus ovibus impleremus Ecclesiae nostrae caulas, verum etiam, ut succisa illa putri amaritu-dinis radice (quae nobis, aliis causis interea praetermissis, multae sunt enim), tot spinas et tribulos produxit, nimirum vita Cleri no-stri ad rationem meliorem revocata, cum Deo tandem rediremus in gratiam, eique, a pec-catis aversi, et ad christianum vivendi mo-dum conversi, dicaremus nos totos, mnnereque nostro sedulo et gnaviter fungeremur. Satis alioqui diu cessatum est a nobis, non sine maximo nostro et aliorum malo: satis priva-tis commodis indultum, satis otio datum. Tem-pus fuit iam nos de somno surgere, opera te-nebrarum abiicere, et armis lucis indui 2). Quod nt faceremus commodius, universum clerum Dioecesis nostrae, legibus quibusdam vincien-dum, et ei certam rationem vivendi, et sa-cramentorum administrandorum modum, quem sequeretur, praescribendum esse putavimus: idque decreto Synodi, quae fuit per nos in Dioecesi nostra, de prudentum virorum con-silio nuper coacta. Inprimis vero auctoritate S. D. N. Pii Quinti Pontificis Maximi, qui pro suo praeclaro, et nnnquam satis laudato erga Remp. Christianam et Ecclesiasticam, studio: iuvandaeque Christi sponsae cura sin-gnlari, nobis ad hanc Ecclesiam instituendis, ut eam primo quoque tempore haberemus, mandaverat. * Oui nos, pro eo ac debuimus, paruimus sane non inuiti. Ac fuit in ea quo-qne de rebus aliis per nos tractatum, quae snnt Actis huius nostrae Synodi perscriptae: cnratnm est enim a Cancellario nostro, ut ordine singula scdberentur, quae gesta sunt. . Hortamur autem omnes Clericos Dioecesis nostrae, qtiandoquidem vident ipsi, quanta nos mala circumsient, quam foedis et horren-dis haeresibus vexetur Ecclesia, quantj sint motus per sathanae ministros in religione et Republica excitati, ut iam tandem male vi-vendi finem faciant, pietatem colant, vitam

1) Lue. 19.—2) Rom. 13.

 















41

 ad exemplum filiorum Dei instituant, officium suum impleant, populo ad honestatem duces sint, soli Deo adhaereant, eumque suis castis precibus et sacrificiis, aegrae huic et squa-lenti patriae nostrae, placatum reddere stu-deant: ut ira sua a nobis aversa, nos ad se convertat, motus istos trauquillet, Ecclesiae quietem concedat, haeresibus finem imponat et laborum consiliorumque nostrorum det felicem exitum.

 Volumus praeterea, ut huius nostrae Sy-nodi constitutiones habeant clerici Dioecesis nostrae omnes: illas legant, ad illas vitam suam, studia docendi populi, sacramentorum-que ministrandorum rationem instituant, nec ab earum praescripto unquam discedant. Illud vero de nobis sibi certo persvadeant: nihil esse in hac fragili et misera vita nostra, quod nobis majorem voluptatem adferre queat, quam si viderimus prompte et alacriter ea, quae statuuntur sequi omnes, vitaque sua et moribus exprimere. Cum enim ad benignita-tem magis propensi, quam ad severitatem semper fuerimus inclinati, vehementer cupi-mus, recti potius et honesti amore, quam ullo poenarum metu, sacerdotes nostros, cae-terosque Ecclesiae ministros, ad officium cou-verti. Quam ut singulis mentem inspiret, De-um precamur.

Constitutiones Synodi Dioecesanae Wladislaviensis.

Quoniam constitutiones huius Synodi ad omnes pertinent, etiam eos, qui vel aetate gravati, vel morbis oppressi, vel aliis occupationibus distracti, non potuerunt ei praesentes interesse, ne quem forte aliquid eorum lateat, de quibus hic deliberatio fuit suscepta, singula eodem, quo gesta sunt ordine, conscribenda, et ad omnium notitiam deducenda esse putavi, ne quis ignorantiam praetendere queat.

Stanislaus Crassinius I. V. Doctor Scholastieus Gnesnensis et eius Reveren-dissimae P. Cancellarius.

 Die XVI Martii, quae habendae Synodo fuit constituta cum, praesto essent omnes, qui de iure, vel de recepto more, eiusmodi conven-tibus interesse consueverunt, nimirum Reve-rendi et religiosi patres, Laurentius Zalinskf Abbas Coronoviensis per se, Oliviensis vero et Peplinensis absentium Mandatarii. Itidem praepositi ordinum Suchoviensis et Lubrane-censis per se. Strelensis autem et Żarnove-censis Mandatarii. Ecclesiarum quoque Ca-thedralis quidem Canonici, Collegiatarum ve-ro nuncii, cum parochis Dioecesis fere omni-bus. Cantata fuit Missa de Spiritu Sancto. Oratio quoque recitata eo quo sequitur, modo.

ORATIO

ANDREAE PLISCII,

LIBERALIUM ACTUM BACCALAUREI,  de forma Statuque Ecclesiae atque deformitate eiusdem, et officio sacerdotali

 Magnum mihi munus ab immortali Deo, amplissime praesul, vosque R, PP. impositum esse video, ut hodierno die vos omnes, quicunque huc congregati estis, ad agendam causam Ecclesiae, intueri et alloqni possim, Nec tamen minus oneris iniunctum mihi esse sentio, cum ego nulla eloqulntia praeditus, et vix uilis literarum

 studiis imbutus, atque in hoc genere dicendi minus exercitatus, in hoc frequentissimo ee-leberrimoque doctissimorum hominum conses-su, verba sim facturus. Quam ob rem magna mihi dubitatio suboritur: et utrum hoc munere gaudere, an potiug contristari debeam, |escius huc atque iliuc mentis incertus agor, vereor-que, cum maximis de rebus orationem habi

 















42

 . turus sim; ne quid cultissimis auribus vestris indignum mihi excidat, quod omnem volupta-tem meam, quam venerabilis ac iucundissimus conspectus vester mihi adfert, omnino per-turbare possit. Sed tantus est amor meus in amplissimum praesulem nostrum, tanta obser-vantia et ndes, ut nihil tam arduum, nihil tam difficile excogitari possit, modo ad eius dignitatem Ecclesiaeque utiiitatem pertineat. quin ego illud omni studio atque diligentia protinus aggredi et exequi contendam: acce-dit adhaec summa vestra, Eeverendissimi Patres, humanitas ac sapientia, quos ego at-tentissime audientes in me ora convertisse video, quibus inducor, ut sperem me a vobis facile veniam impetraturum, si ea, quae ab Amplissimo praesule nostro mihi commendata sunt, licet minus eleganter et ornate, quam hic locus et rei dignitas postulat, explica-buntur. Aggrediar itaque iam causam mihi commissam, bona cum venia vestra, et sicut olim a numine aliquo de re aliqua magna di-cturi, exordiri solebant, ita nunc ego non aliunde ordiar, quam ut eum invocem, qui vos sibi elegit: quem ego supplex oro, ut adesse dignetur in hoc sacro concilio, quod in nomi-ne ejus congregatum est, vestrosque animos inflammet et accendat, quo ferveatis zelo Do-mini, atque mihi donare dignetur, ut dignum aliquid vobis dicere possim quod facile, ut opinor, assequar, si paucis dicam de munere et oificio vestro in Ecclesia Dei. Quod ut planius fiat, ponenda est vobis ob oculos fa-cies et forma primitivae Ecclesiae, ac defor-mitas eiusdem, qualem nunc cernitis, vos modo ut coepistis, benigne me auscultate, quaeso. Saepe ego, Amplissime Praesul, vosque R. Patres, ingemiscere soleo, oculosque offunde-re lachrymis, dum animadverto statum illum primitiyae Ecclesiae turbatum esse et valde concidisse: soletque, mihi idem accidere, quod acciderat senioribus illis Israelitarum, qui re-deuntes e captivitate Babylonica, dum intue-rentur structuram templi, quod reaedificatum erat sub Esdra et Nehemia, illique structurae compararent, quod a Salomone aedificatum, di-rutum iam ab hostibus erat, flebant voce magna. Sic et ego statum primitivae Ecelesiae con-ferens cum statu praesenti, continere lachry

mas nequeo, et abstinere a lamentis, super hac desolata civitate magna, quae illi populo-sae ex adverso collata, nulla prorsus esse apparet. Fuit enim, fuit illa Ecclesia, quae primis temporibus floruit, aedificata velut ci-vitas sancta, ad exemplar illius coelestis Hie-rusalem, sub cuius figura mandatum erat Moysi, ut faciat tabernaculum ad instar illius quod eidem in monte monstratum erat. Quam figuram completam esse testatur Iohannes, dum dicit se vidisse sanctam civitatem Hieru-salem, descendentem de coelo a Deo paratam, sicut sponsam ornatam viro suo. Primum ita-que, ut a fundamento ipso exordiar, ornatis-simum illud tabernaculum, vel potius incly-tissimum templum erat in montibus sanctis, quorum vertices ad coelum usque pertinge-bant, aedificatum. Ac primus quidem mons erat Apostolorum, qui primi anguli fundamen-tum posuerunt, contemptum terrenorum. Sub quorum persona princeps Apostolorum inquit, Ecce nos Domine reliquimus omnia, et se-quuti sumus te, omni onere deposito, quod impedivit iter nostrum. Novimus enim, quod te expeditum, nemo oneratus, sequi potest. Sic et Paulus Apostolus de seipso testatur: Omnia, inquiens, reputavi pro stercoribus, modo ut lucrifaciam Cbristum. Porro secun-dum montem intelligo martyres ipsos, qui to-lerantia tormentorum, et patientia adversorum fundamentum secundi anguli eiecerunt. Hi sunt enim, qui plantaverunt Ecclesiam in sanguine suo, stolasque suas laverunt in san-guine Agni, quos non immerito Ecclesia, lau-des eorum celebrando, victorum genus opti-mum appellat; cum tam ardenti amore essent accensi erga Deum, ut tormenta illa atque ignes non senserint: quia multo flagrantitior ignis ardebat in pectoribtts eorum, qui hunc ignem comburentem corpora illorum, prorsus extinguebat. Tertius denique mons est, docto-res sancti, qui tertium angulum fundaverunt in contemplatione supernorum, hi enim oculis suis nihil cernebant praeter Iesum, nihil co-gitabant, nihil sapiebant quam Iesum, sub quorum persona doctor ilie gentium inquit: Ego nihil iudicavi me inter vos scire, nisi Christum Iesflm, et hunc crucifixum. Quartus autem mons est virginum, quae quartum an

 















43



gulum superaeditlcaverunt super repressione carnalium desideriorum. Hae sunt enim, quae carnem suam crucifixerunt cum vitiis et con-cupiscentiis, membraque sua exhibuerunt ser-vire castitati, sicut decuit fideles servas Chri-sti. Iam vero sic fundato templo Domini, stabant insuper in medio templi in ornatu suo, clangentes tubis, ac praedicantes evan-gelium Fiiii Dei, et exornantes templum illud variis generibus virtutum, ut gemmarum rutilantium.

 Neque eo contenti, muro adhaec fortissimo illud munierunt, Scriptura nempe divina, quae omnia tela adversariorum confringit ac de-struit. Mendacium enim diaboli, quomodo po-test evertere sacrosanctam Seripturam, in qua veritas illa continetur, quae ex ipso Deo Pa-tre ante luciferum genita est, quae portas in-ferorum vastavit, luciferumque praesidem in-ferni ligavit, usque in diem extremum. In no-mine cuius etiam infernorum genu curvatur, non ex amore quidem. sed ex necessitate. Oportet enim victum imperium victoris ferre. Ad extremum autem, ne alimenta quoque de-essent in hac sancta et munitissima civitate Dei, quibus sustentarentur milites Christi, ne deficerent in certamine adversus mundum, carnem, et diabolum, sacramenta, quae verus cibus animae sunt, summa cum pietate san-ctitateque administrabant: quam sanctimoniam atque innocentiam vitae illorum populus de-nique ipse,summa cum admiratione considerans iisdem vestigiis insistebat; tamque pie ac sancte vixit, quemadmodum hodie paucissi-mi in monasteriis vivere solent, cuius rei lo-cuples testis est Cassianus, discipuius divi Chry-sostomi Merito itaque decorem hunc civita-tis huius nobilissimae, multo ante in spiritu praevidens David exclamat: „Gloriosa de te sunt dicta civitas Dei." Haec est enim illa Syon, cujus fundamenta in montibus sanctis; haec est, cuius diligit Dominus portas, super omnia tabernacula Jacob; haec est illa Hie-rusalem, de qua Dominus per Isaiam Pro-phetam dicit: „Steraam Hierusakm per ordi-nem lapides tuos, et fundabo te in saphiris, po-nam iaspidem propugnacula tua, et portas tuas in lapides sculptos." Vere enim portae illae erant in lapides sculptos, cura illi satcti do

ctores introducentes in regnum coeleste er-rantes in via, verbis simul et factis doctri-nam suam illustrabant. Illi ergo, qui intrabant per hasce portas, hoc est, per praedicationem eorum, exemplar vitae illorum habebant ocu-lis suis expositum, veluti sculpturam quan-dam, quam et ipsi factis exprimere conarentur.

 Haec itaque est quam pulcherrima iucun-dissimaque facies primitivae Ecclesiae, cuius tanto magis admirabilis decor appareret, si peritior pictor accessisset, verum a me, ut ab ignobili pictore, si minus eleganter est depi-cta, quid mirum? cum et excelentissimi picto-ris ingenium hic industriaque deilceret.

 Unumquenque igitur eo contentum esse decet, quod illi divinitus datum est atque concessum. Yerum nos, cum iam faciem pri-mitivae ecclesiae spectavimus, consideremus nunc quoque, et cum dolore intueamur, de-foedatam ac ultra modum deturpatam faciem eius, quae olim iucundissima pulcherrimaque apparebat. Intueamur nunc templum hoc in-clytum, quod iam fere in praeceps ruere vi-detur, ac desolationem quandam expectare. Iam iam montes illi, in quibus fundata erat Syon, sublati sunt, aedificata autem est in sanguinibus. Magistratus enim utriusque po-testatis, oblitus comminationis Prophetae, qui . clamat: „ Vae illi qui aediilcavit Syon in san-guinibus, et Hierusalem in iniquitate," non ve-retur propinquis suis vel saltem benemeritis de se tradere curam Ecclesiae. Cum tamen aliqui horum potius sint apti alendis equis, aut canibus, quam pascendo gregi Dominico: eo itaque factum est, ut fundamenta illa prae-dicta, eversa convulsaque sint. Kam in locum Apostolorum successerunt avari homines, qui pascunt semetipsos, et non gregem Domini, qui lac comedunt, lanis operiuntur, et nullam gregis curam habent, quorum avaritiam Do-minus per os Malachiae Prophetae arguit, di-cens: „Quis est in vobis, qui claudat ostium meum, vel accendat altare meum gratuito? Non est mihi voluntas in vobis, dicit Domi-nus exercituum, et munus non suscipiam ,de manu vestra." Porro locum martyrum occu- paverunt ociosi et gulosi, qui noa libant Do-mtno vinum, sed ventri suo; quos non gladius mi coena occidit. In his autem qui docto

 















44



rum Cathedras tenent, non studium sacrarum

 literarum, non contemplatio coelestium viget,

 sed potius cura terrenorum: nam per omnia

 huic mundo conformantur, nihil aliud, quam

 perituras divitias, et honoris humani fastigia

 sectantes. Obscuratum est igitur, ut Hiere

mias praedixit, aurum, mutatus est color opti

mus, dispersi sunt lapides sanctuarii in capite omnium platearum. Filii Syon inclyti ami

cti auro puro, reputati sunt in vasa testea

 opus manuum figuli, qui vescebantur volu

ptuose (delectati antea in verbo Dei) inter

ierunt in viis errorum: qui nuntriebantur in

 croceis, amplexati sunt stercora. Postremo

 autem saturitas panis et vini, et otium co

mes eorum, castitatem illam virginalem su

stulerunt: ita ut omnino sit iam impletum

 illud, quod Dominus per Hieremiam prophe

tam dixit: „Propheta, inquit, et sacerdos pol

luti sunt, et in domo mea inveni malum." Non

 solum autem fundamenta templi eversa vide

mus, sed ipsum etiam omni ornatu suo privatum. Nullus aniplius timor Dei, nulla pie

tas sactimoniaque vitae in plebe apparet,

 omnes in viam suam declinaverunt, simul in

utiles facti sunt, non est qui faciat bonum,

 non est usque ad unum. Sed et murus templi

 ab hostibus invasus est, dissipaverunt enim legem Domini, iuxta testimonium Psalmistae,

 pseudoprophetae, qui erraverunt ab utero ma

tris suae Ecclesiae, et furore correpti sunt

 serpentino, et aspidis surdae obturantis aures

 suas a voce incantatoris incantantis sapienter, atque iidem ipsi alimenta de templo Dei sub

trahere nituntur. Saeramenta impie blasphe

mantes, ac velut instituta vana hominum, et

 non Spiritus sancti, nefarie subsannantes. Itaque nunc iacens moesta Ecelesia, utique

 ad Dominum levat oculos suos, et ad synagogam impiorum inquit: Ne laeteris super

 me inimica mea, quia cecidi; consurgam, quum

 sedero in tenebris; Dominus lux mea est,

 iram Domini portabo, quomam peccavi donec

 causam meam iudieet. Educet me in lucem,

 videbo iustitiam eius, et aspiciet inimica

 mea, et operietur confasione, quae dicit: UM est Dominus Deus tuus? oculi mei videbunt

 eam, nunc erit in conculcationem ut lutim

 platearum. |Ianc igitur habes, Amflissime

Praesul, vosque Rev. PP. formam et quasi faciem depictam Ecclesiae praesentis, tur-piter defoedatam deformatamque. Quapro-pter nunc iam videte, quid vobis agendum sit, si vultis nt pristinus decor restituatur illi. Oportet itaque, R. PP. ut non otio luxui-que vacetis, dum in tantis angustiis positam animadvertitis Ecclesiarn Christi. Standum equidem vobis est in medio templi cum tu-bis, quibus clangere debetis, et hostem dia-bolum a castris viventis Dei propulsare. Praedicandum est Dei verbum, instandum opportune, importune; arguenda vitia homi-num, refellendi errores nostri. Non solum autem dextris tubas tenere debetis, verum etiam oportet, ut vestimentis vestris candidis induamini. Non enim verbi cibo solum pa-scendus est grex, sed etiam exemplo, quod magis incitare solet homines ad bene hone-sfceque vivendum. Indui itaque vos oportet fide, charitate, sobrietate, castitate, iustitia, prudentia, scientia, coelestiumque desiderio et amore. Primum autem fides requiritur in vobis, nam iidelem et prudentem quaerit Do-minus servum, quem praeficiat familiae suae, ut det illi cibum in tempore. Porro qui fide-lis fuerit, hunp constituet ille super omnia bona sua. Charitatem quoque ferventem am-plecti debetis, et imitari sanctissimum illum virum Moysen, qui tanta charitate populi fla-grabat, ut oraverit Dominum, quo potius ipsum deleat de libro vitae, quam populum Israeli-ticum in deserto perdat. Sit et unusquisque vestrum, cui commissa est cura animarum, pro earum salute, nec supplicia recusare, nec mortem metuere debet. „Bonus enim pastor, inguit Christus, animam suam dat pro ovibus suis." Sobrii denique ut sitis, audite hac de re monentem vos Christum. „ Attendite, inquit, ne forte graventur corda vestra crapula et ebrietate, et curis huius saeculi." Quod idem et in veteri lege secerdotibus mandatum fuit, ut testatur Levitici caput X, ubi iubentur Aaron et filii eius ne bibant vinum, et omne quod inebriare potest, quando ingressuri es-sent tabernaculum testimonii, ne forte morian-tur. Sed quid de castitate dicam, sine, qua ne nominari quidem verus sacerdos potest: idcirco et Christus Apostolis hanc inprimis

 









45

 servare praecepit, cum inquit: „Sint lumbi ve-stri praecincti, et lucernae ardentes in mani-bus vestris." Lucernae in manibus nonne iu-stitiae opera sunt? quorum utique fundamen-tum castitatem esse voluit Christus, cum mandat, ut lumbi prius, in quibus vis gene-randi est, balteo castitatis praecingantur. Nihil autem hic causae est, quod quis ad legem veterum confugiat, in qua licitum erat sa-cerdotibus contrahere matrimonium. In lege enim veteri, quia sola tribus Levi, et Domus Aaron sacerdotalis erat, caeteris vero pro-hibitum fuit hoc fungi officio, idcirco ne Le-vitarum genus, in paucis conclusum, cito de-ficeret, per connubia necessario reparandum erat. At nunc non carnis successio quaeri-tur, sed spiritus; translatoque sacerdotio a tribu Levi ad tribum Iuda, hoc est, ad Christum: quicunque christianus est, nisi uxo-ri alligatus fuerit, in sacerdotem eligi potest. Quod si autem et illis priscis dictum est: ,,Mundamini, qui fertis vasa Domini," quanto magis id vobis novae legis sacerdotibus conve-nit, quibus quotidie non solum ferre vasa Do-mini moris est, sed etiam ipsum Dominum ma-nibus gestare, oreque sumere? Iustitiam ad-haec, quam alios docetis, oportet ut ipsi pri-mum opere impleatis, ne aliis praedicando bona, ipsi reprobi efficiamini. Sed non minori curae vobis esse debet, ut omnem scientiam Scripturarum necessariam vobis, pro virili edi-scatis; sine qua nec vosmetipsos recte ab adver-sario tueri potestis, nec alios vitae doctrinis com-mode instituere. Quinimo, si hanc contempse-ritis, indigni sacerdotio existimabimini, dicen-te Domino per Oseam Prophetam: „Quia tu scientiam repulisti, repellam et ego te, ne fungaris sacerdotio mihi." Postremo autem et contemptores praesentium esse debetis: nam si vultis Ohristum imitari, oportet ut pau-pertate gaudeatis. Sed ne in veteri quidem lege Levitis data erat possessio in tribubus, ut scirent in coelo, non in terra sibi esse possessionem quaerendam, dicente Domino ad Aaron: „In terra nihil eorum possidebitis, nec habebitis partem inter eos. Ego pars et haereditas tua in medio filiorum Israel." In novo autem testamento Apostolis et eorum successoribus praeceptum est, ut non  possi deant aurum neque argentum   in zonis suis. Quid eftim sacerdoti cum divitiis, si illius Do-mini servus est,   qui  non  habuit  in   terra, ubi caput reclinaret suum?   Domini, inquam, in stabulo geniti, in praesepio positi, in cruce nudi. Mhil denique in hoc saeculo quasi suum possidentis: non quia non licuerit ei frui omni-bus, si voluisset, cum esset omnium Dominus, sed ut ostenderet opus ei non fuisse terrenis divitiis, qui ad coelestes thesauros aspiraret. Haec   igitur, haec   inquam Rev.  Patres servare  vestri officii est.   Sed iam  tempus est me contrahere vela: vereor enim ne pro-lixitate   orationis meae,   vestras patientissi-mas aures offendam,   quare consulto alia, in tanta praesertim brevitate temporis, praeter-mitto.   Vos saltem E. PP.  breviter hie no-mine totius  Ecclesiae   obsecro  atque obte-stor, ne sic ultra in utramque, ut dicltur au-rem dormiatis  in ovili dominico,  praesertim tam saevis lupis grassantibus,  qui hactenus, proh dolor, vobis inspectantibus, libere gre-gem Domini diripuerunt, nescio an quoquam vestrum defendente. Moveat iam tandem vos aliquando pressura atque angustia Ecclesiae Ohristi,   misereat  vos gregis  illfus dispersi. Non deest vobis dux, quem sequamini, non denegat operam suam, non occultat se in tene-bris, sed est veluti lucerna  (absit modo su-spicio adulationis) accensa super candelabrum. Hunc igitur ducem sequuti,   arma et scutum apprehendite, defendite Ecclesiam, quam Chri-stus pretioso sanguine suo  acquisivit ab in-sultu hostium.   Tu autem Pontifex vigilan-tissime, qui optimi ducis officio fungeris, vi-de, rie  quis  ignavus miles  te  sequatur, sit illud inflxum  animo  tuo: Bonum principem utentem malis ministris, malo principe uten-te bonis mihinistris,  multo deteriorem  esse. Mone itaque tuos cooperarios ut vineam soli-citius excolant, et abiiciant  opera tenebra-rum, et tilii lucis fiant, ut lux eorum italuceat, quo videntes homines bona opera eorum, glo-rificent Deum Patrem, qui in coelis est. Quod tu dum praestiteris, certo persvasum habeto, cum   omnibus hisce cooperariis tuis, pro ia-bore et certamine  a summo Principe pasto-re Christo recepturum mercedem immarces-sibilem, hoc est, gloriam beatitudinis sempi

 









46

 teruae. Nostri autem interim officii erit, orare Deum Patrem,ut per dilectum Eilium iuum his malis modum statuat, nos liberet, turbas ex ordine christiano tollat; tranquillitatem et pa-cem sanctae Ecclesiae Catholicae redueat: aversos ab ea convertat; subversos a falsis prophetis in viam veritatis redueat, ut omnes unauimes in sanctitate et iustitia serviamus illi cuntis diebus vitae nostrae. Amen.

 Perfecto sacrificio, cum R-mus Dominus Episcopus ad altare summum accessisset, sa-cro vestitu ornatus, statim eo praeciuente cau-tatum est ab omnibus: „Veni Oreator Spiri-tus." Cumque postea suo quisque loco consedis-set, lectum est episcopale mandatum per Can-cellarium eius E-mae P. quo ad Synodum vo-cabantur Dioecesis huius Praelati, et dominici gregis pastores. Simul fuit inquisitum, num adessent, qui erant vocati. Producta sunt etiam absentium mandata, et excusationes al-latae. Mandatum vero B-mi Domini sic habet:

 Stanislaus Carncovius Dei gratia Episeo-pus Wladislaviensis et Pomeraniae, Univer-sis et singfdis Abbatibus, Prioribus, Praepo-sitis, Decanis tam Collegiatis quam Rurali-bus ecclesiarumque Parochialium Rectoribus, Monasteriis et Conventibus, ac aliis qui Sy-nodo nostrae episcopali de iure, vel consue-tudine interesse eonsueverunt et debent, Sa-lutem in Domino. Postquam ad regimeu Ecclpiae Wladislaviensis, licet immeriti, cooptati sumus, sedulis cordis nostri medita-tionibus pulsabamur, ne in aliquo functioni nostrae deesse videremur, sed ut primo quo-que tempore Synodum Dioecesanam de mo-re eogeremus, in qua et vultum pecoris no-stri coposcere, grexque sui pastork vocem audire posset, et ex praescripto sacrorum Oanonum et Statutorum Provincialium de re-formandis Cleri et universi gregis ipsius moribus, ac removendis in universum omni-bus scandalis, propter quae iram Dei in nos tantopere effusam esse cernimus, aliqua iniri ratio valeat. Cupientes igitur in hoc primo nostro ai Ecclesjam ipsam Wladislaviensem aditu, propositum nostrum in effectum dedu-cere nacta praesentis temporis occaione,

 cum alioqui propter varias Reipublicae oc-cupationes, quibus distineri cogemur, aliud tempus commodius ad celebrandam ipsam Synodum, nos habituros minime speraremns, Synodum ipsam Dioecesanam communicato Venerabilium Pratrum nostrorum, Praelato-rum et Canonicorum consilio, ad diem Mar-tis, alias feriam tertiam post Dominicam,, Be-miniscere" proximam, hic Wladislaviae indi-cendam decrevimus, prout in Dei nomine in-dicimus praesentibus. Quem quidem locum et diem eidem Synodo Dioecesanae cele-brandae, vobis universis et singulis, ad quos praesens nosterprocessus dirigitur,terminope-remptorio praefigimus et assignamus, vobis-que in virtute sanctae obedientiae et sub excommunicationis et synodali poenis manda-mus, quatenus in loco supradicto, pro die et tempore designatis, vos personaliter ad Synodum ipsam celebrandam sistatis: prae-cepta et mandata nostra tum alia, quae ad reformationem morum. et correctionem vitio-rum pertinebunt, audituri. Certificantes omnes et singulos, quod sive iu dicta Synodo com-parueritis sive non, nos nihilominus dante Do-mino, in ea eelebranda procedemus, contu-macia vestra in aliquo non obstante. Datum Wladislaviae, XIV die, mensis Februarii, Anno salutis humanae millesimo quingentesi-mo sexagesimo octavo. Nostro sub sigillo.

 His ita gestis, Beverendisimus Dominus Episcopus ad Clerum universum suae Dioe-cesis graviter, diserte prolixeque verba fecii Cuius oratio tam fortis fuit et efficax, ut et corda multorum emolliverit, et lachrymas non paucis excusserit. Vidisses tum crebros sa-cerdotum gemitus, crebra suspiria, et novos quosdam motus animorum. Fuit enim iucun-dissimum illud piis omnibus spectaculum, pa-storem suum coram cernere in publico Pei ministrorum coetu de officio suo et ipsorum prudenter, graviter, pieque dissereptem, et CJerum suum, cum ad colendam pietatem, tum ad ea diligenter servanda, quae sunt muneris ipsorum propria, paterne serioque adhortantem: cuius lachrymae toties obortae, et fietu vox saepe interclusa, testimonio fuit omaitras, quam serio Ecclesiae Dei prospe

 















47



ctum cupiat. Nihil enim se magis in hac mi-sera fragilique vita sua optire declaravit, quam ut religionem christianam in sua Dioe-cesi conservare, et catholicam in ea fidem maiora indies augmenta sumere, maioribus-que accessionibus ornari videat. Proposuit autem nonnulla in Synodo tractanda, idque brevissime. Quamvis enim afferri multa po-terant, ne tamen lerus in ipso statim ini-tio eorum multitudine obrui videretur: tria potissimum deiegit veluti futurorum omnium auspicia, de quibus tum agi voluit, nimirum, de professione fidei catholicae facienda: de obedientia S. D. Nostro praestanda, et haeresibus quatenus eae damnatae sunt a sancta Synodo Tridentina, condemnandis, de-que Seminario clericorum apud Cathedralem ecclesiam instituendo. Hoc, enim praecipue spectabat in indicenda Synodo; non tam ut gravaret clerum nova praeceptorum multitu-dine, quae per se molesta est et odiosa, quam ut vultus et ora pastorum sui gregis coram intueri, eosque publice affari, et ipsorum of-ficii admonere posset: utque traderet breviter nonnulla, quae ad munus ipsorum maiore cum fructu sustinendum pertinere viderentur. Haec igitur deliberationum capita, postea quam cle-rus expendisset diligentius, nullo negotio itum est in eam sententiam statim ab omnibus, gerendum Episcopo suo morem: et quae di-cta fuerant, ad rem esse conferenda: cum praesertim non defuerint etiam qui dicerent, reperiri posse huius quoque ordinis nonnullos, qui quamlibet fructibus sacerdotiorum huius dioecesis gauderent, nullis tamen essent sa-cris Ordinibus initiati, nec se pro clericis pu-blice gererent, nec essent per omnia Catholi-ci. Quod usque adeo non lateret haereticos, ut iactarent etiam hi nonunquam publice, esse inter nos schismata, nec eadem sentire nos omnes et credere. Offendi etiam Catholicos, cum eos, qui novationibus se dediderunt et Ecclesiae adver|ptur, commodis illius nM-lominus frui vident. Itaque postulabat hoc ipso-rum officii ratio, ut qui praesentes adfuerunt, et fidem publice profiterentur, et se catholi-eos esse, catholiceque de capitibus Ohristianae religionis sentire deelararent; et eam quam de-bent obedientiam S. B. Mostro, praestarent.

 Seminarii vero institutio tam fuit ne-cessaria, quam quae unquam maxime: cum nulla superesse videretur hoc tempore alia rei ecclesiasticae iuvandae retinendaeque incoruptae fidei certior et magis expedita ratio, quam si praesto semper essent, quo-rum opera in Ecclesia regenda Episcopus uti queat. Qui quoniam tantae populorum multitudini gubernandae, unus sufficere non potest, aliorum praeterea et quidem bonorum doctorumque adminiculis indiget; ut autem tales habeat, utque non desint quos in partem solicitudinis vocet, quibus etiam pascendum Ohristi gregem recte commendet: Seminario clericorum opus est. Cui fundando et insti-tuendo Eeverend. Dominus Episcopus, quam-libet multis et gravibus sumptibus premeretur, de facultatibus tamen mensae suae prospici curavit, et sexcentos florenos annuos ex cer-tis reditibus conferre promisit, assensu Vene-rabilis Oollegii sui accedente; ut autem plus esset nervorum et maior pecunia conflci pos-set, usus est ad eam rem Abbatum quoque auxilio, quorum nemo fuit, qui non libenter et alacriter huic operi pio statim pias ma-nus afferret. Videbant enim quicquid esset natum in hoc regno sectarum et .haeresum, totum id ab infectis scholis promanasse; ad quas extinguendas, et ad fontem hunc ama-ritudinis primo quoque tempore obturandum, necessarium fuisse scholas alias Catholicas institui, unde cum res postularet, verbi Dei et sacramentorum ministros, ecclesiarumque pastores, Episcdpo petere liceret. Quare Ee-verendis et religiosis Dominis Coronoviensi, Olivensi, et Peplinensi, Abbatibus, haee pen-sio, de omnium sententia ipsis* etiam assen-tientibus fuit imposita: ut singuli quotannis centenos iloreps numerarent in usum Semi-narii. Reliqui vero tres Praepositi in Pome-rania, nimirum Carthusiensis, Żarnovecensis, et Żuchoviensis, omnes simul, centum flore-nos annuatim conferrent. Quoniam vero non idem solet esse perpetuo rerum status, ac fit persaepe, ut quae bene coepta sunt, progres-su temporis languescant: nec eum, quem oporteret, quique Mt propositus a prinapio exitum consequantur. Ut haec igitur episco

 











palis pecuniae attributio certa sit, et ad suc-cessores transeat, placuit omnibus, quin et ipsi Reverendissimo Domino. impetrata pri-mum approbatione sanctae Sedis Apostolicae, ckusulam hanc de praestandis sexcentis flo-renis in usum Seminarii, Episcoporum iura-mento inscribi: ut quicunque postea Reve-rendissimo Domino succederent, ad nume-randam summam praefatam tenerentur. Te-nor autem praetactae clausulae, in eum mo-dum se habet.

 Ad haec, Seminarium ministrorum Eccle-siae synodali decreto apud eandem eccle-siam meam, pie ac necessario institutum, cum omnibus ejus personis, iuribus, bonis, proven-tibus, rebusque caeteris, quae de mensa quo-que episcopali, ac alias undecunque ad illud vel iam deputatae sunt, vel in posterum de-putabuntur, ac quomodolibet pertinent, omni modo et ratione salvum tuebor et promove-bo, sic me Deus adiuvet.

 His itaque perfectis, et hac omnium egre-gia voluntate cognita et explorata, statim Reverendissimus Dominus Episcopus, actis Deo gratiis, qui hanc omnibus mentem con-cordem inspirasset, primus omnium ad alta-re maius, publice fidem Catholicam est pro-fessus: quem secuti sunt postea Abbates, et eorum Mandatarii, ecclesiae quoque Cathe-dralis et Collegiatarum Canonici, cum absen-tium nunciis atque Parochis. Caeterum iidei professio quae tum facta est, sic habet:

 Oredimus et confltemur, utriusque Testa-menti Scripturas, esse sacrosanetas et divi-nitus inspiratas. Articulos fidei, qui conti-nentur in symbolis Apostoiorum et Concilii Nicaeni, et Constantinopolitani primi: nec non omnia, quae de fide superioribus oecu-menicis Conciliis: et novissime in sancta Sy-nodo Tridentina definita sunt, firmissime am-plectimur et tenemus. Sacrorum vero libro-rum canonem eum agnoscimus et credimus, quem eadem sancta Synodus declaravit et confirnmvit, nec ad illoram interpretationem privata nitimur prudentia, sed eum sensum et expositionem retinemus, quem unanimis consensus Patrum, et communis Ecclesiae Ca-tholicae usus docuit et tradidii  Tradifciones

 sine scripto ab Apostolis acceptas, vel a pri-scis Ecclesiae Patribus scripto comprehensas et continua successione in Ecclesia Catholica conservatas, tanquam vel oretenus a Christo, vel a Spiritu sancto dictatas, suscipimus et veneramur. Insuper de septem Ecclesiae sa-cramentis, in primis autem de augustissimo Eucharistiae Sacramento et Missae sacrifieio, caeterisque dogmatibus adversus haereses his temporibus exortas, cum eadem sancta Syno-do Tridentina sentimus et credimus, damnan-tes et detestantes omnem haeresim, quam eadem sancta Synodus damnavit atque ana-thematizavit. Postremo Sanctam Romanam Apostolicam omnium Ecclesiarum matrem agnoscimus: et beatissimo Domino nostro Pio Quinto Pontifici Maximo, eiusque successo-ribus debitam in Christo obedientiam exhibe-mus, et exhibendam profitemur.

 Admoniti postea fuerunt Parochi, si quid vellent, vel si qua difficultate eorum Eccle-siae premerentur, ut in medium afferrent, da-turos esse operam eos, qui tum praesentes adessent, ut pastores intelligerent, ipsorum rationes sanctae Synodo cnrae esse. Qui res-ponderunt: Habere se quidem non pauca, ve-rum ea subito explicari non posse. Quare pe-tebant deliberandi potestatem sibi concedi: quod factum est. Ittssi sunt enim postero die praesto adesse omnes, et ea scripto mandare quaecunque ad iuvandas ipsorum Eeclesias pertinere putassent. Atque hic fuit huius diei Actus.

 Die XVII Martii cum Parochi omnes et Clerus reliquus convenissent, suoque loco Re-verendissimus Dominus consedisset, indica-tum est illis, ut ad eos sua gravamina scripto referrent, quibus ea cura fuit a sancta Sy-nodo commendata. Ifeque dubitarent quin essent omnia bona fide ad Paternit. Suam re-laturi. Dabit autem Reverendis. Dominus operam, ut, quoad eius fieri possit, prospi-ciatur omnium iniuriis.

 Est praeterea significatum, quandoquidem interest omnium, qui curam gerunt populi Dei, ut rationem tradendae Oatholicae doctri-nae teneant, ne forte, quod absit, pro pisce serpentem, et pro mo scorpionem parvulis









49

 panem petentibus porrigant 1); daturum esse negotium Keverendissimum Dominum viris aliquot piis et doctis, ut certam formulam con-ficiant, quam ParocM omnes in docenda ple-be sequantur: ita tamen, ut a praescripto Ca-techismi Romani nequaquam discedant, sed inde petitam doetrinam verbis planioribus et succinctioribus in Parochorum gratiam expli-cent. Edentur quoque Constitutiones Synoda-les, ubi conscriptae fuerint, in quibus prae-scribetur et vitae degendae ratio, et admi-nistrandorum Sacramentormn modus, et alia nonnulla curae pastorali necessaria.

 Quoniam vero multis persaepe in hac Dioe-cesi negotium ab his qui Romae sunt, exhi-betur, et levibus quandoque de causis iidem iili ex provincia evocantur: quo fit, ut eorum eeelesiae pastoribus interea destitutae quo-rumvis tam haereticorum, quam vicinorum nobilium sint iniuriis opportunae, designati sunt viri quatuor ex collegio Cathedralis ec-clesiae, quorum nomina Reverendissimus Do-minus commendabit S. Domino Nostro 2), et eos ornabit suo testimonio, petens ut eis, cum res postulaverit, tam ex urbe, quam a nunciis in provinciam missis, causae ecclesiasticae Dioecesis huius non modo cognoscendae, ve-rum etiam fmiendae committantur.

 Petivit etiam Clerus universus, ut Reve-rendissimus Dominus in his literis, quas pri-mum in Urbem dabit, supplicet S. Domino Nostro, quo rationem tamen illius habeat, nec eum Tridentini Concilii vinculis in his tene-ri velit, quae ad pluralitatem sacerdotiorum et personalem residentiam pertinent, vel certe necessitatibus ipsorum eo modo qui magis commodus videbitur, provideat. Is est enim Dioecesis huius status, ut singulis in hac bo-norum ecclesiasticorum accisione, et summa novatorum quidlibet agendi licentia, unum sacerdotium ad vitam honeste et cum digni-tate sustinendam, nequaquam suffecerit. Est praeterea hoc tempore (quod res ipsa loquitur) omnium iMuriis Clerus expositus. Multorum enim fractus tenentur a malae fidei possesso-ribus multi  sunt quoque ab haereticis inter 1) Mattn. 7. Luc. 11. — 2) Sess. 25 c. 10. Trident. Coneilii.

versi, et ad impietatem ipsorum propagandam conversi: multorum iustum precium negatur, et nonnisi post graves labores exhaustos, et multas difficultates superatas, id demum solvitur, quod fundi domino collibuerit. Quo ilt, ut plerisque sacerdotibus desint alimenta necessaria: tantum abest, ut aliquid supersit, quod auferri debeat.

 Quod se R-mus D-nus et sponte sua, et Cleri precibus adductus, diligenter facturum promisit, videt enim in quantis difflcultatibus Dioecesis haec illius versetur, et quanta sa-cerdotum penuria etiamnum laboret, periculum ut sit nisi legum severitatem S. D. Nostri clementia temperaverit, ne desint non inulto post (ut nunc est eorum omnium in deterio-rem partem inclinatio) qui ad sacerdotium promoveri velint. Et hoc est, quod cupiunt haeretici. Sic enim gubernatoribus sublatis, atrocius atque violentius circa Ecclesiae nau-fragia grassarentur.

 Fuit etiam constitutum, ut omnes et sin-guli benefieiorum, praesertim vero curatorum possessores, qui iam a multis annis gaudent fructibus sacerdotiorum, in illis autem non re-sident, nec sacris sunt initiati, Parochiae ve-ro ipsorum illis negligentibus variis erroribus sunt contaminatae, per processum, quem vo-cant, publicum, etiam per affixionem huiusmo-di processus ad valvas ecclesiae Cathedralis Wladislaviensis, auctoritate R-mi D-ni Epi-scopi monerentur, quatenus infra tempus, arbi-trio eius R-mae D-ni statuendum, isti tales, maioribus sacris ordinibus se insigniri procu-rarent, et ad residentiam in suis beneficiis redirent, nisi duriores poenas canonicas, a iure contra tales statutas, experiri malint.

 Insuper constitutum fuit, ut ab omnibus beneficiatis, qui huic Synodo Wladislaviensi non interfuerunt, et quicunque deinceps, ad quaecunque beneficia ecclesiastica institui de-berent, exigeretur et in effeetu praestaretur professio fidei orthodoxae, sub poenis contra recusantes, arbitrio Episcopi pro tempore exi-stentis, aut sui Vicarii Oifieialisqtte generalis Wladislaviensis, statuendis.

 His absolutis, peraetisque Deo gratiis, Clerus Dioecesis huius, solenni benedictione aceepta, dimissus: et ad sua quisque redire,



 









50

 proque pastore suo Deum precari iussus est. Et haec fuit sanctae huius Dioecesanae Sy-nodi periodus. Sit Iesu Christo Servatori gloria.

 Idem qui supra Stanislaus Crassi-nius I. V. Doctor, et Eius Reverendis-simae Paternit. Cancellarius.

 Acta sunt haec in Choro ecclesiae Cathe-dralis Wladislaviensis, anno, die, quibus su-pra. Indictione undecima. Pontificatus S. D. N. et Domini, Domini Pii, divina providentia Papae Quinti, anno tertio: Praesentibus Re-verendis. Dominis, Laurentio Zalinski Abbate Coronoviensi ordinis Cisterciensis, nec non Io-sepho Conarzewski iuris Pontificii doctore Wladislaviensi, Valentino Curzborski Pome-raniae Archidiacono, Stiborio Krzikowski scholastico, Stanislao Sezawienski, Andrea Naramowski, Andrea Blinowski, Casparo Hannovio I. V. doctore, Petro Visczelki, Martino Gosticzki I. V. doctore, Alberto Bo-ruhowski, Ioanne Piotrowski et Sylvestro Roguczki medicinae doctore, praelatis et ca-nonicis Wladislaviensibus, Hippolyto in Lu-braniecz Canonicorum Regularium S. Augu-stini, et Georgio ab Heden Monialium Prae

monstratensium in Zukow praepositis, multis-que aliis praelatis, tam religiosis quam saecu-laribus, tunc in sancta Dioecesana Synodo in Spiritu sancto legitime congregatis.

 Et ego Simon Stanislai de Covalevo Cle-ricus Gnesnensis Dioecesis, publicus auctori-tate Apostoiica et in Archio Curiae Romanae descriptus Notarius, quia dictarum Constitu-tionum promulgationi, aliisque omnibus et sin-gulis praemissis, dum sic, ut praemittitur, coram praefato Reverendissimo in Christo Patre ac Domino Dno Stanislao Carneovio Wladislaviensi et Pomeraniae Episcopo, ac Dioecesana Wladislaviensi Synodo, et per ipsum Dominum Episcopum agerentur et fierent, una cum praenominatis testibus prae-sens interfui: eaque omnia et singula sic fieri vidi et audivi. Ideo de mandato quoque ipsius Domini Episcopi, exinde praesens publicum instrumentum confeci, et in hanc publicam formam redegi, ac me huic subscripsi signo-que et nomine meis solitis et consuetis una cum impressione sigilli ipsius requisitus, con-signavi in fidem et testimonium omnium praemissorum.

CONSTITUTIONUM WLADISLAVIENSIUM PARTIS PRIMAE

TITULUS I.

Constitutiones Synodales Ecclesiae et Dioecesis  Wladislaviensis.

 uod Mcuit nactenus maioribus nostris, ut in Synodis nuda praeeepta Clero suae Dioecesis proponerent, quae ab illo cum ipsiusmet, tum populi recte institu-eadi causa diligenter accurateque servari vellent, idem et nobis licere arbitramur: nec omnlum quae statuuntur, rationem esse red-dendam. Delicata est enim illa obedientia, quae praeceptorum causas investigat, et quo-raa rationem ignorat, his veluti levioribns violandis culpam nuliam in esse persuasum

 habet. Ne cui tamen pro imperio agere, vo-luntatemque pro ratione afferre videremur, neque sint, qui ita statuant iubere nos tantum non etiam docere, nonnihil hoc tempore ab usu pridexn recepto deflectendum, et aliam, edendis Dioecesis nostrae Constitutionibus, imm nobis insistendam esse duximus; nimirum ut ittjs promulgandis, adderetur nonnunquam ratio, verbis, quoad eius fieri possit, brevissi-mis. Nam ita demum speramus fore, ut ea memoriae sacerdotum tenacius haereant, quae















51

 tradimus et celerius non absque fructu in opus exeant. Quin etiam prospectum hac ratione voluimus Parochis rudioribus, et re-liquis Dioecesis nostrae Clericis: qui, cum libris non abundent, his nostris legendis non parum adiuvari poterint, et certum obeundi sui muneris, quo fungitur quisque, modum te-nere. Quam ob rem omnia, et quidem brevis-sime, sumus complexi: quae vel ad vitam ipsorum informandam, vel ad populum insti-tuendum, vel ad tradendam Catholicam doctri-nam vel ad ecclesiasticos ritus conservan-dos pertinent: nihil ut sit necesse, clerum nostrum longius ea petere, maioremque in illis conquirendis laborem sumere. Ut autem ordo servetur, primum omnium a Canonicis eeelesiae nostrae Cathedralis exordium su-mendum esse putavimus.

TITULUS II.  De Canonicis et eorum officio.

yuoniam primi sunt post Episcopum Ca-nonici ecclesiae Catbedralis, et aliarum infe-riorum: prima quoque cura ipsorum et praeci-pua esse debet, ut suo nomini respondeant. Et cum disciplinae ecclesiasticae retinendae causa sint Cathedralium ecclesiarum collegia instituta 1): etiam atque etiam Canonici vi-deant, ut disciplinam conservent, quam tuen-dam susceperunt: sicque in omnes partes ocu-los convertant, nihil ut sit inter eos quod fer-ri non debeat, quodque disciplina ecclesia-stica cohiberi oporteat. Sicut autem primi stlnt post Episcopum, praestantque dignitate sacerdotibus caeteris, ita exemplo doctrina-que sua praeuceant aliis, eisque ad pietatem et vitam cum honestate transigendam, duces sint. Non vulgaris est illa Nepotiani laus, qua is celebratur hucusque ab Hieronymo, quod non maius, non minus negligebat offi-cium, ut ubicumque eum quaereres, inquit, in ecciesia invenires.

 Videant etiam, ne peccata maneant im-punita, neve iisdem de rebus alii plectan-tur, alii ne appellentur quidem, sed in deli-ctis vindicandis servetur aequabilitas, cum lex

 non personas attendat, sed personarum facta. Meminerinteius, quod scripsit propheta: „Ap-prehendite disciplinam, ne quando irascatur Dominus, et pereatis de via iusta" 1), quod-que Paulus monens scribit Hebraeis 2): In disciplina perseverate, quam, qui ferre non possunt, eos nothos, et non filios esse profi-tetur. Ea vero disciplinae ratio ad vitam Ca-nonicorum maxime pertinet.

 Tenentur autem Canonici Episcopo in rebus Ecclesiae necessariis adesse consilio suo: qua in re, doctrina praecipue versatur. Itaque, ne inania sint eorum consilia, exer-ceant se diligenter in legendis sacris literis, et in Canonicis legibus, et in observanda pu-blica Catholicae Ecclesiae praxi. Nam ubi multa sunt prndentiaque consilia, ibi multa salus est. Nec possunt alii consulere melius et fidelius Episcopo sup, quam, qui sunt eius-dem corporis membra, domestici et alumni Ecclesiae. Est vero ad recte consulendum necessaria prudentia, doctrina, et benevolen-tia, sine quibus, manca et imperfecta sunt consilia 3). Nam et Moyses non alios ascivit sibi consiliarios, quam sapientes, gnaros, pro-batae conversationis, et nobiles. Speeiosum est enim, a presbyteris cognoscere consilia: quibus dicitur: Accipite disciplinam meam, et non pecuniam: doctrinam magis, qupn aurum eligite 4).

 Sed et iura, privilegia, libertates ecclesia-rum, atque adeo totius Dioecesis servare tuerique Canonicorum interest, quandoquidem custodes sunt immunitatum illius omnium. Quamobrem excutiant diiigenter Archium ec-clesiae suae, privilegia omnia conscribant, in-dices conficiant, libellos actionum et nominum sive debitorum, ad quaecunque pia loca per-tinentium, in promptu habeant, quibus cum res postulaverit, et ipsi, et Archidiaconi, et alii Ecelesiae ministri, uti possint: ne fortas-sis eorum negligentia, res ecclesiae vel pe-reant, vel in alienam possessionem veniant 5). Volumus autem haec fieri omnia, non aliqua privata usurpatave potestate, sed propria



 1) Sess. 24, cap. 12.

1) Psal. 2.—2) Cap. 12.—3) Bern. Ep. 42 ad Honri-cum Senonens. arichiep.—4) Prov. 8; Deut.—5) Sess. 22 c. alt. poena statuitur occupantibus bona Ecclesiae.















52

 authoritate nostra, quam nos ad hunc acturn impartimur Canonicis ecclesiae nostrae, ut ita demum eelerius, maioreque cum fructu ea conficiant, quae ad rem praesentem videbun-tur pertinere, cum saepe talibus in rebus mora quantumvis non ita magna, periculosa tamen esse consveverit. Curent etiam ut sit Metrica Sacerdotiorum omnium totius Dioe-cesis, cum reditibus et emolumentis eorum. Quae omnia et singula, pro eo ac debent conservare, tueri et defendere nunquam prae-termittant. Ac si res unquam difficilior accide-rit, quam ut eorum opera possit explicari, sta-tim fidem, opem et auctoritatem Episcopi sui implorent, eiusque praesidio in tuendis eccle-siae rebus utantur. Sed et hoc operam dent, ut omnia decenter et secundum ordinem in ecclesia fiant 1): utque cum in divinis officiis, tum in aliis muneribus peragendis, honestas quae decet res sacras conservetur. „Maledictus est enim, inquit Scriptura 2), qui facit opus Dei negligenter," Sunt autem Canonici, divini cultus inspectores, et tenentur vel emendare, quae vident perperam fieri, si possunt, vel ad eos, quorum id potissimum interest, quam primum referre. Nam error, cui non resisti-tur, approbatur: faciliusque mala possunt in ipsis initiis corrigi, quam cum dissimulando sumnserint incrementa maiora.

 Si quae praebendae vel dignitates habent annexa officia, curent eorum possessores, ut illis, quoad eius fieri possit, satisfaciant, ne legi obnoxii fiant, et ne vituperetur eorum ministerium 3). Itaque exhibeant se probabiles operarios, cum sponte sua, tum quod necessitas illis incumbat nam vae iilis, si non fuerint ea diligenter quae debent, exequuti 4).

 Anniversarios accurate seduloque absol-vant, ac pro fratribus defunctis Deo preces fundant, et sacrificia offerant. Simul memi-nerint, se quoque mortales esse, et eodem, quo ipsi praecesserunt, currere. Vetus est enim illud: Ab aliis expecta, aliis quod fe-ceris: et, Qua mensura mensi fueritis, Chri-stus inquit, eadem remetietur vobis 5).

 In solemnibus processionibus et aliis sup-plicationibus quibuscumque, habitu, gestu, in-cessu, gravitatem honestate conditam prae-seferant, exemploque suo, caeteris astanti-bus et eorum facta intuentibus, ad pietatem praeeant.

 In choro non sint otiosi, non stertant, non sermones misceant: sed vel orent attente. vel psallant, psallentesque alios iuvent. Tur-pe est enim cum dicitur: Quid hic statis tota die otiosi? 1).

 Postremo sint, quod dici volunt, Cano-nici, id est, regulares: vivant ad Scripturae sacrae Canonumque praescriptum: nec ab eo sibi vel minimum deflectendum esse putent. Nam cum sint sal terrae, providere debent, ut saliant insulsos. Cum sint lux accensa, oportet eos lucere his, qui in domo sunt: ne-que velint esse lucerna sub modio, sed super candelabrum, et in omnium conspectu posita: ut qui domum intrant, lumen videant, et vi-dentes glorificent Patrem, qui est in coelis 2).

 Prius, quam autem recipiantur ad Eccle-siam nostom, volumus ut fidei professionem, tam coram nobis vel Vicario nostro, quam in Capitulo faciant, iuxta formam a S. D. Pio IV. Pont. Max. olim praescriptam 3): quam etiam curent suis libris Capitularibus inscri-bi: nec ullum deinceps in suum consessum admittant, nisi prius eandem fidei professio-nem fecerit, sub poena a S. Concilio Triden-tino decreta. Quae autem de Canonicis ec-clesiae Cathedralis dicta sunt (quatenus ad pietatem eorum exercendam, vel ad mores for-mandos, vel ad ordinem et decorem in eorum ecclesiis conservandum pertinent), eadem illa ad Collegiatas etiam Dioecesis nostrae perti-nere volunfus.

TITULUS III.  De Vicariis et aliis inferioris ordinis Clericis.

Onanes sacerdotes, cuiuscunque gradus fuerint, attendant ofllcio suo, et ministerium suum diiigenter impleant 4). Quibus vero Cho



 1) 1 Cor. 14.—2) Jer. 48.—3) 2 Cor.6.- 4) 2 Tim. 2. 5) Chrys. hom. 3 in ep. ad Philip. et in cap. 15. 1 ad Cor. Ambr. de fide resur. Cypr, ep, 5 1. 4 et ep. 6 1. 3; Clem. l. 6; Const. c, 20; Damas. in orat. pro mortuis; Mare. 4.

1) Matt. 20. — 2) Mar. 5; Luc. 8. — 3) Sess, 24, Cap. 12. — 4) 2 Tim. 4.









53

 ri gubernandi partes mandatae sunt vel qui psallendi munus obtinent, aut aliis oftlciis in ecclesia funguntur, sedulo provideant, ut quae debent, cum summa qua poterint, hone-state gravitateque absolvant, utque suis tem-poribus dentur divinis officiis initia. Inter canendum vero et psallendum caveant ne verba praecipitent, ne subprimant, ne quid pro quo substituant, sed quod vult Apostolus, psallant spiritu, psallant et mente 1): ut cum lingua orent, mens etiam ipsorum absque fructu non sit. Recordentur adstare se vul-tui Dei, cingi angelorum cohortibus, et ha~ bere popuii adstantis oculos in se coniectos: quare provideant, ut quae faciunt, religiose faciant: non veluti temporis aut privati com-modi gratia, non ad oculum servientes, sed tanquam Domino 2).

 Quae praestabunt tanto facilius, quanto fuerint magis ab omni vitiorum sorde remoti. Quam ob rem, domi suae, sobrie, caste, pieque vivant; ebrietatem fugiant, otium tanquam fomentum vitiorum omnium devitent, honestis laboribus occupentur. Celebratur enim illud dictum cuiusdam ex Aegypti monachis, operantem fratrem ab uno daemone puteari, otiosum vero ab innumeris vastari. Inprimis vero sacris literis invigileut et illud perpetuo prae oculis habeant, quod eius ordinis viris praecepit quidam ex Patribus: Ama (inquiens) scientiam Seripturarum, et carnis vitia non amabis 3).         . .

 De caetero, quaecunque sunt vera, quae-cunque pudica, quaecunque iusta, quaecunque sancta, quaecunque amabilia, quaecunque bo-na§ famae, si qua virtus, si qua laus disci-plinae, haec cogitent, haec agant, ut Deum pacis habere possint secum manentem 4).

TITULUS IY.

4 De  Ordinandis.

 Quoniam semper erunt novi operarii in vineam Domini submittendi, etiam atqtte etiam curandum est, ut hi sint quam probatissimi,

 qui ad sacros Ordines, praesertim vero ad sa-cerdotium, vocabuntur. Quare, si qui erunt sacris initiandi, mandamus, ut uno mense ante Ordinationem, desiderium suum explicent Pa-rocho, sub quo vitam degunt, qui nomina ipsorum denuntiabit populo, ab eoque testimo-nium petet, ac nos vel Suffraganeum nostrum per suas patentes, de re tota certiorem fa-ciet 1). Nam et nostra, et Ecclesiae Dei plurimum interest, tales ut assumantur, qui bonum testimonium, si minus ab externis, saltem a domesticis habeant. Libentius enim populus his praesidentibus morem gerit, quos videt suo suffragio sive testimonio ad sacra mysteria esse assumptos.

 Mandamus autem omnibus Cathedralis nostrae, Collegiatarum, Conventualium, et Parochialium ecclesiarum praedicatoribus: cum anni quatuor tempora advenerint, qui-bus de more Ordinatio fiefi consvevit: ut ex loco superiore denuncient, si qui erunt Ordi-nes suscepturi, ut mature, hoc est quarta fe-ria, apud ecclesiam hanc nostram, vel in loco Ordinationis, praesto sint: et se apud praefectos examinis sistant, ut per biduum, quod est diei Ordinationis interiectum, accu-ratius examinari possint.

 Adferant autem simul, et a ludi mo-deratore, sub cuius disciplina sunt versati, et a Parocho suo, vel a magistratu, aut ab his omnibus generis, aetatis, institutionis, perso-nae, morum, doctrinae, vitaeque testimonium: sine quo admitti quenquam ad sacros Ordi-nes prohibemus 2).

 Moneatur etiam populus, ut in qua tuor temporibus diligenter Deo supplicen-quo mittat dignos operarios in messem su-am 3): et his qui ordinantur, gratiam suam impartiat, ut munus, quod suscipiunt, digne et cum fructu multorum expleant. Nam eo-rum quoque interest, ut habeant idoneos verbi et sacramentorum ministros, a quibus sanam doctrinam hauriant, et quorum exemplo in pietate iuvari queant.

 1)   1 Cor.  14.— 2) Ephes. 6.—3) Hier. ad Nopot.— 4) Philip. 4.

1) Sess. 23 c. 5—2) Vide Cypr. 1. 2 ep. 5 et lib. 1 ep. 4; Lampr. in vita Alexand. Perinacis; Sess. 23 c 7. 3) Matt. 9.















54

 TITULUS V.  De Officio Examinatoris.

Examinatorum officium fuerit, diligenter eorum, qui ordinandi sunt, doctrinam explo-rare et vitam. Examinandi autem haec erit ratio: Quaeratur ex Ordninando, cuias, et qua aetate sit. Nam Concilium Tridentinum 1), Subdiaconum ante annum vicesimum secun-dum, Diaconum ante vicesimum tertium, Pres-byterum ante vicesimum quintum, ordinari vetat, quam probandi rationem, etiam ad Re-gulares extendi voluit 2). Item, ad quem ti-tulum petat ordines, cavetur enim, ne quis admittatur, nisi sacerdotium sufficiens, et quidem quietum habeat 3). Nam sacerdoti mendicare, vel sacrificio venali uti, fas non est. Ad patrimonium non admittatur quis-quam ordinari, nisi Episcopi iudicio pro-batus, qui vere patrimonium obtineat, et qui-dem tale, quod illi ad vitam honeste susten-tandam satis sit, quodque sine licentia Epi-scopi sui alienare non possit, priusquam sufficiens habuerit sacerdotium, ex quo vivat. Volumus autem, ut absque Ordinarii sui fa-cultate, nemo audiat ab alio episcopo Ordi-nes suscipere 4). Praecipue vero exploretur, num sanae doctrinae sit; num eos progressus in literis fecerit, ut possit apud alios docto-ris officio fungi; num Ordines petat hoc ani-mo, ut Ecclesiae serviat, et vineam Domini fideliter colat. Neque vero in ea re tantum examinatorum officium versabitur, ut eorum dignitatem explorent, qui sunt sacris Ordini-bus adhibendi, sed maiori etiam diligentia in id incumbent, ut eos, qui ad Parochias instituendi sunt, accurate examinent, num revera tales sint, quibus tantum hoc munus (cura nimirum animarum) mandari queat. Huius autem ipsorum muneris partes, copiose sunt in Concilio Tridentino perscriptae, inde-que peti possunt. In concursu tamen, si qui unquam (ut quidem optandum est) aeciderit eorum potissimam rationem habeant, qui fa-cto diligenti examine, prae caeteris videbun-tur digniores 5). . TITULUS VI. De impedimento Ordinandorum.

Yideant examinatores, ne quid haereticum sapiant, qui ordinandi sunt; ne sint doctrinae christianae ignari, et bonarum literarum ru-des; ne spurii, ne membro aliquo notabili de-formes, ne caduco morbo vexati, ne aposta-tae, ne minores natu, quam sacrum Concil. Tridentinum et Canones exigunt; ne infames vel energumeni, ne abstemii, excommuni-cati, vel simoniaci, nam qui eiusmodi sunt, arcendi erunt ab Ordinibus. Quod si quid in eorum examine difficilius acciderit, nostro vel Yicarii nostri iudicio res terminabitur. Cum enim praestantissimum sit sacerdotii munus, nemini dubium esse potest, quin sit etiam cura maxima in his deligendis et pro-bandis adhibenda, qui sunt in hunc ordinem puhlieo iudicio cooptandi. Nam accidit per-saepe, ut populus ex sacerdotum dignitate, sacramentorum etiam dignitatem metiatur.

TITULUS VII.

De provisionibus sea institutionibus.

Quoniam non tantum in Ordinibus confe-rendis, quantum in his instituendis, quibus mandatur animarum cura, locum habet Hlud Apostoli praeceptum: ,,Manum cito nemini imposueris" 1): ideo summa diligentia provi-dendum est, ne aliis quam probatis et ido-neis, pascendarum Christi ovium munus con-feratur, ut, qui assumuntur in partem sollici-tudinis, eiusmodi sint, qui se exhibeant pro-babiles operarios, recte tractantes verbum veritatis, qui gregem suum diligant, qui ani-mam suam ponant pro ovibus suis 2) Qua-re probentur dlligenter, num satis intelligant quae legunt; num apti sunt ad explanandas sacras litteras, num Decalogi et Ecclesiae praecepta, num sacramentorum numerum, et quae cuiusque vis ac potestas sit, satis tene-ant; num ea quoque mente sint praediti, ut non quaerant, quae sua sunt, sed quae Iesu Christi 3); num vltam suam ita moderari ve-lint, ut et prosint sibi ipsis, et aliis odor





1) Sess. 23 cap. 12.—2) Sess. 21 e. 2.-3) Ubi supra, et in Bulla Pii IV an. 1563 edito.—4) Sess. 23 c. 8.— 5) Sessio 24 cap. 18.

1) 1 Tim, 5.-2) 2 Tim. 2; Ioan. 10.-3) Phil. 2

 









55



sint  vitae  in vitam 1).   Sciant  se   non ad otium,  non ad delicias, non  ad quietem,  et sectanda privata vitae commoda: verum  ad opus, ad laborem,   ad  curam,   nonnunquam etiam ad praesentia pericula  vocari.   Quam ob rem, fortes  esse  oportet, omniaque con-stanter, pro Christi nomine, et populi salute perferre.   Qui  amant   animam  suam,   per-dent eam: qui vero perdiderint eam propter Christum  et evangeMum, in vitam aeternam custodient illam 2).   Pastorum interest, salu-tem ovium suarum quaerere, et pro illis, cum res postulaverit, animam suam non gravatim ponere, summi Pastoris Cbristi exemplo, qui pro grege suo mori dignatus est. Hoc animo praeditos esse oportet,   quibus  erit  anima-rum cura mandanda. Bonum est autem haec illis proponi  ab initio, ut sciant, quod cum nova vita, novam etiam militiam  instituant, quodque magnum illis instet laborum et pe-riculorum certamen. „Labora, Paulus inquit, sicut bonus Christi miles" 3). Et Sapiens hor-tatur, usque ad mortem certa pro iustitia 4). Sic enim futurum est, ut pro bono certami-ne, accipiant repositam coronam, quam red-det  illis Dominus in illo die  iustus iudex. Quam  ob  rem,  nolumus  quenquam  ad ul-lum sacerdotium, curatum praesertim admitti, nisi prius fuerit per nos, vel deputatos a no-bis, diligenter probatus 5). Debebit autem is testimonium eorum scripto comprehensum, no-bis vel Vicario nostro, exhibere. Caeterum examinatores  videant, ne quid haq in parte dent carni   et  sanguini,  ne quid  amicitiae tribuant, odio,   vel  gratiae,  in  quo  eorum conscientias,  quam  maxime  obstrictas  esse volumus. TITULUS VIII. Simoniae vitio quemadmodum occumtar.

Cum autem teterrimum illud simoniae vitium animos nonnullorum occupaverit, et qttod sane dolendum est, usque adeo radi-ces altas egerit, ut iam plerisque nullam peccati mortalis rationem habere videatur. Nos, ut ex animis omnium pestem hanc, et

 beluam multorum capitum, pro eo ac debe-mus, evellere possimus: mandamus, ne quis prius ad ullum sacerdotium vel Paroeciam admittatur, quam iuramentum, in nostris vel Vicarii nostri manibus, praestiterit, quo se probet ab hoc tanto scelere, liberum et immunem esse. Nefas est enim, donum Dei, quod sacerdotio annexum est, pecunia possi-dere velle. Cogitent qui eiusmodi sunt, qua poena Simon ille multatus ab Apostolo Pe-tro fuerit 1), cum oblato pretio, donum san-cti Spiritus concedi sibi peteret: tum quo modo Gezi Elisaei servo posteritatique illius universae, lepra inhaeserit 2): Et quorum sup-plicium perhorrescunt, eorum etiam exemplum fugiendum sibi esse putent. Scripta sunt enim haec, Apostolo teste, ad correptionem nostram. Et extant poenae gravissimae ad-versus tales in Bulla Pauli II editae, quae incipit: Cum detestabile, et in alia Pii Quar-ti, de confidentiis, anno sexagesimo quarto, XVI Kal. Novembris promulgata 3). Quare ab hoc tanto scelere, quo nullum tetrius es-se potest, diligenter sibi caveant, et paupe-res in domo Domini esse malint, quam opi-bus abundaremale quaesitis. Iuramenti autem, quod in aliarum Dioecesum Synodis observa-tum fuisse videmus, talis est forma.

TITULUS IX.

Forma iurisiurandi ob simoniae suspicionem dandi.

Ego N. praesentatus vel electus etc. ad beneficium N. iuro per sacrosancta Dei Evan-gelia, quae meis manibus tango, neque me beneficii obtinendi causa, vel ut ad id prae-sentarer aut nominarer, etc. neque quenquam alium meo nomine, aut consentiente vel scien-te me, quicquam Collatori, Patrono, seu alii cuiquam ea de causa promisisse aut dedisse, aut compensasse, aut prius datum confirmasse, vel apud quenquam deposuisse, neque mutuo dedisse, vel locasse, vel prius mutuo datum, commodatum, locatum, aut quocunque modo debitum remisisse aut relaxasse, nec de do

 1) 2 Cor. 2.—2)Ioan. 10,—3) 2 Tim.2.-4) Ecel 4. 5) Sess. 24 cap, 18. 1) Act 3,— 2) 4 Rag. 5. —3) In Extravag.

 















56

 mibus, terris, praediis, reditibus eius ec-clesiae fructibusque, decimis aut oblationibus eiusdem, praeteritis, praesentibus ac futuris: donationem, remissionem, locationem fecisse, aut inivisse. Ita me Deus adiuvet, et haec sancta Dei Evangelia.

TITULUS X.

De fidei professione et eius forma.

Quibiis etiam providendum erit de sacer-dotiis civitatum, oppidorum et villarum, cum simplicibus, tum vero multo magis adiunctam curam animarum habentibus: hi prius tldem Catholicam profiteantnr, iuxta formam a S. D. Nostro Pio IV felicis memoriae Pontifice Max. in haec verba perscriptam: Ego N. firma ilde credo et profiteor omnia et singula, quae continentur in symbolo fidei, quo sancta Bomana Ecclesia utitur: videlicet: Credo in unum Deum Patrem omnipotentem, fa-ctorem coeli et terrae, visibilium omnium et invisibilium. Et in unum Dominum Ie-sum Christum, Eilium Dei unigenitum, et ex Patre natum ante omnia secula: Deum de Deo, lumen de lumine, Deum verum de Deo vero, genitum non factum, eonsubstan-tialem Patri, per quem omnia facta sunt: qui propter nos homines,' et propter nostram salutem descendit de coelis: et incarnatus est de Spiritu sancto, ex Maria virgine, et homo factus est. Crucifixus etiam pro nobis sub Pontio Pilato, passus et sepultus est. Et resurrexit tertia die secundum Scripturas: Et ascendit in coelum, sedet ad dexteram Patris: Et iterum venturus est cum gloria, iudicare vivos et mortuos, cuius regni non erit finis. Et in Spiritum Sanctum, Domi-num et vivificantem, qui ex Patre Eilioque procedit: qui cum Patre et Filio simul ado-ratur et eonglorificatur; qui locutus est per Prophetas. Et unam Sanctam, Catholicam et Apostolicam Ecclesiam. Confiteor unum baptisma in remissionem peceatorum. Et expecto resurreetionem mortuorum; et vi-tam venturi saeculi Amen. Apostolieas et ecelesiastieas traditiones, reliquasqua eius-deni Ecclesiae observationes et constitutio nes, iirmissime admitto et amplector. Item sacram Seripturam, iuxta eum sensum, quem tenuit, et tenet sancta mater Ecclesia, cu-ius est iudicare de vero sensu, et interpre-tati one sacrarum Scripturarum, admitto: nec eam unquam, nisi iuxta unanimem consensum Patrum, accipiam et interpretabor. Profiteor quoque, septem esse vere et proprie sacra-menta novae legis, a Iesu Christo Domino nostro instituta, atque ad salutem humani ge-neris, licet non omnia singulis necessaria, sci-licet Baptismum, Confirmationem, Euchari-stiam, Poenitentiam, Extremam unctionem, Ordinem et Matrimonium, illaque gratiam conferre. Et ex his Baptismum, Confirmatio-nem et Ordinem, sine sacrilegio reiterari non posse. Receptos quoque et approbatos Eccle-siae Catholicae ritus, in supradictorum omnium Sacramentorum solenni administratione reci-pio et admitto. Omnia et singula, quae de peccato originali, et de iustificatione in sa-crosancta Tridentina Synodo, definita et de-clarata fuerunt, amplector et recipio. Pfofi-teor pariter in Missa offerri Deo verum, pro-prium et propitiatorium sacrificium pro vivis et defunctis, Atque in sanctissimo Euchari-stiae sacramento, esse vere, realiter, et sub-stantialiter, corpus et sanguinem una cum ani-ma et divinitate Domini nostri Iesu Chri-sti, fierique conversionem totius substantiae panis in corpus et totius substantiae vini in sanguinem, quam conversionem Catholica Ec-clesia Transubstantiationem appellat. Eateor etiam, sub altera tantum specie, totum atque integrum Chistum, verumque Sacramentum sumi. Constanterteneo Purgatorium esse, ani-masque ibi detentas, fidelium suffragMs iuvari. Similiter et Sanctos una cum Ohristo regnan-tes, venerandos atque invocandos esse, eos que orationes Deo pro nobis offerre, atque eorum Eeliquias esse Venerandas. Eirmissime assero, imagines Christi ac Deiparae semper virginis, nec non aliorum Sanctorum, haben-das et ritinendas esse, atque eis debitum hoUorem ac venerationem impertiendam. In-dulgentiarum etiam potestatem a Christo in Ecclesia relictam fuisse, illarumque usum Ohristiano populo maxime salutarem esse affirmo,

 









57

 Sanctam, Catholicam et Apostolicam Ro-manam Ecclesiam, omnium Eeclesiarum ma-trem et magistram, agnosco. Romanoque Pontifici beati Petri Apostolorum Principis successoris, ac Iesu Christi vicario, veram obedientiam spondeo ac iuro. Caetera item omnia, a sacris Canonibus et Oecumeni-cis Conciliis, ac praecipue a sacrosancta Tridentina Synodo tradita, definita et decla-rata, indubitanter recipio atque profiteor, si-mulque contraria omnia, atque haereses quascunque ab Ecclesia damnatas et reiectas et anathematizatas, ego pariter damno, reiicio et anathematizo. Hanc veram catholicam fidem, extra quam nemo salvus esse potest, quam in praesenti sponte profiteor, et vera-citer teneo, eandem integram et inviolatam, usque ad extremum vitae spiritum constan-tissime (Deo adiuvante) retinere et confiteri, atque a meis subditis vel illis, quorum cura ad me, in munere meo spectabit, teneri, do-ceri et praedicari, quantum in me erit cura-turum, ego idem N. spondeo, voveo, ac iuro, sic me Deus adiuvet, et haec sancta Dei Evangelia.

 Hoc autem fidei professionis iusiurandum, verbis, ut supra conceptis, dandum est genu utroque flexo, et manu dextera ad Evange-liorum codicem admota.

TITULUS XI.

De parochomm officio, et aliomm curam animamm habentium.

Parochis ea cura incumbit, ut agnoscant pecoris sui vultum, ut ante oves vadant, eas vocent nominatim: pascant in laetis et pinguibus pascuis 1); proponant puram doctri-nam, ab omni errore et haeresi avertant: nec permittant, ut in aliquam pravam opinio-nem, a Dei verbo et Ecclesiae Catholicae doctrina abhorrentem, quod abs|t, incidant, quod minore negotio praestabunt, si per se ipsos munere ipsi suo functi fuerint, valet enim plurimum viva pastoris vox, et altius in hominum mentibus figit radices.

 In praedicando Dei verbo et sacra Scri-ptura explicanda, libris tantum Catholicis utantur: omnes vero Indice Romano prohibi-tos, et alios quoscunque suspectos, prorsus abiiciant. De quibus autem iudicium difil-cile fuerit vel dubium, eos vel nobis, vel Vicario nostro praesentent, nec alios apud se retineant, nisi probatos, et a viris Catho-licis, latino vel populari sermone conscriptos: alioqui excommunicationem se incurrisse nove-rint. Ut autem hac in parte iuvari possint, dabitur a nobis opera, ut aliqua Postilla con-scribatur materna gentis nostrae lingua, quae complectatur doctrinam Catholicam, et qua explicentur Evangeiia Dominicis festisque diebus in Ecclesia recitari consueta.

 Absoluta concione, clara voce oratio-nem dominicam, salutationem angelicam et symbolum pronuntient; ut ea populus fa-cilius ediscat, et memoriae commendet. Ad-dent praeterea Decalogi praecepta, in Ad-ventu praesertim et Quadragesima. Genera-lem Confessionem nunquam praetermittent, sed ea recitanda praeibunt populo, qui eos veluti duces, pronuntiando subsequetur, et humiliter a Deo peccatorum veniam postulabit.

 Doceantur etiam fideles, quoties occasio se dederit, quid Missa sit, quae et quan-ta mysteria contineat, quis etiam ex ea fructus ad auditores attentos redundet 1). Accendentur enim maiore tanti sacrificii amore, ubi vim eius et usum cognoverint. Sciant quam ob rem frequenter celebretur in eeclesia, et quid interea dum illam fieri vident,  meditari debeant. Quod quia fuit hactenus neglectum, summum huius tremen-di mysterii contemptum fuisse consecu-tum, passim non sine dolore cernimus: adeo, ut quamlibet ei quidam praesentes intersint, tamen profanum aliquid, non rem saeram et maxime divinam agi putent, atque ideo attemtionem omnem in audiendo remittant, nec eius, qualem oporteret curam gerantf magis adeo mutuis sermonibus occupentur, non absque aliorum scandalo, et animarum suarum iactura.

Singulis etiam festisr diebus, aliquid Pa 1) Pover.  17; Ioan. 10; Ezech, 34. 1) Sess. 22 c. 8. in  doctr.

 















58

rochi ex Catechismo Romano, quem bre-vi in Dioeeesim nostram importandum cu-rabimus, populo proponant, de his rebus quas nosse omnium interest ad salutem, ut sciant quid amplectantur articuli fidei, quid contineat Decalogus, quid petant ora-tionem Dominicam proferentes, quis Sacra-mentorum sit numerus, quae vis eorum ac potestas, quis item usus, et quomodo fideles in illis suscipiendis affectos esse oporteat 1). A prandio vero, pueros et familiam dome-sticam in templum convocent, eosque in Christianae fidei primis rudimentis instituant. Sic fiet, ut cum legem Dei cognoverint, non facile in eam peccando committant. Multi enim etiam ex senioribus peccant ignorantia, suntque eorum, quae scire debent, prorsus rudes 2). Priusquam vero populo Saeramen-ta impartiant, eorum vim et usum, pro ca-ptu fidelium exponere debent, ut sciant quid suscipiant, et quem inde fructum referant. Erigantur eorum mentes ad Deum, simul revolvant animis bonitatem illius ineffabilem, qui haec dona sua, ipsorum salutis causa dedit hominibus, quibus si caruissent, diffi-culter peccatorum veniam consequi, et salu-tem obtinere potuissent. Quare agant gratias Deo, quod his mediis eorum saluti prospexe-rit: ament ea velut praesentissima pharmaca, |

 et eis crebro utantur, si unum cum Deo esse velint, ut quidem velle, in eoque maxime laborare debent.

 In administratione vero Sacramentorum, sequantur Agendarum suarum praescriptum, nec ab iJlis vel latum unguem discedant. nec ullas caeremonias praetermittant, quae non carent suis peculiaribus mysteriis: quarum contemptus non esset futurus absque gravi peccato, modo absit necessitas.

 Illud autem provideant, ut Sacramenta omnia, reverenter, summaque cum honestate administrent, mortali peccato quoad eius fieri possit, vacui. Sint mundi qui portant vasa Domini 1), vasa gratiae, vasa benignita-tis coelestis, ex quibus hauritur peccatorum venia, et confertur vita aeterna. Mun-dent confessione praemissa conscientias suas, antequam ad ea impartienda accedant. Nam sancta sancte tractari debent. Cum exor-cisant vel catechisant infantes, cum li-niunt, cum abluunt, cum ungunt vel absol-vunt, curent ut omnia et singute, quae ad rem praesentem pertinent, non obiter, non praecipitanter, non veluti fugientes, sed gravi-ter et reverenter facimt: ut populus eos re-ligiose agere videns, tangatur et ipse reli-gione, magisque rapiatur in Sacramentorum amorem.

 TITULUS I.

De baptismi administratione.

 Deinceps unum tantum vel duos ad sum-mum in Baptismo susceptores admit-tant, iuxta Ooaeilii Tridentini decretum 3), quod sic habet: Unus tantum sive vir si-ve mulier, iuxta sacrorum Oanonum msti-tuta, vel ad summum unus et una, bapti-satam de baptismo suscipent: inter quos et baptisatum ipum, et illus patrem et matrem,



nec non inter baptisantem et baptisatum, baptisatique patrem et matrem, tantum spiri-talis cognatio contrahatur. Parochus ante

uam ad baptismum confereMum aecedat, iligenter ab iis ad quos spectabit sciscitetur, quem vel quos elegerint, ut baptteatum de sacro fonte suscipiaut, et eum vel eos tantum ad illum suscipieadum admittat: et in libro eorum nomina describat, doceatque eos, quam



 1), Sess 24 cap. 4. —2) Sess. 24 cap. 7. - 3) Sess. 24 cap. 2. 1) Isai. 52.















59

 cognationem contraxerint, ne ignorantia aliqua excusari valeant. Quod si alii, ultra designatos, baptisatum tetigerint, cognationem spirita-lem nullo, pacto contrahunt, constitutionibus in contrarium facientibus non obstantibus. Si parochi culpa vel negligentia secus factum fuerit, arbitrio Ordinarii puniatur. Ea quoque cognatio, quae ex confirmatione contrahi-tur, confirmantem et eonfirmatum, illiusque patrem et matrem, ac tenentem non egredia-tur: omnibus inter alias personas huius spi-ritalis cognationis impedimento omnino sub-latis. Canonem hunc in concionibus populo semel et iterum ad verbum, lingua verna-cula, volumus recitari, atque diligenter omnes admoneri, ut ei pareant, ne quisquam igno-rantiam praetendere posset. Hortentur autem populum, ne hanc novitatem horreant, nec aliquid sacramento detractum esse putent, neque enim hac lege sancienda aliud specta-tum Mt, quam ne cognatio spiritalis pateret latius, utque liberiora essent matrimonia. Ac posse quidem plures baptisando infanti adstare, sed non alii erunt veri patrini, quam quos parochus libro suo baptismali inscrip-serit. Habeat autem peculiarem librum ad scribenda bapisatorum et susceptorum nomina, et eum diligenter servet: adiunget parentes baptisati, annum, mensem, et diem admini-strati baptismi. Hactenus Concilii verba.

 Sponsores, sive patrinos, eos tantum ad-mittet, qui sint pii et catholici, et quos verisimile sit institutione sua infantem, cum aetate processerit, posse instruere in fidei sana doctrina. Cuius etiam officii mone-antur per parochos, ut filium, quem Christo per baptismum genuerunt, in catechismo et veri Dei notitia instituendum curent, vel in-stituant ipsi: sunt enim pro illo coram Deo sponsores 1). Ac si eum in errorem quem-piam vel haeresim labi viderint, etiam atque etiam revocare studeant. Proponant sibi exem-plum illud imitandum Mitriae, viri pii et catholici, qui cum Elpidophorum spiritalem filium a fide eatholiea defecisse cognovisset, nihil eurae, laboris, diligentiae praetermisit,

ut eum ad sanitatem revocatum, Christo posset lucrifacere. Cumque ille perstaret nihilominus in sententia, monitaque boni viri contemneret, prolatis linteis, quibus eum post sacram lotionem involverat: Haec te, inquit, linteamina accusabunt, cum Domini iudicantis maiestas advenerit, quae diligentia mea cu-stodientur in testimonium perditionis tuae 1). Hoc exemplum iuvat inculcari fidelium me-moriae, ut patrini officii sui meminerint, utque spirituales suos filios, ab omni haere-sum et schismatum labe deterreant, quibus melius fuerat viam veritatis non cognoscere, quam post agnitam retrorsum converti ab eo, quod est eis traditum sancto mandato. Ut autem huic sacramento adhibeatur maior ho-nestas, curent diligenter conservari fontem baptismi, ne ad illum accessus cuiquam pro-fano pateat: ne aqua ex eo petatur, ne quid illi, praeter sacrum Chrisma, per parochum indatur, neque sordes aquam immundent, vel aliquid sit, quod adstantium oculos offendat. Quae res Archidiaconis nostris curae esse debebit. Expediret etiam, ut parochi in hebdo-mada sancta Dominicae, ut vulgo vocant Palmarum, asservari iuberent valentiores ali-quot infantes, ut eis in ipso sabbato sancto, post benedictionem sacri fontis, baptismi gra-tiam impertirent. Cum enim officium totius o-ctavae sit de renatis, bonum esset aliquos tum sacramenti huius participes fieri, Ut orationes sacrae, quae publice fiunt in templis, cum ipsa re congruereni Caveant autem parochi, ne quod infantibus, quod absit, periculum creetur, neve ob morbum aliquem, vel infirmas corpo-ris vires, absque lavacro spiritali decedant. Hoc autem quod nunc dicimus, etiam in sabbato sancto Pentecostes, quoad eius fieri possit, observari cupimus. TITULUS II.  De Missa et Eucharistia.

 Jtd sacrosanctum vero Missae sacrificium, quoties aceedunt parochi, cogitent se legatos hominum esse ad Deum: et eum tremendum





1) Aug. epist, 23 ad Bonif. et 105 ad Evod. et serm 6 de octava paschae. Synod. Wlad. 1) Vict. lib. 3 Vandal. persecut.

7









60

 illud saerificium peragunt, sciant sequestro-rum se personam tenere, sacrosanctamque illam hostiam vultui Patris coelestis incruento modo praesentem sistere, quam obtulit Chri-stus ipse primum quidem, iuxta veterum Patrum et sacri Concilii Tridentini doctri-nam, in ultima coena incruentam. Postea vero cruentam in ara crucis, cum expiaret peccata nostra, cum pro nobis Patri coelesti satisfaceret, cum aboleret chirographum mortis contrarium nobis, crucique suae affigeret. Quare summa, qua possunt mentis puritate, sacrosanetum hoc munus absolvant: ut et quae volunt a coelesti Patre obtineant, et po-pulum in amorem tanti sacriflcii rapiant 1).

 Canonem utrumque tacite pronuncient, re-liqua voce clariore, quae possit audiri a po-pulo. In saeris vero cantatis, ne quid eorum praetermittant, quae voce clariore cani con-sueverunt; integrum symbolum canendum cu-rent, nec id unquam decurtari permittant: est enhn nostrae fldei professio. „Sanetus" et Dominicam orationem nunquam sub silentio proferant, sed ita ut audiri queant ab adstan-tibus. Alterum enim laudem Dei, alterum pre-ces communes populi continet 2).

 Ubi sunt Organa, provideant ne quid so-nent eorum praefecti vel profanum, vel la-scivum, vel eo loco indignum: sed ita ean-tum attemperent, ut magis devotioni, quam aurium voluptati serviat 3).

 In privatis cuiusquam aedibus Missarum sacriflcia fieri prohibemus, sed in ecclesiis tantum, vel Capellis divinae rei dicatis, ad-hibitis mundo vestitu, lumine, ornatu, et lapi-de sacro 4). Decet enim divinum hoc myste-rium summa mundities, nec potest unquam adhiberi tanta, ut non maiorem etiam requi-rat. Caveant autem parochi, ne celebrando Missae sacrificio adsint excommunicati, inter

1) Matth. 26, Mare. 14, Luc. 22. Vide epist. Conc. Eph. ad Hestor., Ign. ep. 6 ad Smyrn., Irenaen. I. 4. e. 32. Hipol. de consum. saeculi, Euseb. 1.1 Bemanst. c. ult. Chrys. hom. 3. de ineampreh» Dei nat. et proditore Ind. t. 3. 1. 6. de Saeerd. Hom. 18 in Acta Ap. Ambr. 1. 5. ad Theod. et ad MarcelL Cypr. I. 3. epist, 25, 16 et 1. 4 epist. 5. Sess. 22, eap. 1,—2) Instituit Vigilius Papa Her-mone et Honor. teatibns in Gemma animae 1. I. c, 103. Innocent. 1. 3. de sacram. altaris e. I. — 3) Sess. 22, c. ult. doctr.—4) Ubi supra. De consecr. distin. I. Satius est. In conc. Laodieens. e. 58.

 dicti, vel alii tanto mysterio indigni, quos ab eo disciplina Ecclesiae arcendos esse putavit.

 Etiam atque etiam videant, ne vinum, quod ad sacriflcium adhibent, vel aceto-sum sit, vel corruptum, vel nimis aquosum, neve a natura sua in alienam defecerit: alio-qui consecratio non absolvitur, et ipsi idolo-latriae crimen non effugient. Quare utan-tur vino potentiore, et curent ab ecclesia-rum provisoribus tale parari, cuius vis diu-turna et durabilis esse queat, nec sit cor-ruptioni facile obnoxium. Quod autem de vi-no dictum est, idem de pane intelligi volu-mus, nimirum ut parochi provideant, ne ater sit, ne mucidus, ne macula infectus, qui vel aspectum adstantium offendat, vel sumenti nauseam afferat. Praestantissima enim in al-tari offerenda sunt, cum sub eorum speciebus is offeratur, qui est omni macula prorsus va-cuus, qui peccatum non fecit, nec dolus in-ventus est in ore eius 1).

 Missas pro rebus furto sublatis recupe-randis, vel pro infirmis pecudibus sanandis, vel aliis rebus id genus, quae a superstitio-ne non multum abesse videntur, celebrari proMbemus.

 Quae autem ad munditiem tanti sacri-ficii pertinent, ea diligenter curari manda-mus, videlicet ut altaris mappae, pallae, cor-poralia, purificatoria niteant, nec sint ullis sordibus infecta: laventur cum est opus, eorporalia quidem et purificatoria per ipsum parochum primum, vel sacerdotem quemcun-que, deinde per alias honestas personas ab-lutio absolvatur: nec prius admoveantur al-tari, quam solita forma reeonciliata fuerint.

 In primitiis sive novis Missis, commes-sationes, saltationes, ebrietates, omnem de-nique luxum fieri prohibemus, Nefas est enim, eo die quo primum tremendi sacrificii auspicium faclant, sacerdotes rebus profanis ordineque suo indignis operam dare; quin hoc laborent potius, ut piis et castis precibus, in quibus eos diem totam ponere aequum est, Deum sibi populoque christiano placatum reddant.   Petant ab  eo se iuvari, quo esse 

1) l Pet. 2,









61

 queant idonei operarii, recte tractantes ver-bum veritatis, et vigiles Dominicae vineae cultores, utque gratiam, quam sunt eo die promeriti, deinceps etiam retinere possint; offenduntur enim ex vulgo plerique commes-satione sacerdotum, quin et ipsos sacerdotes a functione tanti muneris, eiusmodi intempe-stiva officia persaepe impediunt, cum ple-rosque videas, magis de mensis instruendis, deque convivis accipiendis, quam de sacro-sancto Missae sacrificio, pie devoteque ab-solvendo cogitare. Meminerint sacerdotes, quod novum statum et genus vitae novum incipiant: quare Deum rogent, quo propo-situm hoc ipsorum, cum ipsis, tum Eccle-siae suae feliciter evenire velit. Euchari-stiam in Missae sacrificio reverenter tractent, ut populus rem sacram illos agere intelligat. Absit nimia celeritas et festinatio. Absint motus indecori, gyrationes, et inversiones sacrae hostiae: quae sive attollenda sit in altum, sive paululum erigenda, sive cru-ces faciendae, graviter id religioseque fiat. Sciant sacerdotes se in conspectu Dei et sanctorum eius Angelorum tractare, Chri-stumque praesentem suis manibus adstare: ita-que videant, ne quid admittant, quod non deceat. Oonsecratam vero Eucharistiam in loco mundo conservent, mundis velis et cor-porali substratis, nec asservetur ultra dies quatuordecim, sed consumptis hostiis prio-ribus, alias sufficiant recentes, ut semper in promptu sint ad eos viatico coelesti munien-dos, qui iam universae carnis viam ingressuri videntur. Lumen autem sive lampas, aut ce-reus, ante Sacrosanctum Eucharistiae Sacra-mentum ardeat, ubi recte id fieri licet per ecclesiae facultates, vel saltem inter eele-brandum et officia divina. Signum est enim ejus fidai, quam ad hoc Sacramentum omnes adferre oportet 1). Nam et in tabernaculo veteris legis arserunt lucernae coram pani-bus propositionis ex mandato Domini, qui coelestis panis huius figura tantum fuerunt et imago 2). Numquid autem non pluris aesti

manda est veritas, quam figura, et res, quam umbra? Reservatam sacram hostiam populus adoret, nam iuxta divi Augustini sententiam, nemo sumit nisi adoraverit 1). Belluinum est enim, praesentem Deum adorare nolle quem carne humana vestitum, adoraverunt Angeli, Magi, et Apostoli. Hoc vero ad pastorum cu-ram pertinet, ut fideles doceant, quid eos in templo, et in tanti sacramenti praesentia fa-cere oporteat 2).

 Illas autem Sacrosanctae Eucharistiae circumgestationes in solenni pompa, quod annuatim fieri consvevit, quam fieri pote-rit augustissime religiosissimeque peragi vo-lumus et mandamus. Celebratur enim trium-phus ille, quem Christus de morte superata, de seris inferi confractis, de satana con-stricto, retulit nobis ad coelum iter per crucem et mortem suam patefaciens. Qua-re ostendant palam fideles, quod eos non modo non pudeat crucis Christi, verum etiam illius gratia exultent gaudio: quandoquidem ea nobis tantorum beneficiorum causa, quan-ta nulla unquam mens hominis concipere, ne-dum lingua cuiusquam, vel maxime ad dicen-dum instructi, explicare queat. Bideant licet impii (quae ipsorum impudentia est), et san-nas quaslibet adhibeant: nos de Christo prae-sente, de triumphatore nostro gaudere et exultare oportet. Cuius crucis et mortis, cu-ius etiam benefieiorum, quae mors nobis at-tulit, maxima sit in hac solemni circumge-statione memoria, et rebus ipsis expressa, rudiorum animis imprimitur 3). Ut quid non gauderemus autem, cum sponsum nostrum praesentem habeamus, cuius praesentia ma-gnam praebet nobis gaudiorum materiam?

 Ad sumendam Eucharistiam, nemo nisi probatus accedat 4). Probandi autem haec erit ratio, ut non modo fidem ad hoc sacra-mentum adferat quam oportet, verum etiam purus sit a peccatorum graviorum praesertim sordibus, mundata per Confessionem con-scientia. Docebunt vero parochi fideles ad hoc sacramentum accedentes, quid illud sit,



 1) Oonc. Vormatien. c.5.Aurelian, e. 4. Lateran. c. 20. Turonen. citat Benan. ex Burear. de consecr. distinct. 2. Leo IX Ponfaf. ad Michael. Constant. contra Graeco-rum errores.—2) Exod. 25.

 1) In psal. 98. Sess. 13. c, 5 in Doctr. Ambr. 1. 3 de Spir. S. c. 12. Isich. 1. 6 c. 22 in Levit. — 2) Chrys. 1.6 de Sacer. Heb, 1. Matth. 2. Matth 28.—3) Matth. 9. Mar. 2. Luc. 5.—4) 1 Cor. 11.















62

 quod suscipiunt: corpus nimirum, et sanguis Domini. Explicabunt fructum digne sumen-tium: contra vero, quanto se obstringant sce-lere hi, qui accedunt indigne. Docebunt etiam, quomodo se gerere debeant, ut gratiam, quam sumptione tanti sacramenti consecuti sunt, deinceps conservare, seque tutos a pec-catis praestare queant. In suis vero eoncio-nibus populum subinde admonebunt, ut sa-cram Communionem frequentent: nec se offi-cio suo functos arbitrentur, si ad eam su-mendam in anno semel, qui pigrorum et se-culo deditorum mos est, accesserint 1): sed quoties experiuntur cruentatam esse novo peccati vulnere snam ipsorum animam, quo-ties donum spiritus in se deficere sentiunt, toties ad medicum praesentem accurrant, et salutem ex faoc uberrimo fonte hauriant.

 Sacram Eucharistiam eo modo paroehi porrigant fidelibns, qui fuit iam inde ab eo tempore, quo haec nostra provincia Christi fidem suscepit, semper in Ecclesia observa-tus, nunc vero etiam est in Conc. Tridenti-no confirmatus publico totius Ecclesiae de-creto 2). Nimirum, ut panis specie contenti, nihil amplius requirant; quandoquidem in ea specie verum sacramentum, et integrum Chri-stum, nec minorem sttmunt fructum, quam si uterentur utraque. Kec est cur angantur animo, vel Christi institutionem violari arbi-trentur. Securos eos facit Ecclesiae auctori-tas: quae cum sit fidelis dispensatrix myste-riorum Dei, non aufert sacramentum plebi, nec fructu aliqtto privat fideles, sed ratio-nem tantum utendi sacramento praescribit, pro eo atque Ulis expedire videt: cuius man-dato non parere, est Christianum non esse 3).

 Quoties ad aegrotum fertur Ettcharistia, comitetur sacerdotem populus, tinnitu cam-panulae praemonitns. Nec fiat ea gestatio si-ne cerei lumine 4). Orent autem omnes in aegroti aedibus cottgregati, eumque suis apud Deum precibus iuvent, ut morbo depulso, vires pristinas recuperet: vel, si Domino se-cus videatur, peecatorum nexu et corporis mole solutus, vitam eonsequatur aeteraam In

 eiusmodi pietatis officiis bonum est institui et exerceri fideles, ut ipsis proximorum salus cordi sit.

TITULUS III. 

De Poenitentia.

Quoniam non est homo, qui non peccet, omnes enim circumdati sumus infirmitate: quin et sensus et cogitationes nostrae ad malum pronae sunt ab adolescentia 1): confu-giendum erit fidelibus ad Poenitentiam, ve-luti ad secundam naufragii tabulam, ut eis peccatorum veniam consequi, et amissam gra-tiam recuperare liceat 2). Doceant parochi, quid Poenitentia sit, quae illius partes, et quomodo singulis uti oporteat, si vere cum Deo in gratiam redire volumus. Nam et dolorem adhibeat necesse est is, quem ad-missi peccati poenitet, et peccatum Confes-sione sacerdoti detegat, et satisfactione di-gna expiet 3). Omnes autem eae partes adeo colligatae sunt, ut ab invicem utiliter seiun-gi nequeant. Doctrinam vero de hoc sa-cramento petant parochi, vel ex decretis Tridentinae Synodi, vel ex Catechismo Ro-mano, ubi ea prolixe dilucideque traditur.

 Curent diligenter, ut populus crebro Poe-nitentiae sacramento utatnr, utque confite-antur omnes, qui per aetatem possunt, bis per Quadragesimam, semel in illitts initio, de-inde vero cum erit ad sacram Synaxim acce-dendum. Interiectum autem tempus depute-tur expiandis per Poenitentiam vitiis, ut ita demum purgati factique iam puriores, sacra Eucharistia cum fructu potiri queant.

 Cum autem non eadem sit omnium pec-catorum ratio, sed alia sint eius generis, quae iudicium acrius desiderant, cuiusmodi sttnt homicidia, infantum pressurae, excommuni-cationes, haereses, et reliqua his similia, in quibus Episcopo tantum reservatur absolutio, nisi forte is facultate a S. D. Nostro impetra-ta, vices mm aiiis mandaverft: itt talibus criminibtts parochos oculatos esse oportet, ut videant quid ligare, quid solvere debeant ne



 1) Iuxta Conc. Lateran. cap. 21—2) Sess. 12, c. 1 et 3 doctr.- 3) Math. 18.—4) Honor. III de celebr. Missae. 1) Hebr. 5. Gen. 9 — 2) Hier. sup. Danielem ex Tertull—3) Sess. 6 c. 14 doctr.















68

 forte abutantur, quod absit, suo munere, neve errent in clavium usu, et eos decipiant, qui-bus absolutionis beneficium impartiunt. Nam sempiternum vae Propheta his denuntiat 1), qui mori faciunt animas, quae non moriuntur, et vivificant, quae non vivunt.

 Caeterum caveant modis omnibus, ne ab-solvant sibi non subiectos, et in quos nul-lam ordinariam vel delegatam potestatem habent. Quare ex aliena parochia venien-tes, ad Confessionem non admittant, nisi de parochorum quibus subsunt, licentia, casu necessitatis semper excepto. Inter confi-tendum vero examinent populum, num Ora-tiouem Dominicam, Salutationem Angelicam, Symbolum Apostolicum, et Decalogum me-moria teneant, et utcunque tamen intelligant, num sciant quid promiserint in baptismo, quis sit Confessionis fructus, quid in Eucha-ristia percipiant, et alia eius generis ad sa-lutem cognitu necessaria. Si qui fuerint igno-rantes, doceantur, et quod nesciunt, iubean-tur ad certum aliquod et praescriptum tempus ediscere, nisi a Communione velint repelli.

 Volumus autem, ut parochi per Adven-tum et Quadragesimam, crebros de Poeni-tentia sermones faciant, et populum doceant, quid ea sit, et quam necessaria: tum quomo-do fieri debeat, et quis ex illa fructus ad poe-nitentes redundet. Multos enim tanta sacra-menti huius ignoratione teneri videmus, ut propterea Confessionem crucem importabilem esse putent, ad quam etiam nonnisi coacti ac-cedunt. Quidam autem sic sunt affecti, ut quod confitentur, consuetudini magis, quam utilitati tribuant: quo fit, ut nec recte confiteantur, nec fructum inde referant, quem debent.

TITULUS IV.  De extrema Unctione.

 aacramentum vero extremae Unctionis, illis aegrotis impartiant, qui tam perieulose deeumkmt, ut in exitu vitae constituti vide-antur, et quorum iam est quasi deplorata valetudo 2). In quo impartiendo itidem ut

 1) Ezech. l3.- 2) Conc. Florent. cap. de Sacram.— Sess. 14, c. I, 2, 3. 

 in reliquis sacramentis administrandis, quam fieri poterit religiosissime se gerant parochi. nec eorum rituum quidquam praetermittant, qui sunt in libris Agendarum perscripti.

 Sint etiam diligentes in aegroto admo-nendo, non ad peccatorum tantum detesta-tionem, verum et ad vitae praesentis fastidium, ut illius miseria ob oculos posita, infirmorum animos ad rerum coelestium desiderium eri-gant. Doceant eos mortem contemnere, quae non est aliud, quam ianua, per quam itur ad vitam, et sit ad coelestem patriam ingressus. Proponant illud perquam elegans adolescen-tis exemplum, a divo Cypriano allatum 1), cui morituro augusta specie iuvenis assistens, Pa-ti, inquit, timetis: exire non vultis, quid fa-ciam vobis? Quo dicto arguebat trepidatio-nem decumbentis, qui nec vivens pericula pro Christo constanter sustineret, nec mor-tem fortiter ferret. Erit autem hic praeci-puus divinae misericordiae exaggerandae lo-cus, ut ea confirmati lecto decumbentes, non desperent ob peccatorum multitudinem, sed spe sua tota in Deum reiecta, confidant omnia peccata sibi remissum iri, quamlibet multa, quamlibet magna et enormia. Est enim infinitus illius misericordiae abyssus, nec esse potest ullum Dei opus tantum, quod cum ea conferri, vel eam exaequare uHo mo-do queat, ut vere dicatur illud: Misericor-diae Domini super omnia opera eius.

 Neque putent parochi, se satis functos officio suo, si aegrotis Eucharistiae et extre-mae Unctionis sacramenta impenderint 2): sed adsint praeterea morientibus, eosque piis precibus et sanctis admonitionibus iuvent ut, quod eis superest vitae, possint in vera et catholica fide, Deo suam gratiam inspi-rante, absolvere. Tunc enim eorum opera maxime opus habent, cum lucta gravissima incumbit morituris, cum sathan terret, pec-cata urgent, accusat conscientia, et cessant reliqua vitae huius miserae praesidia. Quare mandamus, ut hac etiam parte, suum in se munus parochi ne sinant requiri.

Sunt, quibus falso persvasum est, non 1) De mortalitate. - 2) Fractum Eucharistiae in extre-mis vide apud Chrys. lib. 6 de sacerdot.

 















64



posse ex morbo eos convalescere, quicun-que hoc Sacramentum percepissent, eoque sit, ut non pauci ab ea abhorreant, nec id ministrari sibi cupiant. Quam stultam per-svasionem curabunt parochi ex animis fidelium evellendam: cum certum id sit, Deum non animae tantum, verum et corpori si expedierit, virtute huius sacramenti salutem conferre. Et Iacobus 1) apertis verbis pronunciat: „Oratio fidei salvabit infirmum, et alleviabit eum Dominus."

TITULUS V.

De Matrimonio et eius forma.

illatrimonium non minus hyperlink, quam reliqua sacramenta administrabunt parochi 2): de quo nihil est necesse agere nos pluribus, cum illius administrandi rationem Concilium Tridentinum, agens de clandestinis matri-moniis, eaque irritans, persequatur his ver-bis: „Tametsi dubitandum non est, clandestina matrimonia, libero contrahentium consensu facta, rata et vera esse matrimonia, quamdiu Eeclesia ea irrita non fecit: et proinde iure damnandi sint illi, (ut eos sancta Synodus anathemate damnat), qui ea vera, ac rata esse negant, quique falso affirmant, matrimonia a filiisfamilias sine consensu parentum con-tracta, irrita esse, et parentes ea rata vel irrita facere posse: nihilominus sancta Dei Eeclesia ex iustissimis causis illa semper detestata est, atque prohibuit. Yerum cum sancta Synodus animadvertat, prohibitiones illas propter hominum inobedientiam iam non prodesse, et gravia peccata perpen-dat, quae ex eisdem clandestinis coniugiis ortum habent praesertim vero eorum, qui in statu damnationis permanent, dum priore uxore, cum qua clam contraxerant, relicta, cum alia palam contrahunt, et cum ea in perpetuo adulterio vivunt. Oui malo cum ab lcclesia, quae de oceultis non iudieat, succurri non possit, nisi efficacius aliquod remedium adhibeatur: idcireo sacri Late- 

 1) Cap. 5.—2) Mafc, 19. Ioan. 2. I. Tim. 4. I. Cor. 7. Gen. 2. Eph. 5. Conc Flor. in eap. de sacram Sess. 24 c. I. Reform.

 ranensis Conoilii, sub Innocentio III ce-lebrati, vestigiis inhaerendo, praecipit, ut in posterum, antequam matrimonium contraha-tur, ter a proprio contrahentium parocho tribus continuis diebus festivis in ecclesia inter Missarum solemnia publice denuncietur, inter quos matrimonium sit contrahendum. Quibus denunciationibus factis, si nullum legitimum opponatur impedimentum, ad ce-lebrationem matrimonii in facie Ecclesiae procedatur. Ubi parochus viro et muliere interrogatis, et eorum mutuo consensu in-tellecto, vel dicat: Ego vos in matrimonium coniungo in nomine Patris, et Filii, et Spi-ritus Sancti: vel aliis utatur verbis, iuxta receptum uniuscuiusque provinciae ritum. Quod si aliquando probabilis fuerit suspi-cio, matrimonium malitiose impediri posse, si tot praecesserint denunciationes: tunc vel una tantum denunciatio fiat, vel saltem pa-rocho, et duobus vel tribus testibus praesen-tibus matrimonium celebretur. Deinde ante illius consummationem denunciationes in ec-clesia fiant; ut, si aliqua subsunt impedi-menta, facilius detegantur: nisi Ordinarius ipse expedire iudicaverit, ut praedictae de-nunciationes remittantur: quod illius pruden-tiae et iudicio saneta Synodus relinauit. Qui aliter, quam praesente parocho, vel alio sacerdote de ipsius paroehi seu Ordinarii Hcentia, et duobus vel tribus testibus matri-mqnium contrahere attentabunt: eos sancta Synodus ad sic contrahendum omnino inha-biles reddit, et huiusmodi contractus irritos et nullos esse decernit, prout eos praesenti decre-to irritos facit et annullat. Insuper paro-chum, vel alium sacerdotem, qui cum minore testium numero, et testes, qui sine parocho vel sacerdote huiusmodi contractui interfoe-rint, nec non ipsos contrahentes, graviter arbitrio Ordinarii puniri praecipit. Prae-terea eadem sancta Synodus hortatur ut coniuges, ante benedictionem saeerdotatem in templo suscipiendam, in eadem domo non co-habitent, statuitque benedictionem a proprio parocho fieri, meqne a quoquam, nisi ab ipso parocho vei ab Ordinario, licentiam ad prae-dietam beaedictionem faciendam alii sacerdoti concediposse: quacunque consuetadtae, etiam















65

 immemorabili, quae potius corruptela dicen-da est, vel privilegio, non obstante. Quod si quis parochus, vel alius sacerdos, sive regularis, sive saecularis sit, etiam si id sibi ex privilegio, vel immemorabili eonsuetudine licere contendat, alterius parochiae, sine il-lorum parochi licentia matrimonio coniungere, aut benedicere ausus fuerit: ipso iure tamdiu suspensus maneat, quamdiu ab Ordinario eius parochi, qui matrimonio interesse debebat, seu a quo benedictio suscipienda erat, ab-solvatur. Habeat parochus librum, in quo coniugum et testium nomina, diemque et locum contracti matrimonii describat, quem diligenter apud se custodiat. Postremo san-cta Synodus coniuges hortatur, ut ante-quam contrahant, vel saltem triduo ante matrimonii consummationem, sua peccata dili-genter confiteantur, et ad sanctissimum Eu-charistiae Sacramentum pie accedant. Si quae provinciae aliis, ultra praedictas, lau-dabilibus consuetudinibus, et caeremoniis hac in re utuntur, eas omnino retineri san-cta Synodus vehementer optat. Ne vero haec tam salubria praecepta quenquam late-ant, Ordinariis omnibus praecipit, ut, cum primum poterint, curent hoc decretum populo publicari, ac explicari in singulis suarum dioecesum parochialibus ecclesiis: idque in primo anno quam saepissime fiat, deinde vero quoties expedire viderint. Decernit insuper, ut imiusmodi decretum in unaquaque parochia, suum robur post triginta dies habere incipiat, a die primae publicationis, in eadem parocMa factae, numerandos." Hactenus Concilium.

 Itaque providebunt parochi, ut Ooncilii praeseripto per omnia satis fiat. Antequam autem eoniungent matrimonium contraeturos, admonebunt eos de vi, effectu, et fructu sa-cramenti huius: tum et officia sponsi et spon-sae ex sacris literis et Eomano Oatechismo petita, explicabttnt, ut sciat vir quid uxori, item et uxor, quid viro suo debeat, et quam alter alteri fidem praestare teneatur. Nec tacebuntde illa mirabili Ohristi et Eeelesiae coniunctione, quam designat viri et uxoris mutua cottiunctio 1). Ouius si meminerint

 1) Eph. 5. Col. 3.

semper coniuges, futurum est, ut caste utan-tur matrimonio, et ab eorum exemplis ab-horreant, qui sic affecti ad hoc sacramen-tum accedunt, equi ut potius vel muli, qui-bus non est intellectus 1), quam homines esse videantur. Qua in parte utile fuerit, hi-storiam Tobiae proponere, ut illius exemplo discat populus matrimonia religiose contra-here 2).

 Caveant autem, ne ignotos, vel ex alia parochia venientes, iungant matrimonio; iti-dem vagos, et eos qui nullam certam habent sedem, nisi prius diligentem inquisitionem fecerint, et re ad Ordinarium relata, ab eo licentiam id faciendi obtinuerini Animadver-sum est enim, quosdam prioris coniugii per-taesos, commutato loco, ad secundas nuptias convolasse. Morem autem illum, quo sponsus post initum matrimonium, solet pulsari pu-gnis adstantium, prorsus aboleri mandamus: itidem et alia ludicra et ridicula, si quae in ecclesias dioecesis nostrae levitate populi, aut parochorum negligentia vel inscitia ir-repserunt.

 In vitandis consanguinitatis et affinita-tis gradibus, qui vel impediunt vel distra-hunt matrimonium, decretum Ooncilii Triden-tini servari volumus. Quae tamen impedimen-ta patefaciet procul dubio terna denunciatio, quam sacrum Concilium 3) servari praecipit, et nos itidem a parochis nostris ubique di-ligenter observari mandamus, ne quis igno-rantiam, quae periculosa est in hac parte, praetendere queat. Si quos, ex vulgo prae-sertim, parochi rudiores esse viderint, non prius eos matrimonio copulent, quam Ora-tionem Dominicam, Salutationem Angelicam, Symbolum et Decalogum didicerint.

 Licet quidem quotiescunque coliibuerit matrimonium contrahere, tamen solennitas illa, cui pompa est adiuncta, certis tempori-bus, quibus lcelesia praecipue peculiaribus Ohristi beneficiis recolendis vaeat 4), lege canonica prohibetur. Nimirum a prima Do-mjnica Adventus, usque ad imtma Epiph.

1) Psalm. 31;—2) Sess. 24. c. 7.—3) Sess, 24 c. 2, 3, 4, et sequent.-4) Ubi supra cap. 10.

 









66

 inclusive, et a feria quarta cinerum ad octa-vam paschae inclusive.

 Placet autem probatam longo usu dioe-cesis nostrae consuetudinem retineri, qua ca-vetur, ut non modo in temporibus superius allatis abstineatur a matrimoniorum solenni-tate, verum etiam ut extendatur ea prohibi-tio paulo latius, et a dominica Eogationum ad festum Sanctissimae Trinitatis inclusive, nullae nuptiae celebrentur solenni ritu.

 Etsi autem praecipue curare debent pa-rochi ea; quae ad praedicandum Dei verbum, tum ad sacramentorum administrationem, et observandum Ecclesiae ritum pertinent, non tamen hic eorum cura consistat, sed eam ad res etiam temporales parochiae suae con-vertant, ne quid ex eorum negligentia, quod absit, Ecclesia detrimenti capiat. Quare, cum possessionem parochiarum suarum adierint, primum omnium, inventaria rerum ecclesiae conficiant, eorumque alterum exemplum re-tineant ipsi, alterum Vitricis et Provisori-bus ecclesiae dent servandum; idque eo con-silio faciant, ne quid cedente vel decedente parocho, ad ecelesiam damni redundet. Quod si quid inventario defuerit, tanta fiat ex pa-rochi bonis diminutio, quanta illi damno sar-ciendo suffecerit. Volumus etiam, ut paro-chi decedentes, auetius inventarium facere, ecclesiaeque meliorep conditionem reddere teneantur.

 Quod si vel parentes in suo convictu, vel alios propinquos habuerint, curent statim in ipso eorum ingressu, inventarium de bonis per ipsos allatis fieri, testibus praesentibus, ne forte, quod fit non raro, cum eeclesiae bonis ipsorum bona misceantur, et alterutra pars rerum suarum iactaram faciat. Alioquin defuncto parocho, nullum repetendi sua ius propinquis esse volumus. Familiae quoque annuam mercedem persolvant, nee eam in tempus longius protrahant, qumi velint eis testamentas a se condendis esse prospeetum: id enim nullo modo nobis ferendum arbitra-mur, nec expedit marcedem mmqmm re-tariari, eum et Scriptnra dieat: Opus merce-narii non maneat apud te in crastinum 1),

1) Tob. 4; lae. 5.

et sit hoc unum ex peccatis illis, quae vin-dictam a Deo postulant.

 Illud praeterea diligenter observent, ne cui ex ira, odio, vel ob negata iura paro-chiae, aut reditus interversos vel impedi-tos, sacramenta negent, sed illis ministratis, iuris sui apud legitimum iudicem persequendi potestatem habeant.

 Nundinationes prae templorum foribus, vel in coemiteriis fieri non permittant, nec in tabernis quicquam vendi sub oificiis divi-nis 1). Solet enim populus his rebus occu-patus, a pietate Deique cultu abstrahi, et ad res vanas converti, magno cum privato periculo, et publico multorum scandalo. Ar-chipresbyteri sive Decani rurales curent bis per annum convocari suos comparochos, et eorum doctrinam ac vitam examinent. Di-spiciant num sint vere parochi, num insti-tutionis canonicae testimonium sive inve-stituram habeant, num recte fungantur suo munere. Si quid perperam sit in eorum ec-clesiis, et si qua emendatione opus est, ad nos referant, aut Vicarium nostrum. Sic enim facilius necessitatibus ecclesiarum no-strarum providere nobis licebit, si ab his fu-erimus adiuti, qui sunt per nos in partem cu-rae nostrae sollicitudinisque vocati.

TITULUS VI.

De sacro chrismate ei aquae, aliarumque rerum ecclesiastica benedictione.

Sacrum Chrisma, iuxta receptum Eccle-siae catholicae morem, vel per nos, vel per Suffraganeum nostrum, quotannis in eeclesia nostra Cathedrali, sive alia quapiam, arbi-trio nostro deligenda, confici curabimus: quod petent omnes Archipresbyteri vel rurales Decani; ab his vero ilii ecclesiarum paro-chi; pro quo, pecnniam Capellanos nostros, vel Suffraganeum nostrum postulare, omni-no prohibemns 2). Neque Parochi ab eccle

1) Vide 6 Coneil. gener. Constantinopol. e. 10, — 2) D, Dion. 1. I Hierar. Eccles. c. 5. D. Fab. ep, 2. art Orfent. Episeop, D. Leo epist. 88. D. Bas. 27 c. ad Am-phil, Cyril. 2 Catech. D. Clem. Rom. 1. T ord. apost. Conc. Carthag. II. c. 2. et III. cap. 36, et IV eap. 26. Cone. Vasenum cap. I. IV Carthag, e. 36.















67

 siis suis hoc nomine quicquam, praeter sum-ptum itineris, exigere audeant. Curent autem, ut id decenter per sacerdotes ad ipsorum ecclesias, perferatur: nec utantur in eo per-ferendo profanorum hominum ministerio.

 Ubi novum Chrisma consecratum fuerit, usum veteris Chrismatis prohibemus, quod mandamus etiam exuri, et corrasos cineres sub altari condi, vel in ossorium iniici: nam eos viliter abiectos, pedibus conculcari fas non est.

 In aqua benedicenda, in fructibus, fron-dibus, vel palmulis, herbis, cereis, cineribus, et Paschalibus eduliis: mandamus, ut paro-chi nostri ab Agendarum praescripto non discedant, nec ullas preces in eiusmodi ad-hiberi consvefas praetermittere audeant 1). Sed cum ea benedixerint ritu solenni, admo-neant populum, ne illis abutatur ad praesti-gias, ad earmina sive incantationes, vel ad veneficia: sed vel modo legitimo illis utatur ac fruatur, vel pro memoria eius rei con-servet, quam significant. Est enim periucun-dum spectaculum, quando populus aqua ca-piti inspersa, venit in memoriam eius fidei, qua se Christo in baptismo virginem eastam dicavit, vel quando eereos accensos, quod est fidei signum, gestat manibus non secus quam Simeon ille senex olim Christum lumen aeternum, in ulnis gestaverat: vel quando cum palmis et frondibus, memoriam solennis illius Christi Hierosolymam ingressus faci-mus, recepto Hebraeorum more, qui ramos et frondes in signum laetitiae publicae, festis diebus, manibus gestasse memorantur 2): vel eum post transaetum quadragesimale ieiunium, novam vitam ingressi, novis cibis, per Dei vertram et orationem sanetifieatis, veseimur: vel cum in signum humilitatis et poenitentiae,

 caput cinere conspersi, non aliud esse r.os profltemur, quam pulverem et cinerem, non ita multo post, in similem cinerem conver-tendos 1). Eiusmodi caeremonias aequum est retinere in Ecclesia, quibus etiam rudiores plurimum iuvantur, si praesertim, quid sibi velint, et quid significent, intelligant. Quod ut fiat, curabunt Parochi.

 Quoties supplicationes solennes inducun-tur, vel feriales habentur, moneantur fideles, ut illis frequentes intersint, et ad Deum con-fugiant, eumque piis precibus fatigent, ut et imminentia mala propulset, et bona, quae petimus, nobis concedat. Non enim solet ille multitudini et unanimitati precantium postu-lanti negare, quae illi profutura esse non ignorat.

 Sicubi coemiteria execrata, vel nondum consecrata fuerint, Processiones ibi haberi prohibemus, donec per nos vel Suffraganeum nostrum reconcilientur, vel denuo consecren-tur. Morem autem illum maxime improbandum, quo villani cum signo Christi crucifixi vel resurgentis, campos et segetes in feriis pas-chalibus, poti oberrant, tanquam Ploralia et Ambarvalia celebrantes, prorsus aboleri man-damus. Quare provideant parochi, ne quid huiusmodi admittanfc populares ipsorum. Nam, praeterquam quod res est nomine christiano indigna, eum morem servari a piis, qui ab impiis gentibus originem traxit, et paganis-mum etiamnum sapere videtur, etiam gravi-bus contentionibus, quin et caedibus nonnun-quam vicinorum occasionem dare solet: quo fit, ut illum magis etiam abrogandum, et ex hominum memoria extirpandum esse censea-mus. Quod mandatum nostrum a parochis ubique accurate servari volumus.





1) fte consecr. dist. 3. Syn. Hanc tens, c. 5. Theod. 1. 5. Eecl, Wst. eap.2l. Epiph. haer. 30 contra Ebionem. 2) 1 Mach. 13 et 2 Macbab. 10; I Tim. 4.

 1) In Conc. Aurelian. sub Hortpis. Papa. 20. Theod. lecfc. in hist. 1. 1. Greg. Max. 1. 2 epist. in proem. et 1. 9 c. 45 ad episc. Sicih In COHC. Gertundensi c. 3; Alcim. Avitus de prima instit. fcsti Rogat.



 















68

 PARTIS TERTIAE TITULUS I.

De vita et honestate Clericorum.

 Clerici tanquam in sortem Domini vocati 1), et interno mentis affectu, et signis etiam exterioribus promittant pietatem, servent animum a vitiis purum, litterarum scientia pectus imbuant, gestu et incessu graves sint, ut argumento esse queant, quod xnentem pa-catam et perturbationibus vacuam gerant; vestitu quoque decenti, et ad statum cuius-que accommodato utantur. Nihil sectum, ni-hil acu pictum, nihil elaboratum ad corporis cultum exteriorem adhibeant. Mteant potius, quam splendeant, absint sordes, adsit mun-dities. Tonsttram ferre non praetermittant, quam nonnnlli Ohristi coronam spineam si-gnificare existimant; alh' vero, quia Petrum et Ioannem Apo stolos, raso capiflitio a gen-tibus derisos fuisse commemorant, ideo putant morem ex eo tractum, ut universo Olero ce-dat honori, quod pro Christo Apostolis eius contumeliae loco fuerat irrogatum 2). Nec improbandi sunt et illi, qui, cum pars haec superior capitis rasorio purgatur,, significari volnerunt, pravas et abditas cogitationes, ex animis nostris fortiter esse resecandas. Ut-eunque tandem res habet, bonum est minu-tas etiam in speciem caeremonias non ne-gligere. Accidit enim non raro, ut qui mo-dica spernit, paulatim decidat 3). Quod si quem ex sacerdotibus vel clericis, nostrum hoc mandatum transgredi eognoverimus, in eum poenas, decreto Synodi Tridentinae 4) statutas, extendi cttrabimus.

 Demi vero sie vivant, ut omni tempore ad tremendum illad Missae sacrificium pera-gendum sint parati, utque preces eorum, quas fundunt pro plebe, in conspectum Dei ascen-dant, et sint ad impetrandum id quod petunt, efficaces. Ebrietatem, veluti vastum quoddam



1) Sess. l4, c. 6.—2) Germ. Constantinop. de rebus eccles, Cette. Toletan, IV eap. 40. Dion, in Eccl. Hier. Turon. l. 4 hist. Awgust. de opere Monach. et in Re-tract - 3) Eccl 19.—4) Sess. 23, c. 6.

 vitiorum omnium pelagus, summo studio fu-giant 1), qua si gravati et obruti fuerint, non multum sane a brutis et pecudibus videbun-tur abesse.

 Mulieres adsciticias vel subintroductas, tanquam anathema de medio sui abiiciant, nec ullas in suum convictum admittant, nisi aetate provectas, vel genere propinquas, iuxta Canonum praescripta, in quas nulla ca-dere possit suspicio 2). Sacerdotem enim, et crimine et suspicione criminis vacare oportet. Meminerint se esse Deo sacratos, non esse suos, nec iuris sui, sed eius, cui se totos de-ditione spontanea manciparunt. Sumentes er-go membra Christi, facient ea membra scor-ti? absit. Terreantur illa Pauli voee: „Qui adhaeret meretrici, unum cum ea corpus ef-ficitur" 3). Quod si quem ex sacerdotibus dioe-cesis nostrae, hoc turpi crimine deinceps te-neri cognoverhnus, is certo sciat, se poenam experturum esse, quam adversus eiusmodi sa-cerdotes fiagitiosos Concilium Tridentinum praescripsit 4). Non sine causa monet vel mandat potius Apostolus: „ Auferte malum ex vobis 3). Est enim periculnm, ne aliomm exemplum noceat aliis, neve modicum fer-mentum totam massam corrumpat. Quam ob rem, quoties tentantur a coneupiseentia sua abstracti, et illeeti 6), queties eos titillat peecatum, et instat inimietts quaerens, ut devoret, semper vocis illius praeclarae memi-nerint, quam usurpare nos iubet Chrysosto-mus: Abrenuntio tibi satana, et adhaereo tibi Christe; eaqua utantur in tentationibus suis omnibus 7). Sie enim faturum est, ut fa-cilius per Dei gratiam ignea satanae tela

 1) Luc. 2l.—2) Nieaen. Syn. c. 3. Ancyrana c. 19. VI SfH. c. 5. II Nieaena c, 18. Gerund c, 7. Bracaren. 1 c. 15. Euseb. 1, VII Ecel, htst. e. 26. de Samosat. Niceph. 1. 6 e. 30. hisl.—3) I Cor. 6,—4) Sess. 25, c. 14 refor. gener.—5) I Cor, 5. — 6) Iac, I. — 7) Homil, 21 ad po

 















 69



 extinguant, et cum diabolo restiterint, fu-giat ab eis 1). Nam vere fatetur quidam ex Patribus: Nos cum vitiis mortuis habere con-flictum, quibus diligenter providenda est se-pultura, ne ad vitam pristinam redeant 2). rudeat itaque Christianum, in Domino viven-tem, rem mortuam vincere non posse 3). Salvator noster oppressit satanam, eumque contritum tradidit conculcandum discipulis. Quare nostrum est calcare oppressum hunc draconem, nec pati, ut caput efferat, vel corpus attollat. Nam et Propheta formatum esse dicit ad illudendum ei, et Paulus con-stanter pollicetur: Deus conteret satanam sub pedibus vestris velociter 4). Quin et Moyses 5), peccatum in foribus nostris esse dicit, cui nisi aperiamus, ad nos intrare non poterit. Haec omnia eo pertinent denique, ut sciant omnes, Dei servis nihil eorum esse impossibile, quae mandantur a nobis, cum sint in ipsis nobis voluntateque nostra posi-ta. Nunquam enim deest gratia et praeve-niens et subsequens, qua adiuti, nihil non in Domino recte possumus.

 Ludum taxillorum, chartarum, aleae, ta-lorum, ac tesserarum, arma, venatum, ta-bernas, mercaturam, et omnes avaritiae sor-des, dioecesis nostrae Clero prohibemus. Ho-nestis tamen recreationibus, quas iura per-mittunt, quominus utantur non impedimus, modo absit in ludo, pecuniae vel turpis al-terius rei cuiuscunque pactio Caveant pa-rochi et alii sacerdotes, ne unquam eodem carpento vehantur cum quibuscunque tan-dem sive domesticis, sive externis mulieri-bus, nec eas ad mercatum vel encaenia ec-clesiarum secum adducant, nam praeterquam qttod res est eorum personis idigna, et quasi eertum pollutae mentis incontinentiaeque te-stimonium, etiam turpe est passim, rideri sa-cerdotem a populo, ob vitae flagitium: ma-xime vero periculosum, exemplo suo nocere proximo. Etenim: Vae homini illi, per quem scaadakm venit.

 Usurae vitium in utroque ordine, spiri-taiium et saeeularium latissime patet, estque

1) Ephes. 6. Iacob. 4.—2) Ambr.—3) Hteron. de vir ginit—4) Psalm. 103. Kom. 6,—5) 0ea. 4.

adeo pervulgatum, ut iam prope omnem vitii naturam eorum iudicio exuisse videatur. Ita-que dent operam omnes Clerici, ut ab eo absint quam longissime. Quin doceant etiam alios, usuram esse, quicquid praeter sortem provenit, et avaros Eegnum Dei possidere non posse 1). Adferant et illud evangelicum, saepeque inculcent auditorum animis: Mu-tuum date, nihil inde sperantes. Nam rapaci-tatis genus est, cum pecuniam mutuam de-deris, velle ex ea lucrum facere, et augere tuas res incommodo alieno 2). Quod tetrum immaneque scelus, ne gentiles quidem impii ferendum esse putaverunt.

TITULUS II.   De Officio Confessarii.

Confessario magnum incumbit onus pur-gandi sacramento poenitentiae animas con-fitentium. Quamobrem cum iudicis et medici personam sustineat, gravitatem benignitate temperatam habeat necesse est, nec sit eo-rum rudis, quae ad iudicium faeiendum, et ad morbos fugandos pertinent, ut inter pec-catum, et non peccatum, inter lepram et non lepram, inter veniale et mortale, commissum et omissum, discrimen faciat: utque sic aegro condcleat, quo possit magis indulgens pater, quam severus iudex videri. Qua in re com-mendatur praecipuedivi Ambrosii clementia, quem tradunt erga confitentes sic affici so-litum fuisse, ut eorum peccata veluti propria defieverit, exemploque suo, ad agendam pro delictis poenitentiam, eos incenderit. Quis infirmatur, Apostolus inquit, et ego non in-firmor? quis scandalizatur, et ego non uror 3)? Quamobrem, ea sint mente praediti Con-fessarii nostri, ut condolere possint his qui ignorant et errant, eorumque languoribus, qui sive fragilitate humana, sive alio quo-cunque tandem modo deliquerunt, praesen-tem opem adferre 4) Quam ad rem, pruden

1) Matth. 18. Psalm. 14 et 54. Ezech. 18. Deut. 23. Hier. super Ezeeh. 18 cap. Hic. Conc. c. 7. vide Ruffin. 1. I. hist. Eccl. Ambr. de bono mortis, et caasa 14. quaest. 4 Si quis. Eph. 5. Lue. 6. Matt. 5.—2) Cic, lib. 2. de officiis. Amb. in 1. de bono mortis. — 3) 2 Cor. 11, — 4) Heb. 5.















70

 tia, bonitateque opus est. Inprimis vero Confessarium potestate praeditum esse opor-tet, sive ordinaria, sive delegata: qua si fue-rit destitutus, nibil aget, frustraque laborem capiet. Adhibeat autem et seientiam, ut, cum opus est, casus incidentes prudenter expen-. dere, nodosque conscientiarum recto iudicio dissolvere queat. Porro in ea re, sacrarum literarum, inris Canonici, et Statutorum Sy-nodalium cognitio potissimum locum habet.

 Etiam atque etiam videat, qualem confi-tentes contritionem, sive attritionem adferant, tum quale sit peccatum quod Confessione ex-ponitur, quibus sepiatur circumstantiis, et an eae mutent speciem peccati. Num habeat ex-communicationem annexam, et reliquas cen-suras ecelesiasticas; qui sint casus Pontillci Maximo et Ordinario reservati; an sit resti-tutioni loeus, an sit integra Confessio, et quibus casibus repeti debeat 1). Sciat pro statu cuiusque personae accommodandum esse Confessionis modum, ut aHter eorum qui sunt liberi, aliter qui matrimonio iuncti, aliter laicorum, aliter Clericorum exploretur conscientia. De his enim peculiariter quisque erit quaerendus, in quibus versatur ipsius officii ratio.

 Propter sacerdotes vero contltentes, ne-cessarium videtur, ut Confessarius casus no-verit, ex quibus contrahitur irregularitas, vel ut saltem in his dubitare sciat, quo possit uti peritiorum consilio.

 Haec omnia, quae diximus, peti possunt ex B. Thoma vel aliis, praesertim vero Ca-ietani Summula in verbo Confessarius. Multa quoque eius generis exstant in Summis An-tonini, Pisani, Sylvestri, Angeli, et reliquo-rum. Sed nobis directorium Beverendissimi Patris Polanei Soeietatis Iesu, et ob ipsius brevitatem, et ob argumenti seriem ac per-spicuitatem, praecipue probatur: quod omni-bus Confessarik et parochis dioecesis no-strae quam commendatissimum esse volumus: ut eo, tanquam certs quadam regula utantur, te perscrutandis hominum conscientiis: erit enim illis multarum summarum instar.

 Neque vero sic existiment Confessarii, ad eorum munus rite obeundum, summam illam et exquisitam scientiam requiri, sed satis es-se sciant, si ea sufficiens fuerit, etsi coniun-ctam habeat prudentiam.

 Neque tamen hoc propterea dictum esse volumus, ut hi suum in perdiscendis conscien-tiae casibus. et libro poenitentiali diligenter versando, studium remittant, sed ne animum abiiciant, et pondere huius muneris terrean-tur. Videant autem, ut pro peccatis occultis secretam, pro manifestis vero, publicam poe-nitentiam confitentibus iniungant 1), ut si quos exemplo suo ad malos mores provoca-runt, eosdem emendationis suae testimonio ad rectam revocent vitam. Nobis tamen li-cebit, si res poscere videbitur, mutare genus hoc publicae poenitentiae, in aliud quodvis secretum,iuxta sacri Conc. Trident. decretum.

 Poeneratorum, et qui contractibus iniquis operam dant, peculiarem nostri Confessarii curam gerant, eorumque conscientias verbo Dei et sceleris magnitudine terreant, nec absolvant, nisi debita restitutio aut satisfactio prius intercedat, et nisi spondeant, se ab hoc tanto scelere, deinceps fore alienos 2).

TITDLUS III.  De Concionatoribus,

 Quoniam in praedicando Dei verbo ma-xima pars muneris nostri versatur: „Si evan-gelizavero, inquit Paulus, non es mihi gloria, necessitas enim mihi incumbit: Vae enim mi-hi, si non evangelizavero 3):" dabitur a nobis opera, ut, quoad eius fieri poterit, Deo suam gratiam inspirante, Concilii Tridentini prae-scripto nos paruisse, oves nostrae videant 4). Ad hoc autem tam divinum mtttttts exercen-dum, quo parvulis doctrinae panis feangitur, infirmorum iides roboratttr, conscienMae vel terrentur profligatae, vel eriguntur percul-sae: nullttm absque probatione diligenti, te-stimonioque nostro admitti volumus. Quod si qttis ingesserit seipsum, nobis insciis, factum hoc suum non feret impune.



 1) Vide hac de re instruct. in Syn. VI gener. Constan tin. c. 202, et Syn. Vormac c. 7.       

1) Sem 24 e. 8.-2) VMe Constitut. Gregorii X in Conc. Lugdun.—3) I Cov. 9.—4) Sess. §, c. 2 et 24 e. 4.

 









71

 Providebitur autem a nobis, ut qui verbo Dei praedicando fungi debent, sint tales, quos et pietas, et vitae honestas, et doctrinae pu-ritas commendent, utque populum tam lin-gua, quam exemplo aedificent. Pulchrum est enim, cum de Ooncionatore illud dicitur, quod olim de quodam ex veteribus dictum legi-mus: Hic est, qui quale habet verbum, ta-lem habet et vitam 1). Nam in vita Concio-natorum multum est positum, libentiusque populus ea facit, quae a suis praedicatoribus fieri videt. Quare dent operam omnes, qui hoc munere fungentur, ut eorum vita cum doctrina consentiat. Turpe est enim Doctori, cum a sua culpa redarguitur. Et Apostolus eos qui eiusmodi sunt, acerbe reprehendit 2): Qui alium, inquit, doces, teipsum non do-ces? qui praedicas non furandum, furaris? qui dicis non moechandum, moecharis? qui abominaris idola, sacrilegium facis? qui in lege gloriaris, per praevaricationem legis Deum inhonoras? Itaque meminerint se Dei causam agere, et pro ipso apud populum le-gatione fungi. Eorum interest, parare viam Domino, rectas facere semitas eius, curare ut sint prava in directa, et aspera in vias pla-nas, ut homines poeniteant, et credant Evan-geHo, ut per bona opera certam vocationem suam faciant, et eum quem optant, salutis portum attingant 3).

 Fabulas aniles, sales, seommata, iocos, intermisceri concionibus prohibemus 4); prae-stat enim gemere, pectus tundere, suspiria ducere, et plorare populum in sacris sermo-nibus audiendis, quam risu, cachinnoque solvi; immodestas etiam invectivas, asperam ver-boram acrimoniam, probra, convicia, historias suspectas, legendas parum probatas, omitti volumus, nec citari obscuros auctores vel ineptos; satis alioqui magnum campum prae-dicatori suppeditare possunt sacrae literae, et probati Ecelesiae doetores, nihil ut sit necesse eiusmodi praesidia aliunde adsciscere, ab his nimirum anctoribus, qui recte collo

candi sint in ignobilium scriptorum numero 1). A miraculis vulgandis concionatores absti-neant quoad eius fieri potest. Ac si quando usus venerit, et res, ut aliqua eorum habe-atur mentio, postulaverit, sobrie, modesteque id fiat, serveturque hac in parte Leonis De-cimi prohibitio, in Lateranensi Coneilio, Ses-sione XI, edita.

 Nolumus etiam, ut sint Concionatores ni-mium et impense curiosi in haereticorum argumentis publice recensendis. Quod si quan-do usus inciderit, ut ea referre sit necesse, dent operam, ut non tam longa disputatione, quam gravi redargutione confutentur. Quam ad rem valebit Scriptura sacra, Ecclesiae auctoritas, Conciliorum decreta, Patrum pro-batorum testimonia, et recepta longo usu con-suetudo, quam nostri maiores pro lege sem-per habendam esse duxerunt. Inter concio-nandum vero, non quaerant popularem ap-plausum, nec se vulgi iudicio accommodent, atque ideo ab omni fuco, et orationis pig-mentis omnibus abstineant, sed graviter et prudenter officio suo fungautur, nihil aliud quaerentes, quam commodum et salutem ovium, quarum pascendarum curam suscepe-runt. Eiant exemplo Pauli, omnibus omnia: oportet enim eos cum pueris puerascere, cum rudibus rudiores fieri, aliis lac praebere, aliis solidum cibum 2).

 In Scripturis vero producendis non alia utantur, quam editione vulgata 3), earum-que iutelligentiam, illorum clarissimorum Ecclesiae luminum, Basilii et Gregorii exem-plo, non ex privata praesumptione pessimo praeceptore, sed ex maiornm scriptis et au-ctoritate sequantur 4). Adhibeant interpretes probatos Ecclesiae doctores, vel alios huius temporis expetitores, viros Catholicos. Nullis prorsus utantur haereticis, illorumque lectio-ne, sibi serio interdictum esse noverint: im-possibile est enim, ex lacunis, quae aquam vivam coutinere non possunt, salutarem hunc haustum petere. Nam haereticorum commen

 1) Euseb. 1. 6 c. 3, Kecl. histor.—2) Bom. 2.—3) Marc. I. Isat 40. Marc, I. 2 Pet. I.—4) Bationem praedicandi verbi Dei, vide in Gone. Lateran. sub Leone X, Sessio 11.

 1) Vide Conc. Carthag. 3. can. 47. — 2) 1 Cor. 9. I Cor. 3.—3) Soss. 4. c. 2.—4) Ruffin. 1. 2. c. 9 Hist. Concilium VI Constantinop. c. 19.



 















72

 tarii, non ad aliud facti videntur, quam ad subversionem audientium 1). Quos hac aetate nostra non pauci sequuti, exciderant a tlde seque inseruerunt doloribus multis, semper discentes, et nunquam ad scientiam veritatis pervenientes 2). Quare libros eiusmodi ve-luti pestem praesentem omnibus modis caye-ant, eorumque etiam auditum horreant.

 Hac autem in doctrina, suum quoque et pe-culiarem locum obtinet traditio, quae non est postrema Evangelii pars 3). Quam quo magis fastidiunt haeretici, boc erit nobis maiore studio retinenda, cum et Apostolus 4) peram-bulans Syriam et Ciliciam, custodire praece-pta Apostolorum et Seniorum docuerit, et Thessalonicenses hortetur, ut teneant tradi-tiones, quas didicerint, sive per Epistolam, sive per suum sermonem 3), Quam ob rem vere dixit os illud aureum, Ioannes Episcopus Constantinopolis: Traditio est, nihil quaeras amplius. Et eius aequalis Basilius: Te pacatum reddat traditio, Dominus ita docuit, Apostoli praedicarunt, Patres observarunt, confirma-runt Martyres, sufficiat dicere: sic edoctus sum. Et item alius: Si Christianus es, crede quod traditum est. Sed bic magna cautione opus est praedicatori, ne incertas pro certis, falsas pro veris, profanas pro sacris, haere-tieas pro Apostolicis traditionibus amplecta-tur 6). Habent enim traditiones quoque suas haeretici, quibuscum nihil nobis commune esse debet. Exstant autem libri Catholicorum de traditionibus Apostolicis eonscfipti, et sunt eae passim obviae in scriptis veterum, unde, cum res postukverit, certa de illis doctrina sumi potest, Si enim omnes traditiones, (quod velle videntur huius temporis haeretici), re-spuendas nobis esse existimaverimus, ipsum etiam Evangelium, ad nudum nomen contra-hamus necesse est.

 1) II Tim. 2.-2) II Tim 2. 1 Tim. 6. II Tlm. 3.— 3) Sess. 4. e. I. Dion. 1. I. Eccl. hier. e. I. Epip. haer. 61 contra apostolicos, Basil. de Spiritu San. c. 27,29,—4) Act. 15.—5) II Thess. 2. Tertal. 1. 2. ad Uxor. Cypr. in Serm. de ablut, ped. Hier. ad Lucinium epist. W et eontra Lucif. Befinitio H Synod. Nicaen.—6) Chrys. hom, 4. in 2 Thessal, Basil. in homil contra Sabell. et Ariom. Ter-tul. de carne Ohristi.

TITULUS IV.

De Scholis.

 In Scholis recte instituendis quantum sit positum, docet horum temporum infelicitas, in quibus haeresum tanta seges, non aliunde, quam a scholis infectis sumpsit incrementa. Ibi enim instituitur tenera iuventus, quae suo tempore tam Ecclesiae, quam Eeipublicae, vel usui iutura est, vel incommodo. Et fere tales evadunt discipuli, quales fuerint prae-ceptores sortiti: ut in multis etiam viris magnis notata sint non raro praeeeptorum vitia. Nam illa puerorum testa nova, non facile odorem exuit, quem recens imbibit. Quam ob rem diligenter per scholasticos ecclesiarum no-strarum provideri volumus, ut ea quoque pars Ecclesiae sit integra. Nemo praeiiciatur scholae, nisi nostro vel Officialis nostri iudi-cio probatus. Priusquam vero ad eam guber-nandam accesserit, mandamus, ut fidei profes-sionem faciat, seque Catholicum esse doceat. Non enim expedit iuventutem in eorum di-sciplinam tradere, qui corruptores sunt magis quam praeceptores, et ea docent, quae sunt postea magno labore dediscenda.

 Videat etiam Scholasticus ecclesiae nostrae, quid magister scholae doceat in scholis, qua utatur methodo, quos perlegat auctores di-scipulis 1). Iubeat eum ex omnibus optimos quosque deligere, usum scientiarum tradat fideliter, ut non tantum eas discant audito-res et memoriae commendent, verum etiam seiant, quis ex eis fructus petendus, et quo modo sint ad scriptorum gravium intelligen-tiam accommodandae. Ministrae sunt enim eorum studiorum, in quibus aetatem gratio-rem eos postea collocare oportet.

 Non minorem quoque praeeeptores pieta-tis curam gorent, certisque diebus, vel Oa-tecbismum Bomanum, tel alium quempiam seholastico probatum, discipulis ediscendum tradent, eosque in pietate christiana sedulo instituent. Haec est enim, quae valet ad omnia, promissionem habens vitae, quae nunc est et futurae 2). Turpe est autem in doctri 1) Vide Coae. Lateran. sub Leone X, c. 7. Sess. 9.—2) 1 Tim. 4















73

 na factis progressibus, nullam honestatis et bonorum morum curam ducere, siue quibus si quis in doctrina proficit, deficit. Quamobrem impuros et impudicos scriptores, qui moribus puerorum officere possunt, legi prohibeat. Hoc enim quaeritur a nobis, ut non magis docti sint nostrae scholae alumni, quam pii. Quam etiam ad rem, vita praeeeptoris ma-gnum adferet momentum, nimirum si talis ea fuerit, in quam nulla iusta cadere possit re-prehensio. Nam ut infantes nutricum, sic pueri vitam et mores praeceptorum saepe referunt, ideoque ex veteribus quidam scri-ptum reliquit: Maxima debetur puero reve-rentia. Si quid turpe paras, huius tu ne eon-tempseris annos. Quae sit autem instituendae iuventutis ratio, praescripsit sacra Tridenti-na Synodus 1), ex qua sumet scholasticus ea, quae videbuntur ad rem praesentem nec cessaria.

Curam vero scholarum parochalium, pe-nes ecclesiarum parochos esse volumus, qui diligenter operam dabunt, quo aetas tenera, quae ibidem instituetur, non alios Catechi-smos ediscat, quam catholicos: et ita insti-tuatur, ut bona spes sit, eam feliciter iactis ibi fundamentis, ad magnam, per Dei gratiam, et uberem postea frugem esse perventuram.

TITULUS V.

De Ieiuniis Ecclesiae. 

Ieiunia, quae vel indixit Ecclesia, vel usus communis pridem recepit, ab omnibus in dioecesi nostra servari volumus: quorum ra-tionem et modum diligenter explicabunt pa-rochi et reliqui verbi Dei ministri, ut sciat populus, quomodo ieiunandum sit, et quis ex ieiunio fruetus ad id ipsos redundet. Sciant com-mendari in Evangelio 2) Annam Prophetis-sam, quae non discedebat de templo, ieiuniis et obsecrationibus serviens Domino die ac nocte. Ipse quoque Christus denuntiat Apo-stoMs fore, ut ieiunent, cum ablatus ab eis ftterit Sponsus: 3) quod eos fecisse crebro Scriptura commemorat. Nam ieiunantes et

 orantes Paulum et Barnabam dimiserunt ad opus Evangelii 1). Lystris etiam, Iconii, et Antiochiae, cum Presbyteros constituissent per ecclesias, cum ieiuniis et orationibus commendaverunt eos Domino. Tanta fuit ni-mirum eius ieiunii vis, tanta dignitas, ut eo, praeclarum illud creandorum Ecclesiae mini-strorum opus, ornandum sibi esse putaverint. Privatim autem de singulis Apostolis quid attinet dicere? cum Paulus gentium, id est noster magister, seipsum in multis ieiuniis versatum fuisse dicat, et nos hortetur, ut exhibeamus nos sicut Dei ministros, in vigi-liis, in ieiuniis, in castitate, quod ipsum alios etiam fecisse, dubitandum non est 2).

 Doceant, non posse ieiunia fidelium fru-ctuosa non esse 3): quandoquidem illis nomen iustitiae Christus ipse tribuit, ac magis etiam eorum fructum expressit, cum dixit: Hoc ge-nus daemonii non eiicitur, nisi oratione et ieiunio 4). Negari enim non potest, cibo sub-ducto, sumi poenas de nobis ipsis, et reddi nos aptiores ad omne pietatis genus prae-standum, pravosque animi motus recta ratione cohibendos. Nam venter plenus facile despu-mat in libidinem, et a saturitate ad inconti-nentiam proximus est gradus. Sedit populus manducare et bibere, Paulus inquit, et sur-rexerunt ludere 5).

 Caeterum, hortentur fideles parochi, ut cum ieiunant, non solum corpus a cibis deli-catioribus, verum etiam mentem a capitalibus vitiis cohibeant. Utriusqtte enim hominis cau-sa indicuntur ieiunia, nimiram ut et corpus refrenetur, et animus fiat ad res divinas con-templandas incitatior. Quo magis corrumpitur exterior homo noster, hoc interior magis re-novatur de die in diem 6). Nam frustra caro affligitur, lasciviente spiritu: et parum prodest corpus inedia confici, nisi modus adhibeatur vitiis. Hoc est erdm, inquit Propheta 7), ie-iunium quod elegi. Dissolve colligationes im-pietatis, solve fasciculos deprimentes. Id vero ut fiat, caro domanda est, ne spiritui repu-gnet, neve iugum rationis exeutiat. Neque vero alio fine, quam quo dictttm est, susci



1) Sess. 23 c 18. 2)—Lue. 2—3) Lucae 3. 1) Aot. 14.—2) II Cor. 6.—3) Matth. 6.—4) Matth. 17.—5) 1 Cor. 10.—6) II Gor. 4.—7) Isai. 38.

 















74

 piantur ieiunia. Damnatur enim pharisaeus, qui ieiunans bis in sabbato, contempsit pro-ximum 1). Damnantur et illi, qui exterminant facies suas, ut appareant hominibus ieiunan-tes. Quare ut fructuosum sit ieiunium, homi-nem utrumque freno cohiberi oportet, ab escis alterum, alterum a vitiis.

 Suscipiuntur autem ieiunia, vel sponte nostra, vel ex Ecclesiae praecepto, vel sa-tisfactionum gratia. In omnibus Ms locum habet pietas et iustitia. Pietatem facit li-bera nostri animi ad ieiunandum inductio; iustitiam obedientia. Si nos ipsos iudieare-mus, Paulus inquit, non utique iudicaremur a Domino 2). Iudicamus autem nos ipsos, quando in ipsis nobis admissa vitia plectimus. Haec vis grata est Deo, et praevenire prae-stat, quam ab eius vindicta praeveniri. Talibus ieiuniis vel sponte susceptis, vel Ecelesiae, quam audire tenemur, praecepto observatis, ultio de peccatis sumitur, caro iasciviens domatur, et compescuntur motus animorum vitiosi, quibus ad rem collatis, homo deturpandus fuerat. Quae vero satis-factionum nomine imponuntur a Confessariis, ea, cum ad poenitentiam pertmeant, nullum hic nostrum sermonem desiderant. Quam-obrem, non contemnat populus indicta ie-iunia, nec putet onus esse importabile, vel opus pharisaicum, sed ea libenter ac reli-giose custodiat et observet, veluti spiritualia pharmaca.

 Ab omni intemperantia, a luxu, ab inglu-vie, et aliis pestibus eius generis, quoties ieiunandum est, diligenter sibi caveat, animo suo imperet, oorpus ad omnem pietatem compoBftt, vitia reprimat, mentem ad coe-lestia erigat, et ad ea meditanda quae sur-sum sunt, totam convartat. Liberius enim ac utilius animis purgatis coelestia specula-ri, et in illis contemplandis versari poterit.

 PORRO ANNUA ieiunia, quae in dioecesi nostra observari volumus haec sunt: Qua-tuor anni tempora. Quadragesima tota. Omnium Apostolorum vigiliae, praeter Phi-Bppi et Iaeobi, ae Beati Ioannis Evange-liitae. Vigilia Nativitatis Domini, Pente

costes, Ioannis Baptistae, Laurentii, Om-nium Sanctorum, Assumptionis Beatae Vir-ginis ex praecepto. Keliquae vigiliae eiusdem communiter ieiunantur de consuetudine. Dies Marci et Bogationum secundum antiquam consuetudinem ieiunentur, neque tamen his D. Marci et Rogationum diebus prohibeatur ovorum et lactis esus: et si quae alia nobis postea indicenda videbuntur.

 Haec omnia in dioecesi nostra ubique observari volumus et mandamus. Quod si quem ab observando indicto ieiunio tenuior valetudo prohibeat, et alio cibo solidiore utendum svadeat, is rem omnem prius ad nos, vel ad Vicarium nostrum, vel parochum suum referat, superiorumque suorum iudicio pareat, nec privata sua libidine legem ieiunii solvat. Audacter vero et per contemptum, nemo sumat cibos prohibitos, nec aliis exemplo sit ad sumendum, nec ferat moleste, si pro-pterea durius a pafocho aceeptus fuerit: nam zelo Dei irascitur, inquit Hilarius, quis-quis Ohristianum ieiunii die conviviis luxu-riantem viderit 1). Meminerint terribilis il-lius exempli Ionathae, qui violato ieiunio quod pater eius indixerat, Deum offendit, patrem cum omni populo in luctum et moe-rorem coniecit, seipsum vero morti addixit 2).

 Parochis autem cum aegrotis dispensare fas erit, ita tamen, ut eos ardentius orare, largioresque eleemosynas propterea dare, et alia charitatis opera exercere iubeant, quo sic pensetur alio pietatis genere, quod fuit infirmitate praetermissum,

TITULUS VI. De festis.

 Festorum duo sunt genera: nam alia Chri-sti Servatoris nostri: alia sunt Sanctorum ipsius peculiaria: utrisque instituendis, non aliud spectavit Ecclesia, quam honorem Dei, et populi fructum. Ac prioribus quidem, conffrmatur praeeipue fides nostra, et pius in Deum aJfeettts erigitur: posterioribus, vitae



 1) Luc. 18; Matt. 6.- 2) I.Cor. 11, 1) Iu psal. 113. Vide Conc. Gangrense cap. 19, 2) I Reg, 14.

 









75

 puritas in exemplum trahitur. Quare in omnibus Cbristi Domini solennitatibus, sive Nativitas oecurrat, sive Passio, sive Resur-rectio et Adscensio, vel festa reMqua eius generis, hoc maxime providebunt paroehi, ut Christi beneficia quam notissima sint ho-minibus, utque confirmetur fides omnium, et in torpentibus animis gratitudo suscitetur. In die Sanetissimae Trinitatis, doceant po-pulum, quid de Patre, FUio, et Spiritu Sancto, quid de Trinitate, quid de proprietate per-sonarum, deque unitate substantiae credere, sentire, profiterique debeant: cui tractationi abunde Catechismus Romanus argumenta suppeditabit. Hortentur autem fideles, ne doctrinis haereticorum huius temporis, a recta fide abduci se patiantur, nec velint altiora se scrutari, aut plus quam oportet sapere: sed captivent intellectum in obsequium fidei 1). Nusquam enim diffieilius invenitur veritas, nec erratur periculosius, quam in hoc myste-rio longe omnium maximo, in quo ipsi etiam caecutiunt Angeli. Inter omnia festa Sancto-rum; praecipuum locum tenent ea, quae sunt Deiparae Virgini dicata. Quorum singula, pro more pridem iam recepto, ab omni-bus Dioecesis nostrae parochis celebrari vo-lumus. Inprimis vero festum Assumptionis Beatae Virginis, quod ecclesia nostra Cathe-dralis ritu solenni quotannis celebrat, ab omnibus religiosissime observari mandamus.

 In herbis et fructibus benedicendis, ab usitato more non recedant. Nam hoc die flos ille puritatis coelos petivit, supplicaturus pro nobis Filio. Ecclesia quoque Graeea, uvas et fructus tanquam primitias foetuum ex arboribus, offert Deo, unde putatur ad nos etiam utrisque benedicendis mos tra-ctus 2); sive autem his quae diximus, sive aliis de causfe id fiat in Ecclesia, iuvat mo-rem usitatum diligenter conservari, populum-que institui, ut seiat non prius donis Dei sibi utendum esse, quam verbo Dei et ora-tione sanctificata, proque his pttbMce in Bcclesia gratiae peractae fuerint.

Pestis Beatae Virginis,  succedunt Apo1) Eccl.  7, 3. Bom.  12;  2 Gor.  10. — 2) Theod, Balsam. in 3 Canonem apostolicum. Synd. Wlad,

stolorum et aliorum Sanctorum festa, sive hi Martyres, sive Confessores fuerint, sive Virgines: quae quoties celebramus, Deo prae-cipue gratias agimus, per quem vocati sunt in gratiam, per quem steterunt et salvati sunt. Quod enim hi templa fuerunt Dei, et Spiritus Sancti viva domicilia, factum est illius beneficio et gratia singulari 1). Neque tamen non habent et ipsi unde apud pios commendentur. Nam quod non defuerunt gratiae Dei, nec Spiritum Sanctum contrista-runt 2), quod non respexerunt retro, nec sunt reversi post satanam, quod crucem Christi portarunt, et nomen eius palam con-fessi sunt, seipsos quoque virgines castas servarunt 3), in eo libenter sane pro eo ac debemus, et dona Dei agnoscimus, et labores ipsorum praedicamus ac certamina. Fuerunt enim cooperatores gratiae Dei, non rece-perunt eam in vanum, sed, quoad eius fieri potuit, divino munere suoque studio conser-varunt integram. Quo factum est, ut pro-bati sint Dei testimonio, et laudem eorum annuntiet Ecclesia Sanctorum 4). Hos itaque imitandos fidelibus proponant parochi, nam et Paulus imitari se iubet 5), et Hebraeos hortatur, ut efficiantur imitatores eorum, qui fide et patientia haereditarunt promissiones Abrahae 6). Iacobus vero: Exemplum accipite, inquit, fratres mei, afflictionis et patientiae Prophetas 7). Neque dicat quisquam: Non possum esse Petrus, non Paulus, non uti reliqui Apostoli. Audiat Chrysostomum res-pondentem 8). Ne nosmetipsos seducamus dicentes: Impossibile est, ut sit aliquis uti Paulus. Siquidem signorum ac miraculorum, sapientiae, gratiaeque eius eontemplatione, nulius poterit esse Paulus, caeterum vitae ratione et conversationis diligentia, praesto est volenti imitari ilium, quod quia non sit, voluntas in culpa est. Volumus praeterea notara esse parochis nostris illam Divi Au-gustini sententiam: Populus christianus me-morias Martyrum religiosa solennitate con

1) Vide actionem 3 Synodi 2 Nicaenae. Cyrill 1. 6 et 10 contra Iulianum. Rom, 5. 1 Cor. 15. 1 Cor. 6. 2 Cor. 6.—2) Ephes. 4. Luc. 9.—3) 1 Tim. 5, — 4) Eccl. 44.—5) 1 Cor. 4, 16.—6) Cap. 6, 12.—7) Jac. 5, 10.— 8) Lib. I de compunct cordis, tomo 5.

8

 















76

 celebrat, et ad excitandam imitationem, et ut meritis eorum consocietur, et orationibus adiuvetur: hae sunt enim festorum dierum praecipue causae. Ac de imitatione quidem iam diximus. Supersunt preces et merita: quorum alterum auxilii, alterum est praemii. Quare doceant, valere preces tam eorum, qui in hac misera fragillque vita degunt adhuc nobiscum in terris, quam qui beatiore illa iam Dei benignitate fruuntur in coelis. Ac illorum sane multo magis, quando nihil iam de se solliciti, omnia in nos transferunt, et supplicantium affectum, et supplicationis fructum.

 Quorum merita prodesse hominibus non omnino pessimis, is demum iutelligit, qui Sanctorum communionem recte intelligit, et membrorum illum nexum admirabilem in uno corpore, cuius caput Christus est. Nam sive dolet unum membrum, dolent et alia; sive gaudet, gaudent et reliqua membra.

 Nec novum illud est, vel ab imperitis hominibus falso inventum, Deum aliorum causa ignoscere aliis. Ignovit Loth propter Abraham, civitati Segor propter Loth, Hie-rusalem propter David pridem vita functum. Quin et Christus paralytieum sanavit pro-pter fidem portantium, Cananaeam propter supplices matris preces, filium regum ob patris obsecrantis, et centurionis puerum ob ipsius domini fidem. Et sunt alia multa eius generis exempla, quae nostrae doctrinae causa, Scriptura commemorat. Haec tamen ita praedicari volumus a parochis nostris, et reliquis Dei verbi ministris, non ut honor Christo capiti debitus, transferatur alio, vel eius gloria detur allis: verum ut Christi quoque corpori sub Christo capite sua sit dignitas 1). Qua in re, concionatores cautos

 1) Aug. serm. 31 de temp. Chrys. hom. 19 in locum Evangelii: Domine quoties peccabit in me irater. L. 10. eontra Faust, c. 21 et 1. 8 de eivit. e. ult. et 22 c. 16 et Tract. 44 in Ioan. Eccles. 48. de Elia. 2 Ma-ehab. 15. de Hier. Vide Nazians. in Epitaph. Basil. Theod. 1. 8 de Martyr. et, 9 de legib. Chrys. in seran de B. Iob Basil. de 40 Martyr. Athau. de incarnat. Verbi. Eus. 1. 6 c. 5. Ambr. de viduis, et serm. 77 et 91. Aug. 1. 1 de doctr. Christ. c. 30. 1 Cor. 12. Ambr. l. 5. in Lucam de paral. sanato. Chrys. hom. 42 in Gen. Et in serm. de poenitent. et confess. et de virtatib. et ritiis* 0en. 19, 4 Reg. 19, 20. Luc. 5. Matt. 15, Ioan 10.

 esse oportet, ut modum tradendae sanae doctrinae teneant, et sic orationem suam in concionando attemperent, ut neque ad dexteram, neque ad sinistram deflectant: sed ut regia via incedentes, conservataque Christo gloria, Sanctos eius a contemptu vindicent, et in honorem debitum asserant. Quod si qua alia festa, praeter supra com-memorata, vel pridem indixit, vel deinceps indicet communis mater et magistra no-stra Eomana Ecclesia, ea quoque non mi-nori celebritate quam superiora, iuxta prae-scriptum tamen illius, ab omnibus in Dioe-cesi nostra ubivis diligenter observari volu-mus et mandamus.

 Curabunt autem parochi et Concionatores Dioecesis nostrae, ut festis diebus, non aliis, quam sacris rebus populus vacet. Claudan-tur tabernae aliaeque domus meritoriae, ces-sent conventus opificum et aliorum otiosorum hominum 1), cessent saltationes et ebrietates, quae licet inveterato, pessimo tamen more, festis praecipue diebus, ubique fieri consve-verunt. Pudeat facere Christianos sacris temporibus, quod nec ethnici, nec Judaei faciunt. Tum enim requies nobis est a labo-ribus manuum, maior autem a quibuscunque tandem vitiis. Nam peccatum servitus est omnium longe gravissima. Qui enim facit peccatum, servus est peccati. Utantur hac in parte magistratus etiam saecularis opera, et eius fide implorata, omnes has pestes, quoad eius fieri possit, prohibeant. Alioqui laborare praestabat, quam peccare, et iuxta D. Augustini sententiam, arare pam saltare.

 Festa vero Dioecesis nostrae sunt haec: primum omnia tota duplicia totius anni. Deinde duplicia et semiduplicia infra scripta: videlicet, Apostolorum omnium, Hicolai Epi-scopi, Adalberti, Stanislai, Inventionis et Exaltationis Orucis, Ioannis Baptistae, Ma-gdalenae, Michaelis, Martini, Elisabeth, Ca-tharinae, omnium Sanctoram, dies animarum ad meridiem, Marci Evangelistae ad me-ridiem celebre, iuxta morem antiquum. Et si qua sunt, vel erunt alia ab Ecclesia prae 1) Vide Matis. con. Conc. c. 1.

 















77

 cepta, haec de more pridem iam usu recepto, notabuntur quotannis in libello sive indice, vulgo Eubricella nuncupato, qui Sacerdotum causa in publicum dari consvevit.

TITULUS VII.  De Funeralibus et sepultutis.

Sftagna religione curata priscis tempori-bus fuisse Christianorum funera, testis est vetustas universa, adeo. ut non pauci viri pii et eruditi, ritum condendorum corporum litteris posteritati mandaverint, nec immerito. Sunt enim defuncti Christi et Ecclesiae Dei membra, fratresque nostri 1). Et quia erant dum viverent, casta Spiritus Sancti domicilia, ideo tanto maior illis terra condendis, adhi-benda est honestas. Nec defuerunt, qui eos mortuos in signum charitatis, etiam osculis dignari voluerint. Quibus condendis, pro-pterea cantus, propterea hymni sunt additi, ut doceantur fideles, eos etsi vita functos, non periisse tamen, sed meliore felicioreque vita in Christo vivere 2), quin et eorum corpora licet exesa, et in levissimum pulvis-culum resoluta, esse nihilominus cum Do-minus ad iudicandum venerit, omnino re-vietura. Haec solennis caeremonia, quae tumulandis corporibus defunctorum adhibetur, est veluti quoddam resurrectionis nostrae perquam illustre testimonium, quo solamur nos ipsos in doloribus vitae, mortisque ango-ribus, Quam ob rem, propositis ob oculos defunctorum corporibus, veluti clara editaque voce hortatur adstantes omnes Ecclesia, ut singuli finem suum eogitent, ac novissimorum recordentur, quo possint commemore se a pec-catis, et semper parati esse. Nescimus enim quaado Dominus venturus sit, sero an media nocte, an galli cantu, an mane. Beati sunt autem servi illi, quos, cum venerit, invenerit vigilantes 3).

 1) Euseb. de vita Constan. Amb. de obitu Satyr. Vi-ctor. 1. 1 persec. Vandal, et 2 Clem. Kom. 1. 6 e. 30. Con-stant. Toletan. 3 Syn. c. 22. Durand. ex Dionys. 1. 7 Kationalis e. 34.—2) Vide 3 Synodum Tolet. c. 22. Cle-ment. Bom. 1. 6 c. 30. Constit. Victor, 1. 2 persec. Van-dalic—3) Marc. 13. Luc. 12.

 Verum ut aliis in rebus, ita et in hac, non parum hoc tempore ab officii religione deflexum est, quando sic non raro defuncto-rum funera curantur, ut a charis brutorum cadaveribus non multum videantur abesse: nihilque magis laboratur a nonnullis, quam ut primo quoque tempore terrae mandata, obruantur oblivione sempiterna, et eorum memoria pereat cum sonitu: ut vere pius ille Iob dixerit: Fuissem quasi non essem, de utero translatus ad tumulum 1).

 Quare mandamus omnibus Sacerdotibus Dioecesis nostrae, inprimis vero parochis, ut diligenter in eam officii sui partem in-cumbant, et funera piorum religiose tumulari curent. Adhibeatur cantus, qui de more in Processionibus et templis haberi consvevit: idque fiat cum ea honestate, quae et ipsos deceat, et populum ad extrema sua recor-danda incitet. Est enim non vulgaris piorum consolatio, quando concinnis vocibus illud cani audiunt: Eevertere anima mea in re-quiem tuam, quia Dominus benefecit tibi: et iterum, Credo videre bona Domini in terra viventium 2). Hae voces, et alia multa eius generis, ferreum etiam pectus emolliunt, fidemque resurrectionis vehementer confir-mant. Nec esset incommodum, fortassis etiam necessarium, in aliquo maiore praesertim po-pularium funebrali concursu, sermonem bre-vem facere, quo doceantur adstantes, quid se-cum in eiusmodi conventibus meditari debeant. Nam vita christianorum non est aliud, quam mortis perpetua meditatio, et moriendi certa quaedam doctrina: quandoquidem effugere mortem licet nemini. Pertineret haec illis commonefactio, et ad vitam in melius com-mutandam, et ad animum fide resurrectionis magis etiam et perfectius confirmandum. Con-vivia funeralia, etsi non omnino improbamus, si sobria et moderata fuerint: mallemus ta-men pauperes et egenos illis interesse cum piis Ecclesiae ministris, quam quoscunque alios profanos, quibus venter magis solet esse eurae, quam defuncti fratris spiritus.

Meminerint vero parochi, se debitores 1) Psal. 9, Iob 10.—2) Psal. 114, Psal. 20. Chrvs hom. 4, in 2 cap. ad Hebr.

 















78

 esse, ut statim pro suae parochiae defunctis, preces Deo fundant, ac sacrosanctum Missae sacrificium offerant, eisque refrigeria concedi postulent. Nam si unquam antea, tunc certe animae corporibus solutae, eorum ope maxi-me indigent, sibique a Deo precibus illorum, et sanctis sacrificiis misericordiam fieri cu-piunt. Legata mortuorum fideliter exequan-tur, in quibus fraudis aliquid admisisse, instar est sacrilegii 1). Sepulturae vero nomine quicquam exigi omnino vetamus: inhumanum est enim, etiam ex defunctis fratribus lucrum facere velle 2). In sacris vero locis, infideles, haeretiei seu schismatiei, publice excommuni-cati, nominatim interdicti, manifesti usurarii, quique sibi manus violentas attulerunt, vel qui ob patratum scelus trucidati sunt, nec ulla vel piae mentis in Deum, vel resipiscen-tiae signa morituri dederunt, item blasphe-mi, et alii absque ulla poenitentia vita per-functi, humari non debent.

 Loca sepulturae sive Coemiteria. diligen-ter custodiant parochi, ne quid ibi sit im-mundum, ne pascantur pecudes, aliaque bruta pererrent: sunt enim dormitoria in Christo quiescentium. Sint septis et cancellis munita, et omnibus sordibus prorsus vacua. Interest enim religionis, busta mortuorum servari et ornari.

TITULUS VIII.

De Sodalitatibus et Fratemitatibus.

SoJalitates institutae sunt in oppidis, Ec-clesiae proximorumque adiuvandorum causa: non ut ventri serviant fratres, et potationibus operam dent, vel sua privata commoda sec-tentur, verum ut iuvent proximos, re, ope, opera, consilio. Si quis ex fratribus fortuna iniquiore premitur, si cui res est angusta, si dissensio cum quoquam intercedit, si pax et concordia turbatur, Sodalitatum officium est, iuvare huiusmodi: et ut quiete vitam fratres ac propinqui transigant, providere. Habent autem Sodalitates etiam in Ecclesia partes suas, quae in disciplina inter fratres reti-nenda, in visendis et solandis aegrotis, in fu

nerandis mortuis, in comitanda Sacrosancta Eucharistia, et aliis divinis officiis promoven-dis, versantur. Eas, qui fratres sunt, diligenter obeant, et quae debent, gnaviter praestent, parochoque suo, cum opus est, adiumento sint in omnibus. Erit autem Archidiaconorum munus proprium, ut earum constitutiones vi-deant et examinent, si quae fuerint eiusmodi, ut non videantur esse ferendae, eas aboleri curent, substitutis earum in locum aliis me-lioribus. Qui sunt in Sodalitate viri nobiles vel divites, abiectorum et pauperum curam gerant. Qui consilio et sapientia valent, op-pressos, errantes, indoctos, quibus possunt rationibus iuvent.

 Omnibus vero in commune sit hoc propo-situm, diligenter cavere, ne quis Deum offen-dat, ne quis esuriat, vel rebus necessariis egeat, ut omnis postremo simultas, odium at-que inimicitia tollatur e medio, et sit omnium cor unum et anima una 1). Quoniam vero habent etiam quibusdam in locis suas Soda-litates presbyteri, et certis temporibus agunt conventus: volumus et mandamus, quoties convenerint, ut ita se gerant, quo possint exemplo esse caeteris popularibus. Orent pro defunctis fratribus, sacrificia celebrent, con-ciones habeant, populum ad pietatem colen-dam, et ad mortis recordationem hortentur. Dispiciant etiam, nunquid sit inter fratres, quod ferri non oporteat: consulant invicem de ratione plebis gubernandae, alter alterum in bono vincere studeat: infirmiorem fortior confirmet, peritior indoctiorem doceai. Si quid non recte sit in ecclesiis fratrum, emen-detur communi consilio: si cuius vita obest fidelibus, castigetur, et eam contradicentibus et obiurgantibus multis, in meliorem muta-re cogatur. Sic futurum est, ut fructuosus habeatur eorum conventus, et nos magno labore videbimur levati. Hic est enim con-tentuum eiusmodi scopus, ut discant fratres ex mutuis colloquiis, quomodo sint pericula vitae praesentis perferenda, tentationesque spiritales et corporales superandae. Legant autem primo die sui congressus has nostras Oonstittttiones Synodales, et Decretum 2)



 perci 1) Conc. Triberit. e. 16.—2) Conc. Vasen. 13 q. 2, piendi Gregor. 1. 7 Epistol, epist. 4 et 55. 1) Actor. 4.—2) Sess. 23, cap. 1 et Sess. 6, cap. 2.

 









79

 Concilii Tridentini de personali parochorum residentia, ut quanta obligatione in eonscien-tia teneantur, scire queant.

TITULUS   IX. De poenis.

 Statuimus postremo, ut poenae Canonicae, tam iure comprehensae, quam Constitutioni-bus Synodalibus, alias editis, annexae: harum Constitutionum transgressoribus, ubi peculia-ris poena adiecta non fuerit, infligantur. Qua-rum auctio vel moderatio, penes nos esse de-bebit. Sed et aliam quamcunque arbitrariam poenam, pro delicti modo, personarumque ac locorum qualitate, infligendam et exigendam, nobis reservamus.

 Haec nos interea in rem Cleri nostri san-cienda nobis esse putavimus, quae ab omni-bus et singulis diligenter observari volumus. Si quid vero his nostris legibus defuerit, ut quidem pieraque deesse libenter agnoscimus, de his postea deliberatione suscepta, vide-rimus. Neque enim simul statui possunt omnia. Datum in Synodo nostra Dioecesa-na Wladislaviensi, XVI Kal. Aprilis, anno a Christo Deo Servatore nostro nato, duo-deseptuagesimo supra millesimum et quin-gentesimum.

 ConstiMionum Synodalium Wladislavien-sium finis.

PIUS   PAPA  V. Venerabili Fratri Stanislao Episcopo Wladislaviensi.

Venerabilis Frater, Salutem et apostoli-cam benedictionem. Spei, quam de te habui-mus, abs te ipso tuae administrationis initio gaudemus esse responsum. Quod enim Syno-dum Dioecesanam celebrasti, in qua curasti, ut totus Clerus professionem faceret fidei Catholicae; quod Seminarium ex decreto Tri-dentini Concilii instituisti, et de mensae tuae reditibus dotasti, in eo iecisti muneris tui praeclara admodum fundamenta. Ex istis por-ro praeteritis officiis tuis in spem non dubiam venimus de futuris. Ad quae praestanda non egere te cobortatione confidimus. Sed tamen quia merlta tua apud Deum crescere cupi-mus, et exemplum tuum finitimis Episcopis ad imitandum propositum fore speramus: ut quanta maxima potes cura, et diligentia cre-ditas tibi oves pascere ac tueri, et eas, quae aberrarunt ad ovile Dominicum reducere ac sanare studeas, adhortamur. De iis, quae man-dato tuo a nobis postulavit familiaris noster Georgius Ticinius, quid tibi concesserimus, ex eius litteris cognosces. Confidere fraterni-tatem tuam volumus, nihil te unquam frustra a nobis desideraturum, quod quidem salvo officio nostro concedi possit. Datum Eomae apud Sanctum Petrum sub annulo Piscatoris, die XXII Maii M. D. LXVIII. Pontifica-tus Nostri Anno tertio.

Antonius Morebellus Lavellinus.

 















SECUNDA SYNODUS DIOECESANA STANISLAI KARNKOWSKI, Wladislaviae Anno Domini 1579,

CELEBBATA.



In nomine Sanctae et Individuae Tri-Jnitatis, Patris, Filii et Spiritus Sancti. Synodus Dioecesana Wladislaviensis celebrata est in choro eiusdem ecclesiae Ca-thedralis Wladislaviensis, anno a nativitate Domini Millesimo Quingentesimo Septuage-simo Nono, Indictione septima, Pontificatus SS-mi D. N. Domini Gregorii Divina provi-dentia papae XIII anno septimo, die vero vigesima octava mensis Aprilis, per R-smum in Christo Patrem et Dominum, D-num Sta-nislaum Karnkowski, Dei gratia Wladisla-viensem et Pomeraniae Episcopum, praesen-tibus R-ndis, Religiosis et Venerabilibus viris dominis: Mattbia Wielicki Decano, Josepho Konarzewski Juris Pontificii Doctore, Archi-dmeono, Nicolao Koss, Matthia Wysczelski Medicinae Doctore, Matthia Karski, Seba-stiano Koszkowski, Paulo CichrowsM, Thoma Zakrzewski Medicinae Doctore, Praelatis et Canonicis praedictae ecclesiae Wladislavien-sis; Andrea Pecherski Strzelnensi, Georgio Wysocki Zarnowecensi Praepositis, nec non Praelatis et Canonicis ecelesiae Collegiatae Crusviciensis, multisque aliis Sacerdotibus et eeclesiarum praesertim parochialium Recto-ribus, in hac Synodo in Spiritu Sancto legi-time congregatis.

 Peractis Missarum solemniis, R-mas Do-minus Episcopus, sacris vestibus indutus, hymno de Sancto Spiritu aliisque preclbus ante inchoatam Synodum deeantatis, cum lo-co suo ad maius altare consedisset, exhibitae sunt litterae seu Processus cum executionibus a tergo scriptis, qttibus ad Synodum univer-sus huius Dioecesis Oleras vocabatur, simul

que inquisitum fuit, num omnes adessent. Tenor autem dictarum litterarum sequitur et est talis.

 Stanislaus Karnkowski Dei gratia Wladi-slaviensis et Pomeraniae Episcopus. R-ndis, Venerabilibus ac Honorandis viris Cathedralis nostrae Wladislaviensis et Collegiatae Crusvi-censis, Parochialiumque et Conventualium ecclesiarum per et intra Dioecesim nostram Wladislaviensem existentium Praelatis, Cano-nicis, Abbatibus, Praepositis, Prioribus, Pa-rochis aliisque Presbyteris, Clericis et No-tariis Publicis praesentium notitiam habituris, Salutem in Domino. Cum Legum Sanctionum-que ea sit vis et natura, ut nisi illi,quorum cau-sa conditae sunt, eas dOigentissime observent, seque totos ad praescriptum illarum compo-nant, vanae illae prorsus sint et inanes, ni-hilque penitus aut Rebuspublicis utilitatis, aut suis conditoribus laudis ornamentique ad-ferant. Diligenter sane nobis laborandum esse animadvertimus, ne ea quoque quae in sacris Canonibus, atque adeo in Sacrosancti Con-eilii Tridentini decretis pie sancteque consti-tuta sunt, et a nobis omnibus postrema Pe-tricoviensi Synodo recepta, in ehartis tantum descripta maneant, nunquam autem ad usum et observantiam debitamque executionem de-ducantur. Sic enim profecto fieret, ut Domi-num labiis tantum honorantes, oorde autem longe ab eo existentes, placationis loco, eum ad indignationem provocaremus, iustissimisque Divinae ultionis poenis, et nos ipsos, et uni-versum populum christianum per negligentiam nostram involveremus. Satis qaidem hactenus saerorum Canonum severitas atque majestas









81

 latuisse, satis nos ipsi cum magno Ecclesia-rum animarumque nostrarum detrimento po-pulique christiani scandalo sine lege vixisse videmur. Tempus jam est nos de hoc profun-dissimo somno surgere, tempus abiieere opera tenebrarum et indui arma lucis, sicut in die honeste ambulemus, et lux nostra luceat coram omnibus hominibus, quo et illi videntes opera nostra bona, ad placandum et glorifican-dum Dominum nostrum Jesum Ohristum, ad abiicienda opera tenebrarum, vitamque cano-nicis institutis conformandam nostris omnium exemplis adducantur. Cum igitur et Sacro-sancti Concilii decretis et postrema Petrico-viensi Synodo sancitum sit, ut per omnes Dioeceses singulis annis Dioecesanae Syno-di ab Episcopis celebrentur: Nos vero pro parte muneris et officii nostri, pro Ecclesia-rum Dioecesis nostrae necessitate et utilita-te, huic salutari constitutioni inhaerentes, cum pro virili nostra Sacrosanctum Concilium Tri-dentinum debitae executioni, quam primum demandare cupiamus, E-mi Domini Ioannis Andreae Caligari, S-mi D. N. in regno Po-loniae Legati, praedictorumque Oanonum exe-cutoris voluntate consensuque accedente, Sy-nodum per universam Wladislaviensem et Po-meraniae Dioecesim nostram indicendam du-ximus, prout in Dei nomine indicimus prae-sentibus litteris nostrjs, eique in ecclesia nostra Cathedrali Wladislaviensi celebrandae tempus feriam tertiam post Dominicam Con-ductus Paschae proximam praefigimus et as-signamus. Cui quidem Synodo, cum ipsum quoque R-mum D-num Legatum Apostoli-cum praesentem adfuturum speramus, propter maiorem Sanctae Sedis reverentiam, nostram-que Ecclesiae et Dioecesis nostrae dignita-tem, cuperemus, eo quam frequentissimum Dioecesis nostrae Clerum eonvenire. Quam-obrem vobis omnibus supradictis, ad quos praesentes nostrae diriguntur, in virtute sanctae obedientiae, et sub excommunicatio-nis poena mandamus, ut Praelati quidem, Ca-nonici, Abbates, Praepositi ac Priores omnes et singuli, Parochi vero maiorum tantummo-do ecclesiarum, praesertim in oppidis, et ii qui se absentibus Vicariorum suorum opera per id temporjs eeclesias suas administrare

 possunt,ad locum et tempus praestitutum omni-no conveniant, et personaliter compareant, quos omnes certos esse volumus, quod sive comparuerint sive non, nos nihilominus cum iis qui aderunt, de his quae praesentis tem-poris necessitas requirit, quaeque a nobis pro-ponentur, communicatis consiliis, statuemus et decernemus, eaque executioni mandari facie-mus. Contra contumaces vero, excusationibus eorum frivolis reiectis, ad poenam excommu-nicationis supra contentam, dante Domino,pro-cedemus. Volumus autem ut praesentem Pro-cessum, vel illius authenticum transsumptum sigillo Yicarii nostri in Spiritualibus et Of-ficialis Generalis Wladislaviensis consigna-tum, nota executionis a tergo facta, unus ad alium viciniorem Parochum aut eeelesiam in singulis Decanatibus sine mora transmittant, ultimus vero eum ad Synodum personaliter deferat, et nobis praesentet. In cujus rei fi-dem sigiUum nostrum praesentibus est appres-sum. Datum in Raciąż die vigesima mensis Februarii, Anno Domini millesimo quingen-tesimo septuagesimo nono.

 Inde R-mus Dominus Episcopus ad Cle-rum suum sermonem instituit, deque suo et illorum officio graviter, pie, magnaque cum animi submissione disseruit, et Synodi indic-tae causas et necessitatem indicavit: non eo videlieet coosilio indictam esse, ut novae aliquae Constitutiones conscribantur; satis enim multa a sacrorum Canonum Oonditori-bus, satis ab Oecumenicis Oonciliis, maxime autem a Sacrosancto Concilio Tridentino, Statutis denique Provineialibus et Dioecesa-nis pie sancteque conscripta et constituta sunt, quomodo nos in domo Domini versari oporteat Sed nimirum ut iis rite exequendis aliqua tandem ratio ineatur, ut non in char-tis amplius descripta, sed cordibus penitus insculpta perpetuo maneant et conserventnr, verba ad rem conferantur, et in mores indu-cantur, ac non tam ore quam opere comple-antur. Quoniam vero integritas praesidentium, salus est subditorum: sibi inprimis tanquam capiti esse censet elaborandum, ut primus ante omnes saeris sese institutis conformet, a suaque ipsius persona tandiu expetitam re-formationem ordiatur.  Se munere pastorali















82

 non ita perfungi, ut magnitudo officii a se exigit et postulat, nec cum tanta innocentia versari, ut deberet. Caeterum quod ad dili-gentis functionis rationem attinet, cupere se, muneri officioque suo pro virili respondere, nam cum Episcopalem functionem in eo po-tissimum esse sitam intelligat, ut gregem su-um verbo Divino pascat, Dioecesim visitet, collapsa restauret, defectus quoad fieri po-test, suppleat, toto eo quo gubernacula istius Cathedrae suscepit tempore, se per Dei gra-tiam, quoad fieri potuit, his omnibus satisfa-cere studuisse. Nam et Dioecesim quotannis obire, et omnes eius partes lustrare, atque inspicere consuevit, et si quae forte offendit, aut in pastoribus corrigenda, aut in aedibus sacris sarcienda, aut in bonis ac fundis Ec-clesiarum alienata, ut haec omnia quantum in se est in integrum restituantur, operam dat; adeoque defectus omnes supplere con-tendit, ut nulli parti non praesto sit. Praedi-cationi vero verbi Dei ita vacat, ut saepe-numero in Comitiis, saepius in variis suae Dioecesis partibus, verba ad populum faceret. Longe vero maximam iuventutis rationem habet, quam in Seminario suo educari ae eru-diri curat, ut hac ratione non deficiant qui in vinea Domini laborant, sed et pauperum et Sacerdotum haud immemor magnam eorum curam et diligentem gerit. Ipsam porro ia-miiiam suam aliis vult esse exemplo et nul-lis deditam vitiis, unde scandali alicuius oc-casio posset exoriri. Itaque et familiares quosdam suos, quos opis aliquid aut auxilii Ecclesiae Dei posse ferre intelligit, ad resi-dendum dimisit. Adiecit ad extremum se, ut-pote qui in suis infirmitatibus gioriari malit, invitum sane eo prolapsum esse, ut earum rerum faceret meationem: quae tamen omnia quantacunque non sui laudandi gratia se ex-posuisse, sed at his quae summa videri cui-quam poteraat, eonsideratis quanta adhuc et quam multa ad perfeettoaem desideraren-tur perpenderet: ut vel sic ex eorum defeo-taum conterapiatioae, cum ipse sibi, tum mo etiam exemplo aliis ad verae ac solidae vir tutis et pietatis sectandae studium calcar adderat Quamobrent si quispiam in eo alpid desideraret, (cum aoa videamus manticae

 quod in tergo est) liberam se unicuique ipso-rum admonendi sui facere potestatem, ut exemplo suo edocti, singuli conscientias suas excuterent, offkiorum suorum calculos pone-rent, ultroque ad iugum Domini non grave, imo leve et suave ferendum cola submitte-rent. Ac in exequendis quidem legibus plus saepe difficultatis quam in condendis esse sentiens, summo sane studio id quod spera-verat, se expetivisse, ut R-mus Dominus Le-gatus Apostolicus Synodum hanc praesentia sua condecorasset, in exequendisque sacro-sancti Concilii Tridentini decretis, authori-tate, prudentia, consilioque se adiuvisset. Sed quoniam id propter gravissimas illius occu-pationes fieri non potuit, pro virili se operam daturum, ut planissima et quam expeditissima id praestandi via, ratioque inveniatnr. Quam-obrem ut unusquisque munus suum scire, ac plane intueri possit, brevissime quaedam ex sacrosancto Concilio Tridentino desumpta, et in compendium redacta, publice omnibus assentientibus recitari jussit, iis ut sequi-tur verbis.

 Capita eorum quae ex Decretis sacro-sancti Concilii Tridentini descripta, et in breve compendium redacta, R-mus Domi-nus Episcopus, a toto Dioecesis suae Cle-ro dilienter observaripraecepit, optatque, ut ea cordibus magis omnium, quam chartis ex-cipantur. Quorum quidem alia in doetrinae puritate tradenda et conservanda, alia ia Sa-cramentorum administratione, alia in morum Cleri tam saecularis quam Regularis correc-tione, alia denique in locorum saerorum et rerum boaorumque ecclesiasticorum taitione et coaservatione consistunt.

 Omnes, qui Confessionem fidei ex prae-scripto Concilii Tridentini non fecerunt, prae-sentes quidem hic coram nobis, absentes ve~ ro eoram Vicario aostro, iafra duos measts faciant, obedieatiamque Summo Pontffiei in-rati spoadeant.

 Hemo praedicare audeat, nisi a nobis vel a nostro Vicario fuerit approbatus.

 Omliss parochi curae pastoraii diligenter iacumbant, nec se ab eeclesiis sate absentent, habeantque decreta Coacilii Tridentini, et















83

 Catechismum iussu eiusdem editum, Confes-sionem fidei Cardinalis Hosii, Postillam Wągrovecensem, item Breviaria Romana ad recitandas horas canonicas, et librum Agen-dorum Sacramentalium.

 Populum diebus Dominicis et festis do-ceant Catechismum, id est, Orationem Domi-nicam, articulos fidei, decem praecepta, vim Sacramentorum et eorum fructum, ac usum frequentem Poenitentiae et Eucharistiae prae-sertim, cuius mysteria nonnunquam in con-cionibus populo exponant. Et ut eo diligentius, et intima animi pietate, et externo cultu in illud feratur; omnes Praelati, Canonici, alii-que inferioris ordinis Sacerdotes, summam reverentiam Divinissimo Sacramento utroque genu flexo exhibeant.

 Quoniam vero nonnulli ecclesiae nostrae Cathedralis Vicarii, parochiales ecclesias vi-ciniores obtinent; volumus, ut nonnisi cum fa-cultate nostra, aut nostri in spiritualibus Vi-carii ab illis discedant, vel Sacerdotes ido-neos loco sui habeant.

 Baptisati ab haereticis secundum formam a Christo traditam, non rebaptisentur, sed tantum reconcilientur. Et si Chrismate non sunt uncti, inungantur, et tum demum a no-bis confirmentur.

 Parochi habeant librum, in quo Baptisa-torum et patrinorum nomina describant.

 Ad suscipiendum infantem a fonte Bap-tismi non plures uno vel duobus admittantur.

 In confessionibus prudentia adhibeatur: nemo, nisi vere poenitens et ad restitutionem obligatus, absolvatur.

 In discernendis casibus Sedi Apostolicae et nostrae Ordinariae reservatis, parochi et Oonfessarii sint cauti, ut ad eosdem ipsos, vel ab eis potestatem habentes relegentur.

 Sine confessione peculiari, mortalium prae-sertim peccatopm, ad Eucharistiam nemo ad-mittatur.

 Praeceptum Ecclesiae de Communione sub una specie laicis diligenter explicetur.

 In eontrahendis matrimoniis gradus cogna-tionis et affinitatis tam carnaMs quam spiri-tualis, per sacros Oanones prohibiti, diligen-ter observentur.

 Liber habeatur, in quo dies contractus, nomina contrahentium et testium describantur.

 Matrimonia in praesentia parocbi proprii, vel sui Vicarii, et duorum vel trium testium contrahantur, alias sint irrita. Qua de re Concilii Tridentini decretum nunc publicamus promulgamusque, et in paroeciis publicari promulgarique volumus, ne quis illius igno-rantiam praetendere possit.

 Beneficia ecclesiastica quocunque nomine seu qualitate censeantur, tam saecularia quam regularia obtinentes, aut in posterum obten-turi, curent se ad sacros Ordines infra an-num promoveri.

 Quicunque post acceptam institutionem ab Ordinario possessionem beneficiorum adeunt, inventaria rerum bonorumque ad ea perti-nentium conficere sint obstricti, quorum alte-rum ipsi retineant, alterum autem vitricis et provisoribus Ecclesiae dent asservandum.

 Institutiones suas, collationes, seu quas-cunque provisiones, infra sex menses a die praesentis Synodi computandos, nobis vel Vi-cario nostro exhibeant, sub privatione dicto-rum beneficiorum aliisque poenis, Canonicis sanctionibus praescriptis.

 Infra eundem quoque sex mensium ter-minum, ii qui pluribus curatis, et alias in-compatibilibus, actualemque et personalem residentiam requirentibus, Sacerdotiis impli-cati sunt, dispensationes suas exhibeant, sub poenis eisdem in Conc. Trid. Ses. 7, cap. 5 statutis.

 Bona Ecclesiarum non alienent, et ea quae sunt alienata, infra sex menses recupe-rent, vel iure ad recuperanda experiantur.

 Parochi e paroeciis suis pulsi, de vi illa-ta iure agant.

 Omnes Sacerdotes cuiuscunque gradus fu-erint, attendant officio suo, et mimsterium suum diligenter hnpleant.

 Habitum et tonsuram Clericalem deferant, otium et caeteras occasiones et incitamenta ad peocandum devitent, et in leetione Sacra-rum litterarum sint assidui.

 Cum orant vel psailunt, ore mmL et men-te psallant et orent.

A potationibus et ebrietate, maxime vero

 









84



inter laicos, et ad Missae Sacrificium acces-suri, omnino abstineant.

 A simoniae labe, a fornicatione et concu-binatu, vel potius incestu, carceris metu sunt coercendi. Votum continentiae eis se-verius inculcamus, poena suspensionis et ir-regularitatis ex notoria fornicatione est illis declaranda.

 Ut in mortali peccato constituti, sine ve-ra poenitentia et confessione praevia, ad Sa-crifieium altaris non accedant.

 Vota substantialia religionis, obedientiae, castitatis, paupertatis, Regulares sancte et inviolabiliter conservent. Proprii nihil babe-ant, alias sciant se ecclesiastica sepultura non esse dignos.

 Singuli ex praescripto sui Ordinis vivant. Tonsuram et babitum sui Ordinis non abiiciant.

 Sine licentia Superiorum claustris egredi non audeant.

 Profugi nusquam, nisi forte ad strictio-rem regulam, recipiantur.

 Annus probationis ante susceptionem ser-vetur.

 Vagabundi et apostatae per Ordinarios comprebendantur et recludantur.

 Quoniam vero in monasteriis Dioecesis nostrae: Oliviensi, Pelplinensi, Coronoviensi, Carthusiensi, Żarnovecensi, Żukoviensi, aliis-que, regularis observantia non viget, iuxta sacrosancti Concilii Tridentini, et praeteri-tae provincialis Synodi Petricoviensis decreta, processus contra eorum Abbates et Prae-positos, formandos edendosque iussimus.

 Templa per haereticos, vel alio quovis modo profanata, reconcilientur.

 A sepultura in monasteriis, coemeteriis, et aliis loeis sacris haeretici, quantum fieri potest, arceantur.

 Vasa, vestes sacrae, mundae in locis sacris, vel saltem honestis, asserventur.

 Jura patronatus diligenter tuenda, ne ulio iure a laieis usurpentur, neve temere nume-rus patronorum augeatur.

 Decimae vel emm aestimationes omnimo-de sunt tuendae et vindieamdae.

 Possessiones ecclesiastieae et alii fructus ab haereticis occupati, pro virili reeuperemtur.

De Simmario circa eeeleMatn  nostram

Cathedralem Wladislavien. iampridem insti-tuto restituendo: deque Scholis in oppidis et villis, ubi templa sunt, instituendis, iam inita est ratio.

 Abbates Coronovien., Olivien., Pelplinen., Praepositi Carthusien.,  Żarnovecen., Żukovien., id quod ex obligatione in Synodo Diocesana Wladislavien. anno D-ni 1568 facta Seminario Wladislavien. debent, omnino conferant, et de retentis anteacti temporis nobiscum conve-niant. In quibus quidem debitis repetendis, nos tanquam Sedis Apostolicae Legatus, iuxta decretum sacrosancti Concilii Tridentini, et praesentis Synodi consensum, contra eos su-mus processuri. Eadem Apostolica authorita-te, et inhaerendo Constitutioni novissimae Synodi Provincialis Petricovien. proeedemus contra eosdem Abbates, quod ad recuperanda bona a suis monasteriis alienata, nullam cu-ram et diligentiam adhibeant. Qua de re iam per nos legitime sunt admoniti.

 Cum proventus ecclesiae nostrae Cathe-dralis adeo sint tenues et imminuti, ut ob inopiam necessariorum, pauci admodum Prae-latorum et Canonicorum apud eam residere soleant: Crusviciensis vero ecclesiae ea sit conditio, ut propter loci solitudinem victus, lignorum, et aliorum commodorum difficulta-tem, illius Canonici nulla prorsus ratione apud eam habitare possint; cupientes utrique ecclesiae prospicere, de totius Synodi eon-silio atque consensu, praeserthn vero Prae-latorum et Canonicorum eiusdem ecclesiae Crusvicensis, quorum nomina inferius inseri fecimus: omnes et singulas illas ecclesiae Crusviciensis Praelaturas et Canonicatus at-que Praebendas, cum suis nominibus et titu-lis extinguendas et supprimendas, bonaque et fundos iilarum ecclesiae nostrae Oathedrali, pro quotidianis residentium distributionibus, seu refectionibus, unienda, adiungenda et in-corporanda esse duximus, prout extinguimus, supprimimus, unimus, adiungimus, et ineorpo-ramus, ita videlicet, ut quaecunque Praela-tura aut Oanonieatus Orusvicien. morte, ces-slone, resignatione, aut alio quopiatn iuris vel facti casu vacaverit, eam et ettm non ampiius privato cuiquam conferemus, sed sup-presso titulo, bona, possessiones, decimas et









85



fundos eorum ecclesiae Cathedrali perpetuo adiungemus. Ut autem illius ecclesiae melio-rem conditionem, quam nunc est, faciamus, decrevimus, ut Yenerabile Capitulum eccle-siae nostrae Cathedralis Wladislaviensis, ex proventibus eidem modo praemisso adiunctis, in ecclesia Crusviciensi praedicta, praedica-torem verbi Divini, et alios quatuor idoneos Sacerdotes, ad decantandas horas canonicas, et alia divina officia administranda fovere debebit, honesto salario eisdem constituto et domibus circa ecclesiam aliquot, vel una ampliore omnibus communi aedificata. Cura ve-ro pastoralis penes loci Praepositum resideat.

 Praebendas quoque iuris patronatus Ke-giae Maiestatis, unam fundi Starczewo, alte-ram fundi Wierzbie, tertiam fundi Timin, quartam fundi Dziewa, inhaerentes Privile-gio consensus a Sacra Regia Maiestate super ea re ecclesiae nostrae Cathedrali dato, Crida contra possessores eorundem fundorum praemissa, iam ex nunc extinguimus, et titu-los ac nomina earum tollimus et abolemus: dictosque fundos caeterasque earum posses-siones et decimas, ad mensam itidem Vene-rabilis Capituli Wladislaviensis in refectiones quotidianas convertimus et adiungimus, omnes-que in possessionem eidem Capitulo tradimus. tJt autem voluntati Eegiae Maiestatis, quam in Privilegio memorato declaravit, per omnia satisfiat, Canonicatum novum in ecclesia nostra Cathedrali Wladislaviensi erigimus et fundamus, eumque caeteris Canonicatibus eiusdem ecclesiae exaequamus, ad quem qui-dem Sacra Regia Maiestas et Suae Maiesta-tis Successores personam idoneam, occurrente vacatione, praesentandi ius semper habebit, salva tamen donatione iuris patronatus nobis super isto Canonicatu pro prima vice, per Sacram Maiestatem Regiam collata.

 Quibus magna cum attentione auditis et intellectis, magnopere sibi placere omnia uno ore testati sunt, ne longiorique cohortatione opus esse. Cum hasce Constitutiones audien-tes, nihil plane aliud, quam ipsum sacro-sanctum Concilium Tridentinum, quam ipsos Patres, qui haec tam salutaria et sancta praecepta et instituta conscripserunt, quam denique ipsam Ecclesiam eo in Concilio ex

pressam sibi audire viderentur; proinde ea omnia libenter se amplecti, et diligentissime ad extremum usque spiritum observare velle professi sunt: ne videlicet, si ea ita ut par est exequi neglexerint, non in Christianorum, nedum in Sacerdotum, sed in reproborum numero reperiantur.

 Excussae sunt deinde anni superioris Vi-sitationes, in quibus cum multi comperti sint, qui in divino ministerio vigilantes ac solliciti extiterunt, publice sunt collaudati; qui vero non iuxta Canonicas sanctiones vixisse de-prehensi sunt, privatim singuli paterne ob-iurgati, diligenterque sui officii sunt admoniti.

 Cum autem post Episcopum, primi omnium sint Praelati et Canonici ecclesiarum Ca-thedralium et aliarum inferiorum: moniti illi quoque sunt, ut prae caeteris nomini suo res-pondeant, Decreta sacrosancti Concilii Tri-dentini sacrasque litteras diligenter relegant, ad earumque praescriptum se totos componant; ut quemadmodum caeteros omnes dignitate antecedunt, ita vitae integritate, pietate, di-ligentique Canonum observatione omnibus praeeant, nec quidquam quod a sacris insti-tutis aliqua ratione abhorreat, consectentur. Sint in Ecclesia assidui, non otiosi, non stertentes, non vanos sermones miscentes, sed psalmis, orationibus, meditationibusque vacantes, ut non modo reliquo clero, sed etiam universo populo christiano, ad bene recteque vivendum sint duces et magistri.

 Moniti et Vicarii et alii Sacerdotes, qui-bus in choro psallendi munus mandatum est, aliaque ecclesiastica officia obeundi, ut ea quae debent, cum qua decet honestate, gra-vitate, pietateque persolvant, mente simul et ore psallant, atque semper in conspectu Domini Dei, se cinctos angelorum cohortibus stare in oculisque populi versari meminerint. Absit igitur otium, absit ebrietas: absit libido sordidans, ut tanto religiosius, et non ad oculum Domino Deo viventi, cui servire re-gnare est. serviant, gratumque illi sacrificium laudis pro populo offerant  .

 Moniti denique Ecclesiarum paroehialium Rectores, aliique curam animarum gerentes, ut gregi Dominico assidue, solliciteque invi-gilent, pecoris sui vultum agnoscant, quam

 









86

 que ovem nominatim vocent, salutari doctrina, salutaribus Saeramentis pascant, ad coelestia desideria, bono virtutum suarum odore alli-ciant et pertrabant, nec denique unquam eas a se desertas patiantur. Adeo enim res haec periculi plena est, ut nonnisi cum smnma tldelium salutis iactura committi pos-se videatur; nam propter insidias hostis gene-ris humani perpetui diaboli, qui tanquam leo rugiens circuit, quem devoret, habemus ad-versarios vigilantissimos, ad nos et gregem Domini perdendum; nec sane interest, per negligentiamne pastoris, aut per absentiam oves depereant; perinde enim sanguinem il-larum de pastorum manibus Dominus requiret.

 Quae omnia movere quemquam, et ad di-ligentiorem officii funetionem merito excitare debent, ut in die districti iudicii Domini, et de seipsis, et de ovibus sibi commissis ra-tionem reddere queant.

 Postremo quaecunque sunt vera, quae-cunque pudica, quaecunque iusta, quaecunque sancta, quaecunque bonae famae, si qua vir-tus, si qua laus disciplinae: haec cogitent, haec agant, ut Deum pacis habere possint secum manentem.

 Indicatum deinde fuit omnibus, ut si quae gravamina  seu difficultates,   quibus  preme

rentur haberent, ea scripto ad eos referrent, quibus id negotii a Sua R-ma Paternitate datum fuit: qui quidem omnia Suae E-smae P-ti bona tlde essent relaturi, ut quoad eius fieri possit, omnium iniuriis prospiciatur.

 Cum autem Regia Maiestas in hoc bello contra Moschum ex sententia conficiendo, non modo iis qui armis, verum etiam qui precibus ad Deurn domi pugnent, opus ha-beat; hos enim saepe, plus quam cohortem armatam profecisse indicat historia Moysis, qui quoties orando, manus in coelum toilebat, vincebantur Amalechitae, quoties remittebat, vix fere quidquam Iosue pugnando proilcie-bat: proinde ut quantum in nobis est, illum adiutum a nobis quoque studeamus, decretum est ut in Dioecesi Wladislaviensi et Pome-raniae, in populosioribus paroeciis secunda, quarta et sexta feriis; in iis vero, quae non tam frequentes sunt, saltem feriis sextis hinc usque ad finem belli, Litaniae decantentur, iuxta formam in Congregatione postrema Petricoviensi editam.

 His absolutis ab omnibus Deo gratiae actae sunt, Clerusque a Sua R-sma P-te benedictio-ne accepta, ad sua redire, proque Sanctissimo Domino nostro, Sacra Maiestate Regia, suoque Pastore, Deum precari iussus est.



 









XII

ACTA SYNODI RURALIUM DECANATUUM POMBRANIAE,

ex mandato R-mi et III-mi D. D-ni

HIERONYMI EP. WLADISLAVIEN. ET POMERANIAE OPERA VENEGABILIS NICOLAI MYLONII OFFICIALIS S. R-HAE CELS. GEDANENSIS, Quinta et Sexta dtebus Februarii anno a partu Yirginco W8B, GEDANI CELEBRATAE.



Ouoniam Dei praepotentis negotium pertractandum erat, Yenerabilibus Parochis, Commendariis, in templo monasterii S. Brigittae loco destinato con-venientibus, a divini auxilii invocatione ordi-ri decuit. Quare pia Litaniarum processjo est instituta, unde ad solemuis de Spiritu S. offieii decantationem ventum est. His so-lemniter riteque peractis, et sacerdotibus, qui aderant ordine suo stantibus, Venerabilis Officialis ad pedem altaris stans, Synodum exorsiis est.

In nomine Sanctissimae, et individuae Trini-tatis, Dei Patris et Filii, et Spiritus Sancti.

Initio processus, seu citatio, qua omnes parochi et Oommendarii ad Synodum erant vocati, a Yenerabili Sebastiano Liweski Ple-bano Sobeoviensi est praelecta, quae sic se hahet.

 Nieolaas Mylonius R-smi in Christo Pa-, tris ac D-ni Hieronymi Comitis de Rozdra-żew, Dei et Apostolicae Sedis gratia Episco-pi Wladislaviensis et Pomeraniae in Spiri-tualibas Vicarius et Officialis Gedanensis et per Pomeraniam, Universis Venerabilbtti Decanis, Parochis, Commendariis, sive Paro-efeoram vices geretrtibus Decanatuum Geda-nensis, Pucensis, Mireiwviensis, Dirschorien-sis  et Zaborzcensis,   salutem  in Domino.

 Quamquam anno superiore generalis visitatio a R-mo D. N. Episcopo magno consilio instituta, opera deputatorum Visitatorum (cum Sua R-ma Dominatio, negotiis publicis pium conatum retardantibus, fauste incoeptam, ipsa finire non posset), sit Deo adiutore in tota Dioecesi Wladislaviensi et Pomeraniae feli-citer satis expedita: huius tamen Ecclesiae Pomeraniae squalida facies, iuxta morem antiquum (quem hoe infelix saeculum oblivio-ne pene delevit) R-ndissimi item D. N. Epi-scopi placitum, sacraque Statuta, Synodi Ru-ralium Decanatuum celebrationem, adhuc de-siderare videbantur. Ut itaque Superiorum voluntati, ac Canonicis sanctionibus satisfiat, Synodorum usus, utilitas revocentur, animi inter nos amore s. coalescant, mala, quae Ecclesiam Dei deformant, emendentur, ac tandem haec ipsa paulatim pristino restitua-tur nitori, omnibus et singulis supradictis, auetoritate officii nostri Synodum Ruralium Decanatuum praefatorum, feria tertia post festum diem Purificationis B, Yirginis Mariae proxime sequente, quae erit quinta Februarii, iestumque S. Agathae, Dantisci in mona-sterio S. Bripttae antiquae Civitatis solito residentiae nostro loco, celebrandam indici-mus, omiesque eiusdem diei hora septima ante meridiem in templo eiusdem monasterii (ubi a Sptritus Sancti invocatione celebri















88

 ofiicio ordiemur, quo devote peracto ea, quae Synodi ratio requirit, Deo aspirante aggre-diemur, ac perficiemus) ut compareant, inter-sint, nec priusquam finis imponatur, disce-dant, in virtute s. obedientiae praecipimus, ac serio sub poena excommunicationis man-damus. Ut vero neminem indictae Synodi ignorantia excusare queat, quemque nulla mora interiecta processum hunc exequi, et ad viciniorem, nec alium, quam sui Decana-tus, subito mitti, ultimumque ad nos referre volumus. In quorum omnium evidentius te-stimonium ac fidem, sigillum Officii nostri apprimi curavimus. Datum Dantisci ex mo-nasterio S. Brigittae men. Ianuarii, anno a Christo nato 1585.

(L. S.) Nostro sub sigillo.

Quorundam absentium sunt prolatae ex-cusationes; quorundam etiam nullae fuere, quos citare animus est.

 Iussu item V-blis Officialis, V-lis Seba-stianus Liweski omnibus, ne, nisi Synodo llnita, discedant, sub poena excommuniea-tionis, edixit.

 Palam proclamatum est Yener. Officialem auctoritatem celebrandi Synodum fundare.

 Quae hac vice peragi non poterunt, in horam tertiam pomeridianam reiicientur.

Praelatio, qua a V-li Officiali ratio, car Synodus indista sit, exponitur,

Qmemadmodum florentissimas in hoc orbe terrarum Respublicas, E-ndi V-enbiles Patres, et in Christo Fratres, ordine turbato, et of-ficiis confusis, salvas et integras consistere diu nequivisse, litterarum monumenta testan-tur: ita etiam venerandum Ecclesiae statum, nisi ordinis sit ratio, et quisque in eo rite suo fungatur officio, obscurari, cadere, et pe-rire turpiter ipsa magistra rerum experientia, non sine animi nostri dolore nimis lhpide pro-bat. Intueri licet pericula praesentissima exer-citus, quem belli dttces megligunt, aeiei or-dinem cenfundunt, nec militibus praeeunt exempio. Hostis vero successus faustos et triumphum, tristes ut contemplemur, monent Melices belll exituis. Exercitas Ecclesiae (quae tanquam castrorum aeies ordinata esse

 debet), qui alii sint duces? qui alii rectores? quam Dominici gregis Praepositi? quam fi-delium animarum custodes? quam Sacerdotes? quos vas electionis, et revelatione illustrissi-mus Paulus coecorumduces, praepositos, Jo-annes ovium pastores, Reges gentium Isaias, sapientissimus denique Salomon custodes ci-vitatis nuncupat. Hos sane, si munia sua confuse obeunt, squalidos effici, gregem Christi dispergi, ovile Dominicum corruere necesse est. Ubi itaque huic ovili Dominico R-smus D. N. Episcopus, divina favente gratia pa-stor esset effectus, quonam modo se haberet ordo, et qui officia in hac Ecclesia perage-rentur, visitationibus lustrari, soiicitus cura-vit, ne si hoc malum turbationis et neglecti officii irrepsisset, diffundi latius pateretur. Visitationes vero in hac Ecclesia Pomera-niae, iussu R-mae S. P. peractae, dispositio-nem ecclesiasticam et Sacerdotum functiones non nihil laesas atque vulneratas manifeste monstraverunt. Inde solicitudo Pastoris ea remedia adhibere cogitat, quibus Deo adiu-tore aliquando vulneribus inflictis salubriter medeatur. Quam enim ordo in ecclesiastico statu sit necessarius, monet S. Paulus 1 Cor. 14: Omnia honeste et secundum ordinem flant in nobis. Nec nimia Heli indulgentia placet, qui fllios nescientes Dominum, neque officium Sacerdotum ad populum, 1 Reg. 2, non sine detrimento maximo corrigere neglexit, Quid autem unquam ad avertenda Ecclesiae mala excogitari potuit efficacius, quam eas cogere Synodos, in quibus Dominici gregis pastores, et popuh Dei duces una defectiones audien-tes, incommoda intelligentes, emendationem unanimi consensu proponerent et pollieeren-tur. Hac enim vla maiores nostri sapientissi-me Ecclesiae kmtm vicerunt, clerum effire-pem domuerunt, indomito populo frenum iniecerunt, ac Dei domum pristino cum laude restituerunt nitori. QuamobremR-ndi V-lem Patres, neminem vestrum hodierna die itine-ris, sive insumpti laboris pigeat, cum ve-stigiis maiorum nostrorum inhaerendo, Syno-dorum, quae aiiquantisper siluerunt, memoria cum fructu refricetur, cuiusque vestrum rebus consulatur, necnon mala, quae et mater schi-smatum haeresis, ac inepti meres is hanc









89

 Ecclesiam invexerunt, examini et correctioni subiaceant. Ratione cur baec Syn{SPECIAL_CHAR: >}dus sit indicta, exposita, ordiamur in Dei nomine ab ipso ordine, sine quo haec Ecclesia salva esse nequit. Deinde ad Rectorum Ecclesiarum of-ficia deveniemus necessaria.

 Ordo (qui testante philosopho est opti-mum universi) adeo in hac Ecclesia negli-gentia violatus esse cognoscitur, ut nullae exhortationum litterae, nulla mandata, nulli processus a R-mo D. N. Episcopo, aut ab eius Yicario ad Clerum emissi, rite ad sin-gulos deferantur, ipsa executione, disciplinae nervo, desiderata. Et ideo, quia modus exe-quendi, et limites Decanatuum sunt neglecti: tum et quia Decani Rurales et eorum officia magno cum Ecclesiae damno ignorantur, quare ne iucommodum hoc fusius dilatetur, Decanum suum, eius officium, Decanatuum fi-nes ac modum in executionibus processuum observandum, quisque notet attentus, est ne-cesse. Quia vero certior ordinis ratio mutuam omnium praesentium collationem, et quidem longiorem, quam temporis brevitas ferre pos-set, requirebat, indagatio in tertiam horam pomeridianam est prorogata, et sic ordo pro-positus immutatus, capita officii parochorum praeponendo, quae sunt clara voce praelecta.

I. De officiis Rectorum Ecclesiarum parochialium.

Observent initio singuli parochi, Presby-teri curati, qui Commenda seu investitura carent (quemadmodum hoc ipsum R-mi D. N. Episcopi processus nuper promulgatus mandat) ut primo quoque tempore alterutrum acquirant, nisi non habentes iurisdictionem, Saeramenta administrando, tam divinam, quam humanam ultionem incurrere velint.

 Nec, nisi iuxta ritum Ecclesiae Meiro-politanae foerint solemniter introducti, offi-cium ewoere praesumant.

 Nemo nesciente R-mo D. N. Bpiseopo beneficium, maxime cui eura animarum an-nexa est, resignabit.

 Sciant omnes non solum cum domi sunt, aed etiam quando proficiscuntur peregre, se ad horarum canonicarum recitationem quoti

dianam sub gravissimo delicto obligari, nec se B. Virginis Officii recompensatione excu-satum iri sperent.

Breviario Romano utantur.

Eestos dies, vigilias, ieiunia, cibos prohi-bitos totius anni non solum cognoscant et observent, sed etiam observanda populo ex-ponant.

 Libros decretorum Concilii Tridentini, et Catechismi Romani singuli coemant.

 Supremi Ecclesiae Provisoris seu (ut vul-go dicitur) Vitrici vices diligentissime agant, et hoc mtmus impedientes deferantur.

 Inventaria quoque totius supellectilis ec-clesiarum conscribere, defectus fabricae, ve-stium sacrarum, librorum (quorum in Visita-tione moniti sunt), corrigere omnino studeant.

 Cunctos processus a R-mo D-no N. vel eius Vicario missos describant, rite exequan-tur, sedulo observent, ac observari curent.

 Confraternitatis studium quivis in sua ec-elesia inter plebeios homines antiquitus lauda-biliter celebratum, resuscitare conetur.

 Sepulturas haereticorum, Ecclesiae Dei semper abominabiles, si adhibita diligentia penitus praepedire, nec abrogare valent, eis operam suam cantando, comitando, concio-nando locare abhorreant, et abominentur, cum conventio Christi ad Belial esse nulla queat.

 Perspecto Decanorum officio, quisque su-um Decanum agnoscat, revereatur, honoret, suspiciat, et obsecundet.

Quisque gravamina sua, et Ecclesiae, cui praeest, in scriptis offerat. II. De Sacramentorum administratione, De Baptismo.

Sit aqua baptismalis suo tempore conse-crata, munda, in vase mundo et fideliter clauso.

 Nonnisi in facie Ecelesiae (sicut et caete-ra Sacramenta) baptismus (extra tamen ne-cessitatem). conferatur.

 Patrini plures duobus (nec aiii, quam ca-tholici) ad summum, iuxta deeretum Concilii Trident. de Reformat. maMmenii cap. 4 nott admittantur. Quod item horum officum, quam cognationem eontrahant sunt edocendi, etiam palam.









90

 Habeant paratum librum, in quo nomina baptisantis, baptisati, parentum eius et patri-norum, locus, annus, mensis, dies, sedulo an-notentur.

 Nemini parochianorum baptismi, nec alio-rum Sacramentorum administrationem ex ran-core propter non solutas decimas, aut alia non praestita denegare, nec ecclesiae ingres-sum proMbere, multo minus excommunicare temere praesumat, nisi subiacere placeat poe-nis, sed iure agere licebit.

III. De Confirmatione.

 Quid sit Confirmationis Sacramentum, quid signa denotent externa (uti Catechismus Ro-manus belle docet), ex suggestu populo dili-genter exponent, et ad suscipiendum id ipsum daU occasione sedulo hortabuntur.

IV.   De Poenitentia.

 Summo nitantur studio Poenitentiae par-tes (quae Contritio, Confessio, Satisfactio) declarare populo, cuius charitas adeo refri-xit, ut superabundet iniquitas.

 Conentur ut poenitentes attriti saltem in Confesione sint, quo Sacramenti virtute fiant contriti.

 Artem confitendi (per Christi sanguinem rogamus) ita doceant poenitentes, ut propria peccata agnoseant, non solam generalem pro-nuncient Confessionem, nec postea ullius in specie peccati conscientiam habeant.

 Nec Confessarii absolutionis formam se proferre posse intelligant, quando confitentis peccata propria non sunt audita.

 Eorum item periculosissima festinatio, qui brevissimi temporis spacio plures confitentes expedire consueverunt, merito est reprehen-denda et prohibenda, ne animarum salus pe-riclitetur: missum igitur faciant abusum, qui timent Dei iudicium.

 Peccatorum venialium et mortalium di-stinctionem probe noverint.

 Audeat nemo non sui subditi audire con-fessionem (sicuti nee alia quaevis Sacramenta administrare) cum cuiusque parochi iurisdictio parochiae suae finibus includatur, nisi consen-sus proprii parochi accederet

 Poenas non alias, quam quae sint fori poenitentiae, confessis infligant, nec causas ec-clesiasticas iudicent.

 Excipiant Confessiones singulorum, non simul plurium.

 Casus Summo Pontifici, vel Loci Ordi-nario reservatos, memoriae mandent, aut de-scriptos ad manum habeant, ne iurisdictio-nem usurpent alienam. Eiusmodi vero casu occurrente R-mum D. Episcopum, vel eius Yicarium opera Decani consulant.

 Intelligant, libros baereticos quomodoli-bet legentes, in Bulla Coenae Domini ex-communicari.

 Ut vero hoc munus audiendi Confessiones longe gravissimum rectius obeant, aliquam Summam Casuum Conscientiae, et maxime Directorium R. Ioannis Polanci utile et bre-ve mercari proponant, ne ignorantia contin-gat, unde salus animarum periclitetur.

 Si quid pecuniae a Poenitentibus eleemo-synae loco, seu sustentationis gratia ultro offeratur, retinere possunt: cogere vero ne-minem, quia turpem questum saperet, qui a Sacramentorum administratoribus esse de-bet alienissimus.

 Orationem Dominicam, Salntationem An-gelicam, Symbolum Apostolorum, Decalogum ignorantes, prlusquam edocti fuerint, ad sacram Synaxim sumendam non admittantur.

 Doceant populum, quod quivis fidelium, qui iam rationis usu est praeditus, tempore Paschatis confiteri, et communicare quotannis obligetur, nec abstinere possit sine consensu proprii parochi, qui nonnisi legitima urgente causa, dilationem concedet.

V De Eucharistia.

 Curent diiigenter parochi sive Commen-darii, Yenerabile Sacramentum Eucharistiae in loco nitido, mundo, ab omnibus spurcitiis libero, ornato, super altari portatili, in pyxide elegante, sub fideli custodia singulis mensi-bus renovatum asservare.

 Ante ciboria, telis elegantibus ornata (ut adorantibus maior devotio excitetur), ardeat iugiter cereus vel lampas, si sumptus ferunt.

Oalices, ampullas, corporalia, pallas, map















91

pas, altaria, vasa et vestimenta sacra mun-dities et decens compositio coramendent.

 Altaria, augustissimo Missae Sacrificio per-acto, a rebus omnibus vacua cernantur, et ad muaditiem conservandam obtegantur.

 Sacrificium Missae nullibi quam in loco sacro et ecclesia fiat, praecipiente Concilio Tridentino.

 Caveant ne conscientia peccati letalis torti, nisi prius confiteantur, (singuli autem singulos Confessarios vitae et morum testes habeant), sacrum facere, vel alia Sacramenta admini-strare praesumant, Dei iudicium timentes.

 In Sacrificio Missae debitos et decentes adhibeant gestus et coeremonias, quidque cla-ra, quidve submissa voce proloquendum, plane perspectum habeant.

Celebrantis minister sciat respondere.

Ordinariae cantiones tempore Missae, quibus deficientibus, nonnisi vulgares ab Ec-clesia approbatae et antiquae, decantentur.

 Devotio ad celebrandum, quam festis die-bus (quibus obligantur Curati) saepius inducat.

 Instruant parochianos, omnibus diebus fe-stis et Dominicis ad audiendum Sacrum inte-grum praecepto Ecclesiae obligari, nec prius quam accepta benedictione (et aquae conse-cratae aspersione), discedant.

 Superpellicio induti stola e collo pendente, adhibitis campanulae signis et cereo ardente, Venerabile Sacramentum ad infirmos depor-tent, nisi loca haeresi infecta secus suadeant.

YI. De Matrimonio.

 Celebrationem nuptiarum in facie Eccle-siae, trinae denuntiationes inter Missarum solemnia factae, distinctis Dominicis seu fes-tis, praecedant, alioquin copulatio denegettir.

 Laudabilis confitendi et communicandi mos a Concilio Trident. commendatus ante nuptias celebrandas, locum habeat, admonen-tibus parochis.

 Non suos parochianos, nec haereticos (qui divinae benedictionis non sunt capaces) matrimonio iungere non audeant.

 Librum, in quo nomina, cognomina copu-lantis, copulatorum, et duorum testium ads-cribantur, in promptu habeant,

Synod. Wlad.

Matrimonium contrahentes, cura parocho-rum Orationem Dominicam, Salutationem Angelicam, Symbolum Apostolorum atque Decalogum, non ignorent.

 Ab Adventu Domini nostri Iesu Christi usque in diem Epiphaniae, et a feria quarta Cinerum usque in Octavam Paschatis inclu-sive, antiquas solennium nuptiarum prohibi-tiones diligenter ab omnibus observari sancta Synodus Tridentina praecipit. In aliis ve-ro temporibus nuptias solenniter celebrari permittit.

 Impedimenta affinitatis, consanguinitatis, et spiritualis cognationis, quae ad quotum gradum se extendant, ex sacro Oecumenico Tridentino Concilio ediscant.

YII. De Extrema Unctione.

Quia non sine populi fidelis gravi damno aliquandiu hoc salutare exeuntium Sacramen-tum est neglectum, omnes Curati posthac populo huius virtutem, efficaciam, fructum, in suggestu non solum diligentissime exponant, verum etiam, cum infirmorum excipiunt con-fessiones, et Eucharistiae Sacramentum admi-nistrant, Extremae Unctionis Sacramentum inculcent, ut expetant nisu summo, curent. De hoc vero Sacramento perpulchre tractat Catechismus Eomanus.

YIII, De Saero Oleo.

 He longiora itinera in posterum gravent, quivis Curatorum, sacros liquores, veteribus in altari dle Coenae D-ni combustis, nonnisi a suis Decanis (quorum erit negligentes de-ferre), expetent. Decanis vero R-ndissimi D. N. Episcopi Officialis (qui curabit, ut a Cathe-drali ecclesia Gedanum mittatur) distribuet.

 Curabunt item diligentissime vasculorum cellulis, quibus s. oleum excipitur, integra nomina insculpi, ne confusio ss. liquorum in usu turpiter contingat.

IX, De vita et honestate Clericorum. Clerum habitus, coronae tonsura, vestis talaris, incessus decorus, sermo maturus; lu-xus, ebrietatis, ludorum, tabernarum (nisi pe- I 9

 















92



regre proficiscentem ingredi cogat necessi-tas), suspectae mulierum cobabitationis, et maxime foedissimi ac turpissimi concubinatus fuga, Deo et bominibus commendent, et ho-norandum reddant. Intelligant, apud popu-lum fidelem reverentiam, venerationem ac dignitatem Cleri, et Ecclesiae decorem nihil adeo obscurare et evacuare, quam eiusdem nefanda carnis impnritas. Quamobrem omni-bus, qui concubinas, aut quascunque suspectas foeminas alunt, ut a tempore promulgationis huius usque ad S. Ioannis Baptistae festum proxime futurum, eas sub beneflciorum amis-sione abiiciant, praecipimus et mandamus.

 Has admonitiones, quas defectus in Ec-clesiarum visitationibus annotati pepererunt, ut animis suis omnes infigant et observent, per viscera misericordiae Dei Omnipotentis rogamus, obsecramus, et obtestamur.

 Reverendissimi D. D. N. Episcopi (cui nos in omnibus submittimus) approbatione, iudicio, ordinatione salvis.

 Circiter horam tertiam pomeridianam in-quisitio de distinctione Ecclesiarum, Decana-tuum, diligens est habita, cuius certior ratio in crastimun diem promulganda et constituen-da reservata est.

Dies dcxta Februarii.

Mane hora septima cum singulis parochis et Commendariis privatim ordine et amice tractatum est de erroribus, et concubinis maxime abiiciendis. Emendationem polliciti sunt omnes.

Proposuere deinde Sacerdotes sua gravamina, quae sunt haec:

 1.       Ut sit certus limes, scire desiderant quantis sumptibus alendi sint Visitatores Ecclesiarum et parochorum, ut satisfiat ipsis, nec nimium graventur visitandi

 2.       Bona ecclesiarum direpta, ut repetantur, efficaci ratione providendum est.

3.       Decimae ut solvantur tam a nobilibus,

quam a plebeis, et quidem quantum nobiles praediorum suorum nomine solvere debeant, certa lege statuendum, ne suorum pergant obiicere praetextum privilegiorum, et quic-quid solvunt, nullo iure coactos, sed gratuite se praestare autument. 4.      

 Confraternitates Sacerdotum periisse queruntur. 5.      

 Cupiunt omnes sibi ius tribui ludi magistros acceptandi idoneos, abiiciendi ine-ptos, ut iurgiorum inter parochos et eccle-siarum Vitricos seminatorum causa tollatur.

 6.       Quia Provisores ecclesiarum, seu Vitrici, parochos eodem fungi oitlcio nolunt, impediunt, et obloquuntur, illis una clavium, auctoritate E-ndissimi D. D. Nostri, dematur, necesse est. Monendi sunt locorum domini et Capitanei, ut idipsum serio mandent.

 Denuo ventum est ad templum, ubi sunt peracta, quae sequuntur.

 Processus B-ndissimi D. D. Episcopi de cognoscendis literis vasculorum, quibus s. Oleum excipitur, est praelectus, qui ad hanc occasionem erat asservatus.

Designatio Decanomm.

 Quoniam oblivio Decanorum memoriam delevit, ea est revocanda.

 Decani Gedanensis (donec R-mus D. N. Episcopus secus constituerit) necessitate ur-gente vices subibit S. B-mae Paternit. Oftlcialis.

 Decanus Pucensis sit quicunque in oppido Pucensi parochi provinciam administraverit.

 Decanus Mirehoviensis sit parochus in oppido Kosczierzino, vel (ut vulgo vocant) Bema.

 Decanus Dirschoviensis ipse sil, qui in eodem oppido fuerit parochus.

 Decanus Stargardensis, (nemini parocho-rum quicquam de Decanatu Zaborczensi con-stabat) sit plebanus Sobcoviensis, quia in oppido Stargardia nonnisi haeretici sunt.

 Officia deinde Decanorum sunt praelecta iuxta exemplar a B-mo Nostro missum,



 















93

Distinctio Ecclesiarum, et Decanatuum ordo. V. Stargardiensis Dec. Ecclesiae et ordo. Stargardia (haeret.) Sobcovium Lubieckowo Czyrszk Wielie Bruszy Lieszno Jadamowo Kieszewa Poliaszkowy Garczino Zbliewo III. Mirchoviensis Dec. Ecclesiae et ordo. Kosczierzino Lippus Parchowo Sirakowicze Srepcz Swianowo Luszino Kielno Quasczino Przeczkowo Carthusia Goręczino Chmielno Stęzicza I. Gedanensis Decanat. Ecclesiae et ordo. Gedanum Ohra (haeret.) S. Adalberti Miginhagien (haer.) Prust (haeret.) Langnowo (haeret.) Kosenberg (haeret.) Clodavia Zulawka Ciepielke (haeret.) Lublewo (haeret.) Prągowo Reinfelde (haer.) Zukowium Materna II. Pucensis Decanatus. Ecclesiae et ordo. Puzca Swarsow Lepcz Strzelno Starzino Krakowo (haeret.) Zarnowiecz Gora Mechow Rheda Rumia Chilow (haeret.) Oxiva Radlowo (haeret.) IV. Dirschoviensis Dec. Ecclesiae et ordo. Gorz§dzicy Derschovia (haer.) Milobandcz Lubiszewo Dalwin (haer.) Trąpki wielkie (haer.) Godziszewo Obazino Demblino Skarszevii (haer.) Wiszino Sczodrovo Kozmineck Klisczewo Kokoszkowy Spegawszk Nowawieś (haer.)

Hic etiam ordo in executionibus Proces-suum observandus est.

 Ultimus executor Processum ad suum Decanum remittet, Decani vero V-li Officiali reddi curabunt.

 Quoniam iuxta sacrum Trident. Concilium qui ad officia assumuntur edere debent pro-fessionem fidei, nobis idem praestandum.

 Primus itaque fidei professionem iuxta Bullam Pii Quarti Pont. Max. V-lis Officia-lis edidit. Subsecuti sunt V-enebles Decani designati: Mattbias Lukowski Oommendarius Pucensis, Sebastianus Liweski parochus Sob-coviensis. Item ii, qui Commendas postula-runt: V-les Ioannes Czazonius Commend. in villa Godziszewo, Paulus Commend. in Wiszino, Ioannes Clenoviensis, Laurentius Brainski Com. in Reda et Gora, Martinus Parztinski Com. in Bruszy et Lieszno, Ga-sparus Niesowita Com. in Lipus, Romoldus Com. in Rumia.

Conclusio Synodi Dccanatuum Ruralium.

Utinam, sicuti Ordinis et Officii corre-ctiones (Rev-di V-bles Patres, et in Christo Fratres) aures vestras pulsarunt necessario, ita etiam in animis vestris cum fructu easdem recondatis, ut postbac Visitationes non sint tam futurae molestae, quam emendatione visa

lum myrrhae, qui moretur inter ubera vestra, quem nec dimittatis, hortor. Amarus forsan videtur correctionum fasciculus; amantibus, credite, in dulcedinem vertetur amaritudo. Quid enim homini ecclesiastico potest esse dulcius? quid suavius? quid amabilius? quid et eo dignius, quam diligere rectam Ecclesiae dispositionem, quam exequi rite munus suum? ne populi fidelis pia eruditio confusione et exemplo pereat misere. Recordemini quaeso, recordemini, inquam, earum admonitionum, quas cum sacerdotali dignitate insigniremini, audivistis a Praesule vestro pronunciari, quis quisque esse debeat, quam grande onus ve-stris humeris sit iniectum: Oro, cognoscite, cognoscite et simul animum inflammate, ut quod intellectus capit, voluntas prompte am-plectatur, ne dignitatis vestrae'splendorem clarissimum indecenter errorum tenebris ob-scuretis. Officii ratio profecto ac dignitas, in qua quisque sacerdotum est constitutus, ad bene beateque vivendum consideratiohe sui subito impellere deberet quemquam. Ego dignitatis vestrae statum non aperiam, de-claret ipse, qui omnia docet Doctor Spiritus S. qui nos omnes non dubitat appellare Do-ctores iustitiae (Ioel 2), ut Deo videlicet Opti-mo Maximo verum cultum, hominibus chari-tatem, nobis ipsis tribuamus vitae integrita-tem. Duces coecorum (Rom. 2) ut virtutis iucundae. Offero itaque vobis hunc fascicu- luce illuminati, errantium hominum nubes

 









94

 dispellamus turbidas. Eruditores insipientium, (ibid.) ut errore insipientiae abiecto, erudia-mus pie cunctos. Magistros infantium (ibid.) ne ipsi exemplo pravo balbutientes, alios virtute fari, docere praesumamus. Pastores ovium (Ioan. 10.) ut vitae probitate pasca-mus curae nostrae commissos. Patres gentium, (Rom. 4) ut recte factis et intldelibus, a quo-rum operibus alieni esse debemus, simus admkationi. Custodes civitatis (Cant. 5) ne horrenda mors peccatorum introeat portas hominum, sedulo curemus. Turres Sion (Ps. 74), ut in arce virtutis constituti altissima, tam haeresibus, quam vitiorum suasori for-tissime nos opponamus. Civitates refugii, (Deut. 4) ut peccatorum conscientia affiictos, et errorum doctrinae laqueis irretitos praesto consolemur. Eeges gentium (Isai. 13), qui in semine gentilium cum commodo gloriose re-gnemus sanctitatis diademate redimiti. Ocu-los coecorum (Iob 2), qui rectitudine vitae lucidi errantibus in Dei via lucendo prae-eamus. Legatos fideles (Pro. 13), qui Dei praepotentis mandata vero sermone et exem-plo pio annunciemus. ludices domus Israel (Mich. 3) qui in conscientiae foro, cuiusnam peccata remissione vel retentione sint di-gna, cognoscamus probe. Digitos Dei (Ps. 8) qui linguae nostrae calamo in animis fidelium doctrinam sanam describamus. Angelos de-nique Domini exercituum (Malach. 2), qui simus in ecclesiastica functione ministerio prompti, officio parati, veritate clari, illustres vitae puritate. En R-ndi V-bles Patres, quibus nos Doctor doctorum Spiritus S. mar-garitis, gemmis ac diadematis adornet, ut pro-fecto sit poenis exquisitissimis vindicandus, qui haec divina ornamenta, humanis affectio-nibus, praeceptorum contemptione, famae cor-rosione, sermonibus ineptis, foedissima carnis libidine ac officii neglectione dehonestat, con-spurcat, abiicit, et nequiter pedibus concul-cat. Adsit nobis ratia Spiritus S. ut di-gnitatem status nostri sacerdotalis et officii, vitae sanetitate salvam et inviolatam conser-vare et admonitiones praelectas pietatis exemplo adimplera possimus.   Quod ut con

sequamur finem feliciter imponentes Synodo, unanimi voce Deum ter Maximum laudemus.

Te Deum etc. omnium voce resonuit.

Nomine denique omnium V-blium Sacer-dotum praesentium V-lis Laurentius Fugo-nius parochus Ciodaviensis V-li Officiali tam pro exhibita corporum refectione, quam pro ordine assjgnato, et parochorum debita insti-tutione et reformatione gratias egit.

 V-lis Officialis tandem omnibus praemium obedientiae a Deo tribui exoptavit, singu-losque osculo pacis, mutuae ac fraternae di-lectionis amplexu laetos dimisit.

Interfuere Synodo Rurali: 1.   Decanatus Gedanensis:

2. Nicolaus Mylonius Officiaiis.  2.        Thomas Iven Praep. S. Adalberti.  3.        Laurentius Fugonius Parochus  Clodaviensis.  4.        Adalbertus Gutowski Capellanus Gedanen.  II. Decanatus Pucensis:  1.       

Mathias Lukowski Commend. Pucen.  2.        Thomas Potrikowski Capell. Pucen.  3.        Laurentius Brainski Com. Rheden. et Goren.  4.        Ioannes parochus in Oxiva.  5.        Romoldus paroch. in Rumia. III.     Decanatus Mirchoviensis:  1.       

Casparus Niesovita Commend. in Lippus.  2.        Ambrosius Commendarius in villa Lusziuo.  3.        Andreas in villa Gorenczino.  4.        Georgius Commendarius in villa Quasczino et Kielno. IV.      Decanatus Derschoviensis:

1.         Yalentinus Malanicza Yicarius  Derschoviens. parochi.  2.        Clemens Iantoseck eiusdem Vicarius.  3.        Georgius  Creczmerus parochus in villa Milobancz. 4.         Ioannes   Czazonius   Commend. in villa Godziszewo. 6.         Paulus Commend. in villa Wiszino. V.       Decanatus Stargardensis:  1.       

Sebastianus Liweski paroch. Sobcovien.  2.        Ioannes Clenovien. Com.        

 3.        Ioannes Vielens. Com.  4.        Martinus Parztinski  Com. in villa Brussy et Lieszno. 5.         Stanislaus in villa Lubieskowo.—Numero 23. R-mi D. D-ni N.  Episcopi  (cuias  est haec acta polire, emendare) auctoritate salva.















XIII.

 ACTA ET CONSTITUTIONES SYNODI

DIOECESANAE WLADISLAVIENSIS habitae et celebratae, A. D. 1586,

tertia mensis Septembris, praesidente III-mo, ac R-mo in Christo Patre Domino, D. Hieronymo Comite a Rozdraiow, Dei Gratia Episcopo Wladislaviensi et Pomeraniae,

 Hieronymus Rozdrazewski, Dei gratia Episcopus Wladislaviensis et Pome-raniae, Reverendis et Venerabilibus DD. Iosepho Konarzewski J. U. Doctori, cathedralis nostrae Wladislaviensis, Ioanni Kostka Pomeraniae in eadem ecclesia, et Thomae Zakrzewski Canonico Wladisla-viensi, Collegiatae Crusviciensis, Archidia-conis, fratribus in Christo charissimis, sa-lutem in Domino. Noveritis quomodo nos Divina adiuvante clementia, volentes decre-tis s. Concilii Trid. obtemperare, Synodum dioecesanam in ecclesia Wladislaviensi sta-tim primis diebus mensis Septembris futuri, celebrandam in animo nostro induximus. Quam quidem Synodum, cum de iure et consuetu-dine debent et solent praecedere visitationes arehidiaconatuum, propter meliorem informa-tionem de statu Ecclesiarum, clericorum et personarum, aliarumque rerum: ideo vobis in virtute sanctae obedientiae et sub poenis in iure et statutis provinciaMbus contentis man-damus, vosque et quemlibet vestrum in Do-mino requirimus et monemus, ut intra hoc tempus quod vobis pro omnibus dilationibus ac termino peremptorio trinaque canonica monitione praevik, praefigimus et assignamus, huiusmodi visitationes arehidiaconatuum ve-strorum iuxta decreta s. Ooncilii Trid. et sta-tuta provincialia diligenter faciatis, illasque

 per totum mensem Augustum, proxime futu-rum, nobis in scriptis reddatis et consignetis, et quilibet vestrum faciat, reddat et eonsignet realiter et cum effectu. Citantes nihilominus vos et quemlibet vestrum, uno edicto pro tri-bus, et peremptorie, ad instantiam Instigato-ris Officii nostri, ut coram nobis in praedicta Synodo, secunda die post inchoationem illius, legitime et personaliter compareatis ad vi-dendum et audiendum in eventum non parl-tionis praemissorum vos et quemlibet vestrum poenas suprascriptas incidisse et ineurrisse declarari, vel dicendum causas, quare prae-missa non debeant. Certificantes vos, et quem-libet vestrum, quod sive in dicto citationis termino comparueritis, sive nou, nos ad de-clarationem poenaram praedictarum, absentia vestra in aliquo non obstante, dante Domino, procedemus. Volumus autem ut praesentes literae nostrae, in quantum vobis aut alicui vestrum personaliter intimari per aliquem sa-cerdotem seu Notarium publicum requisitum, cui id sub excommunicationis poena facere mandamus, non potuek valvis ecclesiae praedictae aliquo die dominico vel festo af-fixae et publicatae, ita vos et quemlibet ve-strum affielant et aretent, ac si personaliter cuilibet vestrum intimatae fuissent: Datum in Raeiai 10 Mii A. D. 1588. (L. S.)

Executio huius Processus. Die solis 15 Iulii

 









96



Ego Andreas de Wieniecz Vicarius Wladi-slaviensis et protunc hebdomadarius chori, executus sum praesentem Processum, quia per aliquot dies citare permisi. Nam R-ndos DD. Iosephum Konarzewski Archidiaconum Wladislaviensis et Ioannem Kostka Archi-diaeonnm Pomeraniae in ecclesia Wladisla-viensi: et Thomam Zakrzewski Archidiaco-num Crusviciensem, coram populo ad divina eongregato monui ac citavi, iuxta continen-tiam praesentis mandati.

HIEROMMUS ROZDRAŻEWSKI

Dei gratia (Episcopus Wladislaviensis et gomeraniae.

Universis et singulis Dominis Abbatibus, Praepositis, Decanis, Praelatis, Canonicis, Guardianis, Prioribus, Plebanis, Commenda-riis, Vicariis, Altaristis, locum tenentibus, aliisque presbyteris et clericis quibuscunque, et quocunque nomine nuncupantur, tam Ca-thedralis nostrae Wladislaviensis quam Colle-giatae Crusviciensis, Monasteriorumque Con-ventualium, ac parochialium ecclesiarum,per et intra dioecesim nostram praedictam Wladisla-viensem ubilibet constitutis, et 1) illis qui de iure vel consuetudine Synodo dioecesanae so~ lent et debent interesse, salutem in Domino.

 Patres illi antiqui, viri pii, praedecesso-res nostri, considerantes Synodos provincia-les et dioecesanas in Ecclesia Dei pluri-mum utiles et pernecessarias semper fuisse, et esse, ordinaverunt et statutis atque decre-tis Synodorum provincialium firmaverunt, ut huiusmodi Synodi certis et perscriptis tempo-ribus celebrentur. Nec immerito. Siquidem in illis non soium ea quae ad fidei catholicae integritatem, et unitatem conservandam, pie-tatem, ac charitatem eolendam, cultusque di-vini propagationem pertinent, tractantur, sed etiam quae ad populi christiani reformatio-nem, ad eorum denique, quae a Summis Pon-tificibus, et sacris conciliis de honestate cle-ricorum, vitae, doctrinae, morumque ratione decreta et definita sunt, executionem spectant, inculcantur, et quae intermissa  et neglecta

1) In prima editime; seu illis qui.

sunt, innovantur, restituuntur, et ut diligen-tius et exactius observentur, praecipiuntur. Quandoquidem ea quae frequentius fiunt, firmius haerent. Quod etiam sacrosancta Syno-dus Trident. attendens, inter alia decreta sua laudabilia, hanc piam, salutarem et perne-cessariam, adhuc ab Apostolis Domini tradi-tam consuetudinem, ordinationem innovans, statuit et decrevit ut huiusmodi Synodi, tam provinciales quam dioecesanae, a Reverendis-simis Dominis Archiepiscopis et Episcopis frequententur. Cuius quidem, sacri Concilii Trident. iussa, fratrumque decreta, etsi nos semper ab eo tempore, quo Dei et Aposto-licae Sedis gratia 1) in hac sede Pontificali collocati sumus, in corde habuimus, illisque pro debito nostro parere voluimus, multis tamen et variis Ecclesiae nostrae, ac reipub. occupationum fluctibus distenti, et impediti, praesertim etiam quod tam brevi Episcopa-tus 2) nostri tempore nondum plenam et per-fectam de statu et ratione Dioecesis nostrae propter illius amplitudinem, cognitionem habere potuimus, hoc munus exequendum usque ad hoc tempus quo et ab occupationi-bus huiusmodi liberiores sumus, et aliqua ex parte iam de ratione et statu Ecclesiarum et personarum Dioecesis nostrae experien-tiam accepimus differre et prorogare coacti sumus. Igitur nunc ad laudem Omnipotentis Dei, utilitatemque Ecclesiarum et persona-rum eisdem mancipatarum et inservientium, Dioecesis nostrae huiusmodi Synodum Dioe-cesanam indicendam et convocandam duximus, prout in Dei nomine indicimus et convoca-mus. Quam Wladislaviae in ecclesia nostra Cathedrali, feria quarta ante festum Nativi-tatis Beatae Virginis Mariae, quae erit ter-tia mensis Septembris, adiuvante gratia divi-na celebrare volumus et intendimus. Proinde vos omnes et singulos suprascriptos, et ve-strum quemlibet hortamur, requirimus et mo-nemus, vobisque in virtute sanctae obedientiae, et sub excommunicationis, ac etiam pecunia-rum poenis in praedicta Synpdo sanciendis et imponendis, locisque piis applicandis, manda 1) Edit. 1. quo Divina clementia in hac Sede Pontifi cali. — 2) Edit. 1 tam brevi pontificatus

 









97

 mus, quatenus ad praedictam Synodum perso-naliter in propriis personis, impediti vero aliquo legali impedimento, per nuntios suos cum sufficientibus mandatis, cum facultate super huiusmodi impedimento iurandi conve-nire, illique superpelliciati cum stolis, aliisque habitibus solitis, et consuetis interesse cure-tis, nobiscum super articulis ibidem proponen-dis, deliberaturi et tractaturi, Citantes ni-bilominus vos omnes, et quemlibet vestrum pro die suprascripta uno edicto pro tribus et peremptorie, ad videndum et audiendum in eventum non paritionis praemissorum vos et quemlibet vestrum contumacem sententias et poenas suprascriptas incidisse, et incurrisse, illasque contra vos, non obstante in aliquo contumacia vestra, extendi et fulminari. Et insuper mandamus ut a die receptionis prae-sentium, quamprimum ad notitiam vestram praesentes pervenerint, usque ad determinatio-nem huiusmodi Synodi, vestris in ecclesiis processiones cum litaniis, ac collectis solitis, pro implorando auxilio divino ut nostras co-gitationes et actiones Dominus Deus feliciter dirigat et prosequatur, sub poenis suprascrip-tis instituatis et peragatis, in Missis vero vestris solitas collectas, quae pro tempore Synodi dici solent imponatis. Volumus autem ut hunc nostrum processum seu illius trans-sumptum per Officiales nostros subseriptum, et sigillis obsignatum alter alteri sibi vi-ciniori sine mora, adnotata prius a tergo illius praesentatione et publicatione, transmit-tat. Ultimus vero eundem nobis in praedicta Synodo repraesentet. Datum in arce nostra Raciąż die 16 Iulii 1586. (L. S.)

Sessio I, die 3 Septembris,

 Ad laudem et gloriam Omnipotentis Dei, utilitatem Ecclesiae catholicae, salutem et commodum Dioecesis huius, Synodus Dioe-cesana WladMaviae in ecclesia eathedrali Beatissimae Virginis Mariae, anno Domini 1586, die tertia mensis Septembris, per Re-verendissimum in Christo Patrem Dominum D. Hieronymum Comitem a Rozdrażów Dei gratia Episcopum Wladislavien. et Pomera-mm habita et  celebrata   est, praesentibus

 ibidem Reverendis et Venerabilibus Dominis Ioanne Nowomiejski Suffraganeo, Andrea Czacki Decano, Iosepho Konarzewski Archi-diacono, Mathia Kielpinski Cantore, Mar-co Wysocki, Mathia Karski, Paulo Cichrow-ski. Thoma Zakrzewski Medicinae, Luca a Uniejow Sacrae Theologiae Doctoribus, Erasmo Kretkowski, Stanislao Zakrzewski, Ioanne ZoJcinski, Ioanne Sikorski I. U. Do-ctore, Canonicis praedictae ecclesiae Wladi-slav., Jarcimirski Reverendi Domini Leonar-di Rembowski Peplinen., Andrea Krempiow-ski RD. Laurentii Zalinski Coronoviensis, Abbatum, Andrea a Wągrowiec Theologo, et Matthaeo Umienski Canonicis Ecclesiae Collegiatae Kruswicien. Venerabilisque Ca-pituli eiusdem ecclesiae Nuntiis, et Andrea Pęcherski Strzelnen. Praeposito, Nicolao Mi-lonio Gedanen., Sebastiano Paulino Bydgo-stien. Officialibus, Andrea Pliski Nieszovien., Casparo Chronovio Radziejovien., Procopio Dzwonowski Suecen.,Sebastiano Liweski Sob-kovien., Martino Kulcio Pucen., Martino Lin-trovio Derschavien., Ioanne a Zbąszyn No-ven., Alberto a Mtava Bresten., Decanis Ru-ralibus, plebanis, ac aliis sacerdotibus eiusdem Dioecesis ibidem congregatis. Et inprimis pro implorando auxilio divino Missa de Spiritu S. per eundem Reverendissimum D. Episco-pum pontificaliter peracta, concioneque per Reverendum Patrem Laurentium Arturum Eaunteum, Societatis Jesu Theologum latine habita, ac Antiphonis, Hymno de Spiritu Sancto, et collectis, aliisque coeremoniis de more, iuxta Pontificalis Romani praescriptum, ante hunc solennem actum fieri solitis, decan-tatis et praemissis, omnes saeculares discede-re iussi sunt. Cum vero quilibet Dominorum suprascriptorum secundum vocationem suam locum snmpsisset, praefatus Reverendissimus in Christo Pater Dominus Episcopus Wla-dislaviensis orationem ad clerum fecit, qua eiusmodi Synodorum utilitate et necessitate exposita, atque quibus ex causis in hunc us-que quintum Episcopatus sui annum praesen-tem Synodum differre necesse babuerit, omnes et singulos diligenter officii sui, et ut quili-bet illorum libere, sincere, in charitate, quae in utilitatem Ecclesiae  et Dioecesis hnius















98

 esse intellexerit, proferat, admonuit. Quo peracto, processus indictionis huiusmodi Sy-nodi est lectus, cuius tenor is est, qui prae-cessit.

 Quoniam autem sub finem eiusdem pro-cessus adiunctum fuit 1), ut omnes in perso-nis suis in eadem Synodo sese sisterent, aut absentiae suae iustas et legitimas rationes per nuntios suos allegarent, nuntii Domino-rum Abbatum Peplinen. et Coronovien. cum mandatis eorum comparuerunt, quibus lectis, retulerunt eosdem adversa valetudine, quo-minus in personis suis comparerent, praepe-ditos fuisse. Quas causas ab ipsis allegatas cum iuramento comprobare iussi essent, re-nuerunt, seque ab eodem absolvi liberosque pronuntiari petierunt. Et Revendissimus Do-minus attendens causas huiusmodi per illos adductas, esse confictas et non veras, quan-doquidem praedicti nuntii iurare noluerunt, prout etiam in suis mandatis facultatem non habuerunt 2) processusque suae Reverendis-simae D. eludunt, eosdem nuntios a praesta-tione iuramenti absolvit, ipsis autem Abbati-bus, cum hoc semper in usu habeant, quod vocati ad Synodos nunquam in propriis per-sonis venire volunt, terminuni Wladislaviae ad praestandum hoc idem iuramentum in propriis personis prima iuris post Epiphaniam 3) Do-mini praefixit et assignavit. Successit D. Io-annes Kostka Archidiaconus Pomeraniae, nominatus a quibusdam Olivensis, qui consur-gens protestatus est nomine Oliven. Mona-sterii, illud scilicet omnino exemptum esse, atque huiusmodi libertatibus gaudere, ut ne-que ad Synodos venire, neque ulla ratione Episcopo subesse teneatur. Cui datum est per Reverendissimum responsum, negotium hoc ad se minime pertinere, quodsi forte ali-quando legitime factus fuerit Abbas, tunc primum provinciam hanc ex officio sibi in-cubituram.

 Tandem articuli a Reverendissimo D. Episcopo propositi, lecti sunt. Quorum te-nor sequitur.

ARTICULUS PRIMUS.

 Professio fidei iuxta decretum s. ilii Conc. Trid. Sess. 25. cap. 2 inprimis fiat, et vera obedientia summo Pontifici spondeatur. Quan-doquidem multi benellciati in hac Synodo sunt, qui eandem non praestiterunt. 2.      

 Seminarium etsi tempore Reverendis-simi D. Archiepiscopi Stanislai Karnkowski, tunc Episcopi Wladislaviensis, in hac dioecesi constitutum fuit, quia tamen propter multa impedimenta suum debitum effectum sortiri non potest, ideo in praesenti Synodo iam tandem iuxta decretum S. Conc. Trid. Sess. 23 cap. 18 consfcituendum, et ad fmem suum deducendum est. 3.      

 Ut cultus divinus debito modo in dioe-cesi hac ab omnibus persolvatur, de Mis-salibus, Breviariis, et aliis iibris ad praescrip-tum Romanae Ecclesiae in vim S. Conc. Trid. Sess. ultima, titulo de indice librorum, deliberandum, et ut habeantur iuxta decre-tum Provinciale fol. 172 consulendum, sic quoque de Agendis. 4.       Matrimonia quomodo sunt contrahen-da 1), decretum s. Concilii Trid. Sess. 24 et cap. 1. de reformatione observetur, et in parochialibus ecclesiis iuxta praescriptum il-lius explicetur et publicetur. 5.      

 Examinatores futurorum parochorum sua Reverendissima D. inhaerendo S. Conc. Trident. Sess. 24 cap. 18, proponit hos Re-verendos et Yenerabiies Dominos: Andream Czacki Decanum, Matthaeum Karski, Stani-slaum Zakrzewski, Lucam a Unieiov S. Theologiae, Ioannem Sikorski J. U. Docto-res Canonicos, Andream a Bialinin Vicecu-stodem, Petrum Silvestrium Poenitentiarium, Andream a Wieniec Vicarios ecclesiae Ca-thedralis Wladislavien., Andream de Wagro-wiec Canonicum Crusvicien. Theologum, et Mcolaum Milonium Officialem Gedanensem. 6.      

 Iudices, quibus causae a Sede Aposto-lica delegandae sunt, iuxta decretum s. Conc. Trid. Sess. 25 c. 10. deputentur. 7.      

 Administratores hospitalium et aliorum locorum piorum, ut ad rationem faciendam 2.      

 2.      

 1) Edit. 1 esset — 2) Edit. 1 habuerant— 3) Edit. 1 erronee; Epiphamm, 1) Edit. 1 erronee: sunt conferenda.

 









99

 iuxta decreta s. Oonc. Trident. Sess. 22 c. 9 sint parati, admoneantur.

 8.       



Super exequutione decreti s. Concil. Trid. Sess. 24. c. 17 de pluralitate benefi-ciorum consultandum, et aliquid pro securitate conscientiae decernendum.

 9.       



Cum res ecclesiis pernecessaria sit, ut iura, munimenta, privilegia, erectiones, et proventus beneficiorum describantur: decer-nendum est, ut ea omnia describantur et ad ecclesiam Cathedralem deferantur.



 10.       

 Forma absolutionis in articulo mortis, in statutis Provincialibus lib. 4. fol. 150 de-scripta, servetur. Multi enim excommunicati, ob ignorantiam sacerdotum absolutionis fa-ciendae, in censuris decedunt.

 11.       



Reformatio ecclesiae Crusvicien. per suam R. D. facta, designatioque Canonicatus pro Praedicatore et Poenitentiario in eadem instituenda approbetur.

 12.       



Ut falsitatibus imperitiaeque notario-rum via praecludatur, Processus per suam R. Domin. contra notarios iuxta decretum s. Concil. Trid. Sess. 22. c. 10 et statuta Pro-vincialia cap. Cum ex eo tit. de flde instrum. lib. 2 fol. 47 et cap. Ut falsariis tit. de cri-mine falsi lib. 4. fol. 136 promulgatus, publicetur.

 13.       



Nulla beneilcia sine titulo occupentur, nec cura animarum sine institutione aut com-meudatione administretur.

 14.         Bona monasteriorum alienata per Dominos Abbates, recuperanda sub poenis a sacris canonibus et Summorum Pontificum praesertim in Bullis fel. rec. Pauli Papae II et IV de non alienan. bon. eccl. ac in statutis Provincialibus descriptis.

 15.         Inobedientiae excessus Dominorum Abbatum et desertatio bonorum monasteriorum, ex testium depositionibus pro summaria informatione receptorum, et ex relatione Archidiaconorum revideantur, et quomodo illis est ocurrendum.

 16.         Domini Archidiaconi visitationes suas, sic quoque Decani Rurales excessivos et criminosos in suis decanatibus, pro debito officii sui vigore constitutionum Apostolica

rum et Provincialium deferant, ut reformatio et correctio excessivorum flat.

 17.       



Reformatio et admonitio Decanorum Ruralium, parochorum, sacerdotum, fiat, ut-que melius sciant quae muneris et officii il-lorum sint, et quid circa curae pastoralis Sacramentorumque administrationem cavere et observare debeant, Constitutiones brevis-simae hoc nomine in scriptis dabuntur.

 18.       



Ad ultimum querelae Cleri tam con-tra Reverendissimum Dominum Episcopum, illiusque Oificiales, quam etiam contra alias personas, si forte aliquis iniuste iudicatus, damnatus, iniuriave aliqua affectus oppres-susque fuerit, libere et tute absque aliquo personarum respectu, proponantur.

 Huiusmodi itaque articulis perlectis, Sua Rever. Dominatio omnes et singulos ad Sy-nodum congregatos requisivit et monuit, ut ad tractationem et consultationem super eis-dem procederent, ut aliquid pro utilitate Ec-clesiae et dioecesis statueretur. Qua quidem tractatione et consultatione super eisdem et quolibet illorum per ordinem habita et prae-missa, Sua Reverend. Paternitas ex voto et as-sensu omnium haec, quae sequuntur per ca-pita inferius desodpta, decrevit et statuit.

Caput primum.

 Ad testificandam unitatem et constantiam sacrosanctae Oatholicae Ecclesiae, quae a Iesu Christo Domino et Salvatore nostro super Beatum Petrum Apostolorum Principem est aedificata, et ad flnem usque saeculi perpetua Summorum PontMcum Romanorum successio-ne est duratura, omnes et singuli, qui hacte-nus professionem fidei non fecerunt, fidem suam, quae una et eadem est omnium vere in Christum credentium, iuxta et secundttm tenorem et formam Bullae per felicis record. Pium IV Pontificem Romanum editae, pro-fessi sunt, seque in Romanae Ecclesiae obe-dientia esse semperque permanere velle spo-ponderunt, et obedientiam sanctis, in Christo Patri Domiuo D. Sixto V Romano Pontifici feliciter moderno eiusque successoribus iura-verunt, cuius quidem Bullae tenor in calce Constitutionum fol. 182 adscriptus est.

ji

 















100

Caput Secundum,

 Quam utilis et pernecessaria est Semi-nariorum institutio, nemo est qui non videat. Inde enim operarii ac docti viri, inde pii et ad Ecclesiam Dei regendam et gubernandam, nec non res maximas et graves Eeipub. obe-undas apti et idonei prodeunt. Proinde Syno-dus, Seminarii huiusmodi in hac dioecesi Wla-dislaviensi per Eeverendissimum in Christo Patrem Dominum Stanislaum Karnkowski Dei Gratia Archiepiscopum Gnesnensem, tunc vero Episcopum Wladislavien., institutionem renovat et restituit. Licet vero Venerabile Ca-pitulum ecclesiae Cathedralis assurgens, suo-rum proventuum et redituum tantam tenu-itatem ob direptas decimas in medium pro-ferret, ut etiam distributionibus careant, com-modeque circa ecclesiam residere non possint, quandoquidem ratione fundi singuli Praelati viginti tantum, Canonici vero quindecim mar-cas singulis annis percipiunt: considerando tamen, quantum referat, ut eiusmodi Semi-narium ad iuvandam desolatarum ecclesiarum faciem quamprimum erigatur et habeatur, se tanquam membra cum capite suo, Eeveren-dissimo D. Episcopo, hac de re rationes suas libenter communicaturos subiecerunt, et si sua Eeverend. Paternitas aliquid eos, absque Ecclesiae atque residentium, quorum iam exiguus numerus est, gravi incommodo prae-stari posse iudicaverit, se omnia, quae san-ctae obedientiae filios decent facturos rece-perunt. Caeteris autem beneficiatis, quorum beneficia deductis oneribus valorem, seu sum-mam centum florenorum excedunt, certam partem contribuendam consentientibus, cum soli RR. DD. Abbatum Nuntii suprascripti tergiversarentur, neque quicquam certi ad-ferre vellent, Eeverendissimus D. Episcopus post multos tractatus cum eisdem factos, vi-dens illos pertinaces, assentientibus Venera-bili Capitulo et toto Clero, praesentibus et audientibus praedictis Nuntiis, inhaerendo decretis S. Concilii Trid. eosdem DD. Ab-bates in decima parte proventuum condemna-vit, et ut in singulis annis supradicti Domini Abbates, illorumque suceessores, pro prae-dicto Seminario, decimam partem proventuum

 abbatiarum suarum, deductis tamen oneribus pro fratribus et familia utili et necessaria, sub censuris ecclesiasticis solverent et con-signarent decrevit, et ad taxandum proven-tus et reditus praefatarum abbatiarum Ee-verendos Dominos N. et N. deputavit. In Collectores vero et Exactores eiusmodi pe-cuniae pro Seminario Eeverendos Dominos Andream Czacki Decanum, et Mathiam Kar-ski Canonicum ecclesiae Wladislaviensis de-signavit.

Caput tertium.

 Quandoquidem inter alias dioecesis huius difficultates non postrema esset, quod Brevia-riorum Eomanorum maxima in hoc regno sit penuria, plurimosque sacerdotum, partim ob eam causam, partim quod propter summam egestatem iisdem comparandis non sufficiant, eisdem destitui oporteat, quo hisce incommo-dis et defectibus facilius obviam eatur, et pauperum sacerdotum ,tenuitas, ditiorum abun-dantia sublevetur, posteaquam sua Eeveren. Paternitas in excusionem huiusmodi Brevia-riorum et Missalium liberalitatem suam de-claraverit, ne nimium dispendium et sumptus patiatur, omnes et singuli Synodo interes-sentes unanimi consensu, sponte et libere, duplam contributionem hanc in rem conces-serunt, ut videlicet certa Breviariorum et Missalium quantitas iusto aut iusto minori pretio inter sacerdotes distribuatur. Ad quam quidem duplam exigendam, in Collectores de-putati sunt Beverendi et Venerabiles Do-mini, Paulus Cichrowski Canonicus, et Pe-trus Silvestrius Poenitentiarius ecclesiae Ca-thedralis Wladisl., Subcollectores vero, De-cani Eurales et Officiales. Ad particulares autem huius ecclesiae ritus et oftlcia Patro-norum excerpenda deputati sunt, Beverendus D. Lucas a Uniei6w, sacrae Theologiae Doctor, Canonicus, et Iohannes Chroslin Vi-carius Wladislavien. ac Commendarius Brze-stiensis, ecclesiarum.

Caput quartum.

 Tametsi in Synodo Provinciali nuper ce-lebrata, decretum de contrahendis matrimo-niis S. Conc. Trid. publicatum et observari















101

 iniunctum fuit, quia tamen quorundam saecu-larium, praesertim nobilium, et ecclesiastico-rum 1), effrenata licentia eo processit, ut contra banc salutarem et pernecessariam con-stitutionem nonnulli saeculares matrimonia in domibus, suis bannis non praemissis, nec in sui pastoris manibus contrahere, sacerdotes vero tam saeculares quam regulares, etiam vagi, illa, promissionibus muneribusque in-ducti, aliquando etiam minis et comminatio-nibus coacti, sine pastoris licentia copulare 2) praesumunt, unde multi errores et adulteria eveniunt: propterea Synodus huiusmodi de-cretum S. Conc. Trid. in paroehialibus eccle-siis publicandum esse censuit, variaque peri-cula quae iuxta praefatum decretum inde exoriri possint, diligenter inculcanda decre-vit 3). Si quis vero parochus, seu alius sa-cerdos saecularis, vel regularis, sine proprii contrahentium parochi 4), vel Ordinarii loci aliquos non suae parochiae matrimonio con-iungere, seu etiam sponsos et coniuges bene-dicere in posterum ausus fuerit, ultra poenam suspensionis in praedicto decreto contentam, quam ipso iure incurrit, si eam animo indu-rato sustinuerit, ad R-mum D. Episcopum delatus, graviter puniendus erit. Curent autem parochi librum peculiarem, seu metricam be-ne ligatam in eeclesiis suis habere, sub poena Synodali, in quo nomina et cognomina con-trahentium testiumque ad minus duorum vel trium 5), ac diem, mensem, annum, et locum contracti matrimonii describant.

Caput quintum,

 Examinatores pro examinandis futuris pa-rochis, ad ecclesias paroebiales Reverendos et Venerabiles Dominos, Andream Czacki Decanum, Mathiam Karski, Stanislaum Za

1) Edit. 1 Nohilium et spiritualium. — 2) Edit. 1 conferre. — 3) In 1 editione: censuit et ut saepissime m concionibus nullitas huiusmodi matrimoniorum, quae contra praescriptum in praedicto decreto modum Jiunt, cum non a suo pastore, vel sine illius, aut Ordinarii loci licentia, ab alio sacerdote, aut sine testtum praesentia conferuntur declaretur, poenaeque in tales sancitae invaliditasque illo-rum, et contrahentes aliter in damnationis statu manere, proiemque susceptam et suscipiendam illegitimam esse, dilu gentissime inculcentur et explicentur mandavit. Si quis ve-ro parochus, etc. — 4) Edit. 1 pastoris, — 5) Edit. 1 ad mims trium,

 krzewski, Lucam a Uniejow Sacrae Theo-logiae, Ioannem Sikorski J. U. Doctores, Ca-nonicos, Andream a Bialinim 1) Vicecustodem, Petrum Silvestrium Poenitentiarium, et Andre-am a Wieniec Vicarium Cathedralem Wla-dislaviensem, Andream a Wągrowiec Theo-logum, Canonicum Crusviciensem et Mcolaum Milonium Officialem Gredanensem, per Reve-rendissimum D. Episcopum propositos, Syno-dus approbavit. Quos sua Rev. Paternitas ut muneri suo satisfaciant, et iuxta praescri-ptum S. Conc. Trid. in examine sese gerant, admonendos duxit.

Caput sextum.

  Decretum S. Conc. Triden. super depu-tandis iudicibus, quibus in futurum causae ad forum ecclesiasticum pertinentes, a sancta Sede Apostolica, seu illius legatis et nuntiis cominitendae erunt, Synodus ad exequutionem deducere volens, Reverendos DD. Andream Czacki Decanum, Josephum Konarzewski J. U. D. Archidiaconum, Mathiam Karski, Lucam a Uniejow Sacrae Theologiae Docto-rem, Stanislaum Zakrzewski et Joannem Si-korski J. U. Doctorem, Canonicos ecclesiae Wladislaviensis ibidem, praesentes deputavit, quos sua Rever. Paternitas admonuit, ut iuxta huiusmodi decreti praescriptum, termi-nandis causis quanta lleri poterit brevitate studeant, Deumque ipsum in decidendis illis prae oculis habeant.

Caput septimum.

 Si a charitate christiana alienum est eleemosynas, quibus peccata redimuntur, ex substantia sua non erogare, multo magis im-pium et peccatum gravissimum est, ea quae a piis hominibus usui pauperum sunt conces-sa et dedicata rapere, et in proprios suos usus convertere, prout haec ss. Canones pro-hibent, novissime vero decreta s. Conc. Trid. Sess. 22 cap. 9 2). Proinde Synodus decretis Concilii Tridentini de reddenda ratione per administratores hospitalium aliorumque pio-rum locorum inhaerendo, decrevit, ut quili 1) Edit. t Bialinin. — 2) Edit, 1 Sess. 22, cap. 11. de Reform.

 









102

 bet singulis annis coram Eeverendissimo D. Episcopo, vel ab eo deputato, quam primum hoc nomine requisitus et monitus fuerit, ra-tionem reddat 1).

Caput octavutn.

 Quandoquidem multae et graves causae in medium allatae, puta paupertas. et tenui-tas benetlciorum huius provinciae, occupatio fundorum, proventuum,»et decimarum, litesque sumptuosae occasione illorum, onera denique et stipendia varia beneficiatorum, et quod etiam Clerus suos ad sanctam Sedem Apo-stolicam pro moderatione decreti de plura-litate beneficiorum seu dispensatione, desti-naverit, decreti huius 2) exequutionem impe-diunt, Clerus Suam E. Pater. petiit, ut articu-lum istum super pluralitate beneficiorum ad Synodum Provincialem, ubi alii Eeverendis-simi D-ni Episcopi, totusque Clerus provinciae aderunt, vel saltem ad resolutionem S. Sedis Apostolicae differre et reiicere dignetur.

Caput nonum.

 Quod multa beneficia ecclesiastica, aut omnino intereant, aut hoc tempore 3) extenu-entur, ut nequaquam ad sustentandos suos titulos sufficiant, saepenumero ipsorum bene-ficiatorum negligentia usu venire comperitur. Qui dum per exiguam aut nullam omnino monimentorum, iurium et privilegiorum su-orum curam habent, ea incaute observantes perdunt. Hisce igitur malis Synodus obviare volens, omnia et singula omnium ecclesiarum, tam saecularium, quam regularium iura, mo-nimenta, privilegia, erectiones, fundationes, et incorporationes, quae quoquomodo ad be-neficia et bona ecclesiastica attinent, descri-bi, et copia illorum in ecclesia relicta et ad aliquem librum inscripta, cum suis originali-bus per Decanos Eurales collationata, et per eos subscripta, ipsamet originalia et autenti

1) Edit. 1. Proinde Synodus articulum de reddendd ratione per locorum piorum, Mospitaliumque administratores, Praefectos et Praepositos, probavit, et ut quilibet ittorum iuxta praescriptum S. Concilii Trid. singulis annis de ad-ministratione sua R-mo D-no Episcopo, vel ab eo deputa-to, quamprimum hoc nomine requisitus et monitus fuerit, ra-tionem reddat, decrevit.—2) Edit. 1 huiusmodi.—3) Edit. 1 aut ita hoe tempore.

 ca per eosdem Decanos suos Eurales ad su-am Eever. Paternitatem seu illius in spiri-tualibus Vicarium transmitti debere decernit, et mandat in Archivo ecclesiae Cathedralis Wladislav. reponenda et asservanda. Idem fiat de proventibus et redditibus reliquis, de-cimisque omnium et singularum ecclesiarum dioecesis huius, nec non de calicibus, cruci-bus, clenodiis, vestibus sacris, universa supel-lectili ecclesiastica, quorum omnium Decani praedicti in ecclesiis decanatuum suorum in-ventaria fideliter describant, unoque in ec-clesia relicto, manu sua subscripto, alterum ad Archivum ecclesiae cum praedictis iuri-bus tradant.

Caput decimum.

 Cum multi in censuris ecclesiasticis, ob ignorantiam quorundam sacerdotum absolu-tionis in articulo mortis impendendae, de hac vita decedere audiuntur, Synodus animarum Christi fidelium saluti consulere cupiens, etsi discretioni et prudentiae confessarii pleraque relinquat, lucis tamen maioris hac in re gra-tia formam absolutionis excommunicato, seu incensurato in articulo mortis faciendae, ex statutis Provincialibus lib. 4 fol. 150, iudica-vit esse desumendam, et in acta Synodi hu-ius inserendam, et ut casu tali interveniente, parochus aut Commendarius aut aliquis sa-cerdos alius, excommunicatum secundum ean-dem absolvat, mandat. Cuius tenor sequitur.

 Statuendum duximus, quod nullus excom-municatum a Domino Papa, aut quocunque ordinariam aut delegatam iurisdietionem ha-bente, absolvere debeat, nisi forte in mortis articulo constitutum, quia tune exeommunica-tus buiusmodi etiam a simplici sacerdote iuxta formam Ecclesiae potest absolvi. Modus autem Ecclesiae hic est 1), quod excommunicatus pro contumacia praestito iuramento, quod Eccle-siae et illius qui eum excommunicavit, pare-bit mandatis, et quod expensas taxandas re-stituet, potest in tali casu absolvi. Si vero pro offensa, vel re iudicata excommtraicatus fuerit, tunc praestito iuramento, ut supra, ante omnia debet rei iudicatae parere, et iudicis

1) Edit. 1. Forma autem Ecclesiae haec est.

 















103

 seu boni viri arbitrio satisfacere de offensa. Quod si ille, vel illi pro quo, vel pro quibus huiusmodi sententia lata fuerit, aut cui, seu quibus est satisfactio exhibenda, forsitan abs-que infirmi periculo inveniri aut haberi non possint, nihilominus sacerdotis et bonorum arbitrio pareat sicut potest, et ipsorum arbi-trio pecuniam pro satisfactione illius nomine quem offendit in aede sacra, vel penes ho-nestos viros deponat: quod si parere, vel sa-tisfacere forte non possit, pignora praedicto modo pro satisfactione deponat. Quod si fa-cere hoc non possit, fideiussores idoneos po-nat: quod si forte horum nihil facere possit, praecipiat sibi absolvens sub debito praestiti iuramenti, quod infra mensem, postquam fuerit restitutus sanitati, praesentiam sui excommu-nicatoris adibit, et pro causis pro quibus ex-communicatus fuerat, sive extitit, Ecclesiae et iudicis reverenter parebit mandatis. Si ve-ro aliquis, quem ex causis praedictis excom-municatum, non servata in suis casibus forma praefata, absolvere praesumpserit, et damna, et interesse excommunicatori et adversario, vel eius haeredibus rependere teneatur, et alias nihilominus per Dioecesanum, vel alium Praelatum, seu superiorem snum acriter ar-guendus 1). Absolvens autem praecipiat ei, ut in posterum ab iis iniuriis vel contumeliis abstineat, ob quas fuit excommunicatus.

Caput undecimum.

 Quamvis ecclesia Collegiata Crusviciensis iniquitate temporum et malitia hominum pla-ne desolata, et cultu divino, suisque muniis et ministris adeo orbata sit, ut vix parochia-lem repraesentare videatur, nuperque per Ee-verendissimum in Christo Patrem Dominum Episcopum reformata, et ad meliorem statum restituta sit, proinde Synodus ea omnia et singula quae in litteris reformationis suae Rever. Dominationis descripta et salubriter constituta ac ordinata sunt, nec non etiam designationem Canonicatus et Praebendae 2) pro verbi Dei praedicatore et poenitentiario

 1) Verba quae sequuntur usque ad calcem huius ca-pitis, in 1-a editione desiderantur.—2) Edit. 1. Praebendi, erronee.

 instituendo, per suam Rever. Paternitatem factam, quandoquidem hoc et decreta sacri Concil. Trid. et statuta Provincialia Reve-rendissimo Domino Episcopo facere permit-tunt et mandant, approbat, ratificat et con-iirmat, et robur perpetuae firmitatis pariter et decretum interponit, ad Actaque praesen-tis Synodi inscribi mandat, quarum literarum tenores in fine Constitutionum reperiuntur.

Caput duodecimum,

 Cum non solum statutis Provincialibus cautum et prohibitum sit, ne quisquam pro Notario publico se gerat, vel aliquod instru-mentum conficiat, antequam de creatione sua Dioecesano plenam fidem faceret, ab eoque admissus fuerit, et nomen, signum, manum suam ad metricam inscripserit, sed et decre-tis sacri Concil. Trid. eidem loci Ordinario tanquam Sedi Apostolicae delegato, examen et scrutinium super sufficientia et idoneitate Notariorum quacunque auctoritate, et Apo-stolica, Imperiali et Regia creatorum, sus-pensioque et prohibitio imperiti et delinquen-tis committitur, in hacque dioecesi non solum imperiti, conficti, falsarii, sed etiam haereseos crimine infecti reperiuntur, temerarieque et licentiose hoc officium exercent, et sibi usur-pant: ideo Synodus processum contra Nota-rios publicos per suam Rever. Paternitatem nuper editum et publicatum recipit, admittit, illumque observare in omnibus et singulis suis punctis promittit, et ut poenae in eodem con-tentae, in contravenientem extendantur, babe-re vult, cuius quidem processus tenor in fine Constitutionum habetur.

Caput dedmumtertium,

 Ex visitationibus Dominoram Archidiaco-norum compertum est, multos sine institutione canonica beneficia detinere, curamque anima-rum, et sacramenta administrare, proventus et reditus percipere. Synodus deerevit, ne aliquis in posterum aliquod beneficium cum cura, vel sine cura, qualecunque fuerit, absque legitimo titulo occupet, vel hucusque occupa-tum detineat 1), curamque animarum et sa 1) Edit. 1. Occupet et detineat, curamque etc.

 















104

 cramenta parochianis sine institutione, seu commenda Reverendissimi Domini, seu illius Oftlcialis generalis administret, etproventus reditusque ex eis percipiat, sub poena exclu-sionis ex dioecesi ultra poenas iuris com-munis 1).

Caput decimumquartum.

 Quamvis Domini Abbates in Synodo Pro-vinciali proxime de anno Dornini 1577 cele-brata fuerint moniti, ut bona per ipsos alie-nata infra annum recuperarent, et in pristinum statum restituerent sub poenis in statuto Provinciali contentis: nihilominus tamen R. D. Leonardus Rembowski Abbas Peplinensis bona per ipsum alienata, infra hoc tempus octo annorum recuperare minime curavit, propter quod poenas in statuto Provinciali lib. 3 fol. 69, incurrit et incidit. Synodus itaque procedendum contra illum ad exten-sionem poenarum et exequutionem huiusmo-di statuti decrevit.

Caput decimumquintum,

 Cum Reverendi Domini Abbates huius dioecesis sint tam rebelles et pertinaces, ut Synodis contra decreta sacri Concilii Trid. et statuta Provincial. in propriis personis in-teresse nolint, iurisdictionem Ordinarii et pro-cessus illius contemnant, contra antiquam con-suetudinem malum regimen in monasteriis teneant, aedificia ecclesiarum et monasterio-rum eorruere 2) et labi faciant, negligant, non restaurent, bona monasteriorum dilapi-dent, alienent, et illis maximum discrimen inferant, silvas, borras vendant, subditos pre-mant, licentiose vivant, sumptus non neces-sarios in familiam, convivia, amicos faciant, pietatem non colant, quae vocationi et ordi-ni illorum non conveniunt, faciant, ebrietati dediti sint, exemplum bonum non praebeant, imo scandalo sint, magisque vitam saecula-rem, quam spiritualem ducant, haereticos in monasteriis suis, et bonis monasterii foveant iliisque participent, et publiee conversentur, fratres suos religiosos male tractent, propter

 1) Edit. 1 et proventus reddkus ex eis percipiat sub poena exelusionis ex Dioecesi. — 2) Edit. 1 corrui.

 quod cle monasteriis discedunt, vagantur, dis-ciplinam regularem non retinent, nec manu tenent, superiorum suorum reformationes, constitutiones et decreta flocci pendunt et non observant, ab Ordinario se visitari et refor-mari iuxta antiquam consuetudinem et sta-tuta Provincialia, sub praetextu exemptionum, quibus ad maiorem licentiam habendam abu-tuntur, nec non in ecclesiis parochialibus ad eadem monasteria pertinentibus, non permit-tant, admonitiones Ordinariorum, tam in Sy-nodis publice, quam etiam privatim non cu-rent, contra illos conspirationes et factiones nobilium concitent, parochis suis ad Syno-dum et congregationes Decanorum Ruralium venire, investituras, commendas ad beneficia sua parochialia, olea sacra 1), ita ut multi si-ne Chrismate baptisentur 2), recipere, lite-rasque pastoraies, seu processus Ordinarii, Archidiaconorum et Decanorum admittere prohibeant 3), prout haec omnia et singula ex fide dignorum testium pro summaria informa-tione receptorum depositionibus, et ex Ar-chidiaGonorum et Decanorum querelis et re-lationibus in Synodo hac verificata sunt: Sy-nodus itaque super his sanctam Sedem Apos-tolicam consulendam, et ad illam referendam censuit, salva tamen iurisdictione Reveren-dissimi D. Episcopi in his in quibus, vel ex praescripto sacri Concilii Tridentini, vel ex iure communi, statutorumque Provincialium dispositione, contra eosdem Dominos Abbates et illorum parochos plebanosque procedere potest.

Caput decimumsextum.

 Cum Domini Archidiaconi, iuxta proces-sum Reverendissimi D. Episcopi, ad Synodum hanc visitationes suas Wladislaviensis quidem non integram, Crusvicien. vero nullam, propter pestem in aliquibus locis archidiaconatuum suorum grassantem, consignaverint, Reve-rendissimus Dominus illorum excusatione tan-quam iusta recepta, eisdem huiusmodi visita-tiones quam primum facere et consignare mandavit, Dominum vero Archidiaconum Po 1) Edit. 1 liquores quoque sacros.—2) Edit. 1 bapti-santur. - 3) Edit. 1 prohibent.















105

 meraniae, nec visitationem adferentem, nec causam aliquam allegantem, uti contumacem pronunciavit, ac in poenas in processu con-tentas incidisse declaravit.

 Quibus quidem Articulis absolutis, cum dies iam nimium etiam post meridiem protra-cta fuisset, duo Articuli decimus septimus de reformatione, et decimus octavus de querelis propositi, in diem crastinam reiecti sunt.

 Sessio II, ile 4 Septembr. De reformatione Cleri, cuput penultimum,

Posteaquam Missa de Beata Virgine Ma-ria, tanquam Patrona 1), per R. D. Decanum solenniter decantata, concioque latine peracta fuisset, Reverendissimus D. Episcopus bre-viter repetitis his, quae heri acta fuerunt, ad reformationem Cleri processit, constitutio-nesque quasdam, quid Domini Decani Rurales, quid parochi et alii presbyteri, tam in mu-nere suo, quam etiam circa curam et Sacra-mentorum administrationem cavere et obser-vare debeant, praesertim cum ex visitationi-bus Dominorum Archidiaconorum, et relatio-nibus Decanorum Ruralium in his aliqui ne-gligentes et non advertentes, aliqui vero peccantes deprehensi sunt, publice legi fecit, quae cum ab omnibus probarentur, Synodus easdem hic inscribi mandavit ordine quo se-quitur.

Decanorum Ruralium atque eorum Congregatioum revocatio. Caput primum,

 Resuscitanda autem omnino est laudabilis et pro conservanda disciplina ecclesiastica pernecessaria ratio, tam olim in singulis dioe-, cesibus instituta, et servari solita, ut quotan-nis parochi omnes cuiuscunque decanatus bis ad congregatidnem 2) celebrandam in suo de-canatu Rurali ad locum quem Decanus assi-gnaverit conveniant, ubi de scandalis amo-vendis, occnrentibusque negotiis et diffleulta-tibus diligenter conferent, scandalosi et re

prehensione digni a Decano fraterne admo-nebuntur, si qui vero ad ejusmodi congrega-tionem vocati ei interesse recusaverint, poe-na unius floreni mulctabuntur. Qui etiam a Decano suo alicuius delicti gratia moniti, non sese receperint ad meliorem frugem, ho-rum nomina Decanus aut ad Reverendissi-mum, aut ad ejus in spiritualibus Vicarium deferat. At si quis ex Decanis secus fecerit, in eum Episcopus graviter animadvertet. Po-terunt vero, sive in ipsa congregatione deca-nali rurali, sive ubicunque opportunitatem nacti fuerint, in hunc qui sequitur modum, parochos suorum decanatuum examinare.

Mnnus et Officium Decanorum Ruralium. Caput secundum.

 1.       Decani Rurales diligentem primum habere debent notitiam limitum decanatuum suorum, et numeri ecclesiarum ad eosdem pertinentium, et quibus in locis sitae sunt, sub quibus patronis, quot villas, quotque parochias ad suam iurisdictionem spectantes habeant.

 2.       Ris in anno parochiarum plebanos, vel earum commendatarios convocare, atque praemissa cantata missa 1) de Spiritu Sancto, et adhortatiuncula aliqua facta, suam Synodum decanalem celebrare, in eaque de scandalis amovendis, ac de occurrentibus negotiis ecelesiasticis mutuo, cum praesidente Decano, conferre debent, et qui scandalosi ac reprehensione digni reperti fuerint, ab ipso Decano admonebuntur, qui maiora scandala, quibus ipse obviare non poterit, Reverendissimo Episcopo, vel eius Vicario in spiritualibus deferre tenebitur. Ipsorum etiam erit in suo districtu archidiaconalis visitationis comites se praebere et executioni eorum, quae in visitationibus ab Archidiaconis praecepta fuerint, invigilare. Mandata Ordinarii et quicunque processus illis dirigantur suis parochis intimare et executioni omnia opportune demandari curabunt.

 3.       Intelliget etiam quomodo per suos parochos cultus divinus peragatur, quomodo



 1) Edit. 1 tanquam tutelari Patrona, — 1) Edit, 1 1) Edit. 1 cantato saero.

 









106

 administrentur Sacramenta. An forma, mate-ria Sacramentorum rite servetur. An pueri sine Baptismo moriantur. An in administra-tione Sacramentorum et aliis ritibus, Agenda dioecesis et libris ab Ordinario approbatis utantur. An missae, conciones festivis diebus, et etiam ferialibus pro more et consuetudine ecclesiarum babeantur. An aliqui ex paro-chianis in Paschate confessionem, commu-nionemque sacram intermiserint. An ex hac vita migrantibus extrema unctio conferatur. Ad conftrmationem ab Episcopo accipiendam parochiani admoneantur. In confessionibus audiendis cautiones debitae adhibeantur.

 Monebit suos Parochos, ut singulis diebus Dominicis occasionem ex Evangelio sumant explicandae alicuius particulae catechismi, id est, vel unum ex 12 articulis, vel decem praeceptis, septem petitionibus Orationis Do~ minicae, obligationibus quinque praeceptorum Ecclesiae, septemve legis novae Sacramentis, aut bonis operibus et peccatis, prout in ipso Catechismo parvo reperiuntur, qui ut in scho-lis a pueris memoriae mandetur, diligenter curabunt. Item curent ne parochiani signum s. Crucis, Orationem Dominicam, Salutatio-nem Angelicam, Symbolum et Decalogum ignorent, similiter ieiunia quatuor temporura, vigiliarum ab Ecclesia praeceptarum, et alia ex consuetudine provinciae introducta dili-genter serventur, ut Bullae Coenae Domini capita quae in Synodalibus constitutionibus iubentur aliquoties in anno ex suggestu de-nuntiari, diligenter populo inculcentur, ex-communicationisque vis diserte explicetur.

 Intelligant an sacerdotes decenti coeremo-nia, debita reverentia et confessione, quantum probabMe est opus esse, praemissa, sacra fa-ciant, an in consecratis ecclesiis, vel cum li-centia in non consecratis celebrent, portatili-busque altaribus non violatis, in defectu con-secrationis utantur. An horas canonicas etiam in itinere reeitent. Eorundem vero erit pa-rochorum confessiones audire 1), vel alicui Yicario committere, ita nt singulis de con-fessariis commode prospiciatur, apostatas ve-ro nullo modo ferant.

1) Edit. 1 excipere.

Item hortabuntur parochos, ut pro redi-tibus suis iure agant, autoritatem Reveren-dissimi loci Ordinarii promittendo, ubi autem aliquis parochus infirmatur sui districtus, eum invisant, solentur, et si periculum subsit, de Sacramentis et aliis ad mortem pie obeun-dis necessariis prospiciant, Ordinariumque moneant, quamprimum beneficium per obitum, vel aliter vacare norint.

 Item ne parochias ex manibus saecularium sine investitura, vel commenda Episcopi ac-cipiant, cum eo ipso excommunicationem in-currant, nec iurisdictionem, autoritatemque plenam audiendae confessionis et administra-tionis Sacramentorum sine his habere pos-sunt. Si autem minus legitima causa non re-sideat, vel si causa iusta sit, Vicarium ta-men cum consensu Ordinarii non substituat ad Ordinarium quamprimum deferatur.

 Eeverendissimum vero in vicinio existen-tem curent semper Decani de successu Syno-dorum snarum decanalium informandum, et si quae graviores exorbitantiae occurrant, litte-ris suis monendum.

 De parochorum proventibus inquirant, li-brumque redituum omnium parochiarum et beneliciorum habeant, an aliquid ab ecclesia alienatum sit, a quo tempore, et per quem, diligenter investigent, privilegiaque ipsorum et erectiones, fundationes quascunque habent authentice descriptas Eeverendissimo mitti cu-rent. Et quoniam de numero parochialium ecclesiarum singulorum decanatuum nihil certi hucusque constat, proinde diligenter inqui-rant, quae parochiae, et quot ex antiquo ad illas pertinuerunt.

 Quodsi forte in aliqua ecclesia confluxus hominum et frequentia certis festis diebus ex consuetudine, vel indulgentiarnm gratia fieri solet, moneant parochos, ut ibidem praesen-tes adsint coneionenturque aut saltem de aliquo idoneo etdocto eoncionatore provideant.

De Parochorum munere. Capat tertium.

 Omnes parochi tenebuntur eonfiteri suo Decano Rurali, vel aliciri ex paroehis ab illo









107

 designatis et approbatis, bis in anno tem-pore Adventus et Quadragesimae, singulorum Sacramentorum formas et materias exacte noverint, tum quae et quanta in illis admi-nistrandis intentio sit necessaria, non eos lateat, et ut hanc in unoquoque Sacramento semper habeant, procurent: summa autem di-ligentia caveant, ne qui infantes ipsorum ne-gligentia sine Baptismo decedant, et prove-ctioris aetatis sine Communione et extrema unctione.

 Libros haereticos apud se nec habeant nec legant, quoadque eius fieri poterit omnem solertiam et industriam adhibebunt, ut a paro-chianis suis eosdem auferant 1), omnino cu-rent, ut omnes libros ad commodius munus suum exequendum necessarios habeant, qua-les sunt Agendorum Sacramentalium, et Cae-remonialium, Concilii Trid. et ejus Catechi-smi, et si qui sunt alii eius generis. Diebus dominicis et aliis festis ne praetermittant Sa-crum facere, et diebus ferialibus, ita ut pa-rochus quisque ruralis tres Missas singulis quibusque septimanis in sua ecclesia faciat, vel per se,* vel per alium idoneum sacerdo-tem, nisi ad plures, vel ex consuetudine, vel erectione esset obligatus. In rudimentis chri-stianae pietatis parochianis suis explicandis nullam operam, studium et diligentiam prae-termittant, quos diligenter signum salutiferae crucis effmgere doceant, item Orationem Do-minicam, Salutationem Angelicam, Symbolum Apostolorum, decem praecepta et modum confitendi et rite communicandi, nec eius rei gratia domos rusticorum, et commissi gregis obire graventur, diligenterque percunctentur nunquid calleant ea, quae quivis christianus scire tenetur. Dent etiam operam, ut in sin-gulis concionibus suis aiiquam Catechismi Tri-dentini particulam, Evangelio aut ei materiae quam sibi sumpserunt explicandam, accomo-datam, fideliter et dOigenter exponant et in-culcent. Populum ad Missam cum devotione et attentione audiendam, quo uberiorem fructum ex tremendis mysteriis huius propitiatorii sa-crificii referat, hortentur, instruant, atque ca-pacem reddant, perniciosoque illo more quo

 post elevationem hostiae ex ecclesia discede-re, atque potiorem partem Missae deserere solent emeudato, de praecipuo horum mysterio-rum fructu sedulo et frequenter moneant, di-ligenterque inculcent. Ieiunia feriae sextae, quatuor temporum, vigiliarum, Quadragesimae et caetera ab Ecclesia observari solita, doce-ant quantum nefas sit violare, et ut accurate ea servent, commonefaciant, haereticos suae parochiae in scriptis habeant, indulgentiarum usum et ipsi sciant et subditos doceant, ma-xime vero caveant, praesertim Religiosi, ne sub praetextu cuiusquam indulgentiae, iubilaei, auctoritatem rudi populo imperite in absol-vendo a casibus reservatis intrudant, absque iurisdictione Sacramenta administrare, alienis praesertim parochianis, nisi fortassis itineran-tibus, non praesumant. Processuum omnium transsumpta apud se habeant et asservent.

 In concione diebus dominicis et festis, Evangelium cum sua explicatione populo ita proponant, ut omnibus suspectis Postillis sub-latis 1), explicationem tum ex scriptis san-ctornm Patrum et Ecclesiae Doctorum, tum ex Wiecij et Reverendissimi olim Camene-censis Episcopi Bialobrzeski Postillis petant, operam autem dent, quibus haec cura deman-data fuerit, ut ineptas et aniles fabulas, scom-mata et convicia devitent, ostentationemque doctrinae et scientiae fugiant. Utantur vero sermonis genere sacrosanctorum mysterio-rum et sacrae Scripturae explicationi accom-modato, ne fideli populo scandali, aut ruinae gravioris praebeant occasionem, sed iuxta Catechismi Concilii Trid. praescriptum, certis anni temporibus salutaria dogmata et religio-nis christianae tesseras, eisdem temporibus accomodata, suis ovibus proponant, nempe ut a die Epiphaniarum ad Quadragesimam usque in Decalogi explicatione versentur, in Quadragesima de Poenitentia et Eucharistia disserant, tempore Paschae de Baptismo, Con-firmatione, et extrema Unctione verba faciant, circa Pentecostes solemnia Orationis Domi-nicae sensum aperiant, ac demum post Tri-nitatis festum in duodecim Symboli Apostoli-ci articulorum expositione occupentur.   Da

1) Edit. 1. eosdem dextre auferant, Synod, Wla4. 1) Edit. 1. ahwtis. 19

 









108

 bunt etiam operam, ut matutino tempore post Missam quae Matura dici solet, si commodum fuerit, aut postmeridiano vesperas antece-dente, doctrinae cbristianae rudimenta pro-ponant, et tanquam regulam quandam sequi Cateehismum Ledesmi Societatis Jesu Theo-logi curent.

 Bis minimum in anno, prima scilicet Ad-ventus et Quadragesimae Dominicis, praeci-pua quaedam Bullae Coenae Domini capita, quanta possunt diiigentia explicent, atque illa inprimis, quae de excommunicatione eorum, qui iurisdictionem Ecclesiae violant, Christi patrimonium atque decimas sibi usurpant, ha-bent. Eadem quoque occasione invehantur in usurarios, incestuosos, incantatores, malefi-cos, sortilegos, homicidas, virginum et vidu-arum raptores, Sacramenta singulis annis tan-quam suae salutis immemores non sumentes, et demum contra omne genus vitiorum, quae notaverint in suis plebibus. Vim excommuni-cationis curent, ne populus ignoret, utque huius ecclesiasiastici gladii capaces reddantur, quanta possunt industria eos informare co-nentur. Yirtutes etiam morales ad vitae ho-nestatem eo commodius amplectendam, utpo-te benignitatem in subditos, misericordiam in pauperes, correctionem fraternam, obedien-tiam erga Praelatos et Superiores, patientiam et mansuetudinem, humilitatem, sobrietatem, castimoniam, saepius inculcent, et populum fidelem ad illas sectandas inflammare stude-ant. Festos dies, eos quos semper in dioecesi nostra pii homines summa cum reverentia et devotione transegerunt, in nullo cupimus vio-lari; quales sunt: Primo, ipsi Christo Domino dicati Nativitatis, Circumcisionis, Epiphaniae, Eesurrectionis, Ascensionis, Pentecostes cum duobus sequentibus diebus, et omnibus diebus Dominicis, Corporis Christi 1). Secundo, Sah-ctorum, quales sunt festa Apostolorum, B. Virginis, D. Michaelis, Inventio S. Crucis, Sancti Iohannis Baptistae, Iohannis Evangeli-stae, Stephani, Laurentii, Adalberti, Stani-slai in Maio, Martini, Mcolai, S. Mariae Ma-gdalenae, Margaretae, Oatharinae, et omnium

 1) Edit. 1. Epiphaniae, ascensionis, Corporis Christi, Resurrectionis, Pentecostes, cum duobus sequentibus diebus, et omnibus diebus Dominicis.

 Sanctorum; ad meridiem vero Dorotheae, Mar-ci et Divisionis Apostolorum, Mariae Nivis, Transfigurationis et Innocentium, ut celebren-tur, parochi populum excitabunt.

 Dependeat vero in aliquo loco commodo in omnibus ecclesiis tabella, in qua descripta sint festa omnia celebria, chori et fori, in qua etiam contineantur casus papales et epi-scopales, qui ex Silvestro aut Angelo desu-mi poterunt. Neque parochi ignorent a qui-bus peccatis et censuris absolvere illis sit in iure permissum. Nemo ausit clericos pere-grinos aliarumve ecclesiarum vagos et igno-tos, sacerdotes aut religiosos, multo minus suspectos de haeresi aut vita improba, ad celebrandum, Sacramenta administrandum, et verbum divinum praedicandum in sua ec-clesia admittere, nisi prius approbati fuerint ab Ordinario, vel eius Vicario: si tamen ali-qui extiterint, de quorum vitae ratione et ha-bitatione constat, maxime si litteras patentes suorum Superiorum habuerint, eis poterunt pa-rochi celebrationem, concionem, praevia ta-men Episcopi licentia, ac caeterapermittere 1)

Quae Prebyteri cavere telent.

Caput quartum.

 Omnes inanes et impias superstitiones quo-cunque nomine censeantur, et quibuscunque mediis et instrumentis, aut creaturis adhibi-tis fiant, ut aut sanitas corporum recupere-tur, aut res amissae reperiantur, aut ad alium quemvis finem excogitatae, in clero ne au-diantur quidem, quin potius detur opera, ut si quid in hoc genere in rudem et imperitam plebeculam irrepserit, id totum corrigatur et emendetur. Quod ut fiat, commemorabunt astum et fraudem daemonis, qui homines a Deo ad se hac ratione avocat (omnes enim superstitiones cultui divino, et primo Decalo-gi praecepto adversantur, et falsae religionis species quaedam suntj, ac denique scripturas producent, quibus orationem ad omnia a Deo impetranda maxime valere docetur. Suspecta-rum mulierum consuetudinem fugiant, nec eis eohabitent,  suntque magnopere laudandi illi

1) Edit. 1. concionem ac caetera permittere.

 









109

 quos reperimus rationes suas ita componere, ut harum obsequiis non indigeant 1).

 A tabernis abstineant clerici, crapulam et ebrietatem tanquam pestes exitiales devi-tent, quippe quae mentis inducunt bebetudi-nem, et libidinis sunt fomenta, eiusque ardo-res et gravissima incendia excitant; poculis nec certent, nec ad satisfaciendum sibi aequalibus haustibus quemquam compellant, nec compelii se abs quoquam non sine salutis propriae periculo patiantur; choreas et ipsi-met vitent, neque eis intersint. Cantilenae mundanae, turpes, et scurrilia verba a gente hac sancta et regali Christi sacerdotio pro-cul ablegentur, singularem habeant rationem linguae et oris, et ut uno verbo dicamus, di-gnitatis sacerdotalis. Ne quod verbum pro-ferant, quod castas cuiuspiam aures posset offendere, dentque operam, nt quemadmodum interius eastum debent habere animum, et ab omni spurcitiae labe alienum, ita ut exterius in omni vita et moribus gravitatem, castimo-niam, innocentiam, et integritatem praesefe-rant. Si quando nuptiis, aut aliis conviviis saecularium, consanguinitatis aut familiaritatis gratia interesse cogantur, ubique sint memo-res honestatis et dignitatis clericalis, ne cui scandalum praebeant.

 Ad reprimendam quorumdam sacerdotum nimiam avaritiam, id quod iam saepe ante decretum fuit, denuo inculcamus, ne quis pro administratione quorumlibet Sacramentorum quicquam exigat, sed contentus sit eo, quod ultro offertur, sub poena privationis beneficii, non prohibetur offertorium 2) tamen, quod certis anni solemnitatibus datur. Eleemosy-nas quoque iam olim usitatas, et si quae alia sunt quae parochis pie et religiose a ma-ioribus sunt concessa, non improbamus. Pa-rati autem sint, quocunque tempore Sacra-menta petuntur, ea sine mora petentibus rite dispositis administrare.

 1) Prima Editio huic periodo addit: Nec sacrosancto matrimonio, magno in Ecclesia Dei Sacramento, ad libidi-nes et obscoenitates suas tegendas, tanquam quibus contra-hendi matrimonii interdicta est potestas, sacrilega et cum aeterna damnatiom suae animae abutantur. Haec Yerba a S. Congr. Romana iuste videntur deleta.—2) In 1-ma Edit. privationis beneftcii, praetextu etiam cuiuslibet consut-tudinis, quae potius abusus atque corruptela dicenda est, non prohibetur offertorium, etc,

 Eum morem, quo clerici nonnulli recenter ordinati non sine totius Ordinis dedecore, pro prima Missa stipem mendicare consueve-runt, interdicimus.

 In istos etiam clericos, sive saeculares, si-ve regulares fuerint, qui sine suorum Superio-rum dimissorialibus litteris vagabundi ober-rant, ita posthac animadvertatur, ut compel-lantur, aut dioecesim nostram relinquere, aut ad sua monasteria et beneficia, quae dese-ruerunt, redire.

 Nulli apostatae, vel cuiusvis religionis professo, habitum sui Ordinis mutanti, regi-men ecclesiarum coneedatur.

 Nullus sacerdotum sententiam mortis di-ctet, vel proferat, nec pro eadem exequenda vel scribat ipse litteras, vel alteri scribendam iubeat. Eeorum autem supplicio ne intersit quidem, nisi ut morituro solatio et auxilio monitionibus et hortationibus esse possit.

 Nullus sacerdotum propria auctoritate ab ingressu ecclesiae quemquam prohibeat, et excommunicet, aut execretur. Nemini denique deneget Sacramenta, nisi in casibus a iure permissis 1).

 Horas maiores, sive canonicas, quas cum ob Ordines susceptos, tum ipsius beneilcii ra-tione clerici singulis diebus recitare tenentur, caveant ne ullo modo omittant aut negligant, etiam cum sunt in itinere constituti, sed fi-deliter absolvendo suum pensum, fidem suam Deo et populo sibi commmisso fideliter prae-stent, pro cuius peccatis apud Deum depre-catores sunt constituti.

Religiosi et monachi ad quid teneantur, Caput quintum.

 Religiosi omnes cuiuscunque Ordinis, tam Praelati quam subiecti, virgines item sacratae, tam quae praesunt, quam quae subsunt, ma-gna cum dOigentia secundum regulae suae et sacrorum canonum praescripta, vitam et conversationem instituant, habitum regularem deferant, solicite caventes quae ipsarum pro-fessionis et Ordinis honestati non congruant,

1) Edit. 1. nisi de nostra, vel vicarii, aut Ofjtcialis nostri speciali mandato.

 









110

 utpote exquisitum ornatum, vel notabilem excessum in vestibus, cibis, potibus, lectister-niis, annulis, et similibus, aleae, taxillorum, foliorum lusoriorum.cborearum ludos, comes— sationes ac importunas compotationes, et id genus scandalorum a monasteriis exterminent. Caeterum, si qui forte in his deliquerint, per Superiores suos, secundum disciplinam regn-larem puniantur. Novitii professionem iuxta sacrorum canonum et religiosorum ordinem et praescripta faciant, aut in monasteriis lo-cum non habeant.

 Ut cupiditas et ambitio, quae praesertim a monasteriis debent exulare, in electione Ab-batum, Praepositorum, ac reliquorum praela-torum locum non habeant, et technae multi-plices, ac artes, quae raro sine simoniae vitio solent adhiberi, impediantur, diligenter serve-tur quod S. Gonc. Trid. et Provinciales con-stitutiones hac de re praescribunt, visitatio-nesque per Ordinum Superiores factae, per Abbates suos fideliter et sine fuco et collus-sionibus executioni demandentur. Praepositi, Guardiani quorumcunque Ordinum, quos mu-neri praedicandi, et confessionibus audiendis praeficiunt, quotannis Eeverendissimo D. Epi-scopo, aut eius Vicario vel Officiali, exami-nandos praesentare teneantur.

Circa Sacrificium Missae quid sit observandum el cavendum.

Caput   sextum,

 Cum scelus sit et sacrilegium longe ma-ximum, quod cum Judae proditoris crudelis-simo facinore immanitate certat, si quis cum conscientia peccati mortalis ad sacratissima, divinissima et angelicis etiam spiritibus tre-menda mysteria, aut peragenda, aut sumen-da accesserit, nemo, praesertim eorum quibus funes ceciderunt in praeclaris, et quorum haereditas tota debet esse Dominus, et qui dispensatores mysteriorum Dei sunt, tam in seipsum, quam4n Deum Conditorem et Salva-torem suum ita crudelis inveniatur, quin per-horescat facinus tam enorme et execrandum perpetrare, et quantum in se est immanitate plus quam fetina Salvatorem suum denuo

 cruciflgere.   Quin  potius seipsum prius pro

bans confessione sacramentali, eaque auricu

lari et integra, ac non divisa, probe expiatus,

 sic ad haec peragenda mysteria accedat, ut cor

poris et sanguinis Domini reus non efficiatur.

 Missam vero nemo sacerdos nisi  ieiunus

 et matutinis precibus cum Laudibus ad minus

 absolutis celebret,   ac  in ea utatur omnibus

 vestibus sacris, amictu, alba, cingulo,  mani

pulo, stola,  et casula, non nimis laceris,  et

 deformibus. Altare sit consecratum, ad minus

 portatile, non violatum,  vel notabiliter  fra

ctum, aut lapide iuncturis  a ligno separato,

 et coopertum, nimirum tribus linteis, ad mi

nus duobus,  ita ut tertium sit corporale,  et

 non nisi candelis accensis quisquam celebret:

 calix et patena sint aurea, vel argentea, vel

 stannea, non ex auricalco, vel aere, vel qua

vis alia materia. Missam ne quacunque occa

sione sermonis interrumpat, nec huc et ilJue

 eircumspiciat,  sed omnia decenter, animo et

 corpore ad pietatem compositis, peragat. Et

 in sumptione Sacramenti illud diligentissime

 curet, ne hostiae particulae decidant, aut sa

cratus sanguis diftluat. Yasa omnia altaris et

 vestes sacrae,  tam quibus induitur sacerdos,

 quam quorum usus est in altari, integra et

 munda semper sint et nitida, interiorem pro

fecto animi  celebrantis immunditiem horum

 neglectus arguit. Vinum adhibeatur in Missa

 non acidum,  nec dilutum, sed purum 1), ho

stiae nullius alterius grani sint, quam triticei,

 et sine mixtura,  et quoad fieri potest purae

 atque integrae.   Sacramenti  species singulis

 tribus, vel duabus septimanis renoventur,

 Cum nullum aliud opus adeo sanctum ac divinum a sacerdotibus tractatur, quam hoc ipsum tremendum mysterium, quo vivifica il-la hostia, qua Deo pariter reconciliati sumus, in altari per sacerdotes quotidie immolatur: cavere debent maxime sacerdotes in celebra-tione Missarum, ne aliquid eorum committant, quae vel avaritia, quae est idolorum servi-tus, importunas et illiberales 2) eleemosynarum exactiones faciendo, vel irreverentia, Missas

 1) Edit. 1. sed quantum fieri potest, purum et optimum. 2) Edit. 1. idolorum servitus mercedem scilicet aliquam pro-missis ceUbrandis postulant; pacta, conditiones importunas-que et illiherales etc.









111

 scilicet in privatis domibus, atque extra ec-clesiam vel oratorium ad divinum cultum de-dicatum, et coram notorie criminosis celebran-do, cantilenas aliquas lascivas, aut impuras miscendo,vel superstitione, hoc est sacrificium non debitis horis peragendo, alios ritus, coe-remonias, precesque ab Ecclesia non probatas, aut frequenti et laudabili usu 1) non receptas, adhibendo.

Circa Sacramenta in communi wii sit observadum. Caput septimum,

 In omnibus ecclesiis parochialibus San-ctissimum Eucharistiae Sacramentum, Chri-sma et fons baptismatis, sub fideli custodia et decenti adhibita munditia asserventur, et cJaves non alius quam sacerdos in pote-state sua habeat.

Quae in unoquoque Sacramento essentialia. sunt et talia, ut praetermitti sine peccati le-thalis reatu aut immutari nequeant, ea, aut relinquere   omnino,   aut detruncare, aut pro libitu mutare nefas ducant.

Ut autem in administrandis Sacramentis diversitas rituum in populo scandalum non pa-riat, omnes hac in re sequantur librum Agen-dorum Sacramentalium, per Illustrissimum ac Reverendissimum D. modernum Archiepisco-pum, tunc antecessorem nostrum, editum, et ex eiusdem praescripto omnia faciant et procurent.

Circa Baptismnm.

Caput octaVum,

 Aquam baptismi singulis annis renovent secundum ritum et morem omnium eccksia-rum, sacris adhibitis oleis 2), quae non aliun-de quam ex propria Cathedrali ecclesia, vel ab Officiali aut Decano suo Rurali, sub poe-na 12 grossorum petent, sacrorum autem isto-rum oleorum 3) vasa niteant, et ne quis error contingat. vas quod chrisma continebit, ma-iuscula littera 0, quod oleum infirmorum, lit-tera I, quod oleum catechumenorum, C litte-ra assignabit.

1) In 1-ma Edit,  verbulum usu omissum. — 2) Edit. 1. Mquoribus.— 3) Rdit. 1. liquorum.

Baptismus cum honore et reverentia con-feratur, verba praesertim quae formam con-tinent, integre, continue et ordinate sunt pro-ferenda, unus duntaxat, aut ad summum unus et una a parocho designentur, qui puerum de fonte levent, inter quos et baptizatum, bapti-zatique parentes spiritualis contrahitur cogna-tio, nec non inter baptizantem et baptizatum, baptizantis patrem et matrem, ut c. 2 Sess. 24 Conc. Trid. 1). Si qui praeter hos honoris causa adhibiti fuerint, dummodo deputati non fuerint, compatres non sunt, nec spiritualem contrahunt cognationem. Haeretici nullo modo sinantur patrinorum obire munus, quandoqui-dem fidem nomine infantis profiteri rite non possunt, qui ut inquit Paulus, circa fidem nau-fragaverunt. Habeant praeterea parochi pe-culiarem librum, qui vulgo Metrica vocatur, bene ligatum et ordinatum, in quo baptizatum, nomina et cognomina parentum et patrinorum, baptizati diem, mensem et annum annotent. Et cum in quibusdam dioecesis nostrae par-tibus, paucissimorum Sanctorum nomina in pue-ris baptizandis adhiberi vel ex ipsa confirma-tione comperiamus, volentes hunc abusum, vel potius inscitiam quandam tollere, atque etiam gregem nostrum ad exercitus illius coelestis variarum virtutum imitationem eo ipso invita-re, iniungimus parochis, vel sacerdotibus pue-ros baptizantibus, ut etiam aliorum Sanctorum nomina, quorum nullus vel rarior est usus, re-vocare conentur, ac idipsum patrinis persua-deant.

Circa poenitentiam.

Caput nonum.

 Parochi et alii omnes quHbus cura anima-rum commissa est, diligentem navent operam, ut singuli parochani, tempore paschali saltem, confiteantur, et eos qui confessi non fueriut, annotent. Confessarii locum aliquando eminen-tiorem eligant, ut ab omnibus facile conspiei queant, nec indecore in faciem confitentis in-tueantur, sed manu propriae faciei admota, sin-gulorum confessiones, composito ad modestiam

 1) In 1-ma Editione omissa sunt verba: nec non inter baptisantem et baptisatum, baptisantis patrem et matrem, ut cap. 2 Sess, 24 Conc. Trid.









112

 et contritionem in confitente excitandam vul-tu, excipiant.

 Poenitentes non gregatim ad confessionem admittant, nec una omnium generali confes-sione contenti, unica absolutione simul omnes absolvant, sed singillatim cuiusque eonfessio-nem secreto excipiant, de specie, numero et circumstantiis peccatorum, aggravantibus et variantibus speciem, diligenter et magna cum cautione inquirant. Quod ut commodius fiat, aut ordinem decem praeceptorum sequantur, aut septem peccatorum capitalium, aut quae cuique statui communia sunt vitia, caute exa-minent, nec praetermittant ex rudioribus quae-rere, an sciant se signo crucis munire 1), item Orationem Dominicam, Salutationem Angeli-cam, et Symbolum Apostolorum, quae nulli ehristiano nescire fas est. Absolutionis for-mam non mutilatam adhibeant, sed integram, ac pro qualitate et gravitate delictorum salu-tares poenitentias iniungant.

 Ars est artium quam prolltentur qui con-fessiones audiunt, itaque nemo sit tam aut ine-ptus, aut temerarius, qui ad tam dfficilem functionem non sufficienti scientia instructus audeat accedere, qua quia plerique carent, istud saltem curent, ut libros aliquos, ad quos in casi-bus difficilioribus recurrant, ad manus habeant, et minimum non destituantur Directorio Po-lanci, vel Povodovii Brevi et methodica audien-darum confessionum instructione, utilis quoque admodum fuerit Summula Caietani vel B. Fumi.

 Medici corporum, si quando eos vocari ad inllrmos contigerit, ante omnia persuadeant aegrotis, ut prius advocent medicos animarum, ut ibi infirmo de spirituali salute provisum fuerit, ad corporalem medicinam salubrius ac tutius accedatur, iuxta Bullam Pii V.

Circa Sacramentum Eucharistiae, Caput decimum.

 Sanctissimum Ohristt corpus et sanguinem sub panis duntaxat specie, omnibus ministre-tur, qui rite prius per confessionem sacramen-talem cum suflicienti dolore de peccatis se disposuerunt.

1) Editio 1-a omisit; se signo crucis munire, item.

Cum ad domos aegrotantium cum Sanctis-simo Sacramento pergunt, ut cum summa re-verentia et quam decentissime omnia gerant, tam in itinere quam in domibus operam da-bunt, in oppidis et villis in quibus sunt ec-clesiae, nunquam sine lumine et campanula praecedente aegrotos adeant, fraternitates etiam seu congregationes si quae fuerint, in concionibus et aliis privatis exhortationibus moneant, ut honoris gratia frequentissime San-ctissimum Sacramentum cum ad infirmum de-fertur, comitentur. In aedibus etiam aegroto-rum curent mensam sterni mappa munda, can-delis accensis, et si quae sunt alia ornamen-ta, adhiberi.

Circa Matrimonium.

Caput   undecimum,

Nullus parochorum aut reliquorum sacer-dotum, ut superius in cap. 4 dictum est, com-mittat, ut aut nuptias benedicat, aut in facie Ecclesiae contrahere volentibus, suam operam ante accommodet, quam tribus diebus festivis publice in ecclesia inter Missarum solemnia denunciatum fuerit, inter quos matrimonium sit contrahendum. Cumprimis vero cave-ant, ne intra gradus prohibitos matrimonium contrahatur. Vagos contrahere nonpermittant, nisi diligenti inquisitione facta, compererint illos antea aliis fidem non dedisse. Ad matri-monium ineundum quemquam cogi non per-mittant, nec negligant publicare tempus quo Concilium Tridentinum vetuit nuptias celebra-ri: ab Adventu scilicet Domini, usque in diem Epiphaniae, et a feria quarta Cinerum usque ad Octavam paschatis. Pro concionibus quo-que adhortentur auditores, ut triduum ante matrimonii consummationem peccata sua dili-genter confiteantur, et ad saactissimum Eu-charistiae Saeramentum devote accedant, ne posito obice, Sacramentum quidem percipiant, virtutis autem sacramentalis, sive rei quae per Sacramentum confertur,participes non effician tur. Ante benedictionem a proprio sacerdote factam 1) optaret S. Synodus non cohabitare;

1) Editio 1-a ante  benedictionem a proprio sacerdote facfam eokabitare non permittantur; raptam etc.

 









113

 raptam, sive ea sit virgo sive vidua, nul-lus raptori copulet, etiam interveniente mu-tuo consensu, antequam restituta fuerit pri-stinae libertati, et sicut alterius parochiae homines copulare, ita nec alia Sacramenta illis sine proprii parochi lieentia, sub poena arbitrio 1) nostro infligenda, administrare praesumant.

De Confirmatione et Extrema unctione. Caput duodccimum.

 Sacramenta quae iniquitate temporum in desuetudinem in quibusdam locis abiisse vi-dentur, nempe Confirmationem et extremam Unctionem, summo conatu et studio, eorum vi et efficacia diligenter populo explicata, in usum revocent, atque ita ad ea percipienda, in po-pulo pietatem excitent.

De temporalibus.

Caput decimumtertium.

 Dent operam qui beneficium aliquod eccle-siasticum in dioecesi nostra obtinent, ut bo-na alienata, quoad possunt recuperent. In per-mutatione bonorum ecclesiae cum saecularibus plerumque usu venit, ut collusiones et fraudes multiplices interveniant, in evidentissimam per-niciem patrimonii Christi. Qua de causa ab huiusmodi commutationibus erit abstinendum, nisi evidens ecclesiae utilitas aliud suadeat, et Capitulorum liber ac minime extortus con-sensus accedat 2).

 Caeteri vero Praelati, Abbates, Prae-positi et quicunque administratores eccle-siarum, tam regulares, quam saeculares, nihil poterunt alienare de bonis ecclesiasticis, si-ne consensu Domini Loci Ordinarii. Bona item ecclesiae, tam mobilia quam immobi-lia, res pretiosas, fundationes, iura, privi-legia impignorare,  aut ab altero in pignus

 1) Editio l-a sub poena arbitrio.— 2) Editio 1-a hic addit: Ad obligationes, alienationes et quaevis ardua Ca-pitulorum negotia Canonici absentes advocentur: alioquin non erit ratum quod per praesentes fuerat constitutum, si absentes postea reclamaverint.

 accipere, aut quovis modo caveant aliena-re, sub amissione beneficiorum et poena ex-communicationis.

 Fora hebdomadaria et nundinae in op-pidis et villis, maxime vero ecclesiastico-rum, diebus festivis, praesertim vero Do-minicis, celebrari minime permittantur, cu-rentque ut libri haeretici non vendantur, nec legantur.

 Decimas manipulares, missalia, canapalia, et iure divino ecclesiasticis personis debita, qui saeculares, quibus debent, solvere nolunt, non videntur intelligere se iugum servitutis divi-nae, quod in baptismo lubenti animo se latu-ros professi sunt, e collo suo excutere. Qua de causa, nemo qui Christi se futurum spopon-dit, eius suave iugum, quod illius maxime gra-tia ferre oportebat, tam imprudenter reiiciat, sed sicut sibi vult reddi quod suum est, ita istis non neget, quod iure divino ac humano, et diutina laudabilique consuetudine illis est attributum, si excommunicationis sententiam nolit incurrere, nec perceptas decimas clam aut palam impediat, quo minus vendant cui voluerint, citra tamen expilationem subdito-rum. Clericis contra non liceat decimas suas in pecuniariam pensionem perpetuo transmuta-re, quibus tamen liberum erit perceptas cui vi-sum fuerit vendere.

 Si quis dominus fundi aut villae decimas sui fundi emere voluerit, octo diebus ante aut post festum D. Jacobi, cum eo, ad quem de-cimae de iure pertinent, de pretio conveniat. Quod si non fecerit, liceat ei cuius sunt de-cimae alteri eas vendere. Ne vero propter ni-mium dilatam decimationem detrimentum pa-tiantur coloni, collectis iam in agro segetibus, testibus adhibitis, tribus vicibus (duobus mi-nimum diebus inter se distantibus), terna fiat decimatori denunciatio, ut decimas suas ex agro tollat. Quod si neglexerit facere, libe-rum erit colono triduum post ultimam denun-ciationem factam, novem suas partes ex agro tollere.

 Inferior Praelatus, pro anima superioris Praelati sex faciet sacra, eum totidem vigi-liis; pro anima aequalis, tria cum suis vigiliis expediet.















 Beneficiorum ratio,

Caput deeimumquartum,

 Resignatio beneficiorum quae sine scitu Ordinarii fit, irrita sit l) et nulla, praeterquam illorum quae resignantur in manibus Summi Pontificis, et quorum collatio ad alios quam ad Episcopospertinet. In resignationibus quae fiunt in manibus Ordinariorum, servetur con-stitutio Pii V fel. rec. Permutatio autem, aut quicumque alius contractus circa beneficia ad-hibitus, a Sede Apostolica non approbatus, aut ea nesciente factus, non erit: ratus, et si praeterea simoniacus fuerit, qui ita deliquerit, iuxta sacrorum canonum praescriptum pu-nietur.

 Nullus rector parochialis absque causa ra-tionabili, et sine sui Superioris licentia, a sua ecclesia recedere ausit, alias contra eum,praes-sertim si ultra sex menses abfuerit, iuxta ca-nonicas sanctiones et Concilium Tridentin. procedatur 2). Canonici vero habentes eccle-sias parochiales Collegio incorporatas, eas sae-pe visitent, ac aliquando resideant.

 Omnes beneficiati aedificia quaecunque ad beneficia pertinentia sarta tecta servent, et collapsa restaurent, sub poenis synodalibus.

De Qnerelis.

Cap ut ultimum,

 Ad articitlum de querelis proponendis, heri propositum, sua Rev. Dominatio descendens, imprimis memor se non dominari in clero, sed formam esse factum gregis, omnes et sin-gulos diligenter hortatus est, ut si quispiam habeat in quo se, aut ab ipsomet, aut Cancel-lario vel Vicario, aut quibuscunque aliis Offi-cialibus suis gravatum sentiat, libere in me

1) In Edit. 1: irrita sti et nulla, permutatio autem, aut quicunque alius contractus circa beneficia adhibitus, a Sede Apost, non approbatus, aut ea nesciente factus, non erit ratus, et si praeterea smoniacus Juerit, qui ita deliquerit, iuxta Sacrorum Canonum praescriptum pumetur. Nullus rector etc.—2) Edit. 1-a se absentare ausit, nisi ad breve quidem tempus. Quodsi ultra spatium sex mensium ab fuerit, ab officio suspendatur tanto tempore, et fructi-bus qui ei tempori respondebunt, privetur. Si autem ter mo-nitus ad ecclesiam non redierit, ab officio deponatur, et beneficio privetur. Canonici etc.

 dium adferat: hunc enim locum esse in quo haec, quae aut ignorantia, aut pravitate ali-qua irrepserunt, detegi et emendari debeant. Nec propterea quenquam, si quid eiusmodi sentiat, alicuius offensionis periculo deterreri, atque reticere debere: praeter ipsius enim charitatis fervorem, quae facile omnem exur-gentem offensionem extinguere, et deprime-re posset, vel ipsammet Rev. Dominationem idipsum, propter cautiorem et accuratiorem in posterum gubernandae rationem, effiagitare. Cum vero nihil haberent quod contra suam Rev. Dominationem dicerent, sed potius pro vigilantia in obeundo suo munere, paternoque affectu, se gratias agere, quam de gravamine aliquo conqueri debere, unamini ore omnes pronunciassent, Venerabileque Capitulum per D. Decanum idipsum pluribus verbis compro-basset. Postea Reverendissimus Dominus, tes-tato apud omnes candido in administrando suo grege pectore, subiunxit, a capite ad membra ordinem progredi debere: et quandoquidem praecipua ipsius essent membra, Reverendi ac Venerabiles Domini Capitulares, qui suo lateri ad pondus et aestum diei sustinendum, de diffieultatibusque dioecesis consulendum ad-diti sunt, se quidem in resuscitanda capitula-ri disciplina ardentius et magis vegetum stu-dium in iis hucusque desiderasse, quod tamen in hoc generali Capitulo praeterito, tandem post aliquot annorum admonitiones, haec eadem veluti ex pulveribus, non sine quadam animi sui consolatione, resuscitari coeperint, Deo ma-ximas hoc nomine gratias agens, hunc ipso-rum zelum collaudavit, utque statutorum suo-rum, atque iuramenti, in iis servandis prae-stiti, religionem tuerentur, admonuit. Maxime vero ut anniversariorum refectiones non in-ter alios, quam praesentes distribuerentur, et ut fundatores piis fundationibus suis non de-fraudentur, pecuniaque pro anniversariis as-signata ab aliis refectionibus separetur, etiam sub interminatione mandavit. Quae verba Do-minationis Suae Rev. subsecutus est D. Archi-diaconus Wladislavien. qui suo et aliorum Ar-chidiaeonorum nomine, contra parochos que-relam deposuit, ipsos scilicet in obeundis of-ficiis suis negligehtes esse, ebrietatique ni-miwax addictos, excessivos, proufc haec omnia









115

 in Visitationibus annotata sunt. Successit De-canus Ruralis et parochus Niessoviensis, qui omnium Deeanorum et parochorum nomine graviter contra Religiosos questus est, quod curam animarum sibi vindicent et in iurisdi-ctionem alienam sese intrudant, indulgentias pro iubilaeo reputent, et populo publicent eundemque decipiant, ab unitate discedaut? confessiones sine parochorum aut loci Ordi-nariorum admissione audiant, Sacramenta ad-ministrent, parochias obtineant, et quicquid illi pro ritu, administratione atque guberna-tione animarum concreditarum aggrediuntur, praetensis quibusdam exemptionibus pertur-bent, atque impediant. Nec minus Officialis et Decanus Bidgostiensis parochorum quorun-dam accusavit proterviam, quod ipsi vicissim sibi chrisma communicent, non autem a De-canis suis Ruralibus, vel ex Cathedrali illud sumant, mandata Decanorum suorum vilipen-dant, in aliorum parochorum curam sese in-gerant, matrimonia alterius parochiae homines in suis contrahere permittant, beneficiorum suorum proventus iuxta mandatum Reveren-dissimi Domini non adferant, haereticos ho-mines absque facultate absolvant, Processus Reverendissimi Domini negligentia sua in iis remittendis interire permittunt.

 Huiusmodi querelis absolutis, sua Rever. Dominatio tam Religiosos quam etiam pa-rochos, et alios clericos serio admonuit, ut ab iis, in quibus deferuntur, omnino abstineant, et caveant, quilibet vocationi suae responde-at, in alienam messem falcem suam non im-mittat, Constitutiones superius editas et lectas, et admonitiones superiorum suorum diligenter observet, absque revisione illius non publi-cet, quandoquidem hoc statutis Provinciali-bus cautum sit. Quod si quis deinceps aliquid eiusmodi deliquerit, graviter pro modo delicti puniendus erit. In criminosos vero et publice peccantes, et veluti admonitiones contemnen-tes delatos, animadversum est. Alii quidem ad carceres detrusi, alii vero poenitentiam in pa-ne et aqua certo temporis spatio facere iussi sunt, Dominus quoque Archidiaconus Pome-raniae, cum a Synodo nondum finita temera-rie discessisset, in certa summa pecuniae, quae ipsi ex Capitulo Wladislaviensi, loeo fundi quo

tannis pendi solet, condemnatus, et ne ipsi extradatur, sed in fabricam ecclesiae Ca-thedralis convertatur, Procuratori iniunctum.

 Ultimo, requirente Reverendissimo Domi-no, an in hac Synodo omnia tractata et con-stituta omnibus placerent, et si quis esset, qui forte alicui constitutioni, seu decreto ante conclusionem Synodi contradicere vel-let, cum omnes et singuli acclamassent, omnia bene et salubriter tractata et constituta esse, omniaque haec decreta et constitutiones si-bi placere, sua Reveren. Dominatio in Dei nomine Synodum conclusit, et hymno: Te Deum laudamus incepto et decantato, ora-tiones solitas peregit, nec non pro felici Sy-nodi successu, orationes quadraginta hora-rum in ecclesia Cathedrali, pro festo futuro proximo Nativitatis Beatissimae Virginis Ma-riae peragendas, indixit, sicque omnes bene-dietione a sua Rev. Dominatione accepta, ad propria redierunt.

 Habetis filii et fratres in Christo charis-simi, quae ab eo tempore, ex quo divina Pro-videntia ad huius gregis dominici custodiam atque excubias peragendas vocati sumus, ob-servavimus, vobisque in memoriam revocan-da censuimus 1). Neque enim in animo ha-bemus hoc loco omnes partes sacerdotalis muneris explicare, sed ea duntaxat attinge-re, in quibus plerosque vestrum aberrare Vi-sitationibus nostris deprehendimus 2). Proinde vestri muneris erit ea non solum saepius ani-mo versare, sed etiam in iis observandis di-ligentes, ac sollicitos vos praebere. Quo no-mine diligenter vos monemus et hortamur.

Laus Deo.

Tenor vero reformationis Collegiatae Crusviciensis (de qua supra fit mentio), iste est qui sequitur.

Hieronymus Comes a Rozdrazow Dei et Apostolicae Sedis gratia Episcopus Wiadisla-viensis et Pomeraniae.  Ad futuram rei me 1) Edit. 1. eo tempore, quo ovile hoc Chrtsti invisimus, observavimus, vobisque interim in memoriam ete.—2) Edit. 1: in quibus plerosque vestrum plerumque aberrare  contin git, Proinde, etc.

 















116

moriam. Inter multiplices sollicitudines et curas, quibus pro pastorali debito continne praemiamnr, una baec est peculiaris et prae-cipua, ut Collegiatae nostrae ecclesiae Cru-sviciensis, iam plane deploratae et adeo negle-ctae, ut vix simplicem parochialem reprae-sentare videatur, provideamus, et ut cultus divinus in illa intermissus restituatur, mu-niaque et officia debita, ne piorum hominum fundationes, et dotationes defraudentur, de-bito modo et laudabiliter persolvantur, omni-bus modis consulamus. Nam etsi aliis per dioecesim nostram diffusis ecclesiis pastorali nos deceat provisione consulere, ampliori ta-men et diligentiori studio, et sollicitudine praefatae ecclesiae, quae primum locum post Cathedralem nostram Wladislaviensem obtinet, nos convenit intendere. Sane etsi nos supe-rioribus annis, quamprimum divina gratia ad hane pontificalem dignitatem vocati sumus, cupientes praefatam ecclesiam, si non ad pri-stinum suum ex fundatione et erectione prae-scriptum et debitum, illum tamen qui in hac temporum iniquitate, hominumque in bona ecclesiastica inhiantium malitia possit esse, statum redigere et reformare multoties cum Yenerabilibus in Christo nobis dilectis fratri-bus, Praelatis et Canonicis totoque Capitulo praefatae ecclesiae egimus, illosque iam non solum paterne et charitative, sed etiam sub poenarum in decretis Conc. Tridentini prae-scriptarum comminationibus, tam privatim, quam capitulariter admonuimus, ac aliquo mo-do huic ecclesiae provideremus, modumque et ordinationem tam circa Dominos Praela-tos et Canonicos, quam etiam Viearios. ac alios ministros, quo eommodius, licet non omnes, saltem aliqua pars illorum circa eccle-siam residere, cultui divino vacare, debita officia persolvere, Sacramentaque parochialis in Piaski administrare possint, adinvenire-mus, et faceremus: nihilominus tamen et de-cimarum, proventuumque praefatae ecclesiae occupatio, et loci iliius vastitas, aedificio-rumque constituendorum incommoditas ac dif-ficultas, nec non etiam sacerdotum paucitas, conatus et tractatus nostros hactenus sae-pissime impediebant. Nunc vero ~in hoc ge-Herali Capitulo profesto SS. Petri et Pauli Apostoiorum celebrato, divina gratia adiu-vante, post multos tractatus et deliberatio-nes cum praedictis Dominis Praelatis et Ca-nonicis praefatae ecclesiae factas et initas, communicatoque consilio, ac expresso acce-dente consensu et assensu illorum, totiusque Ven. Capituli, tandem ad infrascriptam ordi-nationem perpetuo valituram, quam in vim statuti iurati praedictae ecclesiae, cassando et annullando quaecunque alia statuta, de-creta, contra hanc nostram ordinationem fa-cientia illique repugnantia, alias edita et fa-cta, habere volumus, deveniendum duximus, prout in Dei nomine devenimus. Et impri-mis ordinationem super praestimoniis praefa-tae ecclesiae per praedecessorem nostrum Reverendissimum in Christo patrem D. Stani-slaum Karnkowski tunc Episcopum Wladi-slaviensem, nunc vero Dei gratia Archiepisco-pum Gnesnensem factam, innovantes, et in suum statum restituentes, iilamque approbantes, conflrmantes et ratificantes, nec non eidem robur perpetuae firmitatis pariter et decre-tum interponentes, statuimus et ordinamus, ne deinceps praefatae villae praestimoniales in optionem cedant, vel provisio de eisdem alicui Dominorum tlat, sed mensae capitulari restituantur et ascribantur, per procurato-remque Capituli, pro tempore existente, re-gantur et administrentur, prout ad praesens duas villas praestimoniales, unam dictam Ohetmek, per mortem Venerabilis D. Nicolai Piotrowski, aliam vero Utomie dictam, per assumptionem ad Episcopatum Derpatensem Reverendiss. D. Andreae Patricii, Canonico-rum praefatae ecclesiae, dictarum villarum possessorum, vacantes, sic quoque alias viilas praestimoniales, videlicet vacaturas, exnunc mensae capitulari adiungimus, ascribimus, et incorporamus, ipsasque tenendas, regendas et administrandas, Domino Procuratori moderno et pro tempore existenti concedimus. Ex qui-bus quidem villis praestimonialibus seu illo-rum proventibus, ac aliis eiusdem mensae redditibus, et obventionibus, nune et in futu-rum existentibus et futuris, pecunia per prae-fatum Procuratorem Venerabilis Capituli col-lecta, hoc infrascripto modo singulis annis, incipiendo ab anno praesenti et sic futuris

 









117

 consequentibus, distribui et disponi debebit. Primum quidem quinquaginta floreni in mo-neta pro missalibus solvendi veniunt, quoli-bet die dominico per unum florenum, ratione divini cultus et ministerii per D. Capitula-rem celebrandi et obeundi, designandi, et e-rogandi erunt, ut quisque D. Praelatus et Canonicus praefatae ecclesiae septimanam suam teneat, Missasque die dominico, et aliis festis solennioribus, in praefata septimana in-cidentibus, per se vel confratrem suum cele-bret. Qui vero id neglexerit, ratione singula-rum septimanarum unam marcam luere tene-bitur, sub poena trium marcarum pro refe-ctionibus convertendarum, si boc nomine ci-tatus fuerit, illis tamen exceptis, quos de Ca-nonicatibus et proventibus suis nihil omnino percipere, neque proventus suos a nobilibus repetere posse constiterit, si aliqua legitima causa in Capitulo proximo sive per ipsum, sive per litteras exponendas impediti, hoc ex-plere munus non poterint, nemo enim eorum huic poenae subiacere teneatur. Qui vero be-neficia habent, quindecim marcarum poenae in proventibus seu redditibus non excedentia, ra-tione poenae pro negligentia singularum septi-manarum mediam marcam reponere sint astricti, sub medietate mulctae superius expressae. De-inde ex eadem pecunia proventuum praestimo-nialium, singulisDominis Praelatis et Canonicis ad Capitulum Sancti Petri convenientibus, si in vigilia Capituli fuerint et vigilias cantaverint, duodecim grossi; qui primis Yesperis inter-fuerint, 48 grossL Die ipso SS. Petri et Pauli qui matutinis precibus adfuerint, 10 grossi; summo sacro, 10 grossi; pro secundis Yespe-ris, 10 grossi; pro refectionibus autem diei illius, 30 grossi; pro conclusione vero illius Capituli, 2 flor. persolvantur. Reliquum pe-cuniae, si quae superfuerit ultra distribu-tiones Capituli generalis, debet in carbona asservari et pro Yicariis, si forte illis con-tributio per dictos Dominos, iuxta taxam singulorum beneficiorum in statutis capitu-laribus descriptam facienda, pro annua pro-visione non poterit sufficere, converti debe-bit. Omnes vero et singuli Domini Praelati et Canonici, uti iam supra seriptum est, te-nebuntur septimanas suas per se vel confra

trem obire et summum sacrum diebus domi-nicis ac aliis solemnioribus cantare bis in anno hoc ordine, videlicet Dominica imme-diate sequens post festum S. Jacobi debeatur D. Praeposito, secunda D. Decano, tertia Archidiacono, quarta Scholastico, quinta Can-tori, sexta Custodi, septima Cancellario, octa-va Canonicatui fundi Grieziezy, nona fundi Bacharcie, decima fundi maioris Piecki, unde-cima fundi Wola, duodecima fundi Paprosz, decima tertia fundi Stawsko, decimaquarta fundi Modliborzyee, decimaquinta fundi Gę-bice, decimasexta fundi Kretkow, decimasepti-ma fundi Sławęcino, decimaoctava fundi Bru-mierow, decimanona fundi Biskupice, vigesi-ma fundi Poswiątne, vigesimaprima fundi Zableki, vigesima secunda fundi Głębokie, vigesimatertia fundi Morzyce, vigesimaquar-ta fundi Rozniarow, vigesimaquinta iterum D. Praepositi et sic deinceps. Quoniam autem restabunt ad complendum annum quatuor se-ptimanae, itaque pro Yicariis computari de-bebunt, ita tamen ut perpetuo proxima Do-minica post festum S. Jacobi Praeposito de-signetur. Pecunia vero pro fabrica, more an-tiquo a Capitularibus solvenda, seorsim ser-vetur in carbona pro usu ecclesiae conver-tenda, similiter cappalia pro vestibus resar-ciendis seu comparandis. Porro cum Yica-riorum numerus ex fundatione, et erectione praefatae ecclesiae Collegiatae praescriptus, iniquitate praesentium temporum difficulter aut nullo modo haberi possit, curabunt RR. DD. Praelati et Canonici ad praesens sex Vi-carios, qui circa ecclesiam continue reside-ant, muniaque et officia debita persolvant, constituere, ipsisque decimam partem proven-tuum beneficiorum suorum praefatae eccle-siae singulis annis conferre. Si vero huius-modi contributio pro ipsorum sustentatione non sufficeret, reliquum pecuniae mensae Ca-pitularis, quae ultra distributiones superius assignatas in carbona, ut supra dictum est, asservabitur, in hanc rem convertetur, haec autem pensio, a supradictis DD. Praelatis et Canonicis tandiu conferri debebit, donec pristini et ordinarii Vicariorum proventus re-cuperati fuerint. Quod si vero haec contri-butio, per supradictos Dominos conferenda pro



 









118



communi Vieariorum sustentatione, non suf-fecerit, neque ipsi aliquam commodam eorun-dem sustentandorum rationem invenerint, aut facere non curaverint: extunc Nobis alterius ordinationis novae, quae ex re illius ecclesiae fuerit, faciendae, liberam facultatem et pote-statem relinquimus. In quorum omnium fi-dem, et evidentius testimonium, praesentibus manu nostra subscriptis, sigillum nostrum ap-primi iussimus. Datum Crusviciae in generali Capitulo, die prima mensis Julii anno Domi-ni millesimo quingentesimo octogesimo sexto.

Hieronymus Episcopus Wladisl. et Pomer. Thomas Zakrzewski Archidiaeonus, Stanislaus Zakrzewski Scholastieus. Gaspar Chronovius Cantor. Mathias Wielpinski Custos. Nicolaus Wysocki Canonicus. Laurentius Kierski Canonicus. Iosephus Konarzowski Canonicus. Silvester Roguscius Doctor Canonicus. Paulus Cichrowski Canonicus. Christophorus Bestriowski Canonicus. Matthaeus Winienski Canonicus. Stanislaus Zberowski Canonicus. Andreas Zbissevius Canonicus. Iohannes Begiel Canonicus. Locus SigillL Teaor incorporationis Canonicatus Crusviciensis pro Fraedicatore, iste est qui sequitur.

 Hieronymus Comes a Rozdrazow Dei et Apostolicae Sedis gratia Episcopus Wladisla-viensis et Pomeraniae. Ad perpetuam rei memoriam. Libenter ad ea quae vel ad cul-tum divinum retinendum et peragendum, vel ad salutem animarum, praesertim fidei nostrae concreditarum, promovendam spectant et per-tinent, aciem mentis nostrae dirigimus, omnes-que cogitationes nostras, omnes vigilias, cu-ras denique ipsas, quamprimum divina dispo-nente clementia munus hoe pastorale adepti sumus, eo tanqriam ad scopum conferre non intermittimus. Porro considerantes, ecelesiam nostram Collegiatam Crusviciensem maxime neglectam ac plane desolatam esse, quando-qtiidem in illa cultns divinus negligitur, di-vina officia, et alia munia diurna et noctuma

postponuntur, pabulum animarum verbi divini saepissime   intermittitur,   Poenitentiariusque ordinarius   non  reperitur:   cupientes  itaque pro nostro pastorali officio  his malis occur-rere, et saluti   animarum eiusdem  ecclesiae nobis concreditarum consulere, inter alia quae de  residentia  Praelatorum  et  Canonicorum Vicariorumque circa eandem ecclesiam, divi-nisque officiis in illa decantandis  et persol-vendis   constituimus, et ordinavimus, Poeni-tentiarium ordinarium et Praedicatorem verbi divini,  qui  sunt praecipuae  causae   salutis animarum,  in eadem constituere,  creare, et ordinare  praetermittere  noluimus.   Proinde inhaerendo decretis S. Conc. Trid. statutisque Provincialibus super hoc editis,   ex nunc in praefata ecclesia Collegiata Crusviciensi, Poe-nitentiarium ordinarium cum facultate confes-siones in casibus Sedi ordinariae reservatis, maioribus tamen exceptis, audiendi et ab illis absolvendi, nec non verbi divini praedicatorem constituendum et deputandum, eidemque ut com-mode circa praefatam ecclesiam residere, et of-ficia haec adimplerepossit, Canonicatum et Prae-bendam fundi maioris Piecki praefatae eccle-siae, quae ad praesens Eeverendus D. Iose-phus Konarzewski Archidiaconus Wladislav. tenet et possidet,incorporanda, ascribenda, de-signanda etassignanda in perpetuum duximus, prout  in hoc  generali  SS. Petri et Pauli Apostolorum huius ecclesiae Capitulo, in Dei nomine  constituimus, deputamus, incorpora-mus, ascribimus, designamus, et assignamus, per praesentes ordinantes, ac pro nobis et suc-cessoribus nostris promittentes, quod postquam huiusmodi Canonicatus et Praebenda per ces-sum  et decessum  praefati D. Archidiaconi vel alterius cuiuscunque eorundem pro tem-pore possessoris, vacaverint, ex tunc nemini alteri de illis, quam alicui personae in Theo-logia vel iure Doctori aut Baccalaureo, seu in sacra Scriptura perito, ad audiendum con-fessiones praedicandumque verbum divinum sufficienti et apto conferemus  et providebi-mus, et sic occurrente eorundem Canonicatus et Praebendae quomodocunque qualitercunque et ex quacunque persona et causa vaeatiome, perpetuis temporibus, successores nostpi Be-verendissimi DD. Episcopi Wladislaviensespro









119

 tempore existentes, personis: similibus confe-rent, et de illis providebtmt, huiusmodique Ca-nonicatus et Praebenda per neminem alium nisi per Poenitentiarium et verbi Dei Praedica-torem obtineri debebunt, hac tamen adiecta conditione, quod praesens Poenitentiarius et Praedicator pro tempore existens et dictos Canonicatum et Praebendam obtinens, circa praefatam ecclesiam continue residere, con-fessiones uti ordinarius Poenitentiarius, ultra Vicarios qui curam animarum praefatae ec-clesiae habent, in casibus Sedi ordinariae (maioribus exceptis) reservatis, audire, et in eisdem absolvere, ac poenitentiam privatam seu publicam iniungere, nec non verbum di-vinum diebus dominicis, et festivis ac aliis ex consuetudine solitis per seipsum seu aliquo impedimento interveniente, per alium praedi-care, nec sese ab ecclesia absentare debebit. Casu vero si ab ecclesia praefata recesserit, et per tres menses sese absentaverit, ex tunc huiusmodi Canonicatus et Praebenda ipso fa-cto vacabunt, nullumque ius amplius ad illos ac in illis habebit, poterimusque et facultatem habebimus nos et successores nostri, de hu-iusmodi Canonicatu et Praebenda alteri ido-neo, sufficienti et iuxta modum praescriptum habiii ac idoneo, providere, ac illos eidem conferre, Successoresque nostri pro tempore existentes poterunt, providendique et confe-rendi facultatem habebunt. Quae omnia et singula, universis et singulis quibus interest, intererit aut quomodolibet in futurum inter-esse poterit, et quos praesens tangit, seu tan-gere poterit negotium, intimamus, insinuamus, et ad notitiam deducimus harum, quibus ma-nus nostrae propriae subscriptio et sigilli subimpressio accessit, testimonio litterarum. Datum Parcaniae, die 26 Iunii Anno Domini millesimo quingentesimo octogesimo sexto.

Hieronymus Episcopus Wiadislaviensis et Pomeraniae. Teaor inbibitionis contra notarios, est qui sequitur.

 Hieronymus Bozdrażewski Dei gratia Epi-scopus Wladislaviensis et Pomeraniae. Uni-versis et singulis Dominis Abbatibus, Prae

positis, Decanis, Praelatis, Canonicis, Capitu-lis, Plebanis, tam saecularium quam regularium Conventualiumque ecclesiarum Praefectis, caeterisque Presbyteris, Clericis, Notariis, Tabellionibus publicis per et intra dioecesim nostram ubilibet constitutis, ac illi vel illis quibus interest, intererit, aut quomodolibet in futurum interesse poterit, salutem in Domino. Munus pastoralis officii nobis superna Maie-statis providentia commissi et concrediti nos inducit, et saepissime exagitat, ut non solum circa ecclesiarum, sed etiam iudiciorum ordi-nem et regimen soilicita et vigilanti cura in-tendamus, et ut consulamus, quo Tribunaiia nostra recte et debito more dirigantur, per-sonae illorum in suo officio retineantur, omni-busque et singulis tam subditis nostris, quam aliis personis ius et iustitia aequa lance, et qua minoribus fieri possit dispendiis, admini-strentur, communique demum utilitati, saluti, paci et tranquillitati salubriter provideatur. Cum vero inter caetera, cursum et proces-sum iuris administrationemque iustitiae im-pedientia, nihil tam perniciosum et exitiosum sit, quam imperitia, malitia, suspecta fides, impunitas, nimiaque indulgentia Notariorum et Procuratorum, hinc enim in contractibus et actionibus humanis multae fraudes, falsi-tates, varietates, litiumque et actionum inex-tricabiles anfractus, procrastinationes, dubii et infelices exitus oriuntur, veritas quoque ius et iustitia obumbrari et in dubium vocari solet: Nos volentes huic pesti, quam in dioe-cesim nostram irrepsisse magno cum animi nostri moerore accepimus, providere, ac oc-casiones litium, falsitatum, errorum, tam cir-ca iudicia, quam circa alias quascunque scrip-turas, instrumenta, et testamenta tollere, et penitus evellere, indemnitatique et utOitati partium litigantium et contrahentium consu-lere, inhaerendo decretis S. Conc. Tridentini quibus cavetur et Eeverendissimis Domini-cis Episcopis Ordinariis loci, 10 Sess. 22 Cap., committitur et praecipitur, ut nota-rii publici, quacunque auctoritate Apostolica, Imperiali aut Eegia creati fuerint, ab illis, tanquam Sedis Apostolicae delegatis, exami-nentur, et si non sufficientes idonei aut de-linquentes reperti fuerint, ab exercitio officii















120



ad tempus seu perpetuo, quavis appellatione non obstante, prohibeantur et suspendantur: contra omnes et singulos notarios, tabelliones, scribas in dioecesi nostra hoc officium exer-centes et exercere volentes, nostras monitio-nis inhibitionisque litteras, ne praesertim quid-quam praecipitanter hac in re agere videamur, decrevimus fore dandas, prout praesentium tenore eosdem et quemlibet eorum monemus et requirimus, ut infra unius mensis spatium post publicationem praesentium, coram nobis Wladislaviae, vel ubi tunc cum Curia nostra feliciter in Domino constituemur, personaM-ter et in propriis personis compareant, et quilibet eorum compareat ad subiiciendum se examini, docendumque iuxta statuta Pro-vincialia, praesertim in cap. ex eo sub Tit. de fide Instrum. lib. 2 fol. 47, de creatione et legalitate suis, nomenque suum, et manum ad metricam ecclesiae, quae postea mutari non possunt, inscribendum et iuramentum super veris et fidelibus instrumentis conficiendis, nec non fidei professione, cum multi de haeresi su-specti hoc officium exercere dicuntur, ac vi-dendum illos, qui fuerint sufficientes et idonei ad officia exercenda admitti et approbari, minusque idoneos et inhabiles, aut aliquod impedimentum habentes amoveri, et suspendi. Alioquin si secus feeerint, et infra hoc tempus praefixum non comparuerint, seseque exami-ni non subiecerint, aut aliquis illorum non comparuerit nec subiecerit, extunc prout ex nunc, et e contra Nos illis et cuilibet il-lorum exercitium huiusmodi notariatus inter-dicimus, prohibemus, et inhibemus, decernen-tes omnia et singula per eos scripta instru-menta, testamenta, in posterum conscribenda, edenda, conficienda et pubiicanda falsa, et de fide suspecta, nulla, invalida, nulliusque ro-boris et momenti fore et esse, ac illis nullam fidem tam in iudicio, quam extra dari, et ad-hiberi debere. Et ne de praemissis aliquam ignorantiam praetendatis, aut aliquis vestrum praetendat, vobis omnibus, et singulis supra-scriptis, et cuilibet vestrum praemissa omnia et singula intimamus, et ad notitiam deduci-mus, inhibemusque, ne deinceps aliquis vestrum alicuks notarii pro publico se gerentis, qui de approhatione et admissione nostra in. scriptis

non docuerit, tam in publicis, quam privatis, et tam in spiritualibus, quam saecularibus ne-gotiis, actionibus, contractibus, opera et con-silio utatur, illosque in iudicio et extra pro-ducat, ac in subsidium iuris sui adhibeat, se-que eisdem tueri et defendere praesumat. Quod si forte aliquis contra huiusmodi no-stram inhibitionem aliquid attentare Ulique contravenire ausus fuerit, et tam praefati notarii aliqua instrumenta, scripturas confe-cerint, et publicaverint, quam etiam vos illis uti praesunrpseritis, seu quilibet illorum et vestrum contravenerit, confecerit, publicave-rit, ususque fuerit respective, Nos ultra nullitatem et invaliditatem scripturarum su-perius decretam, contra illos, et vos ac illo-rum et vestrum quemlibet, tanquam fal-sarios, ad poenarmn in statutis Provinciali-bus lib. 4 cap. ut falsariis, sancitarum, vel si beneficiatus fuerit, ad privationem bene-ficii, sin minus ad detrusionem in carceres, ac aliarum in iure descriptarum poenarum pro qualitate delicti, seu rei extensionem, et promulgationem, iustitia sancita mediante, pro-cedemus. Porro Procuratorum et Causidico-rum etiam nullus in aliqua causa patrocinari praesumat, nisi prius etiam per Nos aut Offi-ciales nostros approbatus et admissus fuerit, iuramentumque de fideliter exercendo officio praestiterit. Haec autem omnia et singula de Notariis et Proeuratoribus praescripta, nolu-mus ad illos extendi, qui in Curia nostra Of-ficialiumque nostrorum versantur, et officia huiusmodi ex admissione, approbatione nostra continue exercent; illorum tamen qui apud Officiales nostros in futurum erunt, vita fides et sufficientia, nominaque, cognomina, per eos-dem Officiales nobis describantur, et trans-mittantur. Volumus autem, ut praesentes no-strae litterae, seu earum transcripta, sigilMs OfficiaMum nostrorum sigillata, ad valvas ec-clesiarum Oathedralis, et parochialium et etiam monasteriorum, ubi expediens fuerit, affixae seu etiam per edictum publicum exe-cutae et publicatae, ita omnes supradictos et quemlibet illorum afficiant et arctent, ac si cuilibet illorum personaliter intimatae fuerint. In quorum omnium, et singulorum fidem et testimonium, praesentibus manu Notarii nostri















121

 subscriptis, sigillum nostrum apprimi iussimus. Datum Wladislaviae, die vigesima nona Maii, Anno Domini millesimo quingentesimo octo-gesimo sexto. Locus Sigilli.

ILL-MI CARDINALIS CARAFAE ad Reverendissimum D. Episcopum Wladislavien-sem de Synodi approbatione, Illustrissime et Eeverendissime D. uti frater.

Synodum Dioecesanam ab Amplitudine tua anno MDLXXXYI istic habitam, et ad Sanctissimum Dominum nostrum postea mis-sam, Illustrissimi Cardinales Concilio Tri-dentino interpretando praepositi, ex suo mune-re, eiusque etiam Sanctitatis iussu diligenter perlegerunt, Amplitudinisque tuae pietatem, summumque in catholicam religionem studium

 in ea agnoverunt. Quare non opus fuit ad-modum multa immutare, paucula tamen in ipsius Synodi marginem adnotarunt, eadem-que separatim ad Illam mitti voluerunt, ut Ipsa iuxta ipsas notas praedictam Synodum aptandam curet. Quare ut piam, et egregiam operam in ea celebranda ostendit, sic eodem studio, ac pietate, Deo adiuvante, curabit, ut salutaria decreta ab eius subditis observen-tur, talisque fructus percipiatur, qualem ex isto a se suscepto labore sibi proposuit. Quod cum de eius religioso animo speremus, Deum pie rogamus, ut eius Amplitudini in suo pa-storali munere explendo illi adesse, omniaque prospera cum gratiae suae cumulo largiri dignetur, cui ego interea omnia mea studia, et officia ex animo polliceor.

Komae die V Octobris MDLXXXVIIL Amp. tuae Illustris. et Reverendis. Uti frater A. Card. Carafa. XIV.

SYNODUS SIVE COMGREGATIO

ARCHIDIACONATUS POMERANIAE

 SOBCOVIAE in Parochiali Ecclesia Anno Domini MDLXXXIX feria sexta antc festum S. Johannis Baptistae celebrata,

praesidente Ill-mo ac R-mo in Christo Patre Domino, D, Hieronymo Comite a Rozdratow, Dei Gratia Episcopo Wladislaviensi et Pomeraniae,



Processus indictae Synodi.

Hideronymns Comes a Rozdrażow Dei gratia Episcopus Wladislaviensis et Pomeraniae, Yenerabilibus, Honorabi-libus et Discretis Viris Dnis Decanis ru-ralibus, Plebanis, Viceplebanis, Vicariis, lo-cum tenentibus, aiiisque Presbyteris eccle-siarum parochialium per et intra Archidia-conatum Pomeraniae ubilibet constitutis, Sa-lutem in Domino.



 Tametsi Nos omnem Clerum saeeularis et regularis Ordinis, in Episcopatu Nostro Wladislaviensi constitutum, ut in Synodo Dioe-cesana nuper per Nos Wladislaviae eelebra-ta, interesset, ac Nobiscum de rebus ibidem propositis consultaret, Nostris citationum lit-teris iuxta antiquam consuetudinem citare et vocari mandaveramus: quia tamen nonnulli plebani, beneficiati et alii presbyteri istius

 









122

Archidiaconatus Pomeraniae, cum propter lo-ci longam distantiam, viarumque discrimina, tum etiam propter maximos sumptus ac alias certas causas,   ad eandem venire   eidemque interesse commode non potuerunt: ideo Nos volentes, ne aliquis ignorantiam decretorum et statutorum  salubrium  huiusmodi  Synodi praeteritae se habere praetendat, paterneque commoditati et indemnitati Cleri Archidiaco-natus huius Pomeraniae, ne nimium itineribus et sumptibus ad futuram aliam Synodum Dioe-cesanam Nostram, in qua non solum de pro-ponendis in Synodo Provinciali per Emum in Christo Patrem Dnum Stanislaum Karnkow-ski Dei gratia Archiepiscopum Gnesnensem, Legatum  Natum et Eegni Poloniae Prima-tem brevi indicenda, sed etiam de querelis, iniuriis, gravaminibus totius Cleri Dioecesis huius Nostrae agetur et tractabitur, praegra-vetur, consulere et providere cupientes: Con-gregationem specialem pro omnibus et singu-lis plebanis, beneficiatis,   et aliis presbyteris Archidiaconatus istius Pomeraniae,  cum hic propius sumus,   indicendam  duximus, prout in Dei nomine indicimus locumque eidem in ecclesia parochiali Sobkoviensi,  ad diem fe-riam sextam proximam ante festum S. Iohan-nis Baptistae assignantes. Quare vobis omni-bus et singulis suprascriptis ac Vestrum cui-libet in virtute s. obedientiae et sub excom-municationis aliisque  etiam personalibus et realibus poenis, arbitrio Nostro imponendis et moderandis,  quatenus in praedicta parochiali Sobkoviensi supradicta, per se in personis ve-stris compareatis et quilibet vestrum compa-reat, non solum huiusmodi decreta praeteri-tae Synodi audituri, sed etiam Nobiscum de proponendis tractaturi et consultaturi, necnon iniurias et gravamina, Vobis per quoscunque hactenus illata, exposituri et relaturi.   Cer-tificando quemlibet Vestrum, quod si in dicta Oongregatione non comparuerit, Nos contra illum, tanquam eontumacem et rebellem, ad de-clarationem, promulgationem et executionem huiusmodi poenarum, abgentia ipsius non ob-stante, dante Domino, procedemus. Volumus autem ut hunc Processum Nostrum manu Of-ficialis Nostri Gedanensis, seu alienius Deca-ni Ruralis subscriptum et sigillo obsignatan,

alter alteri sibi viciniori, annotato die execu-tionis a tergo, statim absque omni mora re-mittat, ultimus vero eundem Nobis repraesen-tet. Datum in Monasterio Carthusianorum S. Mariae de Paradiso, die 10 mensis Junii

AD. 1589. Nostro sub sigillo.

 Ad laudem et gloriam Dei Omnipotentis, utilitatem Ecclesiae Catholicae, salutem et commodum Archidiaconatus Pomeraniae, Sy-nodus sive Congregatio eiusdem Archidiaco-natus in Sobkoviensi parochiali ecclesia ce-lebrata est per praefatum Ill-mum et E-mum D-num D. Episcopum Wladislaviensem et Po-meraniae, praesentibus ibidem Endis et Ve-nerabilibus D-nis Iohanne Sikorski J. U. Do-ctore, Gnesnensi et Suae R-mae Paternitatis Cancellario, Erasmo Kretkowski et Paulo Gardlmski, Canonicis ecclesiae Cathedralis Wladislaviensis, Iohanne Jarczimirski E-ndi D-ni Leonardi Eembowski Abbatis Pelpli-nensis Nuncio, Benedicto Gorinski Praeposi-to Zukoviensi, Iohaune Begiel Custode S. Mi-chaelis Cracov., Andrea a Bialinin, Canonicis Crusviciensibtts, Nicolao Mylonio Officiali et parocho Gedanensi, Martino Cultio Pucensi, Martino Lenczkovio Dirszoviensi, Iohanne a Zbązin Novensi, Procopio Dzwonowski Szveciensi, Sebastiano Lineczki 1) Sobkovien-si, Decanis Euralibus, Benedicto et Tho-ma Vicariis Wladislaviensibus, necnon aliis presbyteris, plebanis. vicariis, commendariis et sacerdotibus eiusdem Arehidiaconatus, ibi- dem congregatis et inferius descriptis.

 Ante omnia die supranominata Clero per pulsum maioris campanae convocato ad ean-dem ecclesiam parochialem, cantata est Mis-sa de Spiritu S. per eundem D-num Iohannem Sikorski Cancellarium, Qua finita Ill-mus et E-mus D-nus Episcopus pluviali indutus nec non infulatus, genibus ante maius altare-flexis, Hymnum Veni Greator incoepit, quo per totum Clerum continuato atque finito, Sua IU-ma Paternitas, mitra deposita, orationes in Pontificali folio 187 positas, incipiendo ab ora-tione: Mentibm nostris etc. legit, ac tandem in Bedili ibidem praeparato consedit. Postea 1) Sefoastianus Lineczki idem,   qui atibi seribititr Li-weski, ut pag. 64 sqq.

 









123

 que vero omnes ad professionem fidei facien-dam vocati essent, eandemque simul uno ex praefatis praelegente fecissent, ac tandem lo-ca accepissent, R-mus D-nus uberioribus pau-loverbis expositis indictae a se Synodi cau-sis, totum Olerum in his quae ad pietatem, vi-tam, mores, ecclesiasticam disciplinam postli-minio quasi revocandam et ex pulveribus re-suscitandam pertinent, admonuit, acrius omni-bus in universum obiurgatis, quod quidam ipso-rum non modo Horas Canonicas, ad quas ob-ligati et obstricti sunt, non recitent; verum e-tiam ad tremenda Altaris mysteria, illotis (ut aiunt) manibus ac conscientiis, sine praevia auricularis confessionis expiatione, accedunt, ob incuriam et negligentiam suam infantes sine Baptismo ex hac vita decedere permit-tunt, absque Investituris et Commendis Sa-cramenta administrant, ita licentiose impuri, sacerdotalis castimoniae innocentiam sacrile-ge defoedantes, scandalose vivunt, ut nequa-quam haec ipsorum detestanda vitia et exces-sus diutius ferri et impune a se tolerari pos-sint. Ac proinde hortata est eosdem Sua R-ma Paternitas, ut iam tandem aliquando meliori suseepta mente resipiscant, vocationis-que suae memores, ab his vitiis et excessibus in posterum abstineant, et in his quae mune-ris ac officii sui sunt, diligentiores sese ex-hibeant.

 Quo vero ipsos non fugiat quae ipsorum officii ac vocationis sunt, ultimae Synodi suae Dioecesanae Decreta atque Constitutiones clare et distincte perlegi iussit, et compen-diosa cuiuslibet Decreti pro captu simplicio-rum Sacerdotum repetitione facta, legit tan-dem ipsamet Sua R-ma Paternitas Breves Cautelas a se in Cleri Dioecesis suae usum et gratiam collectas, ac circa singulas pro ube-riori earundem explicatione brevi digressione facta, ac iis commemoratis, quae necessaria ac opportnna esse videbantur, earundem Cau-telarum impressa exemplaria, quo oculis eo-rum obiecta facilius etiam memoriae eorun-dem et animis haererent, inter eosdem distri-bui fecit.

Cautelae vero sequuntur. Synod Wlad. GENERALES CAUTELAE quae a Sacerdotibus in Confessionibus audiendis necessario observandae sunt, prima.

 Sacerdos confessionem auditurus debet ipse in conscientia sua esse purus et a peccato mortali liber, in quo, sine contritione saltem, nulla unquam administret Sacramenta. Super-pillicio et stola indutus, locum apiium publicum ad excipiendos poenitentes eligere debet, quantum commode licet.

SECUNDA.

 Cavere debet, ne a circumstantibus quic-quam eorum quae in confessione dicuntur au-diri possit. Jussoque poenitente ea qua par est humilitate procumbere, averso ab illo (ne confitens rubore suffundatur) vultu, curabit illum muniri signo sanctae Crucis, praemissa-que brevissima generali confessione, paterna lenitate et suaviter sine increpatione horta-bitur poenitentem ut peccata, quae memoria teneat libere et humiliter pronunciet.

TERTIA.

 Si ignorantia et animi stupiditate eum la-borare deprehenderit, benigne et cum com-passione quadam interroget illum, hoc qui se-quitur modo.

 Primo, an hoc anno confessus sit, obli-gationemque qna post annos discretionis se-mel in anno confiteri et communionem susci-pere tenetur, eidem diligenter inculcet, ac ne-gligentem acrius reprehendat.

 Item, an in ultima confessione integre pec-cata sua confessus sit, vel aliquod peccatum mortale reticuerit, violando Sacramentum poe-nitentiae: cum absolutionis in simili casu im-pediatur effectus, et propterea reiterare con-fessionem ipsam tanquam imperfectam tenetur.

 Item, an poenitentiam a Sacerdote sibi iniunctam compleverit vel obmiserit.

 Item, an Orationem Dominicam, Saluta-tionem Angelicam, Symbolnm Apostolorum noverit,

Item, diligenter decem Praecepta kculcabit poenitentibus, iuxta fttorum ordinem 11









124

 examinare debet poenitentem et in iis prae-sertim, in quibus verisimiliter iudicabit eum offendisse, sicut sunt furta, adulteria, ebrietates, rixae, periuria, usurae, blasphemia, divinationes, incantationes, et quaecunque alia maleficia.

 In quo examine cavere debet curiosam inquisitionem, ne videlicet innocentioribus ali-quorum peccatorum suggerat notitiam, quae alias ignorant.

 Item, Poenitentes ad suscipienda singula Sacramenta ecclesiastica, praesertim Confir-mationis, Extremae Unctionis, eorum virtu-tem atque eillcaciam breviter explicando, di-ligenter hortentur.

 Postremo, iniuncta poenitentia pro modo culpae salutari, hortabitur Sacerdos poeniten-tem ad emendationem vitae, instruetque eum de obligatione audiendi Missam et Ctoncio-nem diebus Dominicis et festivis et servan-dis ieiuniis feriis sextis, in Vigiliis Sanctorum, Quatuorque Temporum et Quadragesimae diebus.

 Ne vero a casibus papalibus, sive etiam Loci Ordinario reservatis absolvant, diligenter cavere debent, sed eiusmodi poenitentes ad suos poenitentiarios remittant, excepto mortis articulo; reservatos vero casus in Agendis reperient.

 Reliqua ad id spectantia petat Sacerdos ex tractatu de Sacramentis ecclesiasticis, item jbx . Diffectorio Confessionis Reverendi Patris Polanci, et ex Confessionali Reveren-di Domini Martini Eisengrein.

Breve poenitentium examen.

Quando sunt confessi, an integre et nul-lo oecultato mortaM peccato, an poenitentiam impleverint,  et s. Eucharistiam sumpserint.

 De haeresi librisque prohibitis, an eos apud se retinuerint.

De venefidis, divinationibus, et similibus. De iuramentis et votis Deo factis.

An Missas integras diebus festis audive-rint, et operi servili non vacaverint.

 An et quomodo omnia ecciasiastica ieiu-nia servaverint.

 De ira, odio, detractionibus, caedibus, fal-sis testimoniis, verbis obscoenis, et scandalis.

 De castitate, etiam coniugum, an inte-gram servaverint.

 De usuris et aliquibus iniustis lucris, vel decimis retentis, vel furtis et rapinis.

 De cogitationibus, an iis quae malae sunt, consensum praebuerint.

De ebrietate. De cuiusque ofilcio.

Cautelis distributis, nomina et cognomina Congregationi interessentium Sacerdotum per Notarium sunt excepta, quorum tenor est:

Ex Decanatu Gedanensi,

 RD. Nicolaus Milonius Officialis et Parocbus Gedanensis.

D. Praepositus Żukoviensis.

Fr. Victorinus Cotulinus Prior Gedanensium Dorainicanorum.

Thomas Iwen Praepositus S. Adalberti. Laurentius Ingonius Paroehus Clodavensis. Nicolaus de Czechanow, Vicarius Prągoviensis. Prior Gredanensium Carmelitarum. Ex Decanatu Mrochoviensi. Martinus de Bachowo Plebanus  in Parchow. Adam Polowiczki Commendarius in Srepcz. Paulus Sluzinensis Commend.  in Quasczino. Ex gecanatu Pucensi.

Martinus Cultius Decanus et Parochus Pucensis. Ioannes Radlovius Parochus Rhedensis. Ioannes Rodelius Parochus in Ramell. Ex gecanatu §erschoviensi.

Martinus Leczkovius Decanus et Parochus Derszoviensis.

Ioannes Gadlomscius Parochus in Godziszewo. Ioannes Biczin Parochus in Kokoszkowy. Henricus Mand Parochus Gemlicensis. Georgius Oremserus Parochus in Milobądz.

Fr. Nicolaus Posnaniensis Vicarius Dirsza-viensis.

Ex Decanatu Novensi.

Ioannes a Zb|szin parochus Novensis. Matthaeus Slupczew Parochus Lalkoviensis. Simon Zeladeb paroohus in Nowa Czirkiew.

 









125

Laurentius Branski Commendarius in Iania. Albertus de Radomie Parochus Piassecznensis. Ex Decanatu Svecensi.

 Procopius Dzwonowski Decanus et Parochus Svecensis.

Martinus a Dobrzin Commendar. in Przisiersko. Benedictus Oskonius Parochus in Groczno.

Laurentius Cracoviensis Commendarius in Tho-polno.

 Stanislaus de Bątkowo Parochus in Niewies-czino.

Ioannes Korczak Commendarius in Siroczko. Iacobus Lovinius Commendarius in Sliwicze. Felix Uniejow Parochus in Driczin. Laurentius de Kazimirz Plebanus  in Jezewo.

Bartholomaeus Kolo Parochus in Bislaw, fi-liam suae Parochiae habet in Zichczin.

Ex Decanatu Stargardiensi.

Sebastianus Liweczki Decanus et Parochus Sob-koviensis.

Ioannes Przedecz Commend. in Klionowka.

Martinus Parschlinius Parochus in Brzeszc et Lessno.

Ioannes a Gostinin Parochus in Wielio. Ioannes Suski Commendarius in Zblewo. Mathias Janowski Commend. in Czersko.

Eadem occasione Investiturae et Gommen-dae revisae, et easdem non habentes obiur-gati et puniti, quibus simul iniunctum est, ut absque Investituris et Commendis domum ex Synodo redire non audeant.

 His itaque peractis, Decani Rurales que-relas atque gravamina et Ecclesiarum suarum necnon et Parochorum et aliorum Sacerdotum excessus atque vitia proponere et deferre iussi sunt. Qui quod instantius petiissent, ut quod gravamina attinet, eadem non orete-nus, sed in scriptis id dare possint, Reve-rendissimus D-nus postulationi eorum acquie-vit, duarum septimanarum ad id praestandum praefixo et assignato spatio. Oaeterum quoad Parochorum et aliorum Sacerdotum excessus, quod varii atque graves fuissent, Sua R-ma Paternitas eorundem qualitate considerata, necnon in excessivos, vitiorum praemissa exa-geratione, invectivis factis, licet in Cautelis a se lectis opportuna iisdem excessibus cu-randis remedia invenirentur, nihilominus in

fra scriptas monitiones in genere ad omnes fecit, ut scilicet Beneficia ex manibus saecu-larium in posterum accipere, et absque Inve-stituris et Commendis eadem tenere, Sacra-mentaque administrare non audeant. Horas Canonicas ut quotidie recitent, neque eas un-quam praetermittant; saepe, sacra praemissa Confessione, celebrent; Breviaria Romana habeant, similiter et Metricas, in quibus no-mina Baptisatorum et Patrinorum, necnon nomina et cognomina contrabentium matri-monia inscribantur, baereticos non coniun-gant; erectiones, privilegia, regestra, inven-taria, et quascunque ecclesiarum suarum lit-teras et scripturas quamprimum describant, et ad Decanos suos Rurales transmitti curent. Et in quantum erectiones, sive superius re-censita scripta, aliquo casu deperierint, de proveniibus, fundationibus et dotationibus ec-clesiarum ex fide dignis et provectioris aeta-tis hominibus percontentur, et ea quae illi dixerint diligenter attendant et noteut, et postea ita ut praemissum est, Decanis suis reddant. In altaribus non consecratis absque portatilibus celebrare non audeant, et in quantum eadem non habeant, ad se mittant. Cum mulieribus suspectis non cohabitent, et si qui forte de ipsis suspecti fuerint, easdem exnunc se dimissuros statutis fideiussoribus polliceantur, prout et aliqui eorundem fecerunt. Quod vero multi quererentur se passim a Nobilitate cogi ad danda in domibus eorum privatis matrimonia, neque sine suo periculo id ipsis denegari posse: R-mus D-nus huic insolentiae hominum et iniquitati temporis aliquid condonare volens, permisit Decanis suis Ruralibus, ut casibus buiusmodi inter-venientibus, praesertim cum aliter fieri non possit, cum Parochis Decanatus sui hac in parte dispensare possint. Cum autem iidem de Breviariorum Romanorum maximo defectu intulissent, et aliquem modum eorundem fa-cile aliquo pretio coemendorum a sua R-ma Paternitate inveniri petiissent, multis bac in parte hinc babitis sermonibus, sua R-ma Paternitas illis liberalitatem suam pollicita est, modo etiam Clerus aliquid contribuat. Qui quod simplam contributionem haud invi-te concessisset ad exaotionem eiusdem e ve

 









126

 stigio Decani Rurales electi ac designati sunt, et eisdem iniunctum, ut quamprimum pecu-niam collegerint, ad Generalem Officialem Wladislaviensem eandem transmitti curent. Verum, quod Decanatus Gedanensis et Kos-cierszenensis suis hucusque Decanis caruis-sent, vel propter supplendum hunc defectum, in Gedanensem eiusdem loci Officialis et Pa-rochus, in Kosczierzinensem vero Parochus in Parczewo nominatus ac designatus est. Subseeuti sunt tandem qui detulerunt R-ndos DD. Abbates Pelplinensem et Olivensem, quod passim haereticos in villis Monasteriis suis subiectis foveant, neque suos subditos cogant ut ad gremium matris sanctae Ec-clesiae catholicae redeant. Quod sicut Sua Reverendissima Paternitas non probavit, ita eosdem Abbates, maxime vero Pelplinensem, monere iussit, ut subditorum suorum de No-va Ozerkiew et salutis ipsorum maiorem in posterum rationem habeant, neque eos-dem per haereticas ecclesias divagari per-mittat, quin potius ad fidem catholicam, sta-tutis etiam et inflictis poenis cogat, et ut propriam ecclesiam ibidem in Nowa Czer-kiew visitent, serio moneat.

 Eadem occasione D. Praepositus Żuko-viensis monitus est, ut agros certos ad paro-chialem ecclesiam ibidem ex antiquo perti-nentes, quos Antecessores sui nullo iure sibi usurparunt, et in usum praedii converterunt,

 ecclesiae restituat, et aliquem idoneum Sa-cerdotem, qui Parochi ibidem sustineat mu-nus, inveniat, ac ad instituendum et inve-stiendum praesentet. Eidem quoque iniunctum est, ut ad Dominam Capitaneam Mirocho-viensem sese conferat, et ratione rerum post demortuum olim Sacerdotem Mcolaum nullo iure ablatarum agat, eftlciatque ut res istae ad manus D-ni Officialis Gedanensis tradan-tur, cui earundem inter pauperes distribuen-darum data est facultas.

 Moniti sunt iterum omnes, ufc si quid adhuc habeant, quod dicant, in medium libe-re proferant. Verum cum nihil haberent quod amplius dicerent, Sua R-ma Paternitas, fu-turae Dioecesanae Synodi a se celebrandae mentionem fecit, utque ex numero suo nun-cios ad eandem eligant, nominent, atque de-stinent monuit, qui et nominarunt D. Officia-lem Gedanensem, una cum Parocho Suecensi et Novensi.

 Tandem excessivi sunt puniti, et ad car-ceres abire iussi, poenitentiaque salutaris in pane et aqua ipsis iniuncta, necnon absen-tes contumaces pronuntiati et in poena trium marcarum condemnati.

 Ultimo vero brevi iterum Sua R-ma Pa-ternitas ad Clerum monitione facta, et solen-ni benedictione, hora iam post meridiem se~ cunda data, Clerum dimisit, et in Arce prandio tandem excepit.









XV.

ACTA ET CONSTITUTIONES SYNODI

DIOECESANAE WLADISLAVIENSIS die 22 Septembris A. D. 1589

per Ill-mum R-mum in Christo Patrem DD-num, Hieronymum Comitem a Rozdrazew, Dei Gratia Episcopum Wladislaviensem modernum, celebratae.

 Deo Optimo Maximo, in cuius laudem et gloriam haec omnia processerunt, propitio et auxiliante,Synodus secunda Dioecesana Wladislaviensis Raciązii, de anno D-ni millesimo quingentesimo octogesimo nono, die vigesima secunda mensis Septem-bris, per Ill-mum et R-mum in Christo Patrem D-um Hieronymum Comitem a Rozdrazow, Dei et Apostolicae Sedis Gratia Episcopum Wladislaviensem et Pomeraniensem habita et celebrata est, praesentibus ibidem RR-mis et Venerabilibus Dominis Joanne Nowo-mieyski confirmato Episcopo et Suffraga-neo, Andrea Czacki Decano, Josepho Ko-narzewski J. U. D-re ArcMdiacono, Mathia Kietpinski Cantore, Mathia Karski, Paulo Cichrowski, Thoma Zakrzewski Medicinae, Luca a Uniejow S. Th. Doctoribus, Erasmo Kretkowski, Stanislao Zakrzewski, Ioanne Sikorski J. U. Doctore, Canonicis praedictae ecclesiae Wladislaviensis, Leonardo Rem-bowski Peplinensi, Laurentio Zalinski Coro-noviensi, divina vocatione Abbatibus, Ga-sparo Chronovio Cantore, et Stanislao Lu-gowski Canonico ecclesiae Collegiatae Cru-svicensis, Venerabilisque Capituli eiusdem ecclesiae Nuntiis, Andrea Pecherski Strzel-nensi Praeposito, Nicolao Milonio Gedanensi, Sebastiano Paulino Bidgostiensi, Offieialibus, Andrea Pliski Meszoviensi, Joanne Zbąszni Novensi, Procopio Dzwonowski Svecensi, Pa-rochis et Decanis Ruralibus, Eratre Cothu

lino Priore Dominicanorom Gedanensium et aliis sacerdotibus, plebanis et Beneficiatis eiusdem Dioecesis, ibidem congregatis. Sa-crificio imprimis tremendo de Sancto Spiritu publice et solenniter, praesentibus omnibus supradictis Dominis totoque Clero in habiti-bus suis solitis, per Rever. Dnum Suffraga-neum in ecclesia parochiali decantato, Mis-saque privata per eundem Illmum et Rsmum D. Episcopum propter illius adversam vale-tudinem in Capella arcis lecta, et concione per praedictum Yenerabilem D. Andream Pliski, plebanum et Decanum ruralem Nie-szoviensem habita, Antiphonisque et Hymno de Spiritu Sancto ac Collectis aliisque coe-remoniis ante hunc actum fieri solitis, ibidem in arce decantatis et praemissis, saeculari-busque exclusis, praefatus Ill-mus et R-mus D. Episcopus orationem ad praedictos DD. Praelatos et totum Clerum ibidem congrega-tum fecit, qua necessitatem praesentis Syno-di celebrandae exposuit et ut quilibet in illa libere, sincere et pro conscientia sua, quae in utilitatem Ecclesiae Dei et Reipublicae Christianae esse intellexerit et iudicaverit, dicat et proferat, omnes et singulos admo-nuit; absoluta vero oratione, Processum in-dictionis Synodi legi fecit, infrascripti tenoris: Hieronymus Rozdrazewski Dei gratia Episcopus Wladislaviensis et Pomeraniae. Universis et slngulis DD. Praepositis, Deca-nis, Praelatis,  Canonicis, Abbatibus, Guar

 









128



dianis, Prioribus, Plebanis, Commendariis, Vicariis, Altaristis, locum tenentibus, aliisque presbyteris et Clericis quibuscunque, et quo-cunque nomine nuncupatis, tam Cathedralis Nostrae Wladislaviensis, quam Collegiatae Crusviciensis, Monasteriorumque Conventua-lium ac parochialium ecclesiarum per et intra Dioecesim Nostram praedictam Wladislavien-sem ubilibet constitutis, seu illis, qui de iure et consuetudine Synodo Dioecesanae solent et debent interesse, Salutem in Domino.

Noveritis quomodo Ill-mus ac E-mus in Chri-sto D.D. Stanislaus Karnkowski, Dei gratia Archiepiscopus Gnesnensis, Legatus Natus, et  Regni Poloniae  Primas, Synodum Pro-vincialem de Nostro, et aliorum EE-morum DD-rum Coepiscoporum  suorum   conprovin-cialium consensu, Petricoviae ad diem secun-dam mensis  Octobris futuram,  celebrandam esse  indixit,   et quae  in  ea proponenda et tractanda erunt, Nos certiores, reddidit. Sed quoniam huiusmodi res tractandae sunt gra-ves, et ad Ecclesiam Dei omnemque Provin-ciam et  Clerum Eegni istius spectantes et pertinentes,  necessarium   esse  duximus,  ut supra illis cum toto Clero Dioecesis Nostrae ne longo itinere  Petricoviam et sumptu ni-mio   praegravetur, consultaremus,  tractare-mus, et deliberaremus, paratique et instructi ad huiusmodi Synodum Provincialem accede-remus; quod ut commodius facere  possemus, Nos etiam de more et consuetudine antiqua Dioecesanam Synodum indicendam et convo-candam duximus, prout in Dei nomine indi-cimus et convocamus praesentibus, quam Ea" ciązii, cum valetudinis Nostrae curandae causa Wladislaviam ad Nostram Cathedralem hine aceedere non possumus, feria sexta in crasti-no festi S. Matthaei Apostoli et Evangelistae, adiuvante gratia divina, celebrare volumus et intendimus. ProMe Nos omnes et singu-los suprascriptos et Vestrum quemlibet hor-tamur, requirimus et monemus,  Vobisque in virtute s. obedientiae  et sub excommunica-tionis atque peeuniarum poenis in praedicta Synodo decernendis  et saneiendis, locisque piis applieandis, mandamus, quatenus ad prae-dictcam Synodum, personaliter in propriis per-sonis impediti vero aliquo legali impedimento, per Nuncios suos cum sufficientibus mandatis et facultate supra huiusmodi impedimento iu-randi, venire ibique superpeMiceati cum stolis aliisque  habitibus solitis et consuetis  inter-esse curetis, Nobiseum super articulis ibidem proponendis  deliberaturi ae tractaturi, iura-que, privilegia, dotationes Beneficiorum suo-rum, iuxta et secundum Constitutionem Syno-dalem nuper factam, et Processum Nostrum editum  producturi,  necnon illorum  fructus, reditus, proventus,  parochias iniuriasque si-bi et ecclesiae suae illatas, relaturi et expo-situri; insuper de titulis, investituris ad hu-iusmodi   Beneilcia  sua   dispensationibusque super pluralitate illorum a S. Sede Aposto-lica obtentis docturi; citamus nihilominus Vos omnes et quemlibet Vestrum pro die supra-scripta, uno edicto pro tribus et peremptorie, ad videndum  et audiendum  in eventu non paritionis  praemissorum, Yos   et quemlibet Yestrum  contumacem, sententias  et poenas suprascriptas incidisse et incurrisse, declarari, illasque contra Yos, non obstante in aliquo contumacia vestra, extendi et fulminari.  Et insuper mandamus, ut a die receptionis prae-sentium, quamprimum  ad  notitiam  vestram praesentes pervenerint, usque ad determina-tionem Synodi huiusmodi provincialis Petri-coviae, vestris in eeelesiis processiones cum littaniis ac Collectis solitis pro  implorando auxilio  divino, ut  Nostras   cogitationes  et actiones Dominus  Deus feliciter dirigat et prosequatur, sub poenis suprascriptis, insti-tuatis et peragatis.  In Missis vero  vestris solitas Collectas, quae pro tempore Synodi dici solent, imponatis. Volumus autem ut hunc Nostrum Processum, seu illius transsumptum per Officiales Nostros subscriptum et sigillis obsignatum, alter  alteri sibi viciniori sine mora, annotata prius a tergo illius praesen-tatione et publicatione, transmittat, ultimus vero eundem Nobis in praedicta Synodo re-praesentet. In cuius rei fidem praesentibus Sigillum nostrum est subimpressum.  Datum in arce nostra Eaci§z, die 26 mensis Augusti, anno Domini 1589. Ioannes Szikoiski J. U. D. Caneell. (L. S.)

 









129

 Lecto igitur suprascripto Processu, post-quam contumacia absentium pronuntiari pe-tita et ad flnem huiusmodi reiecta fuit, Sua Ul-ma et R-ma Dominatio deliberatione et tractatu cum praedictis RR-is et Venerabi-libus DD. Praelatis, Capitulis, Abbatibus ac toto Clero Synodo interessenti prius prae-missis, de consensu omnium et singulorum ad infrascripta decreta et Constitutiones proces-sit. Quas annotari et in scriptis redigi fecit, quarum tenor sequitur.

Professio fidei.

 Tametsi omnes in priori Synodo Dioece-sana, de anno D-ni 1586 die 11 Septembris celebrata, congregati, professionem fidei suae fecerunt: quia tamen nonnulli in praesenti Synodo sunt, qui priori non interfuerunt, et decreta Sacri Concilii Trident. professionem fidei non solum in Synodis Provincialibus et Dioecesanis, sed etiam circa alios multos et graves actus facere praescribunt, Materque S. Ecclesia Catholica non sine causa in Sa-crificiis et aliis horis orationibusque saepis-sime Symbolum fidei recitare instituit, quan-doquidem fidem in unum Deum et Trinum profiteri Christumque Iesum illius Filium De-um et hominem esse et Sacramentorum vim eftlcaciamque fateri, est ipsum Deum laudare illiusque omnipotentiam extollere, Yas quoque electionis testatur, quod corde creditur ad iustitiam, ore autem confessio fit ad salutem; ideo non est, cur aliquis illorum qui in priori Synodo emiserunt fidem, in praesenti quoque debeat a professione illius tergiversari. Pro-inde Ill-mus et R-mus D-nus Episcopus hanc quoque Synodum seeundam suam Dioecesa-nam a professione fidei inchoandam esse pu-tavit, et ut omnes et singuli eidem interes-sentes, ad laudem Omnipotentis Dei et ad salutem animarum suarum facerent, voluit et mandavit, prout omnes et singuli eandem fi-dem suam, quae est una omnium in Catholica Ecclesia existentium, iuxta tenorem Bullae fel. recor. Pii Papae Quinti, flexis genibus reverenter, devote et distinete prbfessi sunt et emiserunt, seque in Romanae Ecclesiae unitate et obedientia esse semperque perma-nere velle iuraverunt.

De legendis Actis prioris Synodi.

Quoniam frustra est leges condere nisi illae debitae executioni demandentur, Sua Ill-ma et R-ma Dominatio nonnulla Decreta in priori synodo lata, legere mandavit, ut ad memoriam illorum qui praeteritae Synodo interfuerunt revocentur, repetita enim saepius firmius haerent, et ut ad notitiam illorum qui non interfuerunt, praesenti vero adsunt, de-ducantur executionique debitae demandentur.

Absolutio DD. Abbatum a praestando iuramento.

 Licet in proxime praeterita Synodo R-ndi D-ni Abbates Pelplinensis et Coronoviensis non in propriis suis personis iuxta praescrip-tum Processus, sed per Nuntios comparuerint Nunciique praedicti illorum super impedimen-tis ab illis propositis iurare noiuerunt et de-cretum fuit, ut praedicti Dni Abbates absen-tiam hanc suam seu impedimenta proposita, propriis iuramentis purgarent, executioque hu-iusmodi decreti in praesenti Synodo ab Insti-gatore Officii urgebatur; quia vero personali-ter ad hanc Synodum venerunt, inobedientiam hanc suam compensarunt et causas legitimas absentiae suae praedietae reddiderunt, Sua IU-ma et R-ma Dominatio cum consensu Sy-nodi eosdem a praedicto iuramenfco absolvit, efc ut deinceps futuris Synodis semper perso-naliter intersint, impediti vero legitime Nun-cios cum mandato suificienti, qui super allegato impedimento iurare possint, mittant, sub ex-communicationis aliisque poenis etiam pecu-niariis, decrevit et ordinavit.

Absolutio DD. Abbatum a solutione Decimae pro Seminario.

Cum ad institutionem Seminarii in hac Dioecesi Wladislaviensi eonstituendam ottmes Synodo praeteritae interessentes consenserunt, seque illud ex beneiiciis suis pro iUortinr va-lore adiuvare promiserunt, solis tantum Nun-tiis R-ndorum DD. Abbatum tergiversanti-bus, nec qtticquam certi conferre volentibus; propterea praedicti D-ni Abbates ad deci-mam partem proventuum suorum pro httius

 









130

 modi Seminario singulis annis persolvendam, synodaliter condemnati sunt, prout cap. 2 eiusdem Synodi apparet. Quia tamen prae-dicti D-ni Abbates in hae Synodo praesenti rationes suas legitimas, puta iniuriam tempo-rum, malitiam hominum, depraedationes bo-norum etc. attulerunt, seque a praedicto de-creto absolvi petierunt: Sua Ill-ma et R-ma Dominatio cum consensu Synodi eosdem ab-solvit, ita tamen ut more solito et ordinato pro huiusmodi Seminario absque aliqua ex-ceptione singulis annis subsidium persolvant et conferant, iuxta obligationes suas ad Acta Nostra factas.

De contributione pro Bretflariis et Mis-salibus in praeterita Synodo.

Ex relatione Dominorum, ad colligendam contributionem pro Breviariis et Missalibus de-putatorum, Synodus didicit, quomodo paucissimi Benefieiati huiusmodi contributionem persol-verunt, multi vero eandem retinuerunt, nec hucusque solvere volunt, quae res non par-vam negligentiae in excudendis huiusmodi Breviariis et Missalibus causam dedit. Pro-inde Synodus decrevit, ut omnes et singuli huiusmodi contributionem in praedicta prae-terita Synodo laudatam, iuxta cap. 40, quanto-citius persolvant, Collectoresque illos qui fue-rnnt negligentes in solutione poenis quibusvis, etiam excommunicationis, auctoritate huiusmo-di Synodi cogant. Deputati vero in eodem capite ad... (lacuna), et officia Patronorum, ex-cipienda et colligenda, in suo officio diligen-tiores se praestent, et quamprimum collectum opus Suae Hl-mae et R-mae Dominationi repraesentent.

De Matrimoniis.

 Cum adeo prava et licentiosa in eontra-hendis matrimoniis, praesertim apud nobi-les, consuetudo inolevit, ut nullo modo omnia illa quae in S. Concil. Trid. de huiusmodi Sa-cramento praescripta sunt, propter huiusmo-dilicentiam et malitiam hominum, minas quo-que et diffidationes Observari possunt, Syno-dus inhaerendo Decreto in priori Synodo cap. 40 lato, deerevit, ut contenta Decreti huius

modi et varia incommoda ac pericula circa matrimonium et prolem evenientia, in concio-nibus inculcentur, quo tandem aliquando haec licentia et prava consuetudo sensim remitti, et refrenari possit. Interim vero in hac pro-vinciali Synodo de tanta licentia hominum qui matrimonia contra hoc Decretum dare coguntur, consulatur, etsi visum fuerit Patri-bus ut pro moderatione illius S. Sedes Aposto-lica petatur. In reliquis Decretum prioris Synodi approbatur, et poena contra trans-gressores in eo apposita, extendatur et exe-quatur, modo D-ni Decani rurales et Archi-diaconi in deferendis transgressoribus ad Officium vigilantiores pro officio suo fiant, qua de re sunt admoniti.

Examinatores et Iudices approbatorum.

Examinatores pro examinandis parochis in cap. V, ac Iudices ad cognoscendas causas per S.SedemApostolicam committendas,in cap. YI prioris Synodi Dioecesanae designati et descripti, Synodus approbat et denuo deputal

Deputati ad audienda6 ratione6 Hospitalium.

Ad audiendas et recipiendas ab Admini-stratoribus, Praepositis et Provisoribus hos-pitalium et aliorum locorum piorum rationes, in Archidiaconatu Wladislaviensi et Crusvi-ciensi, R-ndi D-ni Paulus Czichrowski et Lu-cas Unieioviensis S. T. D. Canonici ecclesiae Cathedralis Wladislaviensis; in Archidiaco-natu vero Pomeraniae Venerabiles Domini Sebastianus Paulinus Officialis Bidgostiensis et Procopius Dzwonowski Svecensis, Plebani et Decani rurales, per Ill-mum et R-mum D-num Episcopum deputati, et ut quanto citius et diligentius hoc munus exequantur, admoniti sunt. Quibus Sua IU-ma et R-ma Dominatio concessit facultatem praedictos Administratores, Praepositos et Provisores aliosque interesse habentes citandi, rebelles et inobedientes etiam poenis pecuniariis et censuris ecclesiasticis cogendi, compellendi, absolvendi, aliaque omnia et singula in prae-missis et circa praemissa necessaria et op-portuna, faciendi.









131

Iura, privilegia, proventus Ecclesiarum per

Decanos rurales conscribantur, et Inven taria supellectilis conficiantur.

 Tametsi in priori Synodo Dioecesana de-cretum fuit, ut omnia et singula omnium ecclesiarum tam saecularium, quam regula-rium iura, munimenta, privilegia, erectiones, fundationes et alia quaecunque ad beneficia et bona ecclesiastica pertinentia describeren-tur, Dominique Decani rurales copiis illorum in ecclesiis relictis et ad aliquem librum inscriptis, cum suis originalibus collationatis, per eosdemque subscriptis, ipsamet originalia et authentica ad suam Ill-mam et R-mam Dominationem, seu ad D. Onlcialem WladL slaviensem, remittere debuerant ad eifectum ut huiusmodi originalia et authentica in ArchL vio ecclesiae asservarentur, sic quoque pro-ventuum, redituum, decimarum, clenodiorum vasorum, vestium et aliae supellectilis eccle-siasticae omnium ecclesiarum huius Dioe-cesis Inventaria ab eisdem Decanis conscribi et confici, quorum unus in ecclesia qualibet relinqui, alius vero ad Archivium praedictae ecclesiae Cathedralis remitti debuerant, nu-per etiam ex superabundanti pro deferendis huiusmodi descriptionibus ad praesentem Sy-nodum praedicti D-ni Decani Processu suae Ill-mae et R-mae Dominationis per Dioe-cesim publicato admoniti sunt: nihilominus tamen nec decreto Synodali, nec Processui satisfactum est, et si aliqui D-ni Decanorum aliqua illa consignaverunt, extant non ipsa originalia et authentica, sed quaedam copiae in chartis inordinate scriptae. Proinde Sua 111-ma et R-ma Dominatio, de consensu omnium Synodo interessentium, decretum hoc prioris Synodi, in eap. IX descriptum, appro-bat et innovat, D-nisque Decanis Ruralibus in virtute sanctae obedientiae et sub excommu-nicationis poena mandat, quo illius executio per illos et quemlibet illorum absque aliqua mora flat, iuraque, privilegia, fundationes, erectiones et alia munimenta ecclesiarum sibi commissarum originalia, relictis copiis in ecclesia, prout in decreto, ad D. Officialem Wladislaviensem remittant. Sic quoque pro

ventus reditusque singulorum beneficiorum, si in scriptis reperiuntur, conscribant, sin minus, de eisdem proventibus et benetlciatis ex parochianis et aliis testibus. medio jura-mento examinandis, inquirant, et qui sunt liberi, qui vero occupati, a quo tempore et per quem diligenter perscrutent et describant, inventaria etiam rerum et supellectilis eccle-siarum contlciant, et ut ordinaliter haec omnia conscribantur nullaque confusio committatur, quilibet D. Decanus librum unum bene liga-tum praeparet, in quem singularum ecclesia-rum sibi commissarum primo loco iura et privilegia, si quae reperiuntur, etiamsi ipsa originalia remittantur, deinde vero proventus et reditus, ultimo inventarium supellectilis cuiuslibet ecclesiae, conscribat seu conscribi faciat, descriptisque omnibus ecclesiis in praedictum librum, eundem sigillatum et sub-scriptum manu sua, ad Dominum Officialem transmittat.

De Investituris et Commendis.

Cum inter alia salubria pro salute ani-marum Christi ildelium remedia, in proxime praeterita Synodo constituta, ad tollendum et sanandum illud quoque vulnus animarum periculosum et letale, quod ex clefectu iu-risdictionis absolvendi a peccatis orieba-tur, sancitum et decretum fuit, ne aliquis curam animarum, sine Institutione Canonica seu Commenda ab Officio Suae Illustrissimae et Rev. Dominationis obtinenda, exerceat et administret, nec aliquod beneficium absque legitimo titulo occupet et ex illo proventus percipiat. Quia tamen multi reperti sunt, qui post praedictam Synodum curam anima-rum et Sacramenta sine Institutione seu Commenda administrare, Confessiones audiunt, beneficiaque ex manibus saecularium reci-piunt, et illa sine institutione detinent, pro-ventus illorum indebite percipiunt; propterea omnes et singuli tam parocMalium quam aliorum beneficiorum possessores Dioecesis huius, ad praesentem Synodum Processu Suae Illustrissimae et Reverendissimae Do-minationis per Dioecesim publieato, citati sunt, ut de suis titulis, Investituris seu Com

 















132

mendis docerent, Sua igitur Ill-ma et E~ma Dominatio mandavit huiusmodi Investituras et Commendas producere et omnes, tam illos qui de illis docuerint, quam etiam qui illis carent, ad calcem huius Synodi describere. Praeterea volens paterne et benigne cum non habentibus agere, adhuc ex super abun-danti eosdem admonuit, ut in praesenti Sy-nodo huiusmodi Investituras seu Commendas ex Cancellaria Sua gratis dandas recipiant, nec ulterius in hoc errore et peccato insor-descant, quandoquidem nullus sine Institu-tione legitima seu Commenda loci Ordinarii curam administrare, Sacramenta conferre, Confessiones audire, a peccatis absolvere, proventus absque titulo ex beneficio perci-pere potest, imo talis animam suam et alio-rum illaqueat, et ad perditionem detrudit, alias si in posterum aliquis decreto praesenti contraveniens praeventus fuerit, non solum privationi illius beneficii, sed etiam poenae in decreto prioris Synodi cap. XIII subiacebit, cui rei DD. Decani Eurales diligenter atten-dant, inobedientesque et contravenientes Offi-cio Suae Ill-mae et R-mae Dominationis quanto citius sub scrupulo conscientiae deferant.

De Archidiaconis.

Si conniventia in officiis saecularibus est periculosa, multo magis in spiritualibus, ubi de cultu divino, de salute animarum agitur, periculosissima. Quia vero in Synodo pro-xime praeterita DD. Archidiaconorum in visitatione suorum Archidiaconatuum negli-gentia fuit tolerata; ideo praedicti DD. Archi-diaconi visitationes suas ad praesentem Sy-nodum etiam non reportaverunt, nec Archi-diaconatus suos per hoc totum tempus visi-taverunt, propter quod multi errores, excessus, et multa crimina eMam gravia in clero do-minari dicuntur, et audiuntur, siquidem im-punitas est mater omnium malorum. Sua igitur Illustrissima et R-ma Dominatio man-davit et decrevit, ut cum praedicti DD. Archidiaconi officium suum sponte praestare nolunt, id tandem sub poena 20 marcarum, formidine poenae praestent, visitationesque suas per seipsos, iuxta praescrtptum decreto rum sacros. Concilii Tridentini, quantocitius expediant, ac illas ad festum Nativitatis Domini proxime venturum Suae Ill-mae et E-smae Dominationi consignent. Sic quoque singulis annis in posterum sub eadem poena faciant. Praeterea in Yisitationibus suis de illis quae DD. Decanis ruralibus in priori et praesenti Synodo commissa et mandata sunt, diligenter inquirant negligentiasque annotent.

De Dispendatlonibus.

Quamvis concessum a Principe beneficium nemini est auferendum, ea enim quae de be-nignitate Principis procedunt decent esse permansura. Quia vero avaritiae cupiditas quorumdam mentes et oculos excaecavit, ut saluti suae immemores, post obtentam a S. Sede Apostolica super pluralitate beneficio-rum suorum, quae cum gravi peccato detine-bant, dispensationem, adhuc alia recipiunt, quidam vero conditionibus appositis minime curant satisfacere, et non solum S. Sedem Apostolicam eludunt, sed etiam seipsos se-ducunt, et in pristinum animae periculum et errorem recurrunt et incidunt, aequum igitur et iustum est, ut qui benignitate et gratia Principis abutitur, commodo illius carere debeat. Proinde Sua E-sma Domi-natio omnibus et singulis beneficiatis Dioecesis suae, qui plura beneficia ex praedictis dis-pensationibus se obtinere praetendunt, man-davit, ut de illis, iuxta processum Suae Ill-mae et E-smae Dominationis nuper hac de re editum et publicatum, in praesenti Sy-nodo  doceant. Qui vero non docuerint et plura beneficia reperti obtinere fuerint, eos-dem contumaces pronunciavit, processumque contra illos ad privandum illos beneficiis praedictis, indebite occupatis, Instigatori in-stituere iussi, similiter quoque contra illos, qui gratia scilicet Sedis Apostolicae abutun-tur, beneficiaque alia receperunt, et condi-tionibus non satisfeeerunt, ubi in continenti docuerunt de dispensationibus suis E-ndi et Venerabiles D-ni Andreas CzaezkiDeca-nus, Iosephus Konarzewski Archidiaconus, Mathias Kielpiński Cantor, Mathias Karski, Pattlus Czichrowski, Erasmus Kretkowski,

 









133

 Thomas Zaliszewski Medicinae, Lucas Unie-ioviensis S. T. Doctores, Stanislaus Za-krzewski, Ioannes Szikorski I. U. D. Ca-nonici, Yalentinus Mosczennicza Yicedeca-nus, Ioannes Chroślin, Marcus Umieński, Ioannes Raeziąsz, Petrus Silvestrius Vi-carii ecclesiae cathedralis Wladislaviensis, Mathias Dąmbrowski, Ioannes Begcill, Ge-orgius Bledowski, Stanislaus Zberowski Ca-nonici ecclesiae Collegiatae Crusviciensis, Lubomin Psalterista Wladislaviensis, Gam-binski Parochus in Isbicze.

Ad restitutas in priori Synodo Congregtiones Ruralium Decanorum additio.

Primum, ut teneantur Decani Rurales in celebrandis suis Congregationibus omnes qui in suo Diaconatu fuerint, an Investituras et Commendas habeant, vel recte calleant abso-lutionis formam, examinare. Secundum, ut singulis Congregationibus Decanatuum Ru-ralium publicentur casus papales et episco-pales, itemque iila quae Constitutionibus provincialis Synodi bis in anno promulganda parochis ex suggesto iubentur, qualia sunt: sacrilegia, Bulla Coenae Domini, usura, Con-fessionum, quae a Sacerdotibus audiuntur absque ulla iurisdictione per Commendam vel Investituram obtenta, nullitas, et alia eiusdem generis in praedicta Synodo descripta.

Approbatio reliquorum Decretorum Sgnodi praeteritae.

Reliqua vero Decreta: de absolutionis forma in articulo mortis, de Notariis, de Pa-rochis Religiosis, tum quid circa tremendum Sa-crificium Missae et Sacramenta in genere et in specie observandum est, et alia eiusmodi lecta, Synodus approbavit, et ut diligenter ab omnibus et singulis observentur, consensit ob-servareque promisit.

Ad Articulos III-mi et R-mi Domini Archiepiscopi lectos,

Non potest non probare Synodus studium et vigilantiam in Ecclesia Dei et Eepublica

 ecclesiastica Ill-mi et R-mi D-ni Archiepiscopi Gnesnensis Primatis, prout ex articulis per Suam Ill-mam et R-mam Dominationem mis-sis apparet, sed quia huiusmodi articuli to-tam Provinciam omnesque Ordines concernunt et magis ad generalem decisionem et Syno-dum Provincialem Petricoviensem celebran-dam spectant et pertinent: ideo hanc pro-vinciam Yenerabile Capitulum committit Nunciis suis ad praedictam Synodum Pro-vincialem delegandis, ut communicato consilio cum R-mis D-nis Episcopis et Capitulorum aliis Nunciis aliisque Ordinibus, super eius-modi Articulis tandem statuant, faciant et concludant. quod ex re et utilitate Ecclesiae Dei et Reipublicae ecclesiasticae futurum esse illis videbitur. Quo ad vero contribu-tionem in eisdem articulis annotatam: etsi Parochi et Clerus afflictum suum statum allegabant, seque ab huiusmodi contributione liberos pronuntiari diligenter postulabant, si tamen necessitas tanta postulaverit et R-mis D-nis Episcopis Capitulisque et aliis Ordi-nibus in praedicta Synodo Provinciali hoc visum fuerit, ab illa ne ipsi quidem futuri sunt alieni.

Deputati ad rationes audiendas fabricae,

Ad audiendas rationes fabricae et Cap-palium ecclesiae Cathedralis Wladislaviensis per Suam Ill-mam et R-mam Dominationem R-mi D-ni: Paulus Czichrowski, et Doctor Thomas Zakrzewski Canonici eiusdem ec-clesiae Wladislaviensis designati et depu-tati sunt, quibus iniunctum est, ut quanto-citius hoc munus expediant, et cum Sua Ill-ma et R-ma Dominatio Wladislaviam feliciter advenerit, huiusmodi rationes eidem consignent.

Incorporatio Decanatus Suecensis.

Propter incommoda multa et longam loci distantiam Decanatus Ruralis Suecensis hac-tenus ad Officialem Gedanensem pertinens, per Suam Ill-mam et R-mam Dominationem Officialatui Bydgostiensi tanquam proximiori et viciniori,  incorporatus   et annexus est,









134

 Suaque Ill-ma et R-ma Dominatio Domino Decano Eurali Suecensi et omnibus Parochis aliisque Beneficiatis in praedicto Decanatu consistentibus mandavit, ut deinceps D-no Oftlciali Bydgostiensi, tanquam suo Superiori obediant, eundemque recognoscant et pro-cessibus mandatisque illius pareant.

Relaxatio Praepositi Lubranendsis.

Ill-mus et E-mus D-nus Episcopus, ac cepto testimonio de vita et moribus Vene-rabilis D-ni Ambrosii Lubiszewski Praepo-siti in Lubraniecz, a B-ndis D-nis Iosepho Konarzewski Archidiacono Wladislaviensi et Gasparo Chronoviensi Cantore Crusviciensi, ad intercessionem Synodi praefatum Praepo-situm, iam ab aliquot annis a celebratione Missae ob certas causas suspensum, tandem relaxavit et ad celebrandum huiusmodi Sa-crum admisit.

Commissio Ill-mi D-ni Cardinalis Aldobrandinl intlmata V, Capitulo.

Commissionem super ordinandis distribu-tionibus ecclesiae Cathedralis Wladislavien-sis ab Ili-mo D-no Cardinali Aldobrandino Legato a Latere obtentam et iam in prae-senti Venerabili Capitulo Wladislaviae in-timatam et lectam, prout a tergo illius ap-paret, Sua, Ill-ma et B-ma Dominatio in hac Synodo R-ndis et Venerabilibus D-nis Praelatis et Canonicis totique Capitulo prae-dictae ecclesiae Wladislaviensis denuo ad notitiam deducere mandavit, prout intimata et ad notitiam deducta est, volens et offe-rens se (quandoquidem illi sponte id facere nolunt) ad exeeutionem illius procedere, tem-pore et loco suis. Cuius quidem Commissio-nis tenor de verbo ad verbum in Actis acto-rum descriptus est.

Deputatio Decani Rurali6 Brzedtendte,

De Decanatu Rurali Brzestensi, iam diu per mortem et obitum Honorabilis olim... 1)

 1) vacuum.

Commendarii et Praedicatoris, praedictam ecclesiam Brzestensem vacantem, Sua Il-ma R-ma Dominatio Venerabili Domino Ioanni Domieniewski Concionatori praedictae eccle-siae Brzestensis providit, illumque in Deca-num Ruralem et Commendarium ecclesiae parochialis Brzestensis, de consensu E-ndi Domini Ioannis Sikorski Canonici Wladisla-viensis, et eiusdem parochialis administrato-ris, curam animarum ac administrationem spi-ritualem eidem committendam deputavit, et ut munia et officia eiusdem parochialis et De-canatus debita et solita diligenter et fideliter exequatur admonuit, omnibusque et singulis parochis et aliis Beneficiatis eidem Decana-tui subiectis, ut illi, tanquam suo Decano obediant, mandavit.

 His itaque expeditis, ad sanandos et tol-lendos varios excessus in Clero et Dioecesi hac pullulantes, excitandosque animos exces-sivorum, ut tandem resipiscant, et ad sanio-rem mentem redeant, Sua Ill-ma et E-ma Dominatio quasdam constitutiones et decreta Patrum, cum poenis in excessivos sancitis et ascriptis, legere mandavit, et ad omnium et singulorum notitiam deduxit et publicavit, decernendo contra taliter et in aliquo ex prae-missis delinquentes, ex praescripto Canonum et Constitutionum infra scriptarum procedi debere.

De obedientia erga Episcopum.

Pelagius Papa ad Clerum Narniensem scribens, Episcopo quem mittit Coadiutorem alteri, reverentiam debitam et obedientiam praecipit (causa VII, q. 1 can. 18). „Ideoque, inquit, praesenti vobis iussione praecipimus, ut servata primo in loco Episcopo memorato reverentia, quam vos convenit inculpabiliter exhibere, in omnibus, quae ad divini cultus obsequium pertinent,... praebeatis obedien-tiam constituto competentem, in nullo dispo-sitionibus eius spiritu contumaci resultantes: imo competenti vigilantiae vestrae studio, quae pro ecclesiastica utiiitate gerenda ille constitutus monuerit, adimplentes."

 Et in alio loco consuetam obedientiam Episcopo, etiamsi illum criminosum constaret, a nemine Olericorum posse denegari legitur c. XXII q. 3 Nonne etc. c. IX, q. 4 can. 1.









135



Pius Papa Clericum inobedientem suo episco-po, depositum. Curiae iubet tradi, can. XI q. 1, can. 18. „Si quis, inquit, Sacerdotum, vel reliquorum Clericorum suo episcopo ino-bediens fuerit, aut insidias ei paraverit, aut contumeliam, aut calumniam, aut convitia intulerit, et convinci potuerit, mox depositus Curiae tradatur et recipiat quod inique gessit".

 Clemens Papa, epistola 3 ad coepiscopos, contra inobedientem episcopo, sic scribit: „Si autem vobis episcopis non obedierint omnes presbyteri et reliqui Clerici, omnesque Prin-cipes, tam maioris conditionis quam inferioris, atque reliqui populi, non solum infames, sed etiam extorres a regno Dei et consortio fi-delium, et a liminibus Ecclesiae Dei alieni erunt."

 Sic in reliquis proxime sequentibus osten-ditur, quam detestabile et execrandum sit delictum iuxta B. Petri sententiam contrista-re episcopum, qui hoc ipso peccare in Chri-stum et Patrem omnium exacerbare Deum, quemque inobedientem docet.

 Urbanus Papa in hanc ipsam sententiam scribens, tantum exhibuit auctoritati episco-pali, ut sententiam eius, licet inique latam, perhorrescendam esse docuerit. „Valde enim, inquit, est timenda sententia episcopi, licet iniuste liget."

 B. Ignatius Episcopus ad Smyrnenses: „Ego autem dico, honorate quidem Deum et authorem omnium et Dominum. Episcopum autem tanquam principem Sacerdotum, ima-ginem Dei ferentem. Principatum quidem secundum Deum, Sacerdotium autem secun-dum Christum."

 Hieronymus ad Nepotianum: „Esto subie-ctus Pontifici tuo et quasi parentem animae ama," Et lib. 1 Decret demaior. et obed. tit. 33.

Contra non recitantes Horas Canonicas.

Bulla Pii V contra eos qui horas cano-nicas recitare neglexerint, poena statuitur amissionis fructuum et obventionum eccle-siasticarum. ,,Quicunque, inquit, habens bene-tlcium ecclesiasticum cum cura aut sine cura, si post sex menses quam illud obtinuerit, di-vinum officium legitime cessante impedimento non dixerit, Beneficiorum suorum fructus pro rata omissionis officii et temporis, suos non

faciat, sed eos tantum iniuste perceptos in fabricas ipsorum Beneficiorum vel pauperum eleemosynas erogare teneatur" etc. Et ultra: „Statuimus, ut qui horas omnes canonicas uno vel pluribus diebus intromiserint, omnes Be-neficii  et Benellciorum fructus, qui illi, vel illis diebus responderent, si quotidie divide-rentur, qui  vero  Matutinum  tantum, dimi-diam,  qui caeteras omnes  Horas  dimidiam etiam, qui harum singulas, sextam  partem fructuum eiusdem diei amittat." Contra Concubinarios. Nicolaus II Papa ad omnes Episcopos con-cubinariis sacris interdicit.   „Nullus Missam audiat presbyteri, quem scit concubinam ha-bere,  aut  subintroductam  mulierem.   Unde etiam ipsa S. Synodus ex S. Leonis Papae, Mcolai   Alexandrique Secundi decreto, sta-tuit, dicens: Quicunque Sacerdotum Diacono-rum. Subdiaconorum post constitutum beatae . memoriae Praedecessoris nostri S. Leonis Pa-pae et Nicolai de castitate Cleri, concubinam palam duxerit, aut ductam non reliquerit, ex parte omnipotentis Dei et auctoritate Princi-pum Apostolorum Petri et Pauli, praecipimus et omnino contradicimus, ut Missas non can-tet, nec Evangelium legat, neque Epistolam ad Missam, neque in Presbyterio cum his ad divina officia, qui praefatae Constitutioni obe-dientes fuerint, maneat, neque partem ab Ec-clesia suscipiat." (Dist. 32 c. 5 et 6).

Eam quoque mulctam in concubinarios decernit Gregorius ad Rudolphum et Bertul-phum duces scribens: „Officium" etc.

 Innocentius II concubinarios officio et Beneilcio privat. Dist. XXVIII. can. 2. „De-cernimus ut ii qui in ordine Subdiacona-tus et supra, uxores duxerint, aut concubinas habuerint, officio atque ecclesiastico Benefi-cio careant. Cum enim ipsi templum et vasa Domini et Sacrarium Spiritus S. debeant esse, et dici, indignum est, eos cubilibus et immun-ditiis deservire."

 Et Concilium Toletanum IV, eadem Dist. can. 3.

 Decr. lib. 3 de cohabitatione Clericor. et mulierum tit. 2, cap. 2: „Si quis Sacerdotum, id est, Presbyter, Diaconus, aut Subdiaconus de  quacunque foemina crimine fornicationis









136

 suspectus, post primam et secundam et ter-tiam admonitionem inveniatur fabulari, et aliquo modo conversari cum ea, excommuni-cationi subdatur, foemina vero canonice iu-dicetur."

 Cap. 4: eodem titulo, Presbyterum forni-cariam detinentem ab ipso officio suspendi iubet.

 Bulla Pii V, ubi concubinariorum poenae, quae a S. Concilio Trid. in eos sunt consti-tutae, urgentur: «Monemus, inquit, propterea omnes locorum Ordinarios, etinvirtute sanctae obedientiae eis praecipimus, ut statuta Con-cilii Trid. contra concubinarios tam Clericos quam laicos edita, districte faciant observari, reddituri Deo ac nobis, si id omiserint, ratio-nem." Sunt autem poenae statutae in Conci-lio Trid. Ses. 24, cap. 8, videlicet excommu-nicationis. „Ex officio, inquit, ter admoniti, excommunicatione feriendi sunt, qui concubi-nas non eiecerint. Quod si (inquit) in con-cubinatu per annum Censuris neglectis per-manserint, contra eos ab Ordinario severe pro qualitate criminis procedatur." Contra deditos ebrietati.

 Dist. 35 c. 9, ebrietas prohibetur Cleri-cis, et vinolentus triginta diebus a communio-ne arcetur ex Concilii Agathensis decreto: „Ante omnia (inquit) Clericis vetatur ebrie-tas, quae omnium vitiorum fomes ac nutrix est. Itaque eum quem ebrium fuisse consti-terit (ut ordo patitur) aut triginta dierum spatio a communione submoveatur, aut cor-porali subdatur supplicio."

 Dist. ead. c. 3, D. Hieronymus dicit: „Luxuriosa res est vinum et contumeliosa ebrietas, omnis qui cum his miscetur, non erit sapiens."

 Et idem ad Oceanum scribens: „Venter mero aestuans cito despumat in libidinem. Ubi ebrietas, ibi libido dominatur et furor."

 Yinolentos Clerieos esse prohibent vetus-tissimorum Conciliorum decreta, et tabernas interdicunt et depositionis poenas tabernariis infligunt.

 Gregorius in Decret. lib. 3, tit 1, c. 14, ab officio et Beneficio eos suspendit: „A cra-pula et ebrietate omnes Clerici diligenter abstineant: unde vinum sibi temperent... Si quis

 autem super his se culpabilem exhibuerit, ni-si a superiore commonitus satisfecerit, ab officio et Beneficio suspendatur."

 Et Clemens V de vita et honest. Cleric. tit. 1. cap. Dioecesanis etc.

 Concilium Trid. Sess. 22, c. 1, poenas in ss. Conciliis antiquitus statutas comessatio-nibus deditis infligi praecipit, aut maioresetiam pro arbitrio loci Ordinarii imponi et obser-vari, ut eo facilius ad honestatem vitae et morum adduci possint.

 D. Augustinus Serm. 34, narratione tot fiagitiorum simul patratorum ob ebrietatem praemissa, sic inquit: „O ebrietas! tu mentem coecas, iudicio recto cares, consilium nullum habes, blandus daemon es, venenum dulce es, peccatum suave es."

Contra accipientes e manibus laicorum Beneficia.

 Gregorius Septimus (cau. 16, q. 7. c. 13); „Quoniam inquit, Investituras contra Ss. Pa-trum auctoritatem a laicis in multis partibus cognovimus fieri, et ex eo plurimas perturba-tiones in Ecclesia (imo ruinam sanctae religio-nis) oriri, ex quibus christiana religio con-culcatur; decernimus, ut nullus Clericorum Investituras Episcopatus vel Abbatiae vel ecclesiae de manu Imperatoris vel Regis vel alicuius laicae personae, viri vel foeminae, suscipiat. Quod si praesumpserit, recognoscat Investituram illam Apostolica auctoritate ir-ritam esse, et se usque ad dignam satisfac-tionem excommunieationi subiacere."

Item ex Canonibus Apostolorum:

„Si quis Episcopus saecularibus potestati-bus usus, ecclesiam per ipsos obtineat, de-ponatur et segregetur, omnesque qui illi com-municant." (Ib. c. 14).

 Paschalis II Papa excommunicari iubet eos, qui a laicis Beneficia habuerint. „Si quis Clericus, Abbas, vel Monachus per lai-cos ecclesias obtinuerit, secundum Aposto-lorum Canones et Antiocheni Concilii capi-tulum, excommunicationi subiaceat. (16. c. 16).

 Et: „Constitutiones ss. Canonum sequentes statuimus, ut quicunque Clericus ab hac hora Investituram ecclesiae, aut ecclesiasticae dignitatis de manu laici acceperit, et qui ei









137

 manum imposuerit, gradus sui periculo subia-ceat, et communione privetur. (Ib. c. 17),

 Et Alexander II: „Per laicos" etc. (Ib. c. 20).

Ooncilium Toletanum IX in eadem Dist. ordinandos ad ecclesiam aliquam offerant Epi-scopo: „Decernimus" etc. (c. 32). De administrantibus Sacramenta sine facultate Episcopi, migrantibus potissimum in alienas Dioeceses. Concilium Chalcedonense. (Dist. 51 c. 7).

„Extraneo Clerico et Lectori extra civita-tem suam sine commendatitiis litteris proprii Episcopi, nusquam pentius liceat ministrare."

 Item ex Sermone S. Augustini ad po-pulum. „Hortamur christianitatem vestram iuxta ss. Canonum instituta, ut in ecclesiis a vobis fnndatis aliunde veniens Presbyter non suscipiatur, nisi a vestrae fuerit ecclesiae consecratus Episcopo, aut ab eo per commen-datitias litteras suscipiatur." (ibid. c. 8).

 Concilium Antiochenum eadem Dist.: „Nul-lum absque formata, quam Graeci epistolam di-cunt, peregrinorum Clericorumsuscipi oportet."

 In Decretalibus: peregrinis de quorum ordi-natione non certo constaret, in publico divinam rem facere non permittitur. (Lib. Itit. 22 c. 3).

 Concilium Carthaginense I. „Primatus" etc. (Dist. 71, c. 6), sine litteris in aliqua ec-clesia Episcopi sui Clericum non debere sus-cipi monet.

 Concilium Trid. Ses. 23, c. 16: „Nullus Cle-ricus peregrinus sine commendatitiis sui Or-dinarii litteris ab ullo Episcopo ad divina ce-lebranda et Sacramenta administranda ad-mittatur."

 Et Sess. 22 de celebratione Missae: „Ut inquit, irreverentia vitetur, singuli in suis Dioecesibus interdicant, ne cui vago et ignoto Sacerdoti Missas celebrare liceat."

De Confessionibus non a quibusvis audiendis.

A parochianis audiri debere poenitentes. Urbanus II (Depoenit. Dist. 7, c. 3): ,,Placuit, ut deinceps nulli Sacerdotum liceat quemlibet commissum alteri Sacerdoti ad poenitentiam suscipere sine eius consensu, cui prius se commisit, nisi pro ignorantia iliius, aut poe-nitens prius confessus est. Qui vero contra

 ecclesiastica statuta facere tentaverit, gra-dus sui periculo subiacebit."

 Bulla Pii V in Regulares cuiuscunque ordinis Theologos, etiam qui prohibentur abs-que approbatione Ordinarii Confessiones audi-re Regularium: „Nos, inquit, super his pro de-bito pastoralis officii,prout tenemur, salubriter providere volentes, tenore praesentium hac nostra Constitutione perpetua sancimus, de-cernimus et declaramus, decretum Concilii Trid. de approbatione Regularium audiendis Confessionibus saecularium praepositorum, ab Episcopo facienda, observari debere."

 Deeretum S. Conc. Trid. (Ses. 23, cap. 15). „Quamvis Presbyteri in sua Ordinatione a peccatis absolvendi potestatem accipiant, decernit tamen S. Synodus, nullum etiam Regularem, posse Confessiones saecularium, etiam Sacerdotum, audire, nec ad id idone-um reputari, nisi aut parochiale Beneficium habuerit, aut ab Episcopis per examen, si illis videbitur esse necessarium, aut alias ido-neus iudicetur, et approbationem, quae gra-tis detur, obtineat: privilegiis et consuetudi-ne quacunque, etiam immemorabili, non ob-stante."

Contra eos qui patiuntur se trahi ad forum saeculare.

 Milevitanum Concilium (causa XI, q, 2) et Conc. Chalcedonense prohibent omnino Cleri-eos ad iudicia saecularium protrahi. Sylvester Papa dicit: „Nullus Clericus vel Diaconus vel Presbyter propter quamlibet causam intret in Curiam, nec ante civilem iudicem suam prae-sumat dicere causam. (Ead. q. 1, c. 33).

 Concilium Carthaginense III. „Placuit ut quisquis Episcoporum, Presbyterorum, Diaco-norum, Clericorum, cum in Eeclesia fuerit ei crimen intentatum, vel civilis causafuerit com-mota, si derelicto ecclesiastico iudicio,publicis iudiciis purgari voluerit, etiamsi pro ipso lata fuerit sententia, loeum suum amittat, et hoc in criminali actione; in civili vero perdat quod evicit, si locum suum obtinere maluerit. Si-quidem ad eligendos iudices inique de Eccle-siae consortio iudicat, qui de universa Eccle-sia male sentiendo, a iudicio saeculari poscit auxilium." (Causa XI, q. 1, c 43).

Et paulo superius eadem: (c. 42).

 









138

 „Inolita praesumptio usque adeo illicitis ausibus aditum patefecit, ut Clerici Clericos (suo relicto Pontiilce) ad iudicia publica pertrahant. Proinde statuimus, ut hoc de caetero non praesumatur. Si quis hoc prae-sumpserit facere, eonventus et causam perdat, et a communione efileiatur extraneus."

 Martini III Bulla de poenis trahentium personas ecclesiasticas ad forum laicale pro causis ad forum ecclesiasticum spectantibus:

 ,,Statuimus, inquit, decernimus, ac etiam ordinamus, quod omnes et singulae personae ecelesiasticae, saeculares et reguiares Ordi-num quorumlibet, quacunque exceptione suf-fultae, etiamsi Patriarchali, Archiepiscopali, Episcopali, Abbatiali, vel etiam quavis prae-fulgeant dignitate quae aliam personam ec-clesiasticam, Collegium vel Conventum, in actione reali, mixta, vel personali, civili vel criminali, etiam occasione uniuscuiusque sum-missionis, etiam iuramento vallatae, vel alias ad forum vel iudicium laicale, directe vel in-directe, de qua in foro ecclesiastico ordinari consueverit, possit vel debeat de iure et con-suetudine aut alias cognosci, trahere prae-sumpserint, causam ipsam et omne ius eius sive ei in possessorio vel petitorio, in re vel ad rem, causa vel occasione eiusmodi quomo-dolibet competens, eo ipso perdant, penitus amittant, et saeculares personae excommu-nicationis, Capitula vero et Conventus sus-pensionis et interdicti sententiam incurrant." De formatis habendis.

 Concilium Antiochenum: ,,Nullus absque formata (quam Graeci Epistolam dicunt) pe-regrinorum Clericorum suseipi debet." (Dist. 71, t. 9).

 Concilium Trid. Sess. 23, cap. 16: „NulJus Clericus peregrinus sine Commendatitiis lit-teris ab ullo Episcopo, ad. divina celebranda et Sacramenta administranda admittatur."

Contra eos qui pkwa beneficia obtinent.

De iure communi nullus potest plures ec-clesias obtinere, idque vetustissimis Oanoni-bus atque edictis Pontificum gravissime inter-minatum est, quemadmodum ex decretis ma-nifestissime colligitur.    

In duabus ecclesiis aliquem connumerari

posse septima Synodus prohibet, dicens: „Cle-ricus ab instanti tempore non connumeretur in duabus Ecclesiis. Negotiationis enim hoe est et turpis lucri proprium, et ab Eccle-siae consuetudine penitus alienum. Audivi-mus enim ex ipsa Dominiea voce, quod nemo potest duobus dominis servire, aut enim unum odio habebit, et alterum contemnet. Unusquisque enim secundum Apostolicam vo-cem, in quo vocatus est, in hoc debet mane-re, et in una locari ecclesia." (Cau. 21 q. 1).

 Coneil. Triden. Sess. 24, cap. 17. „Cum, inquiunt Patres, ecclesiasticus ordo perver-tatur, quando unus plurium officia occupat Clericorum, sancte sacris Canonibus cautum fuit, neminem oportere in duabus ecclesiis conscribi. Verum quoniam multi improbae cu-piditatis affectu se ipsos, non Deum, decipien-tes, ea quae bene constituta sunt, variis ar-tibus eludere, et plura simul beneficia obti-nere non erubescunt: sancta Synodus debi-tam regendis Ecclesiis diseiplinam restituere cupiens, praesenti decreto, quod in quibus-cunque personis, quocunque titulo, etiamsi Cardinalatus honore fulgeant, mandat obser-vari: statuit ut in posterum unum tantum beneficium ecclesiasticum singulis confera-tur, quod quidem si ad vitam eius cui con-fertur, honeste sustentandam non sufllciat, liceat nihilominus aliud simplex sufllciens, dummodo utrumque personalem residentiam non requirat, eidem conferri."

 Dlugossus de rebus gestis Polonorum scri-bens, scitum cuiusdam atque ad eam rem sane accommodatissimum dictum, commemorat, in eos qui plura beneflcia obtinerent. Dixit qui-dam, inquit, notabile verbum: Qui habet unum beneilcium competens et eo legitime utitur, recto calle ad Patriam tendit; qui unum superaddit, uno oculo conscientiae pri-vatur; qui aliquid adhuc plura acceptat, etiam altero lumine privatus totaliter excaecatur, deinceps quaecunque potest, coacervat.

 Lectis igitur et expeditis huiusmodi De-cretis, ad querelas tandem perventum fuit, ubi in continenti Venerabilis Dominus Seba-stianns Paulinus Plebanus et Officialis Bidgo-stiensis, questus est contra Religiosos Era-tres Ordinis... (in Miss, hpuna)} qui illi









139

 neseitur, quo iure seu titulo occupaverunt et detinent Capellam seu Oraculum S. Crucis ibidem Ridgostii, et in illo sine admissione Suae IU-mae et R-mae Dominationis, in ma-ximum praeiudicium plebani, Sacramenta ad-ministrant, Confessiones parochianorum di-cti plebani audiunt, illos a peccatis absol-vunt, Sacramenta Eucharistiae communicant, sepulturas admittunt, spolia recipiunt, divina officia non solitis boris celebrant, et ultra boram debitam protrahunt, et alia huiusmo-di faciunt, quae ad plebanum et iurisdictio-nem illius curamqueanimarum sibi commissam spectant, et pertinent; petens a Synodo sibi super hac re provideri et consuli, et Ill-mus D-nus de consensu Synodi fpraedictos Fra-tres ad tribunal suum citare mandavit, cita-tionemque contra illos decrevit. Post hunc successit D. Decanus et plebanus Novensis, qui etiam conquestus est contra quemdam Bartholomaeum in Thczow Commendarium de inobedientia, nam citatus parere, processus Suae Ill-mae et R-mae Dominationis exequi non vult, prout et ad praesens processum in-dictionis Synodi non est exequutus, ebrieta-ti est quoque deditus, de incontinentia sus-pectus, lusor chartarum. Alii vero DD. De-cani conquesti sunt de raptu et occupatione Decimarum, proventuum, depraedationibusque spoliis et violentiis castra sequentium et alio-rum hominum licentiosorum et impiorum. Sua Ill-ma et R-ma Dominatio praedictum Bar-tholomaeum citare mandavit, aliasque quere-las, cum sint Beneficiatis omnium Dioecesum communes, ad futuram Synodum Provincia-lem reiecit.

 Insuper criminosi delati puniti Honorabi-lis Stanislaus a Plonia Parochus in Dzwierz-no, qui mulierem cum qua alias prolificavit una cum prole, argumento suae incontineiitiae, contra inbibitionem Suae Ill-mae et R-mae Dominationis, eidem factam,detiuet. Stanislaus

 Commendarius in Labiszin qui cum haereti-cis conversatur, diebus ieiunii carnes come-dit, tabernas visitat, scandalose vivit. Nec non Iacobus de Sluzewo Commendarius in Chelmcze, qui cum uxore aliena manet, de adulterio suspectus est, incarcerati. Aliis quo-que excessivis poenitentia pro modo culpae iniuncta est.

 Ad ultimum, ut ea quae in praeterita Sy-nodo definita et decreta fuerunt, in praesenti vero lecta et executioni demandata sunt, di-ligentius observentur, nec ab aliquo postea ali-qua ignorantia illorum praetendatur, Sua Ill-ma et R-ma Dominatio huiusmodi Syno-dum Dioecesanam priorem, a S. Sede Apos-tolica revisam et approbatam, sumptibus et expensis Suae Ill-mae et R-mae Dominationis excussam, omnibus et singulis huic Synodo in-teressentibus distribuere mandavit, illosque admonuit, ut eandem frequentius legant, omnia-que et singula in eadem descripta et contenta, di-ligentissime observent, proutibidem ad (lacuna) quinterni distributi sunt. Sicque omnibus con-sentientibus Decretaque ac omnia tractata in praesenti Synodo approbantibus, Sua Ill-ma et R-ma Dominatio hanc Synodum in Dei nomine conclusit atque gratiae Altissimo Deo pro felici illius successu per Hymnum Te Deum laudamus decantatum Collectasque so-litas actae.

 Insuper indulgentiae quadraginta hora-rum in ecclesia Cathedrali, processionesque cum Litaniis et collectis solitis per Dioece-sim pro felici successu et propagatione Ca-tholicae Ecclesiae, scilicet ut Deus Omnipo-tens haec pericula a Turcis et Scythis huic Regno intendentia auferre, et antevertere, saevitatemque et fortitudinem paganorum, in qua ipsi confidunt, dextera Suae potentiae comprimere et conterere dignetur, indictae per Suam Ill-mam et R-mam Dominationem sunt.

 Synod. Wlad. 12

 









XVI.

IN  SYNODO DIOECESANA TERTIA WLADISLAVIENSI

per HIER. R0ZDRAŻEWSKI EPISCOPUM, Anno Dom. 1590 celebrata.

Oratio Illustrissimi Praesulis.



Ea est humanae prudentiae conditio, ut in iis excolendis, quae ad mores et vitam recte instituendam pertinent, non diutius insistendum tempusque perden-dum esse censeat, quam spes aliqua, qua ex-pectationi et conatibus nostris successus res-pondeant, affulserit. Frustra enim fatigaremur illis laboribus, quos suus fructus et aliquod operae pretium non subsequeretur. Proinde quamvis nos etiam ex praeteritis duabus sy-nodis a nobis celebratis, in corrigendis mul-tis dioecesis nostrae defectibus cultuque Di-vino reparando, non eum quem maxime opta-bamus fructum retulerimus; quia tamen ofli-cium pastorale, iugisque illa et perpetua men~ tis tempestas, fluctibus curarum semper fer-vens, ne ab opportune importuneque instandi, obsecrandi munere desistam, dies noctesque me sollicitare non eessat, sanctaeque chari-tatis officium, atque alia multa merito nos permovent; vel imprimis tamen, ut hanc sy-nodum vobis indicerem, cum S. Concilii Trid. de celebrandis singulis annis synodis promul-gatum decretum» tum ipsius Petricoviensis provinciaHs synodi eiusdem exequendi solici-tudo diligenter nobis commendata, effecit: ne id praeteream, quod inter episcopatus huius Provinciae hanc nostram dioecesim prae aliis haeresum colluvione infectam, proximam esse naufragio, nemo sit qui non videat. Conve-niat etiam ad has medicinas atque remedia nos refugere, quae eiusmodi curandis vulne-ribus SS. Patres maxime idonea iudicarunt.

Cum enim ad ihstar vetustioris navis, quo tidiana tempestatum validitate, dioecesis haec nostra conquassata sit, maioribusque insulti-bus in dies exponatur; vocationi profecto no-strae consentaneum est, quos rectores naucle-rosque huius foraminosae navis Divina pro-videntia constituit, eandem ab omni immi-nenti naufragio et interitu tanto studio ma-iori vindicare, quanto concreditarum pro gre-ge Dominico excubiarum coram Dei iudicio, mihi inprimis, secundario vero vobis, o Coo-perarii, exactissima fuerit reddenda ratio. Neque aliam ob causam ab eodem Salvatore nostro lux mundi nuncupamur, quam ut no-stra luce caliginem atque tenebras haeresum discutiamus. Sal terrae vero ideo dicimur, ut vitam commissarum nobis ovium salubri-bus condimentis reficientes, ab omni putredi-ne pravarumque doctrinarum contagione, cu-ra et sollicitudine nostra conservemus.

 Quibus quanto salutis humanae crudelis-simus hostis frequentiores per suos ministros insidias struere videtur, tanto certe in retun-dendis eiusmodi insultibus, tanquam christia-nae militiae capita et antesignani, fortiores nos exhibere armisque sacrosanctarum virtu-tum, exemplo pietatis, animarumqne Christo lucrandarum zelo et constantia induti, pro Ecclesia Christi et veritate eius nos animo-sius congredi murumque opponere debemus.

 Non enim iam est nobis colluctatio ad-versus carnem et sanguinem, sed adversus prineipes et potestates tenebrarum, adversus, inquam, ministros rectoresque ecclesiae ma-lignantium. Tueamur, quaeso, Fratres in hoc









141



genere militiae stationem, in qua nos opera-rios et regale sacerdotium Spiritus Sanctus collocavit. Cumque sacrosanctarum virtutum inserendarum, vitiorum autem extirpandorum studium ac solertia in omnibus actionibus no-§tris vel maxime elucere debeat: arripiamus armaturam Dei, fervorem nempe et cbarita-tem, Christo, invisibili illi Pastori, lucranda-rum animarum, ut possimus resistere in hoc die malo, et in omnibus, si non perfecti, at saltem non degeneres, coram tbrono ipsius comparere. Et si in superiorum synodorum observandis exequendisque constitutionibus tardiores frigidioresque nos exhibuerinms, confugiamus ad tbronum gratiae illius, ut te-pidiores animos nostros rore suo coelesti ir-rigare dignetur, terramque hanc nostram non spinas et tribulos vitiorum, crapulas, ebrieta-tes, crassam supinamque illam circa sacra-mentorum administrationem ignorantiam, sed fruges praeclararum virtutum, quae sacerdo-tes et servos Dei decent,   germinare faciat.

 Et quandoquidem benedictionis suae gra-tiam, ubicunque duo vel tres in nomine ipsius congregati fuerint, largiturum se promiserit, nosque bic ad concinnandas propagandasque laudes ipsius, sacrosanctas disciplinae leges firmandas roborandasque in istum locum con-venimus, ardenti fide minusque haesitando petamus ab eo charismatum dona, atque unus-quisque in se ipsum primum descendens, in-terioribus cordis iaculis, ad eius bonitatem et misericordiam emissis, ut aliquam scintillam in animos nostros immittat, penitioris men-tis elevatione flagitemus, quo istius nostri synodalis actus pondere dignitateque in ani-mis nostris perpensis, eum affectum in frigi-dis peetoribus nostris excitare atque exctttere velit, ex quo quanti momenti hae nostrae de-liberationes sint, interiori unctione intellige-re et percipere possimus.

 Habet mundus suos congressus, habent huius saeculi reges et principes conventus et conventiones suas, in quibus tamen, quia tran-sitoria, caduca, fragilia, et quae ipso tempo-re desinunt, tractari solent, certe his nostris deliberationibus, non aliter quam finitum in-flnito, corruptibile incorruptibiii comparari possunt. Nihil enim hic quod non aeternum

 coelesteque sit, nihil quod auro, argento aut aliis corruptilibus comparari possit, in delibe-rationem cadit. Quae ad animos nostros ad coelestia erigendos tanto magis valere debent, quanto in sortem Domini asciti, nihil aliud spirare, nihil animo volvere, nihil cogitare, nihil magis vita et moribus repraesentare de-bemus, quam ut eam gratiam, quae nobis per impositionem manuum presbyterii data est, in dies in nobis renovemus et excitemus, ut concrediti nobis greges, opera nostra viden-tes, glorificent Christum Dominum, Servato-rem nostrum, qui iam in coelis regnans nos ad hoc iucundum praelium amplissimis in beatorum sedibus coronis invitat, atque pro animarum illarum salute, quas pretioso suo sanguine redemit, dimicantes animo forti constantique esse iubet.

 Non referamus ergo pedem, fratres mei, tempus enim huius nostri certaminis breve est, nec quicquam aliud reliquum est, quam ut hoc opus ministerii sortiti, pretioso depo-sito quod nobis concreditum est, attendamus. Civitas enim est, vigilemus ad custodiam con-cordiamque; sponsa est, studeamus ornatui; oves sunt, intendamus pastui. Si hucusque in officio nostro tepidiores frigidioresque fuimus, excutiamus torporem; si peccati regnum in corpore nostro imperium aliquod obtinuit, ex-hibeamus iam nos ministros iustitiae, cultus Divini, gloriaeque magni illius Dei propaga-tores. Et iam in mundo ita versemur, tan-quam non versantes; temporalia atque cadu-ca possideamus, tanquam non possidentes, iisque tanquam adminiculis et praesidiis ad divinae laudis propagationem salutemque ani-marum utamur.

 Credite enim mihi, o Sacerdotes, quod iam praeterit pax, et tranquillitas huius Re-gni, horrendumque quoddam Dei iudicium contra idolum illud licentiae et impunitatis, quam nos libertatem, Apostolus vero velamen malitiae vocat, prae foribus nostris existens, cervicibus nostris imminet; omnes enim coram eo idolo, a maximo usque ad minimum genua no-stra curvavimus. Iam etiam absconditum abys-sumiudiciorum suorum, Divina iustitia contra nos manifestatura est, cuius sicut iam non ob-seura praeambula nofeis apparere ineipiunt, ita









142

 quid in ipsis Dominus eloqui velit, et qualis sit iste sermo Bomini, qui ad nos factus est, non solum nos, quorum labiis custodia scien-tiae concredita est, audire convenit, verum e-tiam ut coram ipsius throno inter vestibulum et altare pro populi peccatis, quae comedi-mus, profusis lacrymarum undis plangere pos

simus, nobis ab eo summis precibus con-tendendum est. Quod nobis praestare di-gnetur is, qui sicut filios Abrahae ex lapi-dibus creare, ita ex tepidissimis nobis sa-cerdotibus ferventissimos operarios efficere potest, qui vivit et regnat in saecula sae-culorum. Amen.

XVII.

IN  SOBCOVIENSI SYNODO Anno Domini 1590

DEGRETA

pcr uniycrsum Archidiaconatum Pomeraniae ex variis memorabilibus. olim prrectis. facta.

  1.       

 Parochi, quod domi matrimonia copu-lare et baptisare metu denegationis decima-rum a Notabilitate cogantur: ad minimum in-consultissuisdecanis id facere non praesumant.

 2.       



Sacerdotum tam regularium quam sae-cularium, qui non ex admissione parocbi co-pulant, nomina describantur et ad Officium R-mi deferantur.

 3.       



Idem statuitur de Eeligiosis, qui in suis parochiis Loci Ordinario parere detrectant.

 4.       



Congregatio archidiaconatus indicatur, quo et Religiosi, qui se praesentare Loci Or-dinario contenmunt, et alii rudes et temera-rii sacerdotes, qui sunt sine institutione, Sa-cramenta administrant, ad meliorem frugem revocentur.

 5.       



Instigator procedat iuridice contra pa-rochos qui proventuum suorum descriptiones nondum obtuierunt, nec indicem parochiano-rum non confitentium.  6.       

Decani rurales per Archidiaconos exa minentur diligenter an officio suo satisfaciant. Item et parochi an circa sacramentorum ad-ministrationem substantialia sciant nec ne, et cur in festis celebrandis varietatem ad-mittant, aliaque in una parochia solennia sunt, quae in vicina profana censentur.

 7.       



Declaratio casuum papaiium petatur ex coliectione antiquae et recentius editae Agendae.

 8.       



Ut bona parochialia alienata recupe-rentur, parochi citent, et R-mus Dominus Procuratores impensasque litis suppeditabit.

 9.       



Parochiani decimarum solutioni et mis-salium resistentes mordicus, sine decanorum et R-mi scitu absolvendi non sunt.

 1,0. Patrini haeretici in baptismo non ad-mittendi.

 11. Ooncubinarii omnes, apostatae, intrusi et alii qui ordines mentiuntur, si praesertim iudiciis se subtrahunt, capiendi, omniumque nomina annotanda.



 















XVIII XVIII

ACTA, PROCESSUS ET DECRETA CONGREGATIONIS ARCHIDIACONATUS POMERANIAE

quam Ill-mus ac R-mus in Christo  PATER AC DOMINUS DOMINUS

HIERONYMUS COMES A R0ZDRAŻOW DEI GRATIA EPISCOPUS WLADISL. ET POMERANIAE Etc.  IN ECCLESU PAROCHULI SOBCOVIENSI  Anno Domini 1598,

feria quinta post festum Mariae Magdalenae, iuxta indictionis suae per modum processus factas Iiteras, celebravit. Indictio autem seu procesuds est talis:



Hieronymus Oomes a Rozdrazow Dei et Apostolicae Sedis gratia Wladisla-viensis et Pomeraniae Episcopus etc. Universis et singulis Decanis Ruralibus, Ple-banis, Commendariis, Vicariis, aliisque Pre-sbyteris et Clericis, quibuscunque et quocun-que nomine censeantur, per et infra univer-sum ArcMdiaconatum Pomeraniae ubilibet constitutis,salutem in Domino. Noveritis quod nos ea, quae non solum ad fidei Catholicae integritatem et unitatem conservandam cul-tusque divini propagationem spectant et per-tinent, observare et manu tenere, verum et quae a sac. canonibus de honestate Clericorum, vitae, doctrinae, morumque ratione decreta et definita sunt, diligentius exequi prout iux-ta pastoralem curam, vigilantiam et solicitu-dinem tenemur, cupientes ad laudem Omnipo-tentis Dei, utilitatemque Ecclesiarum et per-sonarum eisdem mancipatarum et inservien-tium in Dioeeesi nostra, Congregationem to-tius Archidiaconatus Pomeraniae, prout est in suis limitibus ab antiquo dislimitat us et distinctus, indicentes et convocantes, duximus praesentibus, ut ibidem de ecclesiasticis in

stitutionibus, moribus moderandis, excessi-bus corrigendis, tractatus et deliberationes suscipiamus. Quam Sobkoviis feria quinta proxime postfestum Mariae Magdalenae, quae erit 23 Iulii, adiuvante gratia divina, cele-brare volumus et intendimus. Proinde vos omnes supradictos, singulos, et vestrum quem-libet hortamur, requirimus et monemus, vo-bisque in virtute sanctae obedientiae et sub excommunicationis ac decem ducatorum auri in auro poena, locis piis applicandorum, manda-mus, quatenus ad praedictam Congregationem personaliter in propriis personis, nobiscum super articulis ibidem proponendis delibera-turi et tractaturi compareatis; citantes nihilo-minus vos omnes et quemlibet vestrum pro die suprascripta, imo edicto pro tribus et perem-ptorie, ad videndum et audiendum, in eventum non paritionis vos et quemlibet vestrum con-tumaces, sententias et poenas suprascriptas incidisse et incurrisse, illasque contra vos, non obstante in aliquo contumacia, coram exten-di et fulminari. Volumus autem ut hunc no-strum processum seu Hlius transsumptum, per Officialem nostrum Gedanensem subscriptum









144

 et sigillo obsignatum, alter alteri sibi viciniori sine mora, adnotata prius a tergo illius prae-sentatione et publieatione, transmittat, ulti-mus vero eundem nobis in praedicta Con-gregatione repraesentet. Datum in arce no-stra Sobkoviensi, die 18 Iulii, Anno Domini MDXCYIIL

 Adam Przyczalowicz Actorum Curiae Notarius.

 Ad laudem et gloriam Omnipotentis Dei, utilitatem Ecclesiae Catholicae, salutem ac commodum Archidiaconatus Pomeraniae, Sy-nodus sive Congregatio eiusdem Archidiaco-natus in ecclesia Sobkoviensi celebrata est per praefatum IU-mum ac R-mum Dominum, praesentibus ibidem E-ndis ac Yenerabilibus Patribus Balthasaro Miaskowski S. T. D., Luca Bratkowski, Gasparo Lindenero, Cano-nicis ecclesiae Cathedralis Wladislaviensis, Mcolao Milonio Officiale Parocho et Decano Oedanensi, Michaele Eaezki Kosczeszynensi, Martino Cultio S. T. D. Pucensi, Gasparo Haapp Starogardiensi,Georgio Heega Meven-si, Procopio Zwonowski Svecensi, Parochis et Decanis Buralibus, necnon aliis Presby-teris, Plebanis, Yieariis, Commendariis ac Sacerdotibus eiusdem Archidiaconatus ibidem congregatis et inferius descriptis. Ante omnia die supra aominata, Clero per pulsum maioris campanae convocato ad eandem ecclesiam, cantata per musicos Missa de Spiritu Sancto, quam R-ndus D. Balthasar Miaskowski ce-lebravit, qua finita, solennique peroratione per Yenerabilem virum Andream Pliscium Decanum et Parochum Hieszoviensem de dis-ciplina ecclesiastica amplectenda emendan-disque CJeri moribus, peracta, IH-mus D-nus episcopalibus ornamentis amictus, genibus ante maius altare flexis hymnum Veni Crea-tor cantare incepit, quo per totum Clerum continuato atque finito, orationes in Pontifi-cali Eomano positas et ad hoc accommoda-tas, incipiendo ab oratione: Mentibus etc. legit ac tandem in sedili ibidem praeparato con-sidens, Synodum a fidef professione, quam omaes Paroehi et Commendarii iuxta Buliam felicis recordationis Pii Y solenniter, eodem praelegente Bev. D. Balthasaro Miaskowski

 Canonico Wladisl., emiserunt, auspicatus est, ac tandem omnibus ex ordine Decanatuum sedentibus, E-mus D-nus uberibus paulo ver-bis causis indictae a se Synodi expositis, nimirum quod id fecerit, non ut aliqua de novo decreta sanciret et promulgaret, verum ut ea quae alias in Synodo proxime praete-rita dioecesana anni 1586 mense Septembri sancita sunt, in memoriam revocaret et indi-late executioni demandaret (cum frustraneum esset decreta ferre nisi debitae executioni de-mandarentur), totum Clerum in his, quae ad pietatem amplectendam et mores emendandos disciplinamque Ecclesiae postliminio quasi revocandam pertinent, admonuit, et ne gre-gem Dominicum suae creditum curae per devia hactenus errantem, quaeque maxima ex parte post recuperatas fere omnes in hoc districtu eeelesias, ad ovile Christi adnitentem et aspi-rantem, suorum pravitate morunVfoeditatem-que conversationum deterreant, quinimo sua-rum virtutum exemplo vitaeque honestioris operatione illis prorsus placeant, adhortatus est, eo addito, quod eiusmodi Congregationes sive Synodi maximam persaepe in Ecclesta uhiversali adferant utilitatem. Hinc enim Concilia generalia oecumenica, hinc uni-versales Synodi prodierunt, hic de correctio-ne morum et reformatione et quicquid pro re-ligionis et disciplinae ecclesiasticae augmento emendandum statuendumque occurrat, statui-tur et emendatur secundum quae populus Dei salubriter in D-no dirigatur et ad viam sa-lutis et prosperitatis aeternae perducatur, et quoniam non parum momenti ad rectum ordi-nem piarumque devotionum institutionem con-ferat tremenda altaris mysteria reverenter tractare, quidam vero illotis (ut aiunt) ma-nibus ac conscientiis, non praemissa auricu-laris confessionis expiatione, ad hoc ipsum tremendum Sacrificium irreverenter accedunt, multi ob incuriam et negligentiam suam sine baptismo infantes ex hac vita decedere per-mittunt, et absque commendis et inf estitaris sacramenta administrant, itaque licentiose sa-cerdotalis castimoniae innocentiam defoedan-tes, et fcandalose vivunt, et citra offensam di-vinam haec ipsorum detestanda vitia et exces-sus tolerari non possunt, quin potius ad illorum









145

 refraenandam insolentiam remedia opportuna adhiberi oportere, hortatus est eosdem, ut tan-dem aliquando vocationis suae memores, ab istiusmodi vitiis et excessibus abstineant, et ministeriis ecclesiasticis huiusmodi diligentius, memores illius comminationis divinae: „Maledi-ctus ille qui facit opus Domini negligenter," fun-gantur. Ne vero aliquos muniorum et officiorum suorum fugiat notitia, eorundemin actis et con-stitutionibus SynodiDioecesanae nostraeWla-dislaviensis anno quo supra habitae, alta et in-telligibili voce per me Notarium infrascriptum Sessione 4, c. 1, 2 et 3 ex integro legi man-davit, paucis interpellatae lectionis tempore additis elucidationibus et dubiorum occurren-tium solutionibus, ac ut altius in eorum men-tibus sint reposita recentiorque ipsorum me-moria apud illos dictorum decretorum vigeat et recordatio: proindedecrevit, utin posterum in-cipiendo acapite certa pars eorum decretorum, arbitrio Decani eligenda, in quavis Congre-gatione Rurali praelegatur: ita ut tota Synodo perlecta, rursus ab illo initio reassumatur et continuetur. Tandem pro uberiori intelligentia praefatarum Constitutionum Synodalium, ea quae iuxta praesentis exigentiam temporis necessaria et opportuna esse videbantur, sta-tuenda et praescribenda decrevit.

 !. Ad cultum divinum rite et debito modo persolvendum Breviaria, Antiphonaria, Mis-salia Romana, Agendas omnino habeant, et ut confessionis munus, alioquin difficile, tanto dignius exercere possint, quanto solidiori cura et circumspectione in dignoscendis delictis et imponendis poenitentiis requiritur, Directo-rium Polanci unusquisque ad manus habeat et diligenter legat, ut toties quoties requisiti fuerint, Decano vel Visitatori exhibeat.

 2.       



In omnibus parochiis sive immediate post processionem, ubi matura Missa non cantatur, sive concione peracta, Catechismus polonico sive germanico idiomate pro audito-rum captu, et pueris recitetur, curent, sub poena unius floreni toties quoties solvenda et ad acta D-ni Officialis, post legitimam fac-tam citationem reponenda.

 3.       



Ne cura animarum sine institutione sive commenda administretur, exhibeant in prima rurali Congregatione literas, quarum

 vigore suas obtinent ecclesias, sciantque omnes qui de manibus saecularium sive com-mendas sive investituras ad beneflcium acci-piunt, ipso facto sententiam excommunicatio-nis incurrere.

 4.       



Uni plures non commendandae ecclesiae nisi ex causa a nobis probata; de eiusmodi itaque pluralitate in proxima rurali Congrega-tione doceant, pariter ac de causis earundem.

 5.       



Festa mobilia unanimiter quoad po-pulum et chorum ac sine variatione celebren-tur, ne ea quae in una parochia solennia sunt, in vicina cum maxima confusione profana censeantur; in quo mos et consuetudo eius-dem Archidiaconatus attendenda. In transla-tione festorum et officiorum habenda diligen-tia maxime tempore Adventus et Quadrage-simae, ne festa augeantur, quae ut suo ordine peragantur, Decani Rurales unusquisque in sua Congregatione attendere debet.

 6.       



Et ut perniciosa saluti animarum ac muneri pastorali noxia non residentia, diu-tiusque sese a beneflciis absentandi occasio aboleatur, decretum Conc. Trid. executioni demandantes, prohibemus, ne ullus parocho-rum absque nostra et Officialis nostri licentia a parochia se absentet, sub poena arbitrio nostro infligenda et irremissibiliter exigenda.

 7.       



Sacrum Missae officium absque altari portatili nullibi absolvant, in quo absolvendo attendant ne statim in initio accessus circa distinctam plenam et integram sanctae crucis formationem notabiliter errent, ac sacro Ca-noni, qui nihil in se continere debet praeter-quam quod summam solennitatem ac pietatem redoleat, privatas orationes in Missali Roma-no non eontentas jnteriiciant, et non sine quadam nota superstitionis intermisceant.

 8.       



Quandoquidem vita Clericorum hone-sta ex conscientiae puritate, quae frequentioris confessionis sacramentalis studio acquiritur, conservatur ac perficitur: quare ut singuli be-neficiati Decanis suis, sive quos ipsi deputave-rint, probatae tamen vitae, certis temporum spatiis bis quolibet mense, praeter summe re-quisitos casus quolibet semestri, confiteantur, stricte praecipitur. Ipse autem deputatus ad audiendas confessiones eiusmodi, debebit in Congregationibus Ruralibus rationem suimu

 









146



neris dare. Quodsi Decanus ipsemet vices suas obibit, Officiali Gedanensi, hic demum nobis rationem reddet.

 9. Farochiani decimas et missalia sol-vere recusantes, sine R-mi D-ni et Decano-rum scitu non sunt absolvendi.

 10.         Nomina hospitalium et personarum in illis habitantium, in quavis parochia existentiura, describant et ad R-mum Dominum ex prima Congregatione, quod postmodum in quavis Congregatione fiat, mittant.

 11.    



Proventuum item et redituum suarum parochiarum regestra, inquisitione diligenti de eisdem facta, senibus viris et antiquis scriptis examinatis, R-mo D-no primo quoque tempore post Ruralem Congregationem, quam eo nomine in crastino Sanctae Catharinae proxime veniente celebrandam omnibus De-canis totius Archidiaconatus indicimus, prae-sentent, et in dicta Congregatione, fideliter ad-hibito corporali iuramento, ab unoquoque iuxta Decani arbitrium exhibeant, Decani vero Rurales eadem Officiali Gedanensi ad effec-tum illa nobis consignanda reddant.

 12.       



Ad religionis et pietatis cultusque divini incrementum, ut iuvenilis aetas a te-neris informetur, operam dabunt parochi quatenus ludi rectorem habilem et idoneum catholicum, nec de haeresi suspectum fove

*ant, et scholas ubi desunt quanto citius extru-ant et aperiant, adhibitis ad hoc debitis persuasionibus, ut subditi parochiani pueros ad seholas mittant.

 13.       



Siquidem decet Clericos in sortem Domini voeatos, vitam moresque suos ita componere, ut habitu, gestu, incessu, aliisque omnibus rebus uil nisi grave, moderatum ac religione plenum praeseferant, ut eorum actio-nes cunctis afferant venerationem: quapropter ut ab omni luxu, commessationibus, compota-tionibus, choreis, aleis, iusibus, bombardarum eiaculationibus, deportationibus ac omni pror-sus earum domi et extra usu, necnon a qui-busvis saecularibus negotiis caveant sub priva-tionis suorum beneficiorum poenis interdicitur.

 14.       



Nomina haereticorum et Arianorum in suis parochiis existentium, ex prima Congre-gatione notata, afferant, qui ut reducautur ad saniorem mentem omni studio elaborabunt.



 15.       

 Farochi quotannis visitantes paro-chianorum suorum domus strenae accipiendae causa, vel ex quavis alia occasione, Pater noster, formationem s. Crucis signi, de ve-nefieiisque inquirant. Quorum vero paro-chiani comperti fuerint ab IU-mo Domino seu Archidiacono vel Officiali haec eadem ignorare, in eos poena arbitraria serio anim-advertatur.

 16.       



Insuper declaratur neminem satisfa-cere praecepto Ecclesiae si confiteatur rite a Dominica Passionis et Palmarum: siquidem hoc praeceptum extenditur duntaxat a Domi-nica Palmarum usque ad Dominicam Conduc-tus Paschae inclusive; ne quis igitur ignoran-tiam praetendat, in singulis parochiis populo ut ab ea consuetudine dissuescant proponere debent. Quod si aliter fieri non poterit, vetus mos et consuetudo in eo tam diu observan-dus, donec S. Romana Ecclesia, verae reli-gionis magistra, aliud nobis praescribat et ostendat.

 17.       



Hoc etiam in universum omnes pa-rochi observent, ne sine licentia parochi pro-prii, quam vel verbo vel in scriptis obtinere tenentur, subditos alterius parochiae, quantum-vis venientes ad aliam ecclesiam indulgen-tiarum consequendarum causa, absolvant, alio-quin contravenientes citentur ad Dominum Officialem et poena carceris puniantur.

 18.       



Quoniam Orationi quadraginta hora-rum non omnes ubique commode vacare eas-demque decenter absolvere possunt, ne tam praeclarissimus orandi in Ecclesia Dei modus, irreverenter loco vel tempore incompetentibus observatus, contemptu habeatur: idcirco paro-chialium non insignium Rectores, tempore eiusmodi orationum indicto, in suis ecclesiis Missas saltem absolvere teneantur, pro pec-catis septem Fsalmos poenitentiales cum lita-niis, privatis orationibus pro devotione cuius-que additis, nisi forte interdum a Decanis suis Ruralibus ad suas insigniores ecclesias, causa celebrandi eiusmodi orationem, ipsis evocari contingat.

 19.       



Et quia pleraeque eeclesiae paro-chiales longius a suorum Decanorum residen-tia, iuxta ordinationem quae primo Episeopa-im nostri tempore qualiscunque  pro tuac









147

 fieri potuit, facta est, distant, et per Dei gratiam Starogardensi et Mevensi decanati-bus recuperatis et de manibus haereticae pra-vitatis vindicatis, aliarumque ecclesiarum ma-gna accessione facta, nova dispositio earundem necessario facienda sit, supplicationibus Cleri hac in parte nobis humiliter porrectis moti, novam eiusmodi Decanatuum ordinationem et ecclesiarum in eisdem consistentium dis-positionem iuxta inferius descriptum modum facere decrevimus, ita tamen ut si aliud et aliter Ciero in proximis Congregationibus vi-sum fuerit, nobis suas rationes exponant.

 Nova dispositio ecclesiarum per Decana-tus Pomeraniae, praeter eam quae in anno 1582 facta est in ArcMdiaconatu Pomeraniae.

 Gedanensi superaddantur: Zukow, Oliwa, Kwaszczyno, Krelno, Materna, Przekowo, Sinwald, Kacko.

 Mirochoviensis relinquitur in suo statu, loco ademptarum Zukow, Oliwa, Krelno, Przekowo, adiungitur Jadamowo separata a Derschoviensi Decanatu.

 Pucensis. Bajfa), tanquam quinque mil-liaribus distantia remotior, viciniori G-edanensi adiungitur. Kwaszczyno itidem et Materna adimuntur.

 Starogardensis. Huic et Derschoviensi separatae adduntur Kleszczewo, duobus di-stans milliaribus, Szodrowo, itidem Gaszczy-no 7 mill., a Novensi quoque Decanatu se-paratae, Dąbrowka, Jabłowo, Robowo in civitate iunctissimae eidem adiunguntur.

 Svecensis relinquitur in suo esse, prae-terquam quod etiam Sopolno recens aedifi-cata et per nos consecrata adiungitur. De eius quoque Decanatus ab Archidiaconatu Crusviciensi separatione cogitandum, ita ut quondam administratio relinquenda penes Of-ficialem Bidgostiensem utpote viciniorem.

 Novensi nihil additur, tres autem adi-muntur, ut supra.

 Mevensis. Ab hoc Decanatu JaMowo et Bobowo remotiores disiunguntur, et vici-niori Starogardensi applicantur.

Archidiaconatus Pomeraniae habet Deeanatus 10.



I.

Gedanensis Decanatus habet 18 Ecchsias. S. Adalberti KJodawa Żulawka Pri|gowo Żukowo Oliwa Quascino Kielno Materaa Przękowo Szynwald Kacko Rosenberg Pruszcz Zegniewo  Ciepielsk haereticae. Mgiesagni II. Decanatus Pucensis habet Ecclesias 15. Puck Swarzewo Leszczo Strzelno • Zarnowiec Gora Starzyno Meehow Reda Ratncl Oxiwia Krolowo Rudkowo Hilonia     haereticae. Rulsowo III. Decanatus Mierochoviensis sive Koscierzynensis. Karthuzy Kielpino Zerenczino Chmielno Stężyca Kościerzyn Gorzecino Lipusz Parchowo Mirochow Siranowo Grape Luzyno Czersko Jadamowo. IV. Decanatus Starogardiensis habet Ecclesias 18. Starogard Golkowy Nowa wieś Sobkowy Lubieszowo Brusy Leszno Wiele Skarszowy Kokoszkowy Spogawy Pelplin Kloszkowo Skodzowo  (Szczodrowo) Sarczyno Jablowo Dąbrowka Bobowo.

 















148



v. Decanaius Dirszoviensis hahet EccUsias 15. Dersovia (Tczew) Hirczeszyno (Hierozyno) Wyszyno Pinczyno Polulowy Zblewo Choczino Lubiszewo Sędziszowo Miłobądź Godziszewo Kiszewo Domblin Dalnin Wieikie Trąbki. VI. Decanatus Svecensis habet Ecclesias 17. Swiecie Groczno Topolno Michaly Poledno Święte Jerzewo Dziczyn Osiek Śliwicze Zbysław Chiezym Lubjewo Świekotowo Serocko Przysiersk Niewieścino. VII. Decanatus Novensis habet Ecclesias 18. Nowe Lalkowy Pieniążkowo Komorsko Płochocin Bzowo Opalenie Piaseczno Dzierząznia Królowy las Nowa cerkiew Klonowka Iania Lubien Czarny las Pączewo Sliwicz Osiek. VIII. Decanaius Mevensis habet Ecclesias 11. Mewa (Gniew) Timawa Rajkowy Lignowy JabJowo Bobowo Grabowo Barlorno Garcz Waliehnowy Szpradowo. Minoris Insulae et Lauenburgensis Decanatus haeretici.

 20. Ad extremum productas in medium breves et summarias officiorum tam Decana-tuum quam parochialium formulas sua E-ma Paternitas legi et publicari fecit, quarum tenor sequitur.

ADDENDA

 ad Congregationes Rurales, praeter priores ab Ill-mo Domino praescriptas et publicatas for-mulas, quae in Synodo dioec, a, 1588 habentur.

 In Congregationibus Euralibus post cele-brationem Missae de Spiritu Sancto Sacer-dotibus praelegatur tit. de munere Decano-rum Euralium ex Constitutionibus Dioece-sanis.

 1.       Admoneantur Parochi, ut s. Crucis signo munire se doceant suos Parochianos.

2.       Singulis diebus Dominicis et festivis  Catechismum per pueros recitari curent. 3.      

An habeant proprios Confessarios, quibus singulis ad minus mensibus peccata confiteantur et singuHs singulos assignent viciniores. 4.      

 Invigilent ne Sacerdotes vagabundi administrationi Sacramentorum parochiarum vacantium se immisceant, nisi prius obtenta Commenda a nobis, vel Officiali nostro. 5.      

 Jnvestigent an formatas habeant, et testimonium vitae laudabilis.

 6.      

Casus qui occurrerint circa admini-strationem Sacramentorum, aut ipsum anima-rum regimen propositi a parochis discutian-tur et qui graviori discussione indigent, ad Eeverendissimum deferantur. 7.      

Indulgentiae Gregorii publicentur. 8.      

Indulgentias quae iam expiraverint, publieare intermittant et illarum copias una cum originalibus ad Cancellariam E-mi trans-mittant, eas quashucusque transmiserint omit-tentes. 9.      

 Neminem Sacerdotem admittant ad Conciones peragendas, nisi approbatum ab Ordinario, vel qui in Dioecesi R-mi aliquod beneficium obtineat.

 10.     

Singulis semestribus celebrent Con-gregationes. 11.     

 Deserentes parochias adferantur Ee-verendissimo. 12.     

 Testamentis morientium parochorum intersint et provideant ne derelicta ab ipsis dissipentur et diripiantur, sed ea omnia in fideli custodia retineantur, donec de his Epi-scopus ab ipsis Mormetur. 13.     

 Exemplum Bullae Coenae Domini unusquisque parochus in sua Ecclesia habeat parieti affixum, vel illi loco ubi solet confes-siones audire. 14.     

 Habeant libros neeessarios ad pera-genda offieia divina et administrationem Sa

 









149

 eramentorum, praesertim Graduale, Antipho-narium, Missale, Agendam.

 15.       



Haereticos vel suspectos de haeresi aut alias adversantes honestati et ecclesia-sticae disciplinae libros non retineant.

 16.       



Regulares ad confessiones audiendas suorum parochianorum non approbatos non admittant, sed eos deferant Reverendissimo

 17.       



Habeant metricam baptisatorum, ubi baptisati, patris et matris patrinorumque no-mina et cognomina adscribant diemque et annum annotent.

 18.       



Matrimonio nisi praemissis bannis interpellatis temporibus et unusquisque suae parochiae subditos copulet et in alia metri-cula nomina et cognomina contrahentium et testium, annumque et diem adscribant, nec aliae parochiae subditos.

 19.       



Suppellex ecclesiae in registris de-scripta munda ut sit et tuto loco collocata dabunt operam, itemque ut hostiae duabus hebdomadis in aestate, hyeme in tribus re-noventur, inquisitionem faciant. In vino acido non celebrent.

 20.       



Oasus episcopales et papales in tabula descriptos parieti ecclesiae defigant, ut ab omnibus legi possint.

 21.       



Inquiratur an aliquis infirmus e vita exeesserit absque viatico Sacrosancti Corporis Dominici ob negligentiam alicuius parochi. Similiter si infantes propter illorum negli-gentiam non fuerint baptisati.

 22.       



In baptisatione eiusmodi infantium vetulas instituant, et qualiter sese debeant gerere in talibus casibus edoceant.

 23.       



Monebunt etiam Decani in suo Deca-natu subditos Sacerdotes, ut sibi a sacrilego abusu caveant, quo aliqui maiorem partem aquae sacro fonti, sive olei simplicis s. Chrismati addunt, ne materia non sanctifi-cati quantitatem consecrati exeedat; semper-que consecratum oleum et benedicta aqua raedietate sit potior, quin potius ex Chrismate conseerato in ecclesia Cathedrali tantum ac-cipiatur quantum pro unaquaque ecclesia suiiciat, ut non sit apud Cathedralem neces-se quidquam ex simplici oleo apponere.

24.         Processus  quadraginta horarum an

in singulis parochiis  celebrari soleat,  inve-stigent.

 25.       



Extremae unctionis pia et sancta consuetudo in termino revocetur.

 26.       



Baptisterium ut munde servetur ad-vigilabunt, et quoties infans abluendus sit, supra alio vase id fiat, ne aqua ex corpore baptisati defluens, reliquam puriorem quae est in baptisterio, corrumpat.

 27.       



Processus quoscunque ex Cancella-ria Reverendissimi emanatos ordinate exequi curent, et ad Ofiicialem, prout mandari so-let, remittant. Similiter et citationes, quas ipsi iubentur exequi, debite per viciniores parochos intimari partibus curent, atque nu-merum et diem eiusmodi processuum emisso-rum, in suis libris, quos in Sacristia asser-vare debent, annotent.

 28.       



Adoratio s. Crucis ad populum feriis sextis magnis, in septimana sancta, revoce-tur et summa cum animi devotione pera-gatur.

 21. His praelectis et pro opportunitate explicatis, nomina et cognomina Congrega-tioni interessentium Sacerdotum per Notarium sunt excepta, quorum tenor talis.

 Nomina et cognomina parochorum et cleri totius Archidiaconatus Pomeraniae in Sob-kow pro die 23 Iulli anni 1598 congregato-rum. Absentes in poena unius fior., per Officialem recipienda, condemnati.

 Decanatas Gedanensis. Praesentes: Ni-colaus Milonius Decanus, Thomas Iwen Prae-positus Sancti Adalberti, Paulus Zminacki Klo-daviensis, Ioannes Grabowski Parochus Pra-goviensis, Ioannes a Srocko Yicarius, Cle-mens Montanus Maternanus Commend., pro-fessus Sacri Ordinis Cisterciensis, Vicarius Żu-koviensis, Alexander Quasnensis, Sancti Jacobi hactenus non fuit certus Commendarius.

 Decanatus Mirochoviensis. Michael Rącki Decanus, Adamus Caminno Oommendarius Lippnsensis, Ioannes Syski Plebanus Par-schoviensis, Yalentinus Gatianus Commen-darius Chmelnensis. Absentes: Adamus ex Syrakowieze Commendarius,   Adamus Popl

 









150

 wiski, Commendarius Serpen., Ioannes Lusi-nensis Commendarius, Andreas Skrzinensis Commendarius.

 Decanatus Pucensis. Praesentes: Marti-nus Culcius Decanus, Ioannes Zarnoviensis Presbyter, Ioannes Gozomius Oxivensis Commend. Absentes: Ioannes Falconius Me-choviensis, Petrus Swarzeniensis, Bartholo-maeus Rhedensis, Mathias Gorensis, Bar-tholomaeus Ramlensis Commendarius.

 Decanatus Starogardensis. Gasparus Ha-app Decanus, Thomas Piotrikowski Parochus Sobkoviensis, Ioannes a Przedecz Parochus Klonoviensis, Andreas Plocensis Commend. Dombroviensis, Martinus Pachlinski Parochus Pruzensis, Thomas Inkustowski Commend. Lesnensis, Ioannes Gostinensis Parochus Wie-lensis, Bartholomaeus Commend. Zbloniensis. Absentes: Paulus Szernensis Commend. in Zblewie, Matthaeus Apostata Czerscensis in Jadamowo.

 Minoris Insulae Derschoviensis. Cypria-nus Luboszoviensis, Ioannes Kaprin Koko-skoviensis, Albertus Cuminius Parochus Wi-sinensis, Gallus Augustinus Pretorius Skar-szoviensis, Bartholomaeus Godziszoviensis, Bartholomaeus Beringk Milobądzensis, Rein-holdus Selnighansius Gemliceno-Rosnicensis. Henricus Mantuanus Decanus ob certos ex-cessus incarceratus.

 Novensis. Ioannes Brassicanus Decanus infirmatur febri continua. Yitus Vasiliscus Latkoviensis Parochus, Laurentius Kazmirz Piascensis Parochus, Ioannes Komor Paro-chus, Gregorius Pienias Parochus, Paulus Sobanski Janiaeensis Oommendarius, Geor-gius Heega Tinianiensis Commendarius. — Absens Mathias Plochociensis Parochus.

 Mevensis. Georgius Heega Decanus, Sta-nislaus Volboriensis Praepositus S, Mariae ad S. Georgium, Stanislaus a Schrisko Com-mendarius in Dziersnano, Iacobus a Tar-ezin Parochus in Nowa Oeridew, Sebastia-nus Lywicki Parochus in Barlozno, Alber-tus Volboriensis Parochus in Parsevo, An-dreas Plocensis Commeadarius in Prosen, Paulus Iaromeski Commendar. S. Barbarae Pelpliai, Martinus Lemkovitts Parochus Gar-emnsis, Antonius Madiger Parochus Ligne

nicensis,  Georgius  Remerus   Commend.  in Tabonocin.

 Svecensis. Procopius Iwanowski Deca-nus, Benedictus Jurna Grocensis Parochus. Albertus Topolno, Stanislaus Mewiesciensis Parochus, Ioannes Seroczkoviensis Parochus, Martinus Swyrkothowo Parochus, Ioannes Drzyczem Parochus, Yalentinus Lubieniensis Commendarius, Stanislaus Zbislaviensis Com-mendarius, Martinus Ossie Parochus. Absen-tes: Mathias Samothuliensis Jerzowo Paro-chus, Swięthoslaus Sarthawicze vacat.

 22. Caeterum, quoad parochorum et aliorum Sacerdotum excessus, quod varii et graves essent, sua R-ma Paternitas eorun-dem quantitate considerata, nec non in ex-cessivos, vitiorum praemissa exaggeratione, seriis invectivis factis, infrascripta decreta pronunciavit, et in conspectu omnium publi-cavit.

 Nomina parochorum gravius delinquen-tium, et occasione eorum excessuum Decreta, Sobkoviae 22 Iulii, anno quo supra.

 1.       



Paulus a Klodawa amans potus, in conversatione cum mulierculis audacior, cor-rigendus, et in carcere biduo in pane et aqua detinendus.

 2.       



Oxiviensis parochus nepotes fovet nimium licenciosos, intra hebdomadam eos-dem ableget, sub poena arbitraria.

 3.       



Henricus Mants Derschoviensis, for-nicator, bonorum dilapidator, aere alieno onu-stus, tam diu in carcere detinendus, quoad-usque 100 marc. pruthenicas pro organi novi structura ab Ill-mo designatas persolvat, et calicem cum patina oppignoratnm Scoto hae-retico eliberet. Tandem eius parochiarum fructus trium: Derschoviensis, Gorzencin, Rajkow sequestrati, in firmo arresto perma-neant in dispositione D. Officialis Gedanensis.

 4.       



Sobinski in Jania Commendaritts, le-nitatis, petulantiae, ebrietatis accusatur, duo-bus diebtts in carcere detinendus, in pane et aqua persistat.

 5.       



Plebanus Pyrzniaskoviensis amans po-tus nimii, serio monendus, sub poena 20 marc, ut desistat.

0.   Garczensis Plebanus Martinus scan









151

 dalosus, det 20 marcas pruthen., ad pios usus erogandas, tempore autem ab Officiali Geda-nensi assignato Brunsbergam sese pro facien-dis exercitiis spiritualibus ad Patres conferat, ibidem tamdiu permansurus. quamdiu Fatri-bus visum fuerit, nihilominus loco sui saeer-dotem substituet.

 7.       



Walknoviensis itidem scandalosus: purget se canonica purgatione ex superabun-danti.

 8.       



Barlozno scandalosissimus de iuvene quadam, quam afiinem suam vocat, suspectus, inobediens mandatis D. Officialis Wladisla-viensis, respondeat feria sexta obiectis ab Instigatore.

 9.       



Mevensis totus in conversatione cum oppidanis. Fratrem Calvinistam domi suae fovet; ut intra duarum decursu hebdomada-rum fratrem Calvinum a quodam altero musico pellat, sub poena carceris, mandatur; pro aliis excessibus citatur.



 10.       

 Brussi adulter, severe castigandus poena carceris per unum mensem, postea con-fiteatur generali confessione coram Decano Starogardiensi.

 11.       



Lesno, notorius concubinarius, quan-tum de iure ad carceres deputatur, et dimis-sus generalem confessionem faciet coram Decano Starogardiensi.

 12.       



Wiele, Commendarius, filium ex concubina progenitum domesticae rei et eccle-siasticae praefecit; ut deiiciat filium ab eius-modi administratione, sub poena arbitraria iniungendum, et duarum hebdomadarum poe-na carceris in pane et aqua castigetur.

 13.       



Jeżoviensis male cum parochianis convefliens, amitam cum puellis adultis domi fovet cum oecasione scandali. Sub privatio-ne sui beneficii, amitam intra mensem di-mittat.

 14.       



Gruczno, in domibus nobilium pas-sim copulat, indulgentiam Gregorii nunquam publicat; monendus, poenitentia ilM iniungen

da pecuniaria 20 marc.  pruthen., quam Of-ficialis Gedanensis exigat, et pro ea citet.

 15.       



Sliwicze, ex concubina filiae genitae solennes celebravit nuptias, et partem agri plebanalis eidem addixit; incarcerandus per biduum, et agros repetat, sub poena priva-tionis.

 16.       



Gallus petulans et scandalosus, non residens. Domini Officialis prudentiae com-mittitur quo convertendus, nihilominus pro modo culpae ab eodem corrigendus processu instituto.

 17.       



Piaseczno, scandalosus, poena carce-ris in pane et aqua puniendus per tres dies.

 18.       



Jadamowo, Apostata, inearcerandus, et ex quo ordine sit, inquirendum, ut eo re-mittatur.

 23. Gravamina et querelas suas et sua-rum ecclesiarum maxime celebrantes Con-gregationes Rurales in scriptis Decanis suis referant. Tandem moniti sunt omnes ut si quid adhuc habeant quod dicant, in medium libere proferant. Yerum cum nihil se habere di-cerent, sua Reverendissima Paternitas adhor-tatione de honestate vitae observanda, obse-crationeque facta et solenni benedictione hora iam post meridiem quarta data, Clerum di-misit et in arce prandio excepit. Acta sunt haec anno, mense, die, loco, praesentibus quibus supra, a me, Adamo Przyczaiowicz, coram Sua Illustrissima Dominatione Actore Curiae et publico Notario.

 Volumus autem et districte mandamus, ut praesentis nostri processus et actorum decre-torumque literas, Officialis noster Gedanensis per Notarium Causarum sui Consistorii eon-firmatas seu deseriptas, transsumptas et exem-plificatas sigiiloque suo obsignatas, omnibus in universum Decanis totius Archidiaeonatus mittat, eiusmodique Congregationes Rurales in crastino S. Catharinae celeferet et cele-brari faciat. In cuius rei fidem, etc.



 















XIX

 SYNODUS DIOECESANA

ALBEBTI BARANOWSKI EPISCOPI Wladislaviae A. 1607 celebrata.

PROCESSUS

post felicem ingressum in Episcopatum, cum intimatione Synodi Dioecesanae,

 Albertus Baranowski Dei et Apostoli-cae Sedis gratia Episcopus Wladisla-viensis et Pomeraniae etc. Universis et singulis R-ndis, Venerabilibus, Religio-sis, et Honorabilibus viris Dominis Abbati-bus, Praepositis, Decanis, Archidiaconis, Scholasticis, Cantoribus, Custodibus, Canoni-cis, Guardianis, Prioribus, Plebanis, Com-mendariis, Vicariis, Capellanis, Altaristis, Praebendariis, caeterisque Presbyteris, ac quibuscunque Clericis, tam Cathedralis no-strae quam Collegiatae, Parochialiumque ec-clesiarum per, et intra. Dioecesim nostram Wladislaviensem et Pomeraniae ubilibet con-stitutis, Eratribus in Gbristo charissimis et dilectis, Salutem in Domino. Divina agente voluntate, quae omnia disponit suaviter, et gubernatfortiter, ad Sedem Episcopatus Wla-dislaviensis et Pomeraniae assumpti, et Sanc-tissimi D. N. clementia translati sumus. Atqui eximium hoc, et sublime Episcopalis curae munus non humanis duntaxat, sed imo An-gelicis etiam humeris formidandum onus est. Nimirum Episcopus qui domus Dominicae speculator est, ut immunda purget, sterilia foecundet, errantia reducat, moesta exhilaret tenebricosa illustret, latentiaque prodat, ne-cessum est; et eum in iis quae ad Deum sunt pro hominibus constituatur, eum et filios Deo per Evangelium generare, et genitos iam salutaris doctrinae pabulo enutrire, atque sal terrae cum sit, coelestibus eosdem condiendo institutis, ab omni errorum labe conservare oportet. Ea Episcopi, ea Pastoris cura est. Quod si sua quidem ineuria vel famelica cor

ruat ovis, vel eam lupus devoret, sanguinem ipsius e suis manibus Dominus ipse requiret, ac repetet, Quia vero nos saepius ea nobis-cum cogitamus, viresque nostras tanto mune-ri, atque oneri impares agnoscimus, veremur, ne dum infirmitatis nostrae gravamur ponde-re, necessitatibus aliorum succurrere non pos-simus. Sed enim clementissimus Pater et Deus totius consolationis, eos, quos in par-tem ministerii sui assumit, et eligit, specia-lis etiam gratiae adiumento non deserit. Qua-propter Divinam eius Maiestatem supplices imploramus, ita nos coelestibus praesidiis ad-iuvet, quo pascendo ovili suo non bene so-lum praesimus, sed feliciter etiam prosimus. Siquidem vero cura Pastoris salus est gregis; paterne vos in Domino hortamur, ac roga-mus, ut nos devotis, ac piis orationibus ve-stris assiduo apud Divinam Maiestatem ad-iuvetis, eiusque, qui misericors et pius est, auxilium nobis concedi imploretis, ut arduum hoc episcopalis curae munus ita agamus, et exequamur, ut cum Apostolo et omnes lucra-ri Christo, et omnia in omnibus esse possimus. Porro quia episcopalis offieii nostri est, ut iuxta S. Oecumenici Concilii Tridentini Decreta Dioecesis nostrae Synodos anniver-sarie celebremus, in quibus ea quae ad Ec-clesiae Dei utilitatem, authoritatem, dignita-temque promovendam spectare faeereque vi-dentur, tractari debeant: et quia pro compo-nendis, quae Ordini ecclesiastico cum Saecu-laribus intereedunt controversiis, Provineia-lem Synodum Ill-mus D-nus Archiepiscopus Gnesnensis proximo mense Octobri Petrico

 















153

 viae celebrandam decreverit: idcirco nos ad ea etiam omnia primum nobiscum consultius indaganda, et communibus consiliis pro ple-niori omnium informatione conferenda, Dioe-cesis nostrae praeviam Synodum in ecclesia nostra Catbedrali Wladislaviensi celebrandam, eamque ad decimam septimam mensis Se-ptembris proxime instantis diem indicendam esse decrevimus, prout tenore praesentium in Dei nomine indicimus, decernimus, et innote-scimus, atque vos universos et singulos su-pranominatos paterne monemus, requirimus, vobisque primo, secundo, et tertio, seu alias canonice, in virtute sanctae obedientiae, et sub synodalibus, ac in subsidium sub excom-municationis poenis, aliisque censuris eccle-siasticis mandamus, et praecipimus, ut prae-dicta decima septima mensis Septembris die summo mane in ecclesia nostra Cathedrali Wladislaviensipersonaliter, non vero per Man-datarios, nisi legitima causa, quam probare quisque debebit, impediti fueritis, aut quis

quam vestrum impeditus fuerit, in superpel-liceis mundis seu alias status et Ordinis sui habitu decenti conveniatis, et Synodum no-biscum celebretis, et peragatis.

 Ne autem quispiam praesentis Processus et mandati nostri ignorantiam praetendere, et suam ob id absentiam excusare possit, volu-mus, et sub eisdem quibus supra poenis di-stricte praecipimus, ut praesentes literas no-stras, seu earum verum transsumptum quOi-bet ad aliam sibi viciniorem ecclesiam sine ulla mora, etretardatione transferri, seu trans-mitti curet, ultimus vero easdem nobis seu alicui Offieiali nostro repraesentet. In quo-rum fidem, praesentibus manu Notarii nostri subscriptis sigillum, nostrum subimprimi man-davimus. Datum Wladislaviae in Arce nostra die septima mensis Augusti, anno Domini millesimo sexcentesimo septimo.

 Sebastianus Rostkovius Curiae Suae Ill-mae et R-mae Celsitudinis Loci Ordinarii Notarius mp.

SYNODUS DIOECESANA WLADISLAVIENSIS A. 1607 die 17 Septembris celebrata. Reverenaissimo D, Alberto BaranowsKi D. G. Episcop Wladislaviensi et Pomeraniae. CONSTITUTIONES SYNODI.



De professione fidei.

 Cum aliqui ex Clero in hac praesenti Synodo reperti sint, qui professionem fidei, ad quam tenebantur, nondum emi-serant: statuimus, ut ab Archidiaconis, Viea-riis item foraneis, et Decanis Ruralibus di-ligens fiat inquisitio de executione Decreti Ooncilii Trident super emissione professionis fidei, ut quicunque beneflciati reperti fuerint professionem fidei nondum emisisse, teneantur illam iuxta tenorem verborum, et formam Concilii traditam quamprimum in manibus suorum Decanorum Ruralium emittere. Si

militer et Scholarum Magistri seu Rectores, item in manibus suorum Parochorum, seu Re-ctorum ecclesiarum facere sint adstricti, nec aliter ad docendos pueros, seu ad munus re-gendarum Scholarum admittantur.

 Nec solum beneficiati perpetui, sed etiam Commendarii ad tempus constituti, cum ii lo-cum Curatorum teneant, itemque Vicarii quam-vis amovibiles, qui ad provisionem Parocho-rum, atque ad societatem curae pastoralis assumentur, teneantur circa Commenda-rum, seu provisionum suarum acceptationem, praescriptam fidei professionem emittere. Ac praeterea Commendarii iuramentum circa















154

 institutiones a parocMs praestari solitum praestabunt.

De libris suspectis.

 Ne quis de Clero Dioecesis nostrae in Indiee Eomano descriptos et prohibitos, nec non quosvis Astrologiae Judiciariae, et non Physicae, ac alios omnes libros quorum le~ ctione reddi possit deterior, legere, aut apud se retinere praesumat, sub poenis in Bulla Pri IY fel. record. quae incipit: Dominici gregis etc. promulgatis.

De veneficiis.

 Veneiicia, incantationes, faseinationes, praestigiae, auguria, sortilegia, somniorum in-terpretationes, divinationes, futurorum praedi-ctiones, furtorum commonstrationes, ehartulae, brevia, amuleta, characteres, vetularum corpo-ribus humanis et brutorum mederi intendentium superstitiosae ac vanae Numinis Divini et Sanetorum invocationes, signique s. crucis abusus, necnon magicae artes quae fundamen-to salutis nostrae, fideique christianae repu-gnant, et ab Ecclesia prohibitae sunt, ut e Dioecesi nostra exterminentur, e mentibus-que fidelium eliminentur, frequentes hac de re in quavis ecclesia per Concionatores ser-mones habeantur, utque ab iis idolatricis su-perstitionibus mentes ildelium avocentur, di ligenter ab omni Clero laboretur.

De Sanciorum Reliquiis.

 Ut omnis superstitio in Eeliquiarum San-ctorum veneratione tollatur, cum multis in ecclesiis Dioecesis huius ab haereticis pro-fanatis, capsulae cum inseriptione Eeliquiarum Sanctorum reperiantur; ad tollendam omnem superstitionem, ac falsae venerationis pericu-lum; statuimus nullas posthac in quacunque ecclesia Reliquias in publicum exponi, nisi iuxta Statutum Donciiii Tridentini per nos, aut per Visitatores nostros recognitae, et approbatae fuerint. Quodsi post recognitio-nem, et approbationem exponendae erunt, nonnisi solennibus diebus cum magna venera

tione exponantur; iisque dum promuntur, dum-que reconduntur, ad minus duo luminaria praeferantur.

De Missarum et Divinorum Officiorum celebratione.

Missas celebrari nonnisi iuxta ritum, mo-dum, ac normam, quae per Missale Romanum ex Decreto SS. Concilii Trident. restitutum, et Clementis VIII authoritate recognitum, prae-scribitur, coerimoniasque Missalis Eomani, quarum in hac Dioecesi, plerique de Clero igna-ri sunt, ab omnibus edisci debere, praecipimus.

 Sacerdotes celebraturi, pileos, chirothecas, in altari non reponant, nec quidquam aliud profanum, praeter ea tantum quae ad Missam celebrandam pertinent.

 Antequam Sacerdos tremendum Missae Sacrificium pertractaturus est, diligenter de materia debita Sacriiicii provideat, ut vide-licet et hostia panis triticei recentis, vinum-que non acidum, non immundum, neque nimis dilutum sit. Et cum totam Missam, tum maxime formam consecrationis sacrosancti Sacrificii, quantumvis felici suae non fidendo memoriae, ut quilibet Sacerdos ex Missali seu Sacro Missae Canone secrete, attente, et distincte pronunciet, serio praecipimus.

 In horis autem canonicis, ac aliorum item oificiorum divinorum celebratione, maxime vero in Missarum decantatione, sublatis omni-bus additamentis, et abusibus, omnia iuxta ritum Coerimonialis Eomani, et consuetudi-nem Sanctae Eomanae Ecclesiae rite fiant, et peragantur.

 Ad ministerium Altaris, et porrigendas populo ad osculum pacis Sanetorum Eeliquias nunquam agresfces rustici, aut moribus in-culti, et vestitu horridi, prout hactenus fleri solebat, verum Clerici, aut in defectu eorum saltem pueri ministrantes, non barbaricam ca-pitis tonsuram gestantes, nec calceati ferra-tis cothurnis, sed nigris, seu fuscis talaribus tunicis, et superpelliceis induti adhibeantur.

 Panes, et quaevis aMae oblationes, ab agrestibus fieri solitate, reponi super altaribus non permittantur, sed aliquanto remotius ab altari, a latere collocata habeatur sporta









155

 vasve aliquod pro iisdem oblationibus reci-piendis. Similiter non permittatur, ut bestiae ad offertorium circum altare, ac neque circum ecclesiam superstitiose circumducantur, sed cum talia offerentur, ad portas ecclesiae de-bent recipi.

De Archidiaconis et Visitatoribus.

Archidiaconi neglectum bactenus Visita-tionis nranus quamprimum per seipsos exe-qui curent, illudque non perfunctorie, sed quam diligentissime obeant, de statuque ec-clesiarum quas visitabunt, nos quamprimum informent. In suis Yisitationibus non solum supellectilem, et ornamenta ecclesiarum, pa-vimenti, tabulati, seu laquearis, et tecti in-tegritatem, sed etiam fructus omnes, fundos, reditus, proventus, possessiones, decimas, bo-naque omnia, iura, et privilegia beneficiorum pagosque iure parochiarum cuilibet ecclesiae adscriptos diligenter connotent: maxime au-tem de vita, et conversatione sacerdotum, scholarium, de scandalis et excessibus no-toriis inter parochianos utriusque sexus in-quirant, et nominatim criminosos annotent, et defectus omnes tam in spiritualibus quam in temporalibus accurate et exacte describant.

De Examinatoribus.

 Examinatores eorum qui ecclesiis paro-chialibus praeficiendi sunt, hi ad praesens per nos delecti constituuntur. In Archidiaconatu Wiadislaviensi et Crusvicensi Reverendi et Venerabiles DD. Albertus Slupski Wladisla-viensis, Ealthasar Miaskowski Pomeraniae Archidiaconi, Ioannes Bieńkowski Canonicus Wfodislaviensis, Stanislaus Ługowski Cano-nicus Crusvicensis, Poenitentiarus ecclesiae Cathedralis Wladislaviensis. In Archidiaco-natu vero Pomeraniae Reverendus et Vene-rabiles: Nicolaus Milonius S. T. D. Parochus et Officialis Gedanensis. Martinus Culcius Parochus et Decanus Ruralis Pucensis, Al-bertus Axamitowski Parochus et Decanus Ruraiis Starogardiensis. Iidemque in praesenti Synodo, se nec spe, nee metu, nec prece, nec pretio, nec personarum respectu, sed pro-posito timore Dei, neminem indignum proba-turos,  nec idoneum,  et dignum  reiecturos,

Synod. Wlad.

munusque a se susceptum recte curaturos iurarunt, et quilibet eorum tactis manu dex-tra s. Evangelii Scripturis iuravit.

De Concionatoribus.

 Ad praedicationis munus exercendum, praeter Parochos, et ordinarios Cathedralis et Collegiatarum ecclesiarum Concionatores, neminem nisi per nos in scriptis approbatum, sive saecularem sive regularem sacerdotem, praeterquam in ecclesiis suorum Ordinum, ita tamen ut sese cum Jicentia suorum Su-periorum coram nobis prius praesentare, et benedictionem accipere teneantur, admitti volumus.

 Diligenter praecaveatur in qualibet ec-clesia, ne concio sacra Missarum celebratio-ne, infantium baptismo, Eucharistiae, Olei-que ad infirmos, nisi in mortis periculo, de-portatione, nec eleemosynarum, aut collecta-rum etiam in usum ecclesiae exactione, im-pediatur.

 Praecipimus, ut in qualibet ecclesia Dioe-cesis nostrae Bulla Coenae Domini non so-lum feria quinta Coenae Domini, sed etiam Dominica prima Quadragesimae, et Domini-ca Passionis, ac alias quando frequens popu-lus ex nobilioribus ad ecclesias convenerit, publice, et distincte in concionibus promul-getur, et publicetur; intermissis tamen iis capitibus, contra quae peccari non solet in nostra Provincia.

 Diebus Dominicis et Festis ut nundinae et fora annua ac hebdomadaria e Dioecesi exterminentur, frequenter in concionibus per-suadeatur, et ut esculentorum ante pulsum ad Summam Missam emptionibus peractis, praesertim in pagis, per reliquum dierum sa-crorum divinis  a fidelibus  vacetur negotiis.

 In concionibus apud agrestes, et rudes auditores, non subtiles scholasticae quaestio-nes aut disputationes haereticorura proponan-tur, sed articulorum fidei christianae, prae-ceptorum Deealogi, petitionum Orationis Do-minicae, Sacramentorum item, et sacrae Mis-sae mysteria, ratio, vis, et usus explicentur, et ad haee ipsa sancta Sacramenta sanete et religiose suscipienda, qualis dispositio sit necessaria, fideles instruantur, maxime autem









156

 ad timorem Dei, charitatem proximi, dete-stationem peccatorum, frequentationem sacrae Oonfessionis, atque ss. Eucharistiae sumptio-nem excitentur.

 Capitulum item Concilii Lateranensis: Om-nis utriusque sexus, prout in Agendis Pro-vincialibus passim continetur, Adventus Do-mini et Quadragesimae primis Dominicis pu-blicetur, exciteturque populus ad observatio-nem eiusdem Decreti, ac admoneatur non satisfieri huic praecepto, nisi qui in sua pa-rochia propria, sacerdoti proprio, aut in alie-na etiam alteri cuivis a nobis approbato, de licentia tamen expressa proprii sacerdotis, circa Festum Paschae, hoc est, a Dominica Palmarum usque ad Dominicam in Albis in-clusive, et non extra id tempus, confessio-nem suorum peccatorum fecerint, et sacram Eucharistiae Communionem iuxta Confessarii consilium sumpserint;   itinerantibus exceptis.

 Regularibus autem cuiuscunque Ordinis, ne tempore Paschatis, hoc est, a Dominica Palmarum, usque ad Dominicam in Albis in-clusive, alienae parochiae hominibus, qui prius in propria ecclesia sacram Synaxim praece-pto Ecclesiae satisfaciendo non sumpserint, sine obtenta propriorum sacerdotum in scri-ptis facultate ad ecclesias Conventuum, et Monasteriorum ipsorum aecedentibus, s. Eu-charistiae Sacramentum ministrare praesu-mant, interdicimus.

De Confessariis.

 Decrevit Sancta Synodus Tridentina, nul-lum, etiam regularem posse confessiones sae-cularium, etiam sacerdotum audire, nisi aut parochiale benefieium habeat, aut ab Epi-scopo approbetur; quod Decretum inviolabi-liter observari, atque exequi intendentes, praecipimus, ut deinceps Regulares, ad con-fessiones saecularium audiendas, etiam in ca-sibus non reservatis, non se ingerant, sine approbatione nostra in scriptis obtenta. Si-militer et alii sacerdotes, nonnisi quibus ani-marum cura commissa est» aut qui approba-tionem a nobis, seu Offlciaiibus nostris in scriptis obtinuerint, confessiones peecatorum excipere non praesumant.

 Maxima etiam scandala in hac Dioecesi per Regulares extra Monasteria sua in do-mibus nobilium, vel in parochiis desertatis degentes, et Sacramenta sine admissione no-stra administrantes fieri, ex relatione DD. Archidiaconorum compertum est: ideo inter-dicimus, ne quisquam Regularium audeat si-ne scitu, et licentia nostra in scriptis obten-ta, in domibus nobilium vel apud ecclesias parochiales, etiamsi Parochis, seu Commen-dariis destitutae fuerint, commorari, Sacra-mentave ecclesiastica administrare. Alioquin noverint, nos contra tales velut contra delin-quentes extra Monasterium, iuxta Constitu-tionem Clementis Papae YIII fel. recor., processuros.

 Memoria teneant Confessarii casus omnes tam Sedi Apostolicae, quam nostrae Ordi-nariae potestati reservatos, non solum eos, qui in libro Agenda, seu Ritus Sacramento-rum communiter vocato, descripti sunt: sed etiam quem in praesenti Synodo nobis spe-cialiter reservamus, de iis qui tenellos infan-tes secum in eodem lecto collocant. Cum ete-nim ex huiusmodi collocatione, saepius infan-tum suffocatio et oppressio committi soleat; ne propterea in posterum ira Dei provoce-tur, interdicimus, ne quis dum ad dormien-dum se componit, composuitve, infantem lac-tentem secum una in eodem lecto, noctu praesertim, teneat. Si secus fecerit, etiamsi suffocatio pueri non sequatur, eius peccati, quoniam in eo saepe delinquitur, absolutio-nem nobis reservatam esse, gravemque et in-signem poenitentiam, quae alios ab huiusmo-di peccato deterreat, imponi volumus. Hoc autem interdictum nostrum quamprimum et saepius populo publicari, per Parochos et Con-cionatiores mandamus.

De Sacramentomm administratione.

Sponte ac ultro oblata Sacerdotibus ac-cipiendi facultatem non praedudimus; quia tamen ea quae gratis accipiuntur, gratis dari debent, ut Sacramenta Ecclesiae non solum sine simoniae labe, verum etiam sine omni avaritiae suspicione ministrentur, diligenter sacerdos cavere debet, ne in eorum admini

 









157

 stratione quidquam verbo, signove, directe, vel indirecte exigat, neve ob id, si nihil of-fertur, difficiliorem aut incivOem se in mini-strando exhibeat.

 Nemini extra periculum baptisandi, Ba-ptismi Sacramentum administrare liceat alio in loco, praeterquam in ecclesia, quo natum infantem ii, quos haec cura tangit, ante no-num diem deferri faciant ad suscipiendum Ba-ptismum. Obstetricibus autem, et quibusvis mulieribus circa partum adesse solitis, fre-quenter pro concionibus inculcetur, ut tam materiam quam formam Baptismi sciant; ba-ptisare tamen nonnisi in extremo vitae in-fantis periculo praesumant. Nominationem vero infantium a rudibus et ignaris vetulis, vel potius a diabolo, in locum Baptismi in-troductam omnino praetermittant, hoc est, non dicant: Ego te nomino, sed Ego te haptiso in nomine Patris et Filii, et Spiritus Sancti Amen.

 Cum autem instante periculo vitae infantis liceat baptisare etiam in aedibus privatis, non tantum sacerdoti, sed in eius absentia laico, mulieri quoque, imo haeretico, etiamque in-fideli iudaeo, modo id facere intendat, quod Ecclesia intendit, et materiam, formamque debitam adhibeat; si ita supervixerit bapti-satus, quamprimum postea per eius valetu-dinem licebit, ad ecclesiam deferatur, ad ad-hibendas ei tantum coerimonias Baptismi, praetermissis exorcismis. A munere Patrino-rum arcendi sunt haeretici, iudaei, infide-les, excommunicati, et minores natu annis quatuordecim. De numero et qualitatibus Pa-trinorum servetur decretum ss. Concilii Tri-dentini.

 Ad sacri Chrismatis, Catechumenorum, et infirmorum oleum accipiendum, quotannis ex qualibet parochiali ecclesia, Wladislaviensis et Crusvieensis Arcbidiaconatuum, ad feriam quintam hebdomadae maioris ante Pascha clerici, non laici, Wladislaviam mittantur. Ex Archidiaconatu vero Pomeraniae ab Officiali nostro Gedanensi illud petent, quod statim peracta illius benedictione in iusta copia trans-mitti eidem curabimus. Unumquodque autem oleum in separatis vasculis literis notabilibus notatis servetur,  et  in  armariis  ad hoc in

 Sacrario designandis, non autem in ciboriis, id enim omnino fieri prohibemus, occludatur; vetus autem Chrisma cremetur. Hi porro qui sacrum oleum distribuunt, in regestrum dili-genter annotent eos, qui, et ad quam eccle-siam acceperint, illudque requisiti nobis ex-hibeant.

Decretum ss. Concilii Tridentini de refor-matione matrimonii quod sancte, ac inviolabili-ter observari praecipimus,   quotannis Domi-nica prima post Pascha, quae in Albis dici-tur, et die Epiphaniae Domini, aliasque etiam, quoties et quando commodius videbitur,  per Parochos  et Concionatores   in omnibus ec-clesiis publicetur, et populo explicetur.  Ma-xime autem ipsi sacerdotes caveant, ne tri-nam denunciationem, quae diebus Dominicis, seu festis immediate se sequentibus tleri de-bet, omittant, ne intra gradus prohibitos, ne-ve inter raptorem et raptam, etiamsi mutuus inter ipsos accedat consensus, nisi prius rapta pristinae libertati restituatur, ne item extra statuta Ecclesiae tempora, neque clandestine, nisi in praesentia duorum ad minus testium, matrimonii contractum celebrent; nec nisi in templo benedictionem  sacerdotalem  contra-hentibus impertiant.   Haec autem benedictio a proprio Parocho   fieri  debet;   neque licet a quoquam alio nisi ab ipso Parocho, vel ab Ordinario licentiam ad praedictam benedictio-nem faciendam alii sacerdoti concedi. Proin-de hominibus alterius parochiae, itemque va-gis et ignotis, nullus omnino  sacerdotum in contractu  matrimonii praesentiam praestet. Caveant denique omnes, ne in administratio-ne huius Sacramenti quovis modo ab institu tis maiorum, ac sacris  Canonibus aberrent, sed potius in occurrentibus difficultatibus sa-cerdotes peritiores, utpote Archidiaconos, Vi-cariosve nostros consulant.

Matrimonium inire volentes, ut se ad id per peccatorum confessionem, et ss. Eucha-ristiae sumptionem saltem triduo ante matri-monii consummationem praeparent; et quando Deus ex matrimonio ipsos prolem suscipere concesserit, ut eius curam non in corporali modo, verum etiam multo magis in spirituali educatione diligentem habeant, per Curatos moneantur,









158



De Ordinandis.

 Attendant diligenter si qui ad Ordines assumi volunt, ut nulla irregularitas, nullum-que illis obstet canonicum impedimentum. Nemo etiam promovendum se speret, nisi qui in examine habilis et idoneus, tum quoad vi-tae et morum integritatem, tum quoad do-ctrinam repertus fuerit, atque haec infrascri-pta servaverit:

 Inprimis omnes qui ad Ordines statutis a iure temporibus admitti voluerint, feria quarta ante ipsam Ordinationem, et non tar-dius, ad locum in quo Ordinatio peragetur accedent, ut per nos, seu per illos qui a no-bis ad examen deputati erunt, Ordinandorum genus, persona, aetas, institutio, mores, do-ctrina et ildes, caeteraque requisita diligen-ter investigentur, et examinentur.

 Ad minores Ordines promovendus, bonum testimonium a parocho, et Magistro scholae, in qua institutus est, habeat, se nimirum esse ex legitimo matrimonio natum, frugi, mode-stum, bonaeque indolis, ac eius spei quod in clericali disciplina sit permansurus.

 Superpillicium quoque mundum in promptu habeat, quo vestitus, tempore Ordinationis comparebit.

 Ad maiores vero Ordines assumendus. praeter supradictum parochi et Magistri scho-lae testimonium, beneficium certum, et non litigiosum, aut patrimonium, seu provisionem sufficientem, ad cuius titulum ordinari possit, habeat unusquisque, de quo beneflcio, patri-monio, seu provisione nobis per authenticum instrumentum, non autem per litteras priva-tas constare debet. Regnlares tamen, qui professionis emissae testimonium a suis Su-perioribus attulerint, ad titulum paupertatis ordinari possunt. Afferet autem quisque Or-dinandorum testimonium quod in Ordine su-scepto per annum ministraverit.

 Temporum interstitia a iure statuta circa Ordinationes promovendorum, etiam quoad Eegulares, servare volumus, nisi necessitas, aut utilitas Ecclesiae, quod ipsum a nobis in-dioabitur, aliter exposcat. Nec Regularium Superiores, aut praelati etiam usum mitrae habentes, in praemissis dispensare valent, si

cut Sacra censuit Ooncilii Congregatio. Quo-circa si qui Regulares, anni curriculo non servato, voluerint ad ulteriores Ordines pro-moveri, afferant a praelatis suis litteras di-missoriales, seu commendatitias, in quibus praeter aiia requisita, etiam causae sufficien-tes super temporum interstitiis pro sacro-rum Ordinum susceptione remittendis, nobis significabuntur.

 Praeterea qui in Ordinum gradibus pro-gressum habere volunt, singulis mensibus ad minus semel eoram Confessariis approbatis confiteantur et communicent.

 Mense ad minus uno ante sacram Ordi-nationem, suum nobis, seu Yicario in Spiritua-libus nostro et Officiali Wladislaviensi gene-rali desiderium indicet, quo parocho aut alteri, cui magis expedire iudicabimus, committamus, ut nomen et propositum promovendi, aliquo Dominico, festove solenni die, in ecclesia ex ambona post concionem frequenti populo pu-blice denunciet, et de Ordinandi natalibus, aetate, moribus et vita a fide dignis iuquirat, ac litteris testimonialibus inquisitionem factam continentibus, nobis quamprimum significet.

 Singuli etiam ad sacros Ordines promo-vendi, paramenta seu vestes sacras ordini suo convenientes habere debebunt, ut in eccle-sia circa Ordinationem decenter parati, iuxta praescriptum Pontificalis Romani, comparere possint: nempe in Subdiaconum ordinandus debet habere Amictum, Albam, Cingulum, Manipulum, et Tunicellara; diaconandus Amictum, Albam, Cingulum, Manipulum, Sto-lam et Dalmaticam; presbyterandus autem Amictum, Albam, Cingulum, Manipulum, Sto-lam, Casulam sive Planetam, et Missale Ro-manum. Omnes autem Ordinandi cereos de cera munda praeparatos, non exiles, sed iu-stae quantitatis ad offertorium habeant.

 Monentur autem Regulares, qui quando-que plures ex uno Monasterio cum una epi-stola veniunt, ut singuli eorum habeant sin-gillatim suas quisque Commendatitias, in qui-bus Ordinandi gentts, personae qualitas, no-men, aetas, professionis emissio, mores, do-ctrina, Ordo susceptus, et quanto tempore se in eo exercuerit, significetur.









159

De Seminario Clericorum.

 Providendo paucitati Cleri, quae maxima est in hac latissima, haereticisque abundan-te Dioecesi, Synodus praesens statuit, ut de sumptibus iis qui ad studium pro Seminario Clericorum huius Dioecesis fiunt, in posterum ordinetur, prout melius Reverendissimo Do-mino Episcopo, cum consilio Venerabilis Ca-pituli ecclesiae Cathedralis Wladislaviensis, expedire videbitur. Interea vero provisores eiusdem Seminarii ex parte nostra R-ndum D. Grabrielem Wysocki Gnesnen., Wladisla-vien. et Posnaniensem Canonicum; Venera-bile vero Capitulum Praelatorum et Canoni-corum ecclesiae nostrae Cathedralis R. D. Albertum Slupski Archidiaconum Wladisla-viensem; Clerus denique totius Dioecesis Ve-nerabilem Bartholomaeum Gosniewski Can-cellarium Crusvicensem, parochum Mescho-viensem pro parte sua, elegimus et depu-tavimus.

 Deinde omnibus et singulis parochis per universam hanc Dioecesim iniungitur, ut ado-lescentes, et pueros, a teneris annis in stu-diis, simulque in pietate et religione curent quam optime informari. Neminem autem ex scholaribus, qui discholus sit, apud Ecclesias commorari patiantur, nec aliquem aliunde ve-nientem ad scholas recipiant, nisi qui testi-moniales, et commendatitias optimae suae conversationis litteras a parocho, aut alio sacerdote eius loci ubi prius commoratus fuit, attulerit. Cum etenim ex huiusmodi ado-lescentibus plerumque ad Ordines suscipien-dos assumi soleant, diligenter invigilandum est, ne illorum aetas, quae prona est ad omnia vitiorum genera, malam a iuventute acciplat institutionem.

De supellectili ecclesiastica.

 Ecclesiarum Rectores, et quorumvis Be-neficiorum possessores curent, in sua quisque ecclesia et capella, ut primo quoque tem-pore paramenta altaris, videlicet Antepen-dia, ac vestes sacrae pro Celebrante sint co-loris convenientis Officio et Missae diei, se-eundmn usum Romanae Ecclesiae, quae quin

que coioribus distinctis, albo, rubeo, viridi, violaceo, et nigro distinctim, non autem pa-ramentis variegatis, et ex multiplici colore contextis, uti consuevit. Quae vero ecciesiae pinguiores habent reditus, praeter altaris et Celebrantis paramenta, etiam pro ministran-tibus vestes sacras coloris item convenientis provideant. Prohibemus in posterum, ne va-riegata, multiplicisve, aut eius coloris, cuius in Ecclesia Romana usus non sit, itemque ne ex profanis iam attritis, maculatisve mulie-rum, aut virorum vestibus paramenta ad ec-clesias conficiantur. Quod si confecta fuerint, nos, et Suffraganeus noster huiusmodi para-mentorum benedictionem petentibus dene-gabimus.

 In sacerdotibus interna mundities animo-rum, e sacrarum vestium et ornamentorum ecclesiae munditie facile, coniicitur. Curent igitur ut Corporalia, Purificatoria, Pallas al-taris, et alias res sacras, mundas, et nitidas, Calices et Patenas tersas semper habeant, vestesque sacras decenter conservent. Profa-na supellex, etiam illa, quae ministrorum ec-clesiae propria est, non debet in ecclesia recondi, nisi bellicae neccessitatis, aut alicu-ius evidentis periculi tempore.

 In qualibet ecclesia parochiali habean-tur libri infrascripti: Missale Romanum, Gra-duale, Antiphonarium, et Psalterium recens edita, tum liber Agendorum, seu Coerimo-niale posterius Cracoviae impressum.

 Praeter supradictos habeantur quoque li-bri tres distincti praeparati ad scribendum pro matriculis diversis. Primus quidem sit matricula Baptisatorum, in qua baptisati ipsius nomen, parentumque et patrinorum eius, nomina et cognomina, annus, mensis, diesque Baptismi, et an baptisatus ex legiti-mis procreatus sit nuptiis annotetur. Alius item liber matricula Matrimonii, in quo no-mina contrahentium Matrimonium, et cogno-mina, patria et parochia cuiusque in qua na-tus est, describentur, tum annus, mensis, dies contractus celebrati, itemque nomen pa-rochi nuptias benedicentis, aut eius sacerdo-tis, qui de licentia Episcopi, parochive con-trahentium proprii praesentiam contractui praestiterit, ac denique nomina testium prae

 









160

 sentium adscribentur. Neque illud praeter-mittetur: quotnam denuntiationes, et quibus diebus festivis faetae praeeesserint, aut si super iisdem denuntiationibus per nos dispen-satum fuerit. Tertius vero liber sit matricula excommunicatorum, nempe quo die, quis, ad cuius instantiam, quare, et per quem publi-catus fuerit in excommunicationem incidisse. Omnes autem libri isti non per alium quam per sacerdotem Sacramenta buiusmodi, ad-ministrantem, et excommunicatos publican-tem distincte describantur, eosque parochus diligenter apud se custodiat; quodsi ab illa quam obtinet ecclesia, alio transferri debe-ret, antequam migret, libros illos successori relinquere, et tradere teneatur.

De reformatione Cleri et quibusdam abusibus tollendis.

 Peregrini, vagique sacerdotes, vel ignoti, tam saeculares, quam Eegulares, sive illi ex nostra, sive ex aliena Dioecesi, absque di-missoriis seu commendatitiis literis veniant, cum plerumque tales scandalosi, excommuni-cati, suspensi, aliisque censuris innodati, ac metu poenarum aliunde profugi esse soleant, ne per parochos, Commendarios, aut Vica-rios ecclesiarum ad divina peragenda, Mis-saeve celebrationem admittantur, alioquin admittentes gravi poena, pro arbitrio nostro, sciant se puniendos.

 Iidem ne sese in vacantium Ecclesiarum regimen ingerere, neve Beneflcia ecclesia-stica, aut provisiones aliquas, de manibus laieorum, sine nostro, Officialiumve nostrorum scitu, aeceptare praesumant.

 Quoniam in hac Dioecesi frequens ma-lum invaluit, ut patroni saeculares a multo tempore eeclesiarum fundos, et proventus ipsi usurpantes, levi interea mercede quales-cunque sacerdotes, qttibus hactenus huius-modi ecclesiae per Orlciales facile commen-dabantur ad Saeramenta ministranda, et divina, etc. ecclesiastipaque offtcia peragenda condueant, non sine magna salutis animarum Christi fldelium, et bonorum ac proventuum ecclesiae iactura, statuimus, ut amodo non-oisi iustiis ex causis Commendae actu presby

teris, de vita et conversatione probatis, ac prius de iis omnibus quae in parocho requi-runtur, diligenter examinatis idoneisque re-pertis, non ultra quam ad semestre pro prima vice concedantur. Si vero necessitas eccle-siae extorserit, tunc ad trimestre praedictae Commendae, et non ultra prorogentur. Com-mendarii vero circa Commendarum accepta-tionem non solum professionem fidei, verum etiam iuramentum idem, quod a parochis circa institutiones praestari consuevit, prae-stare teneantur.

 Interim vero ante expirationem Com-mendarum suarum patronos de praesentandis personis ad instituendum idoneis solicitare crebro sint adstricti.

 Parochorum aliqui conqueruntur, quod sa-cerdotes ad titulos Vicariatuum et provisio-nes eorum ordinati, provisiones suas et Vi-cariatuum loca, absque iusta, legitimaque causa, sine scitu, et voluntate ipsorum et sine licentia nostra deserant, licentioseque contra sacros Canones vagentur, atque ad alias dif-fugiant ecclesias, seu Dioeceses; statuimus itaque, ne id amodo quisquam facere prae-sumat, sub poenis arbitrariis. Verum quoties aliquis Vicariorum locum Vicariatus, sui ex rationabili causa deserere voluerit; id primum nobis, et Officio nostro Ordinario significare, et a nobis facultatem obtinere sit adstrictus. Eum vero qui contra fecerit, licebit parocho, cuius provisionem seu Vicariatum deseruit, non tantum personali eitatione, verum etiam per publicum edictum, cum assignatione ter-mini competentis, ab aliquo Officialium no-strorum emanatum, ad valvas ecclesiae ab eo desertatae citare, et usque ad definitivam sententiam finalemque eius executionem, pro-cessum iuris formare contra absentem. Qui si a contumacia desistere, ac se Officio no-stro praesentare, aut ad ecclesiam a se de-sertam redire non curaverit, offeretur nobis in scriptis cum sigillo Judicis excommunica-tionis contra ipsum lata sententia, ut explo-rato, ad quam Dioecesim confugerit, illic eum per Ordinarium loci puniri curemus. Ut autem Oiericis divagationis huiusmodi, et transfugii praecludatur via, nemmem ad titulum dieto-rum Vieariatuum in posterum ad sacrum Sub

 















161

 diaconatus Ordinem, nec eos qui iam cum eodem titulo Subdiaconi sunt, ad ulteriores gradus admittemus, nisi qui prius in manibus nostris corporale praestiterit iuramentum, se non deserturum provisionem suam, prius-quam a nobis eius rei in scriptis facultutem obtineat.

 Nemo ex sacerdotibus domi suae caupo-nam instituere, et neque cerevisiam, neque vinum, aut crematum, aliosve quosvis ine-briantes potus propinare praesumat, sub poe-nis arbitrariis.

 Nemo sacerdotum sub eodem tecto mu-lieres secum habitare faciat, multo minus con-cubinas, aut alias foeminas suspectas, aut eas cum quibus antea consuevissent, in domo aut extra detinere, aut cum eis ullam consue-tudinem habere audeat: alioquin qui secus fe-cerit, canonicae subiacebit ultioni.

 Paschatis tempore quo sacerdotes suarum ecclesiarum fidelibus cibos benedicere asso-lent, propter discessus suos ab ecclesiis Di-vina, et Ecclesiastica officia intermitti, et enormia scandala oriri inde contingit; ut igi-tur celerius huiusmodi benedictiones expe-diant, in quolibet pago, aut civitate, ubi pa-rochialis ecclesia sita est, e pluribus villis, domibus, et locis ad unum locum huiusmodi

 esculenta comportari faciant, non vero per singulas villas, et domos discurrant.

 Reprehensione digna consuetudo apud Clerum Dioecesis huius invaluit, ut quoties in aliqua ecclesia aut Dedicationis anni-versarium, aut indulgentiarum aliqua publi-catio, aut etiam nundinae annuae celebran-tur, vicinarum ecclesiarum sacerdotes, re-lictis propriis ecclesiis, acceptisque ex eis calicibus, et sacris vestibus, ad illam unam confluant; id amodo ne fiat, interdicimus.

 Mulieres fornicariae post partum non introducantur a sacerdotibus in ecclesiam, ne crimen earum approbetur.

De Iudicibus Delegatis.

 Inhaerentes Decreto s. Concilii Trident. Sess. 25, c. 10, de Iudicibus delegatis ad causas a S. Sede Apostolica committendas, quatuor personas ad huiusmodi negotium ido-neas deputavimus, videlicet R-ndos D-nos Ioannem Albertum Grochowicki, J. U. D. Praepositum, Balthasarem Miaskowski J. U. D. Archidiaconum Pomeraniae, Franciscum Lipski Cantorem, Matthiam Karski Cancel-larium ecclesiae nostrae Cathedralis Wla-dislaviensis.



IN SYNODO DIOECESANA Anno 1612. Processus intimationis  SYNODI DIOECESANAE.

 Laurentius Gembicki Dei gratia Epi-scopus Wladislaviensis et Pomera-niae. Reverendis, Venerabilibus et Honorandis viris, DomMs Abbatibus, Prae-positis, Decanis, Arehidiaconis, Scholasticig, Cantoribus, Custodibus, Canonicis; Guardia-nis, Prioribus, Plebanis, Commendariis, Vi

cariis, Capellanis, Altaristis, Praebendariis, caeterisque Presbyteris, ac quibuscunque Cle-ricis, tam Cathedralis Nostrae, quam Colle-giatae Parochialiumque ecclesiarum, per et intra Dioecesim Nostram Wiadislaviensem ubilibet constitutis, fratribus in Christo ca-rissimis, Salutem in Domino. lt sancta ac



 









162

salutaria Matris Ecclesiae monita, eiusque Summorum Antistitum pia praecepta, et ra-tiones  necessitatesque  praesentis temporis, a Nobis sedulo exposcunt, ut pro Nostro pa-storali ofrlcio et solicitudine, ad ea quae in Ecclesia Dei et Clero emendanda  et corri-genda, ac  cultum divinum propagandum, et religionem  Catholicam  stabiliendam utilia, quaeque ad ordinis  ecclesiastici rationes tu-endas, apta et necessaria videbuntur, statu-enda, observata antiqua consuetudine, Syno-dum  Dioecesanam indiceremus.   Cum  vero iam gravissimis Reipublicae negotiis et curis, quibus bactenus distenti fuimus, nonnihil so-luti essemus, id Nobis primo quoque tempore faciendum duximus, Synodumque pro 22 Maii in Cathedrali Nostra ecclesia Wladislaviensi indicendam decrevimus, prout tenore prae-sentium in Dei nomine indicimus, decernimus, et innotescimus. Hortamur itaque Vos univer-sos et singulos, supranominatos, ab eisque pa-terne requirimus, ac primo, secundo et tertio, seu alias canonice, in virtute s. obedientiae, et sub synodalibus ac excommunicationis poenis, ac censuris ecclesiasticis mandaraus, ac praeei-pimus, ut praemissis pro opportunitate tempo-ris in ecclesiis Vestris piis et singularibus, ac ad eam rem accommodatis extraordinariis exercitiis, et orationibus, Wladislaviam pro praedicta 22 mensis Maii summo die ad eccle-siam Nostram Wladislaviensem Cathedralem personaliter, non vero per Mandatarios, nisi legitima causa, quam probare quisque debe-bit,  impediti fueritis, seu aliquis Vestrum impeditus fuerit,  in superpelliceis mundis, seu alias status et ordinis sui habitu decenti conveniatis, ac ea, quae communicato mutuo Fraternitatum vestrarum consilio, ad maio-rem Dei gloriam, fidei Catholicae Romanae incrementum, et Fraternitatum Vestrarum sa-lutem, a Nobis statuentur, corrigentur, et ordi-nabuntur, audire et exequi in charitate parati sitis. Ne vero huius Nostri processus igno-rantiam praetendere, aut suam inobedientiam aliquis excusare possit, volumns, et sub prae-missis poenis mandamus, ut praesentes litte-ras Nostras quilibet alteri viciniori ecclesiae, scripta a tergo iuxta morem debita execu-tione, sine mora transittat, aut transmitti

faeiat; ultimus vero easdem ad Cancella-riam Nostram deferat. In cuius etc. Varsa-viae, die 13 Aprilis an. 1612.

Albertus Tylicki, Suae Ill. Cels. Actorum Curiae Notar.

Die 19 Maii Ill-mus et R-mus D. Lau-rentius Gembicki Dei gratia Episcopus Wla-dislaviensis et Pomeraniae Regni Poloniae Supremus Cancellarius, Varsavia pro Synodo celebranda Wladislaviam discessit, ac Wla-dislaviam die 21 eiusdem venit, postera die Synodum, Praelatis et Canonicis Cleroque ipsum ad ecclesiam Cathedralem Wladisla-viensem in superpelliceis deducentem, so-lemniter ac feliciter celebravit.

Constitutiones in praefata Synodo promulgatas nullibi inveni, extat tamen:

Proce66u6 pro eolligenda Contributione in

supradicta Synodo editus.

 Laurentius Gembicki, Dei gratia Episco-pus Wladislaviensis et Pomeraniae, Regni Poloniae Supremus Cancellarius.

 Reverendis et Venerabilibus ac Hono-randis viris, Plebanis, Commendariis, Alta-ristis, Praebendariis, caeterisque quibuscun-que Presbyteris, et Clericis in Wladislaviensi, Crusvicensi, Bidgostiensi Decanatibus con-stitutis, Fratribus in Christo carissimis, Sa-lutem in Domino. Noveritis quia de consensu VV. Fratrum nostrorum tam Cathedralis quam Collegiatae nostrarum ecclesiarum to-tiusque Cleri, pro Dioecesana Synodo per Nos indicta Wladislaviae congregati, placi-to, pro Reipublicae istius maximis et arduis necessitatibus CQntributionem duplam, adin-star in ultima Synodo Petricoviensi, praesi-dente olim piae memoriae Ill-mo et R-mo D-no Rernardo Maciejowski, scilicet anno 1607 Petricoviae celebrata, decisae, consti-tuimus et decrevimus. Ad quam quidem col-ligendam R-mum Ralthasarum Miaskowski Archidiaconum Pomeraniae, Collectorem ge-neralem, et quo ea contributio fidelius et absque cuiusvis iniuria extradatur, Taxato-res proventuum Succollectores in dictis De-canatibus elegimus et depntavimus, videlicet



 









163

 R-ndos Bartholomaeum Gosniewski Archidia-couum Crusvieiensem, Andream Krąpiewski Offieialem et parochum Bidgostiensem, qui-bus facultatem Congregationes dictorum De-canatuum indicendi et convocandi pro deci-ma quarta mensis Juuii Wladislaviae, ac ibidem reditus Fraternitatum Yestrarum ta-xandi et iuxta eam taxam contributionem ad manus eorundem Taxatorum et Succol-lectorum consignandi, et a Fraternitatibus Vestris exigendi, celebratae Synodi aucto-ritate damus, et praesenti Processu Nostro illis hoe munus imponimus, mandantes Yobis supradictis omnibus et singulis, ut ad diem praedictam, a DD. Taxatoribus indicendam, WJadislaviae personaliter, alias legitime im-pediti, per nuncios compareatis, dictamque contributionem iuxta Taxatorum praefato-rum taxam, sub poena trium marcarum pol., irremissibiliter per Officiales Nostros exi-genda, ac in subsidium, etiam excommunica-tionis et aliis arbitrariis poenis, extradatis, et sine mora persolvatis. Quoniam vero pii et ad amplificandam Dei gloriam, ac non modo nostram, verum etiam totam Christia

nam Rempublicam stabiliendam, conatus, non modo hoc qualicunque tenuitatis Nostrae sub-sidio, verum etiam multo magis orationibus et continuis ad Deum Optimum Maximum precibus, quae nostrae propriae opes sunt, maximaeque facultates adiuvandi: Praecipi-mus omnino vigore celebratae Synodi, suh iisdem superius expressis poenis, ut ubi com-mode fieri poterit, praesertim in oppidis et frequentioribus locis, peculiaribus et ad prae-sentem necessitatem accommodatis precibus et piis ad populum exhortationibus, Oratio-nes quadraginta horarum secunda et tertia feriis Pentecostes instituantur, et peragan-tur. Ne vero quispiam huius Nostri proces-sus ignorantiam praetendat, volumus ut al-ter alteri viciniori eundem, a tergo notata executione, sine mora transmittat, vel trans-mitti curet; ultimus vero, ad Nostram Can-cellariam deferat, vel deferri faciat. In cuius rei fidem praesentes Sigillo Nostro commu-niri mandavimus. Datum Wladislaviae die 27, mensis Maii, a. 1612.

Albertus Tylicki, Suae Ill. Cels. Act. Cur. Notar.

 IN SYNODO DIOECESANA

LAURENTII GEMBICKI, EPISCOPI.

die 29 Maii 1613 anno.

 WLADISLAVIAE CELEBRATA

 Laurentius Gembicki, Dei gratia Epi-scopus Wladislaviensis et Pomera-niae. Quod cum gravi Ecclesiae Dei Eegnique huius praesenti necessitate exigen-te, tam Ill-mi et R-mi D-ni Arcbiepiscopi Gnesn. etc, quam reliquorum DD. Episco-porum unanimi consensu ac beneplacito, nec non Ill-mi D. Nuntii Apost. moderni appro

batione in Conventu Generali Warsaviensi proxime praeterito decretum et constitutum fnissefc, ut ad submovenda ea pericula Regni et ad solvenda militibus debita stipendia, certa pecuniae summa a clero, iuxta cuius-vis possessiones et reditus, contribtteretur: expositumque nobis esset nomine Adm. R-di D.  Davidis   Konarski,   abbatis   Olivensis,









164



eum, etiamsi vellet, nulla ratione laudatam contributionem dependere, summamque ex monasterio suo provenientem, nisi elocatis aliquibus bonis ad extenuationem summae, extradere minime posse; petitumque ut id auctoritate nostra, tanquam Loci Ordinarii, accedente, facere liceret: Nos, considerantes gravissimas afilictae patriae necessitates, con-sensum nostrum dandum et concedendum, id-que sub ratihabitione Sedis Apost., duxi-mus, uti quidem praesentibus litteris nostris, ita ut praedictus D. Abbas Olivensis, habito prius cum suo conventu Consilio, bona aliqua, non ultra quam ad novennium, ad extenua-tionem summae. absque detrimento et incom-modo dicti monasterii, quin imo cum utilitate et melioratione eiusdem, viro alicui probo, bonae fidei et possessionato, et qui post ex-pirationem annorum praefatorum ea bona sine molestia et citra iniuriam Conventus integre reddat et restituat, locare possit et valeat, damus et concedimus, ea tamen conditione, ut in posterum eiusmodi locatio, quae alie-nationem bonorum sapit, nullo oneroso titulo fiat, praesenti scripto nostro cavemus. Quod autem bonis monasterii ad praefatos annos locandis melius consulatur, elocationem et contractum ex utraque parte, tam locatoris quam locantis initum, confirmatione nostra de novo confirmandum exhiberi nobis volumus. Datum Wladislaviae 29 Maii 1613.

Laurentius Gembicki,   ect.   Significamus etc. expositum  nobis esse nomine Adm. R.

D. Davidis Konarski, abbatis Olvensis, ipsum D. Abbatem et alios, nempe Pelpli-nensem et Coronoviensem, ob contributiones graves et onerosas, hactenus in subsidium Regni extraditas, annuam pensionem pro alendis certis personis, ministerio divino ad-iungendis dari solitam et consuetam, persol-vere nullo modo posse, petitumque quatenus illius monasterii ad magnam inopiam redacti, rationem habere, eumque et alios a pensionis per triennium memoratae solutione liberum facere dignaremur. Nos contributionum prio-rum, et maxime modernae ab Ul-mo D. Ar-chiep-po Grnesn. etc. et reliquis Ill-mis DD. Ep-pis, consensu etiam Ill-mi D. Nuntii mo-derni Apost. ad id accedente, et in praesenti Congregatione nostra Wladislaviensi collau-datae, condignam rationem habentes, ipsum R. D. Abbatem ac alios eorumque Conven-tus a solutione praedictae pensionis per bien-nium, videlicet pro anno praesenti 1613, vel potius partis anni illius retentae et non ex-traditae, et pro anno proxime sequenti, vi-delicet 1614 tantum, auctoritate nostra et VV. Fratrum nostrorum ecclesiae cathedra-lis Wladislavien. consensu, totiusque cleri in Congregatione praesenti congregati placito, liberum ac liberos et immunes facimus, ita tamen, ut elapsis praedictis duobus annis, solito more sine difficultate et molestia ean-dem dent, et tradant, non obstante praesenti scripto nostro. Datum Wladislaviae, die 29 Maii a. 1613.



 















 SYNODUS DIOECESANA

PRO ARCHIDIACONATU POMERANIAE Anno Domini 1614 celebrata.

PROCESSUS  CONVOCANDI CLERUM POMERANIAE

 SOBCOVIAM

 Laurentius Gembieki, Dei et Aposto-licae Sedis gratia Episcopus Wladi-slaviensis et Pomeraniae, Honorandis viris ecclesiarum parochialiutn, per et intra Dioecesim Nostram Pomeraniae existenfcium, Plebanis, Commendariis, Vieariis, Mansiona-riis, Altaristis ac caeteris quibusvis Presby-teris et Clericis, Nobis in Christo dilectis, Salutem in Domino. Cum id muneris Nostri ratio a Nobis requirat, ut pro virili omnium eorum, qni Nobis commissi sunt, saluti con-sulamus et ad veram pietatem colendam, pa-storali cura, viam omnibus muniamus, et si quae de suo curriculo bactenus deflexerunt, aut negligentia collapsa sunt, in pristinam formam erigamus, atque in ordinem repona-mus: propterea induximus in animum hoc tem-pore ecclesias in Dioecesi Nostra, quas com-mode poterimus, solicite lustrare et salutari visitationis remedio abusus tollere ac in cur-su hoc vitae christianae laudabiliter peragen-dae confirmare, prout ex litteris Nostris eo nomine editis, fusius cognoscere potestis. Quapropter vobis quoque universis et singu-lis denunciamus: Nos circa finem mensis Se-ptembris Sobcoviam esse venturos, ac de sta-tu vestro ecclesiarumque vestrarum esse co-gnituros. Et licet id per Archidiaconorum Nostrorum visitationem Nobis antea sit de-claratum: tamen cum intersit inquirere, qua

 diligentia omnia decreta in visitatione san-cita serventur, et ad eifectum deducantur: mandamus Vobis in virtute s. obedientiae, ut pro die secunda Octobris Sobcoviae compa-reatis rationem reddituri de omnibus, quae-cunque a vobis requisita fuerint. In quorum fidem praesentes sigillo Nostro communiri mandavimus. Datum Wladislaviae, die nona Septembris, Anno Domini Millesimo Sexcen-tesimo Decimo Quarto.

Actum Soictmae ilie 2-a OctoMs.

Ill-mus et R-mus in Christo Pater D. Laurentius Gembicki Dei et Apostolicae Se-dis gratia Episcopus Wladislaviensis et Po-meraniae etc. volens cognoscere quis sit sta-tus ecclesiarum in Pomerania existentium, Clerum universum, praecipue vero parochos seu rectores ecclesiarum earundem Sobco-viam, litteris eo nomine e Cancellaria Suae R-mae Dominationis paulo ante editis con-vocavit, ipsisque in ecclesia parochiali Sob-coviensi die bodierna comparentibus in su-perpelliceis, invocato Numinis Divini auxilio, Missaque ac antiphona de S. Spiritu prae-missis, adventus sui ac convocationis huius-modi causas exposuit, nimirum ut ea quae ex visitationibus dictarum ecclesiarum per Ar-chidiaconos factis cognovit, quae digna sunt



 















166

 correctione corrigantur, scandala amovean-tur, officia vero divina in ecclesiis rite et debito ordine peragantur. Et ibidem in con-tinenti, monuit R. D. Archidiaconum et De-canos rurales, ut nulla habita ratione favoris, amoris vel odii, ea omnia quae tam in per-sonis ecclesiasticis, quam in ipsis ecclesiis censerent esse reformanda, libere exponant et referant. Ut autem baec tanto diligentius expediantur, nomina et cognomina omnium sacerdotum, qui ad buiusmodi convocatio-nem pertinebant, legi mandavit. Tandem Oonstitutiones infrascriptas sancivit.

Indultum celebrctndi.

 Cum pleraeque ecclesiae in Pomerania reperiantur, de quarum consecratione non constat, imo etiam in quibusdam titulus Pa-troni ignoratur; R-mus D. indultum generale Missas in dictis ecclesiis, iuxta praescriptum Missalis Romani, cum debitis coerimoniis et requisitis ad eas rite peragendas celebrandi, Sacramentaque ecclesiastica administrandi, quoad ecclesiae huiusmodi consecratae fue-rint, in forma consueta concessit et impertivit.

De portatilibus comparandis.

Ut altaria portatilia in omnibus templis habeantur, lapides pro iis parandis idoneos quantocius Gedani coemendos et consecran-dos, Officialique Gedanensi, ut eosdem per parochias distribuat, consignandos decrevit, et in eam rem pecuniam D. Offlciali nume-rari iussit.

De indtitutionibas.

 Quoniam ecclesiis tum rectius consulitur, cum a propriis Eectoribus gubernantur, mo-nuit serio omnes et singulos presbyteros, ut ad ecclesias quas nomine Oommendae obti-nent, se sine mora institui et investiri curent, Epistolamque Pastoraiem constitutionibus sy-nodalibus Provinciae Gnesnensis insertam et a S. Sede Apostolica approbatam, ac alios li-bros parocbis necessarios habere, et eos di-ligenter legere studeant, quo officia muneri suo incumbentia debite exercere valeani

De abusibus tollendis.

 Abusu quodam multis in ecclesiis huius Dioecesis inolevit Evangelia diebus Domini-cis non ex praescripto Missalis Romani, sed pro more et consuetudine Grermanorum ex ambona pronunciari, infantes tam Catholico-rum quam haereticorum non in templis sed in domibus privatis sine ulla necessitate ba-ptisari, nuptiasque benedici. Yolens itaque R-mus abusus huiusmodi tollere, statuit, ut Evangelia huiusmodi nonnisi iuxta praesen-tem usum et ordinem Sanctae Romanae Ec-clesiae legantur, baptismique Sacramentum in templis, nisi adsit causa legitima, confe-ratur, et nuptiae sine facultate ab Officio Ordinario in scriptis obtenta, in domibus pri-vatis nullo modo benedicantur, Sponsique ne sibi ante benedictionem huiusmodi cohabi-tent, moneantur.

De cultu divino.

 Ut rudis et agrestis populus ad devotio-nem incitamentum habeat, curabunt omnes parochi in ecclesiis suis unum Noeturnum Matutinarum precum cum tribus Lectionibus et Oratione diebus festis Beatae Mariae Yir-gmis, Apostolorum, et aliis ad populum ce-lebribus, nec non diebus singulis Dominicis, tum et Vesperas decantare, Missas celebra-re, praeceptumque Ecclesiae de iis devote audiendis populo diligenter explicare.

 Decani item rurales descriptum numerum ecclesiarum et sacerdotum sibi subiectorum habeant, Congregationesque suas rurales ad minus bis in anno celebrent, et parochos officii sui commoneant, administrationemque Sacramentorum edoceant. Tum Extremae Unctionis Oleum, quo aegrotis sit impartien-dum, informent.

De sepulturis haereticorum.

An sint humandi homines haeretici in coemeteriis, concionibus catholicis adhibitis, quod plerumque expetunt?

De patrinis haereticis,

 An admittendi sint in patrinos homines haeretici?



 















167

De inductione foeminarum haereticarum po6t puerpedum.

Multae foeminae haereticae, occulto for-san quodam studio in religionem Catholicam, petunt se post puerperium in ecclesiam mo-re Catholicorum a parochis Catholicis indu-ci, an liceat?

De nuptiis haereticorum cum Catholicis contrahendis.

 Plerumque in hac Dioecesi, imo et in aliis locis huius Regni, evenire solet, ma-trimonia a sponsis haereticis cum sponsa catholica et e contra contrahi, benedictio

nemque a parochis Catholicis peti, an im-partienda?

 Super praemissis quatuor articulis quae-situm est a parochis, quid liceret? Respon-sum a R- mo: Omnia ista sacris Canonibus prohiberi, se tamen consulturum Sedem Apo-stolicam, ecquid ipsa pro reducendis erranti-bus ad viam salutis concederet.

De absentibus,

 Ill-mus et R-mus D-nus nonnullos paro-chos a Convocatione praesenti sese absentan-tes, nec causas legitimas absentiae suae ad-ferentes, citandos et puniendos decrevit, id-que negotium R-ndo D-no Offlciali Gedanen-si commisit.

XXIIII

SYNODUS SOBCOVIENSIS

PAULI WOŁUCKI, EPISCOPI, A. D. 1617.

PROCESSUS  CONVOCANDI CLERUM EX ARCHIDIACONATU POMERANIAE SOBCOVIAM,

Die 9 Septembris 1617.



Paulus Wołucki Dei et Apostolicae Sedis gratia Episcopus Wladislaviensis et Po-meraniae. Honorandis viris Ecclesiarum parochialium, per et intra Dioecesim Nostram Pomeraniae existentium, Plebanis, Commen-dariis, Vicariis, Mansionariis, Altaristis ac caeteris quibuscunque Presbyteris, Nobis in Christo dilectis, Salutem in Domino. Et sancta ac salutaria Ooncilii Tridentini decreta, et rationes Ecclesiae Eostrae id a Nobis ex-poscunt, ut pro Pastorali Nostra solicitudine

 ac offlcio, non tantum saluti animarum de grege Domini pretio Sanguinis eius redem-ptarum consulamus: verum et eorum qui ipsis praefecti partem solicitudinis Nostrae epi-scopalis sustinent, quique vitae innocentia ac officiis christianae pietatis aliis praelucere, verbi salutaris pabulo caeteros pascere de-bent, perinde invigilemus: proindeque visita-tionis susceptae munus per Arehidiaconum Pomeraniae sumus aggressi. Cum autem in ea multa reformanda, multa in meliorem sta

 









168

 tum reducenda esse animadverteremus: Con-gregationem totius per Pomeraniam Cieri Sobcoviam convocandam duximus, prout te-nore praesentium eandem indicimus, decerni-mus, et innotescimus. Monemus itaque vos universos ac singulos supranominatos, eisque in virtute sanctae obedientiae mandamus, ut pro die Translationis S. Stanislai, quae erit 27 Septembris, Sobcoviae personaliter et non per mandatarios (nisi legitima causa quam quisque probare debebit, fuerit aliquis ve-strum impeditus), conveniatis, et comparea-tis; et quoniam quatuor temporum dies, qui-bus sacri Ordines conferri solent, nosque eosdem Deo dante die Sabbathi, quae erit 23 Septembris, conferemus, imminent, iis omnibus qui ad eos promoveri voluerint, ut Sobcoviae tempestive compareant, denuntie-tis. Ne vero huius nostri processus igno-rantiam praetendere, aut suam inobedientiam aliquis excusare possit, volumus et sub poe-na arbitrii nostri mandamus ut praesentes litteras nostras quilibet alteri viciniori ec-clesiae, scripta a tergo iuxta morem debita executione, sine mora transmittat, et trans-mitti faciat, ulfcimus vero easdem ad Cancel-lariam nostram deferat. In cuius rei fidem praesentes manu Notarii nostri subscriptas, sigillo nostro communiri mandavimus.

 Datum Sobcoviae  die nona Septembris A. D. 1617.

Actum Sobcoviae die 21 Septembris.

Ill-mus et R-mus in Christo Pater ac Dominus D. Paulus Wołucki Dei et Aposto-licae Sedis gratia Episcopus Wladislaviensis et Pomeraniae. Cum ex visitatione nuper in-choata animadverMsset, multa in Clero, et ecclesiis reformanda, multa in meliorem sfca-tum reducenda, necnon multa passim scanda-la amovenda necesse esse, opere pretium existimavit, Clerum universum, praecipue ve-ro Parochos, seu Rectores ecclesiarum in Archidiaconatu Pomeraniae existentium, Sob-coviam convocare, prout quidem litteris eo nomine e Cancellaria suae R-mae Paterni-tatis paulo ante editis convocavit, ipsisque in ecclesia parochiali Sobcoviensi, die ho

dierna in superpelliceis comparentibus, invo-cato Numinis Divini auxilio, Missaque ac Antiphona de Spiritu Sancto praemissis, in hunc vel similem modum eis praefatus est.

 Christus Dominus et Salvator noster Apostolis suis, et per Apostolos nobis pa-storibus apud Mafch. c. 5 loquutus est: „vos estis sal terrae". Cum enim universa hominura natura infatuata atque adeo peccatorum vi corrupta esset, designans Christus Aposfco-los eorumque omnes successores, pastores ovium pretio sui sanguinis redemptarum, sa-lem eos appellavit, dicens: vos estis sal, qui universum infatuatum genus vestrae curae et fidei commissum condire debetis. Vos Pa • stores estis. Advertite igitur, ut oves meas bene pascatis. Ut bene grex pascatur, et me-lioretur videmus, quod petra salis brutis ani-malibus anteponitur, ut ex eadem petra sa-lis lambere debeant, et meliorari. Quasi ergo inter bruta animalia petra salis debet esse sacerdos in populis, ita ut quisquis sacer-doti iungitur, quasi e salis contactu doctrinae probitatis, inculpatae vitae, ab eo exemplum sumens, aeternae demum vitae sapore condia-tur. Si sal evanuerit: si Doctor et Pastor erraverit, ut inquit Hieronymus, a quo alio Doctore emendabitur? Ad nihilum valet ultra nisi ut mittatur foras et conculcetur ab ho-minibus. Yos estis lux mundi. Non solum animos vestros a vitiis omnibus puros et im-munes habere, aut solo duntaxat mentis af-fectu pietatem colere debetis, sed necesse est etiam, id quod mens animusque vester sancte complectitur, exterius prodire atque elucescere. Sic luceat lux vestra coram ho-minibus, ut videntes opera vestra bona, glorificent Patrem qui in coelis est.

 His et similibus dictis, sequentia propo-suit, quod videlieet ex ea visitatione non si-ne ingenti animi sui dolore notavit.

 Primo quidem; Cultum divinum in plebe valde remissum, vel etiam omnino neglectum, ut non dicatur religionis catholicae zelum contemptum, morum ac pietatis fervorem bo-norumqne operum, atque disciplinam ehri-stianam penitus collapsam. Radix istius maii ex multiplici quidem, sed praecipue ex tri-plici eapite oriri potest. Et primo quidem,









169

 quod ecclesias et oratoria sacra visitare non soleant, Missae Sacrifieiis tam diebus Do-minicis, quam etiam festis Sanctorum, prae-cepto Deealogi, et Ecclesiae satisfaciendo non intersint. Itemque conciones et verbi divini praedicationes non audiant. Secundo, quod rudimenta, articulosque praecipuos fidei penitus ignorent, sine quorum cognitione ne-mo salvari, et aeternae beatitudini adscribi potest. Tertio, quod ieiunia, praesentissima pharmaca conservandae religionis Catholi-cae, itemque alia quae sunt praecepta ab Ecclesia non observent aut observari curent.

 Secundo. Non minus et hoc notatum est, parvum zelum animarum in Curatis. Eos vi-delieet nulla lucra animarum quaerere, cau-sas et cultum Dei relinquere et postponere, terrena concupiscere, terrenis negotiis vacare, terrenis actionibus implicari, de seipsis exem-pla pravitatis et scandala praebere, et prae-terea eosdem qui peccata caeterorum com-pescere debebant, vitam pessimam ducere. Et quoniam dilectio decoris domus Dei et lo-ci habitationis gloriae eius est non levis causa propagandi cultus divini, consequenter neglectus et squalidus ecclesiarum ornatus, qui in iis locis ut plurimum animadversus, est magna occasio oscitantiae et remissionis in promovendo cultu divino.

 Tertio. Et illud animadversum, quod vi-delicet plerique per ostium ecclesiasticum non intrantes, absque Investituris et Com-mendis, se gerunt pro Pastoribus, qui non Pastores nec mercenarii vocandi essent, sed potius fures et latrones. Ut itaque iis malis obviam eatur, Constitutiones infrascriptas sancivit, et ut observentur a singulis, serio mandavit.

 Prima. Quoniam quilibet Curatus, et per consequentiam etiam parochus suae eccle-siae spirituali matrimonio alligatus est, omni-no expedit, ut quilibet parochus penes suam parochialem ecclesiam resideat, reliquas ve-ro dimittat: pluribus namque intentus, non valet ad singula sensus.

 Secunda. Ut diebus Dominicis aliisque Sanctorum festis puram, veram et sinceram doctrinam, secundum legitimum sanctae ortho-doxae et cafcholicae Ecclesiae sensum, populo

 proponant, vitia arguant, ad virtutes atque pietatem sectandam verbo et exemplo inci-tent, proptereaque per se ipsos vel in fine concionum vel certe post meridiem cateehi-zent, et omnino curent, ut saltem unam ani-mam per annum Christo lucrentur.

 Tertia. Pro instituendis iuvenibus prae-ceptores in scholis utcunque in litteris versa-tos, simulque in pietate, et religione bene probatos, et si fieri potest, non uxoratos ha-beant. Cum etenim ex huiusmodi adolescen-tibus plerumque ad Ordines assumi soleant, diligenter invigilandum, ne eorum aetas, quae ad omnia vitiorum genera proclivis est, ma-lam a iuventute accipiat institutionem.

 Quarta. Ipsi etiam litterarum sacrarum lectioni et studio diligenter incumbant, nec se dent totos ad otium, et ad alia exteriora.

 Quinta. Eixas, lites, ebrietatem, ceu ca-put et fontem omnium malorum fugiant et sint iuxta praeceptum Apostoli, sobrii et vigilan-tes, proptereaque tabernas non adeant, neque adfrequentent convivia, neque arma deferant.

 Sexta. Mulieres, et praecipue suspectas aut quarum conversatio suspicionem aliquam posset parere, a domibus suis omnino arce-ant. Virum enim bonum, maxime vero sa-cerdotem non solum crimine, sed suspicione etiam vacare oportet.

 Septima. Confessarios doctos, prudentes et pios frequenter adeant, quibus peccatorum suorum reatus confiteantur.

 Octava. Eamulos bonis moribus, vitae integritate praeditos habeant et alant, ve-stiant decenti non saeeulari habitu, quos etiam prout et alios iuvenes bonos ac mori-geros ad clericatum invitent.

 Nona. Curent ut supellectilem librorum necessariorum habeant potius quam vasorum, omnino autem enitantur, ut quiiibet in sua ecclesia Missale Eomanum, Graduale, Anti-phonariam, Psalterium, Librum Agendorum, recens edita, libros etiam papyraceos, in qui-bus nomina baptizatorum, tum et contrahen-tium matrimonia describant, habeant. Para-menta pro usu altaris, casulas videlicet, cap-pas, antependia, nova pro ratione festorum necessaria comparent. Quodsi alicuius eccle-siae adeo sunt angustae rationes, ut nova.









170

 habere non possit, ea quae habent lacera aut incongrue facta, resarciri curent. Corpo-ralia, item purificatoria, Albas, Mappas, lin-teamina aliasque res sacras mundas et niti-das, Calices et patenas bene extersas ha-beant, eaque decenter conservent.

 Decima. Congregationes a Decanis suis Euralibus indictas non negligant, neque se ab eis absentent.

 Undecima. Indicta ab Ecclesia ieiunia et Vigilias omni cum diligentia ipsi observent, nec collationes largas praesumant sumere, ab aliisque quantum in eis est, observari faciant.

 Duodecima. Conversationes haereticorum hominum fugiant, nisi spes esset conversionis eorum ad fidem Catholicam, et inter illos ita vivant, nt videlicet illi qui ex adverso sunt vereantur, nihil habentes mali dicere de illis. Quoniam vero a quibusdam parochis quaesi-tum de sepulturis et baptismo haereticorum, quid in talibus casibus sit faciendum quando contingunt: responsum ab Illustrissimo, hae-reticis hominibus iuxta sacrorum Canonum decreta in eccleshs iam reconciliatis sepul-turam omnino denegandam: neque enim cui vivo communicare non licuit, fas esse ut mor-tuo communicemus. Circa sepulturas vero in coemeteriis prudentia utendum, ubi enim pau-ci essent haeretici, nec ulli motus timendi, etiam a tali sepultura arcendi, sin secus, se-cundum antiquam consuetudinem tolerandum. Ad Baptismum quod attinet, si infantem hae-retici baptisari contingat, patrini qui eum de fonte levent, Catholici erunt adhibendi: alias nonnisi in casu necessitatis.

Decauis Ruralibus hanc Instructionem Reverendissimus adiungere voluit,

1. Decani Eurales plebanos parochialium vel earum Commendarios singulis quartuali-bus convocare curabunt, atque praemisso can-tato vel etiam lecto Saero de Spiritu Sancto, et adhortatiuncula aliqua facta, suam Con-gregationem Decanalem celebrare, in eaque de scandalis amovendis, ac de occurrentibus negotiis ecclesiasticis mutuo cum suo Deca-no conferre debebunt,  et qui scandalosi re

perti fuerint, erunt admonendi a Decano. Qui tamen maiora scandala patraverint, ad Offi-cium deferre tenebitur.

 2.       



Monebunt suos parochos serio, ut sin-gulis diebus Dominicis, itemque festis San-ctorum, Catechismum, rudimenta fidei et do-ctrinam christianam in se continentem, rudi populo proponant.

 3.       



Diligenter etiam attendent, an omnes Curati penes suas ecclesias parochiales re-sideant.

 4.       



Item videbunt, ne parochias ex mani-bus saecularium sine Investitura aut Com-menda Eeverendissimi Episcopi vel sui Offi-cialis accipiant, cum iurisdictionem et facul-tatem audiendae confessionis et aliorum Sa-cramentorum administrandorum sine his ha-bere non possint.

 5.       



Ut penes quamlibet ecclesiam libri ne-cessarii, videlicet Missale Eomanum, Gradu-ale, Antiphonarium, Psalterium, liber Agen-dorum, itemque Matriculae pro describendis baptisatis et Matrimonium contrahentibus babeantur.

 6.       



Monebunt item ut omnes Altaria por-tatilia lapidea, non fracta et non violata, ha-beant, et pro asservando Sanctissimo Eucha-ristiae Sacramento pixides, et tabernacula clausuras habentia.

 7.       



Item ut singulis annis Olea sacra re-novent, diligenter attendent.

 8.       



Inquirent utrum inter ipsos non repe-riantur aliqui apostatae, irregulares, excom-municati, aut aliunde propter facinora exclusi et proscripti.

 9.       



Videbunt num Eectores Scholarum in litteris qualitercunque versatos, morum item et vitae probitate praeditos habeant.

 10.         Arcbidiaconorum aut certe aliorum Visitatorum, ex commissione Eeverendissimi deputatorum, visitationi num satisfecerint, examinabunt: utrum sui Decanatus parochi frequenter confiteantur, et num Confessario prudenti, pio et docto.

 11. Discernere item inter lepram et le-pram: casus videlicet papales, episcopales, aliosque non reservatos num calieant.

 12. Monebunt eosdem, ut decorem domus Dei diligant ornatumque ecclesiarum quilibet















171

 pro posse et conditione procuret. Et coeme-teria, quae hactenus neglectissima fuerunt, expurgari faciant.

 13. Utrum aliqui adeo sint immemores sui, ut res ecclesiae vei pecuniam distra-hant, vel pro usu suo usurpent. Id enim si faciant, sacrilegium committunt.

CONCLUSIO.

 Coronidis loco haec quoque Illustrissimo adiicere placuit. Quoniam multae ecclesiae sunt, quae propriis sunt destitutae pastori-bus, priusquam illae suos habeant Rectores, eas vicinioribus in commendam committi R-ndo D-no Officiali Gedanensi demandavit, ea tamen couditione, ut dimidia pars pro-ventuum Commendario cedat, altera vero di

midia in fabricam et reparationem ecclesia-rum, vasorum, aliorumque ecclesiasticorum ornamentorum convertatur.

 De executione quoque Decretorum Con-cilii Tridentini super emissione professionis fidei omnes monuit, ut quicunque beneficiati, sive in titulum, sive in commendam non emi-serint professionem ildei, eandem profitean-tur; quod quidem in continenti, illi qui non fecerunt, eandem emiserunt.

 Omnibus item diligenter commendavit Rei-publicae necessitates Regnoque pericuia a vi-cinioribus hostibus imminentia, quateuus omni-potens et misericors Deus ex sua piissima benignitate, ea amovere, expeditionem quo-que Serenissimi Principis Wladislai prospe-rare dignetur, ad eamque intentionem Lita-nias ac supplicationes tleri indixit.

SYNODUS DIOECESANA Anni 1620.

PROCESSUS PRO SYNODO CELEBRMDA WLADISLAVIAE

 Paulus Wołucki Dei et Apostolicae Sedis gratia Episcopus Wladislaviensis et Po-meraniae. Universis et singulis D-nis Abbatibus, Praepositiss, Decanis, Praelatis, Canonicis, Guardianis, Prioribus, Plebanis, Commendariis, Vicariis, Altaristis, locum te-nentibus, aliisque Presbyteris et Clericis qui-buscunque, quocunque nomine nuncupentur, tam Cathedralis Nostrae Wladislaviensis, quamCollegiataeCrusviciensis,Monasteriorum-que Conventualium et Parochialium Eccle-siarum per et intra Dioecesim Nostram Wla-dislaviensem, ubilibet constitutis, et illis qui de iure et consuetudine Synodo Dioecesanae interesse solent et debent, Salutem in Do-mino. Cum experientia ipsa didicerimus, non exiguam esse utilitatem Synodorum Dioecesa

narum, in quibus illud maxime agitur, qua ratione puritas fidei Catholicae conservari, cultus divinus propagari, Clerique et populi mores corrupti reformari valeant, nec Nobis obscura fuerit earundem Synodorum necessi-tas, quippe cum non provincialibus tantum, sed generalibus etiam, praesertim ss. Con-cilii Tridentini Canonibus sit novissime de-cretum, ut eaedem Synodi, quoad fieri po-test, quam saepissime habeantur et convo-centur; statim illo ipso anno, quo Dei nutu et Apostolicae Sedis gratia ad huius Dioece-sis pastorale munus vocati sumus, saluberri-mis de Synodo habenda, tam ipsius ss. Con-cilii Tridentini, quam aliorum Oonciliorum iussis parere, quod est officium Hostrum, cu-pientes, Synodum Dioecesanam convocare















172

 constitueramus, gravibus tamen et multis Ec-clesiae atque Reipublicae occupationum, imo verius discriminum, fluctibus praepediti, dif-ferre hactenus Synodum huiusmodi fuimus coacti. Nunc igitur tandem nonnihil tranquil-lioris, ac liberioris interdum temporis nacti, solam Dei ter Optimi Maximi laudem et gloriam ac totius Dioecesis Nostrae utilita-tem propositam habentes, Synodum Dioece-sanam indicendam et convocandam duximus, prout in Dei nomine indicimus et convoca-mus; quam Wladislaviae in ecclesia Nostra Cathedrali feria quinta, quae erit undecima mensis Iunii, Divina adiuvante gratia, cele-brare volumus et intendimus. Proinde vos omnes et singulos suprascriptos, et vestrum quemlibet hortamur, requirimus et monemus, Vobisque in virtute s. obedientiae et sub ex-communicationis poena mandamus, quatenus ad praedictam Synodum personaliter et in propriis personis, impediti vero aliquo legali impendimento, per nuncios suos cum sufficien-tibus mandatis, illique superpelliceati, cum stolis aliisque habitibus solitis et consuetis, interesse curetis, Nobiscum super articulis proponendis deliberaturi, citantes nihilominus vos omnes et quemlibet vestrum pro die su-prascripta, uno Edicto pro tribus et perem-ptorie ad videndum et audiendum, in eventu non paritionis praemissorum, vos et quemlibet vestrum contumacem, sententias et poenas suprascriptas incidisse et incurrisse, illasque contra vos, non obstante in aliquo contuma-cia vestra, extendi et fulminari. Volumus au-tem ut has Nostras litteras processuum alter alteri sibi viciniori sine mora, connotata prius a tergo illius executione, transmittat, ultimus vero eundem Nobis in praedicta Synodo re-praesentet. In euius rei fidem sigillo nostro praesentes litteras communiri fecimus. Datum Wladislaviae 28 Aprilis A. D. 1620.

Pro eadem Synodo exiit

Processus convocandi Clerai in prtibus Pomeraniae Sobcoviam. Paulus Wołucki Dei et Apostolicae Se-dis gratia Episcopus Wladislaviensis et Pomeraniae. Venerabilibus ac Honorandis viris

Ecclesiarum Parochialium per et intra Dioe cesim nostram Pomeraniae existentibus Prae positis, Plebanis, Commendariis, Vicariis,

Mansionariis, Altaristis ac caeteris quibus cunque Presbyteris, nobis in Christo dilectis,

Salutem in Domino. Prudenti ac saluberrimo

consilio Ecclesia Catholica, quae S. Spiritu

regitur, instituit, ut Synodi Dioecesanae sta tis temporibus cogantur, in quibus et disci plina ecclesiastica innovetur, et vitiosi tam

in Clero, quam in populo mores reformentur.

Cum vero status et rationes Ecclesiae nostrae

exposcant, ut in ea multa reformanda, multa

in meliorem statum reducenda animadverta mus, Institutis sacrorum Canonum insisten tes, Synodum Dioecesanam intimandam, Clerumque Dioecesis nostrae Wladislaviam convocandum duximus. Verum quia Clero in

partibus Pomeraniae degenti, Wladislaviam

venire propter distantiam loci non sine mo lestia eveniret: proinde omnes supranomina tos hortamur, ab eisque paterne requirimus,

ac primo, secundo, et tertio, seu alias cano nice in virtute s. obedientiae et sub syno dalibus ac excommunicationis poenis manda mus, ut praemissis pro temporis opportunita te in ecclesiis veatris piis ad eam rem accommodatis exercitiis, Sobcoviam pro feria

tertia post Dominicam infra Octavam Ascen sionis Domini, quae erit secunda Iunii, ad

ecclesiam ibidem parochialem personaliter,

non vero per Mandatarios (nisi legitima cau sa, quam probare quisque debebit, aliquis

vestrum impeditus fuerit), in superpelliceis

mundis, seu alias status sui habitu decenti

conveniatis, ac ea quae ad maiorem Dei glo riam, fidei Catholicae augmentum, ac morum

reformationem a nobis statuentur, corrigen tur et ordinabuntur, audire et exequi in cha ritate parati sitis. Ne vero huius Processus

ignorantiam praetendere, aut suam inobe dientiam aliquis excusare possit: volumus, et

sub praemissis poenis mandamus, ut praesen tes litteras nostras quiMbet alteri viciniri

ecclesiae, scripta a tergo executaone, sine

mora transmittat, et transmitti curet; ulti mus vero easdem ad Cancellarfam nostram

deferat, In cuius rei fidem praesentes si

 









173



 gillo nostro communiri mandavimus. Da-tum Wladislaviae 28 Aprilis, Anno Domi-ni 1620.

CONSTITUTIONES SYNODI. De professione   fidei a Commendariis emittenda.

Saluberrime ss. Concilii Tridentini Ca-nonibus praecipitur, ab omnibus Beneficium ecclesiasticum obtinentibus, fidei christianae professionem exigendam esse: at, cum in Dioecesi nostra, gravibus de eausis, Commen-darii eandem ecclesiarum sibi creditarum curam, quam ipsimet perpetui parochiarum Rectores, sustineant; statuimus, ut imposte-rum omnes Commendarii fidem Catholicam iuxta Pii Papae IV Bullam profiteantur: nec-non corporale iuramentum, quod a parochis circa Institutionem praestari consuevit, in ac-ceptatione Commendarum praestent.

De cultu   ditfino propagando. In Dioecesi nostra, praesertim in Pome-raniae territorio, nullam festorum dierum ra-tionem haberi, sacrosancta Sacrificia fere ab omnibus negligi, nundinas vero et mercatus hisce  potissimum diebus caeteraque  negotia ab Ecclesia prohibita peragi, summo cum do-lore nostro inter visitandum deprehendimus. Cum autem omne studium populi, omnis sol-licitudo  Cleri eo spectare  debeat, ut quam maxime Deus  Optimus Maximus honoretur et colatur:  praecipimus,  ut populus quidem nullo  praetextu mercatuum   nundinarumque, aut Conciones, in quibus viam salutis edoce-tur, negligere, aut Ecclesiae praeceptum de Dominicis et festis diebus observandis trans-gredi, praesumat,  quin potius ss-um Missae Saerificium, sub mortalis peccati reatu, audiat (ad id enim ex vi praecepti ecclesiastici obli-gatur) et quo uberiorem fructum ex tremen-dis  Mysteriis  huius  propitiatorii   Sacrificii referat, parochi  ad illius cum devotione et attentione  auditionem ipsum hortentur. in-struant, atque capacem reddant, perniciosum-que iilum morem, quo post elevationem ho 

stiae, ex ecclesia discedere, atque potiorem partem Missae deserere solent, exterminari curent. Proinde etiam diei festi aut Domini-ci Vesperas, ipso autem festo aut Dominico die, unum nocturnum Matutinarum loco pre-cum, Processionem, item ac Concionem ec-clesiasticam procurare, Sacrificiumque Missae decantare, et Vesperas psallere teneantur, sub poenis per Officium nostrum in negli-gentes imponendis. Opportunis quoque co-hortationibus populum frequentius ad preces supplicationesque publicas pro felici statu Ecclesiae Sanctae, ac Reipublicae invitent, et in locis oppidisque celebrioribus, ubi Cle-rus ac populus degit frequentior, Quadra-ginta horarum orationes, tempore ad id ac-commodato, et litteris processuum a nobis habitis, instituant.

De vita et honestate Clericorum,

Cum ecclesiarum Rectores, omnesque clericali charactere insigniti, iuxta Aposto-lum, bonus Christi odor formaque gregis a Domino Deo sibi concrediti fieri debeant, certe eos non solum animos suos a vitiis pu-ros, et immunes conservare, aut solo dunta-xat mentis affectu, pietatem colere, sed etiam id quod mens, animusque sancte complecti-tur, exterius prodire, atque elueescere est necesse, dicente Domino: ,,Sic luceat lux vestra coram hominibus, ut videant opera vestra bona, et glorificent Patrem vestrum, qui in coelis est." Gravissime itaque ac sub poenis a iure communi statutis, aliisque arbi-trio nostro, aut Officii nostri irrogandis, inter-dicimus, ne Sacerdotes nostri tabernas com-potandi gratia adeant; convivia saecularium, praesertim ubi foeminae adsunt, frequen-tent, et si quandoque ex rationabili causa invitentur, sessionem in multas horas non protrahant, profanis spectaculis, choreis, lusu aleae, et chartarum oranino abstine-ant; rixas, lites, crapulam et ebrietatem, ceu caput et fontem maloruna devitent, utpote quae mentis hebetudinem inducunt, et im-munditiae sunt fomenta; sintque sobrii et temperantes; indicta ab Ecclesia ieiunia ob-servent, nec collationes largas sumant, idque









174

 ab aliis, quantum in eis est, observari cu-rent. Mercaturam cauponariam domi suae non instituaut, nec alias lucri persequendi artes, clericali statui indecentes, exerceant, quum militantes Deo negotiis saecularibus se implicare minime deceat. Arma offensiva non deferant, nec a suis deferri faciant vel permittant. Mulieres suspectas, aut quarum conversatio suspicionem aliquam parere pos-set, a domibus sais omnino arceant. Sacerdo-tem quippe non tantum crimine, sed etiam suspicione carere oportet, Angelus enim Do-mini exercituum est; magnopere proinde eos laudandos esse, quos reperimus rationes suas ita componere, ut harum obsequiis non indige-ant. Otium, quod multa mala docuit, fugiant. Lectioni litterarum sacrarum, pro captu quis-que suo, diligenter incumbant, quo potentio-res sint exhortari in doctrina sana, et eos, qui contradicunt arguere. Denique interius et exterius in omni vita et moribus gravita-teni, castimoniam, innoeentiam, ac vitae in-tegritatem praeseferant, sicut decet mini-stros Christi, et dispensatores mysteriorum Dei, ut non vituperetur ministerium nostrum.

De Baptismo.

 Illud maxime cavendum praecipimus, ne in administratione Sacramenti Baptismatis, error aliquis committatur. Cum enim hoc salutare Sacramentum ianua sit vitae spiritualis, et fundamentum caeterorum, nullibi periculosius quam hic erratur. Quapropter obstetrices, et quaevis aliae mulieres, quae circa partum adesse solent, frequenter in Concionibus, tam materiam, quam formam baptismi doceantur. Baptisare tamen, nisi in extremo vitae infantis periculo, non praesumant, nec putent se baptisare, ut solent rudiores, cum dieunt: Ego te nomino, vel signo. Sed secundum formam baptisandi: Ego te baptiso N. in nomine Patris, et Filii, et Spiritus Sancti.        

 De abusu in admini6tratione Sacramentorum tollendo,

 Oum ea quae gratis aceipiuntur, gratis auoque dari debeant, Ecclesiaeque Sacra

menta non solum siue simouiae labe, verum etiam sine avaritiae suspicione ministranda sint, ad reprimendam avaritiam, quae est idolorum servitus, praecipimus et districte prohibemus, ne in eorum administratione Sa-cerdos qnisquam verbo nutuve, per se, vel per alium, directe vel indirecte exigat quid-quam. Qui secus fecerit, in eum poenis iure communi statutis, et aliis pro arbitrio nostro animadvertere non negligemus: ultro ta-men oblata accipiendi facultatem non prae-cludimus.

De  confessionibud a Sacerdotibus faciendis.

Purus ipse sit necessarium est, cuius cu-rae aliorum puritas et salus committitur. Itaque ordinamus, ut parochi caeterique Sa-cerdotes et Clerici, ad minimum semel quo-libet mense, temporibus aliis exceptis, quibus omnes etiam saeculares confiteri solent, Con-fessariis per Decanos Eurales designatis, sacramentaliter confiteri poenitentiamque in-iunctam, ac remedia opportuna acceptare sint adstricti.

De Ordinandi6.

 Statuimus, ut posthac quicunque initiari sacris Ordinibus voluerint, Eeria quarta ante ipsum examen proxima, sese Examinatoribus nostris omnino praesentent, in Catalogumque Examinandor um inscribi curent; alias qui po-stridie Eeriae praedictae venerit, iam nec inscribi, vel ullo modo examinari, nec ad Ordi-nes pro hac vice admitti poterit, nisi evi-dentissime probaverit se legitime praepeditum fuisse. Examinatores vero cum omni dili-gentia, tum de Dioeeesi, natalibus, aetate, moribus seu vita, exereitio Ordinum (quae omnia in litteris parochi et Magistri loci obsignatis Examinandi adferent), tum de Ti-tulo, seu Beneficio, scientia et impedimentis investigent.

De Concionatoribus.

 Ut maxime salutare et necessarium est in Ecelesia Dei munus praedicandi verbi Di

 









175



vini, si ea qua par est diligentia tractetur: ita mirum in modum periculosum, si passim a quovis neque legitimo expediatur tramite. Idcirco praeeipimus, ne prius parochi, vel Commendarii in ecclesiis suis ad praedican-dum admittant, sive Regularem, qui de Su-periorum suorum approbatione, deque sua coram nobis vel Officio nostro praesentatione et licentia plene non docuerit; sive Saecula-rem, absque approbatione nostra vel Officii nostri in scriptis obtenta. Porro parochi ipsi vel Commendarii semper alteram Concionis partem ex Catechismo Romano desumant, doctrinamque Christianam et fidei rudimenta, ruui populo proponant, ac finito sermone dies festos, ieiunia, indulgentias, censuras etiam quandoque ecclesiasticas, et alia id genus populo denunciabunt.

De non residentibus.

 Cum Divino mandato Ecclesiis praesi-dentibus, maxime vero iis quibus cura ani-marum concredita est, iniunctum sit, ut agnoscant vultum ovium suarum, pro his Sacrificium offerant, praedicatione verbi Dei, Sacramentorum administratione et exemplo bonorum operum pascant; praecipimus, ut unusquisque in ecclesia sua parochiali resi-deat, et ibi in Divinis saluti animarum suae curae commissarum deserviat, officioque suo recte perfungatur. Alioquin contravenientes, opportunis iuris remediis sub poenis iuxta dispositionem sacrorum Canonum de non re-sidentibus sancitorum fulmiuandis, erunt eoer-cendi. Magnatibus item saecularibus, et multo minus faeminis, pro Capelianis aut Sacrificiis sine scitu et expressa licentia nostra, in scrip-tis obtenta, sub poena arbitraria, non in-serviant.

De pluralitate Beneficiorum.

Ut parochi plura Beneficia curata usur-pantes verius quam possidentes contenti uni-co, reliqua intra decursum sex mensium, in manibus Officialium nostrorum resignent, sta-tuimus, vel dispertsationes produeant, vel pro-curent;  alias   a praedicto tempore liberum

 sit Officialibus nostris circa istam pluralita-tem beneficiorum, id quod iuris erit, agere et exequi. Probe enim compertum habemus ex ea Divinum cultum imminui, parochianos sa-lutari verbi Divini pabulo, Sacrificiis caete-risque officiis defraudari, aedes ipsas sacras tum collabi, tum devastari. Quoniam autem multae sunt ecclesiae, quae ob paucitatem sacerdotum propriis sunt destitutae pasto-ribus, priusquam illae suos habeant Recto-res, eas vicinioribus in Commendam committi mandamus, hoc adiecto, ut dimidia pars pro-ventuum Commendario cedat, altera vero in fabricam et reparationem ecclesiarum, va-sorum sacrorum, aliorumque ornamentorum ecclesiasticorum convertatur.

De studio Parochorum.

 Praeeavendo, ne ex inertia, otio, et de-sidia, Clerus Dioecesis nostrae vel ad delicta prolabatur, vel errorum tenebris involvatur: serio mandamus, ut tam Decani Rurales in Congregationibus, quam Archidiaconi in vi-sitationibus, rationem etiam studiorum circa fidei doctrinam in Catechismo Romano de-scriptam, circa administrationem Sacramen-torum, forum Poenitentiae, ritusque ecclesia-sticos et populi informationem, a parochis re-liquisque sacerdotibus studiosissime exigant.

De peregrinid et vagis Saeerdotibud.

Non est propemodum minoris diseriminis, ignotum et vagum sacerdotem ad Divina officia celebranda admittere, quam citra ca-nonicam institutionem Beneficium ecclesia-sticum velle obtinere. Quibus periculis nos obviare cupientes, omnino observari volumus, ne quisquam parochorum vel Commeudario-rum Dioecesis nostrae peregrinum sacerdo-tem, sine licentia et testimonio sufficientibus, ad Divina officia uilo pacto admittat. Qui-cunque vero sacerdos contra sacrorum Ca-nonum sanctiones, Beneficia ecclesiastica absque institutione vel Commenda occupare attentaverit, eundem Officium nostrum ultra alias iuris poenas, ad illa eademque Bene-ficia nequaquam instituat.









17

De Tabernaeuio pro SS-mo Euchari stiae  Sacramento,   et crmariis sacro rum Oleorum,

 Quemadmodum tremendo Eucharistiae Sa-cramento nihil praestantius, nihilque divinius inveniri potest: ita summa cum veneratione et cultu asservandum, custodiendumque est. Cum autem in Dioecesi nostra, maxime in tractu Pomeraniae, circa asservationem ss. Eucharistiae, minus decenter fieri, et a parte maioris altaris in armario non satis honeste ipsam collocari animadverterimus; statuimus, ut infra annum Tabernaculum Sacratissimi Sacramenti bene munitum, imaginibusque Passionis Christi decoratum exaedificetur, atque vel in altari maiori, vel in alio de-centissime collocetur. Olea autem sacra in armariis, non autem in Ciboriis (id enim omnino fieri prohibemus), et in distinctis vasculis, litteris notabilibus notatis, occlu-dantur, et nova singulis annis tempestive post diem sanctum Coenae Domini per Cle-ricos ex ecclesia Cathedrali afferantur. Ye-tera autem extra casum necessitatis ne adhi-beantur a parocho, sed quotannis in lapide ad hunc usum destinato comburantur. Qui his contra venire praesumpserit, gravissime pro arbitrio nostro punietur.

De teetid reparandid, et supellectili sacra,

Repertae sunt huius Dioecesis aedes sacrae quaedam rimarum plenae, nonnullae hac atque iUac perliuentes, quaedam etiam dirutae. Domicilia quoque ipsa parochorum non pauca praesentem ruinam minantur. Su-pellex denique ecclesiastica a pulvere atque tineis prorsus consumpta. Dabunt itaque ope-ram parochi et Commendarii cum aliarum, tum aedium sacrarum tecta resarcire, parie-tes munire, vestes, pannos, caeteraque suae ecclesiae ornamenta a sordibus et blattis vindicare. Omnino autem enitentuf ut quili-bet in sua ecclesia Missale Romanum ex Decreto sacri ConeiMi Tridentini restitutum et Clementis VIII auctoritate recognitum, Graduale, Antiphonarium, Psalterium, Li-brum Agendorum, recens edita; Jibros item

 papyraceos, in quibus nomina Baptisatorum, et contrahentium Matrimonia describantur, habeant. Paramenta pro usu altaris, Casu-las, Cappas, Antependia nova pro ratione fe-storum necessaria, comparent. Quodsi ali-cuius ecclesiae adeo sint angustae rationes, ut nova habere non possint, ea quae habent lacera et incongrue facta, resarciri curent. Corporalia item, Purificatoria, Albas, map-pas, linteamina aliasque vestes sacras mundas et nitidas, calices et patenas bene extersas habeant, eaque omnia decenter conservent. Nihil enim est, quod magis ministros Dei deceat, quam nitor et mundities. Archidia-coni autem exactissime exquirant, ne si qua est in tales usus pecunia a populo por-recta, in alios convertatur, vel aliquo modo deperdatur.

De Sepulturis.

 Si quod ultimum charitatis officium, po-pulo a parochis promptissime impendendum est, certe illud firnus est. Ne autem circa fu-neralia in ecclesiis concertationes aliquae, aut alia scandala eveniant, praecipimus, ut ecclesiarum Rectores tempestive et cum aedi-ficatione cum curatoribus funeris, servata proportione uniuscuiusque pauperis ac divitis, componant.

De Deeanorum Ruralium Offiicio,

Cum Decani Eurales vigiles et stimuli esse debeant ad ea omnia, quae constituimns, adimplenda, decernimus, ut in Congregatio-nibus suis, quas bis in anno celebrabunt, se-dulo examinent, an aliqui Paroehorum, Com-mendariorum, Vicariorum, Magistrorum Seho-larium atque Cantorum Decanatus sui, in vi-ta, moribus, bonis, vel iurium ecclesiasticorum tuitione, officio in defunctos, pietate in pau-peres, in Sacrificiis Saeramentalibusque, ad-ministratione Sacramentorum, doctrina neces-sariorum ad salutem, verbi Divini praedicatio-ne, ecclesiarum reparatione, cura, residentia, provisione, vel beneficiorum acquisitione, in promotione ad Ordines sacros, vel eorum executione aliquo modo deliquerint, vel de-fecerint.









177

 De   Seminario, Sanctum  ac pium Institutum Seminarii, in quo iuventus Ecclesiae Dei in hae Dioe-cesi  usui futura   bonis   artibus   erudiretur, Antecessores Nostri ex decreto  sacri Con-cilii Tridentini, studiosius promovere cupien-tes, variis in locis hactenus certum numerum iuventutis  instituendum  curaverunt.  Verum cum id magis subesset incommoditatibus res-que non eum, uti in votis erat, sortiretur ef-feetum, Deo bene favente, temporibus Nostris ad eccl. Cath.Wladislaviae domus exlateribus est extructa, in qua iuventus humanioribus ac  sacris litteris non sine fructu instituitur. Cum autem ex dispositione  eiusdem Concilii pro alenda  hac iuventute,  et pro mercede praeceptoribus,  ministrisque   solvenda,   tam nos, quam EE. DD. Abbates, aliique Prae-lati  pro  rata portione proventuum, contri-buamus, consulendo paucitati Sacerdotum in hac ampla Dioecesi, ad augendas huius sancti et pii Instituti rationes, universus Clerus in praesenti  Synodo existens, enixe nobis sup-plicavit,   quatenus Ordinariam   auctoritatem nostram interponere dignaremur, ut et E-ndus D-nus Praepositus Strzelnensis adinstar alio-rum EE. DD. Abbatum, pro Seminario cen-tum florenos persolvat,  non  praeiudicando aliis centum florenis, quos pro Iudice Tribu-nalitio numerare solet.  Monasterium quoque Instituti Carthusiensis quinquagjnta florenos pro Seminario, et alios quinquaginta pro Iu-dice  Tribunalitio  debeat persolvere, utpote quod multas et graves causas in Iudicio Tri-bunalis Eegni soleat habere; tum et alii pa-rochi  et Praepositi ditiores, iuxta taxam et aestimationem IU-mi E-mi  D-ni  Episcopi, aut eius cui id negotium committetur. Porro R-ndus D. Bartholomaeus Gosniewski Archi-diaconus   Crusviciensis nomine Cleri, huius Seminarii  Wladislaviensis  Provisoribus, ex gremio V-blis Capituli ecclesiae nostrae Ca-thedralis designatis, adiungitur. Interim pa-rochi  pueros  et adolescentes  non diseolos, nec comas  nutrientes, sed bonis moribus ac vitae integritate praeditos, habeant et alant, vestitu decenti non saeculari eos vestiant, ac in litterarum studiis in scholis  ecclesiarum

suarum imbui curent, eosque ad Seminarium, maioris eruditionis et perfectionis gratia, de-ducant, unde deinceps Cooperatores idoneos habere possint.

De Contdbutione pro alendis infirmis et senio confectis Sacerdotibus.

Cum saepe contingat parochos aliosque Sacerdotes Dioecesis nostrae ob ingravescen-tem aetatem, vel ob morbum perpetuum, ec-clesiis quibus praeerant in divinis deservire non posse, unde dimissis ecclesiis, contra decentiam status Clericalis huiusmodi quan-doque ostiatim mendicare coguntur: praesens Synodus tales fraterna charitate complexa, uuanimiter consensit contributionem tam pro emendis aliquibus aedibus, quam pro iis sa-cerdotibus alendis, dare, et quotannis pro ra-tione suarum facultatum solvere. Posteaquam autem sua Ill-ma Dominatio eiusdem negotii intuitu suam muniilcentiam, R-ndi item D-ni Praelati et Canonici Wladislavienses conte-stati sunt, parochi etiam unusquisque per grossos decem, Vicarii autem per grossos quinque quotannis solvendos obtulerunt; cuius quidem pecuniae exigendae eiusque Proviso-ribus dicti Hospitalis reddendae, Decani Eu-rales curam diligentem habebunt.

De  Iudicibus Delegatis.

 Ad causas a Sede Apostolica committen-das, decreto ss. Concilii Tridentini inhae-rentes, personas ad huiusmodi negotium ido-neas quatuor deputavimus, videlicet, EE. DD. Adamum Eogaczowski Wiadislaviensem, Andream Msczonowski Pomeraniae, Archidia-conos, Petrum Pikarski Cancellarium, Ioan-nem Bienkowski Canonicum, I. U. DD., Wla-dislavienses.

De Examinatoribus.

Hi ad praesens per nos delecti Examina-tores eorum, qui ecclesiis parochialibus prae-ilciendi sunt, constituuntur: In Archidiaco-natu Wladislaviensi et Crusviciensi EE. et Venerabiies DD. Adamus Rogaczowski Wla-dislaviensis, Andreas Msczonowski Pomera

 















178

niae, Archidiaconi, I. U. Doctores, Mathias Sisinius Saer, Th. Doctor et Theologus ordi-narius Wladislaviensis, Iacobus Kalinski Ca-nonicus Crusviciensis simulque Poenitentia-rius Wladislaviensis. In Archidiaconatu vero Pomeraniae R-ndus et Venerabilis Adamus Grotynski parochus et Officialis Gredanensis, Martinus Kulcius Sacrae Theol. Doctor pa-rochus Oliviensis, et parochus Swarseniensis.

Dc publicationc Decretorum Cencilii Tri dentini circa reformationem Matrlmcnii, et

Bullac Coenae Domini.

 Inhaerendo antiquissimis Constitutioni-bus, praecipimus, ut decretum ss. Concilii Tridentini de reformatione Matrimonii cian

destini in siugulis parochiis quotannis bis aut etiam quoties et quando commodius vi-debitur, per parochos pro Concionibus po-pulo publicetur, publicatioque in codicem Actorum illius, ecclesiae inscribatur. ExpH-cetur item et publicetur per eosdem paro-chos, tempore Adventus et Quadragesimae. Bulla Coenae Domini.

Didtinctio Decanatuum.

 Decani Rurales omnes Decanatuum suo-rum parochias ubi sitae sint, et quam late pateant, quosve aut quales habeant Mini-stros, probe norint, facta diligenti inquisi-tione. Distinctionem Decanatuum et eccle-siarum numerum cuiusque, piacuit hic ad-iungere.

ARCHIDIACONATUS WLADISLAVIENSIS. Decanatus Drestensis.



Brzeście Krusino Lubraniec Zgłowiadka Dąbie Klobia Regalis Lubomin Boniewo, profanata Osięcini Kościelna Wieś Roszki Wieniec S. Iohan. Wladislavon. Ecclesiae No 13. Decanatus Kowaliensis.

 Kowale Wystka Smiełowicze Chocen Grabkowo Kłobia Nobilium Kłotno Bialotarezek Łanięta Lubień Pierowa Wola Chodecz Przedecz Błedna Ecclesiae No 14 Decanatus Radziejoviensis.

 Radziejów Broniewo, profanata Bronisław Krzywosądza Byczyna Płowce Wytow Bytoń Piotrkowo Kaczewo CheJmcze Piaski Rzeczyca Połajowo Ostrowo circa Goplo Ecelesiae No 15. Decanatus Lubotynensis.

 Lubotya Salno Mąkoszyn Orle Chalyno Swicrczyno Izbyeza Brdow Modzyrowo Eeelesiae No 9. Decanatus Nieszoviensis.



Nieszowa Przypust Słońsko

Zbrachlyń Lubanie Bobrowniki Ostrowite

Zaduszniki Chelmicza Szpital

Ecclesiae No 11.

 















179 gecanatus (Sluzeviensis. SJuzewo Grabie Chlewiska Straszewo

 Zakrzcwo, dcsolata Lowiczck

 Swiniarzewo Koneczko Eeclesiae

Bądkowo Ostrowąż No 10.

 Archidiaconatus Wladislaviensis in summa Ecclesiae 72. ARCHIDIACONATUS CRUSVICIENSIS. Decanatus Crusviciensis.

 Kruswicza Broniszewo Rzodkwino

 Slawsko Polanowicze Koscieski Warzymowo Skulsko Ostrow Gębijcze Ludzicko Strzelno Stodoly

Ecclesiae No 13.



gecanatus §niewkoviensis.

 Gniewkowo Gora Brodnia

 Plonkowo Ostrowo SzawJowicze Parkanie Pyranie, profanata Kobielicze Sędzijno Murzyno Bromno, profanata Podgorze Ecclesiae

m 13.



gecanatus (funivladislaviensis.

 Inowlocfaw Lyszkowo Labyszyn

 Kościelec Ostrów S. Annae Jakszycze Tuczno Dzwierzno Dąbrowka Pechowa Lysowo OrJowo

Ecclesiae No 12.



Decanatus Bydgostiensis.

 Bydgoscz Koronowo Osielsko

 Strzclewo Dąbrowka Wtelno Byszowa Wodzynek Dobrcz Wloki Zolendowo Jordan Solec

Ecclesiae No 13.



Archidiaconatus Crusviciensis in summa Ecclesiae 51. In Dioecesi Wladislaviensi summa Ecclesiarum Paroch. 123. ARCHIDIACONATUS POMERANIAE.

Decanatus Gedanensis.

 S. Adalberti Oliwa Kaczkowo



Klodawa Zulawka Pragowo Quasczino Kielno Materna Przekowo Rosenberg Pruszcz • Zegniewo

 Ecclesiae No 16.

 Zukowo Szynwald gecanatus Pua Ciepielsko msis.



Puck Swarzewo Lepcze Strzelno Gdra Liniewo capella Starezyno Mechowo Rheda Okszewa Krolowo Radlowo Bulszowo

 Eeelesiae

No 16.

 Żarnowiec Bamel sive Ruma Chyioma







 









180 gecanatas (Starogardiensis.

 Starogard Sobkowy Lubieszewo Prusi Zblewo Czorsko Leszno Wiale Skarszewy Połplin Kleszczewo Szczodrowo



Garczyno Jabłowo Dąbrowka Bobowo Grabowo Kokoszkowy

Eeclesiae No 18.

 Decanatus Svecensis.

 Swieeie Gruczno Topolno Michale Serocko Lubiewo PolednO r Swiete Jezewo Drzyczym Przysiek

 Ossie eliwice Zbysław Swiekotowo Niewieścino. Ecclesiae No 16.

 §ecanatus § Hrszaviensis.

 Czczow Hyerozyno Wysina Pynczyno Polulkow Zblewo Zbasino Lubiszowo Godziszowo Gorzedzicy Myłobądź

 Geblicze Kyszewa Deblyn Dalwyn Trąbki wielkie Ecclesiae No 16.

 Decanatus Novensis.

 Nowe Lalkowy Pieniaszkowo Komorsko Plochocin Bzowo Opalenie Piasoczno Dziewierzno Klonowka Krolowy las

 Jania Lubien Czarni las Pienczowo Skorcz Osiek Eeclesiae No 17.

 Decanatus Mevensis.

 Gniew Tymawa Dzierzazno Nowa Czerkiew Barlozno Piaseezno Bykowo Garcz

 Lignowy Walknowo Sprodowo Bobowo Ecclesiae No 12.

 Decanatus Kościerzynensis,

 Kościerzyn Kartuzy Kalpino Goreczyno Ghmielno Sierakowicze Stężycza Lyspus Parchowo Mirachowo Swianowo Jadamowo

 Srepcz Lnzyno Synwald Lang Cersko Sol§cino Ecclesiae No 18,

 Decanatus Minoris Insulae.

 Steblewo Rychembork Koczwał Kiermark Goczław Leezkowy Wielkie Cedry Trutnowy

 Osiecze ItJamia Ostrowik seu Suchidąb Jemlicza Ecclesiae No 12.

 Decanatus Laumburgensis.

 Lemburg Garezegorz Brzezno Janowiecz Leba. Oiieki



Belgard Zawoleniee

 Ecclesiae No 8.



 















XXV.



SYNODUS

PRO ARCHIDIACONATU POMERANIAE

Anno 1622 celebrata.

Processus pro Visitatione Ecclesiarum in Archidiaconatu Pomeraniae simulque convocandi Clerum ex eodem Archidiaconatu Sobcoviam.



Paulus Wolucki Dei gratia Episcopus Wladislaviensis et Pomeraniae, universis et singulis Decanis Ruralibus, Plebanis omniumque ecclesiarum Parochialium tam sae-cularium, quam regularium Rectoribus, Com-mendariis, Vicariis aliisque presbyteris et Cle-ricis quibuscunque, per et intra universum Archidiaconatum Pomeraniae ubilibet consti-tutis, Salutem in Domino. Noveritis B-ndum D-num Andream Mszczonowski, Archidiaco-num Pomeraniae, pro debito officii sui visita-tionem ecclesiarum vestrarum proxime futuri mensis Aprilis diebus in anno praesenti factu-rum. Cui quidem ut in omnibus morem ge-ratis et obtemperetis in virtute s. obedientiae, vobis praecipimus. Ac praeterea congrega-tionem generalem totius Archidiaconatus Po-meraniae pro die vigesima sexta Aprilis in anno praesenti Sobcoviae indicendam et con-vocandam esse duximus, prout in Dei nomi-ne indicimus et convocamus per praesentes. Proinde vos omnes supradictos et singulos et eorum quemlibet hortamur, inquirimus, et monemus, illisque in virtute s. obedientiae et sub excommunicationis poena, aliisque arbitrariis poenis mandamus, quatenus ad praefatam Congregationem pro dicta die in propriis personis cum superpelliceis mundis et stolis ac habitibus decentibus, comparea-tis, ibidemque ea omnia quae ad maiorem Dei gloriam, fidei Catholicae augmentum et morum reformationem a Nobis statuentur, corrigentur et ordinabuntur, audire et exequi in charitate parati sitis; citantes nihilominus vos omnes et quemlibet eorum pro tempore supradicto, uno edicto pro tribus et perempto-rie, ad videndum et audiendum in eventu non paritionis, vos et quemlibet vestrum con-tumacem, in sententias et poenas supranomi-natas incidisse et incurrisse declarantes. Volu-mus autem, ut praesentes Processus nostri litteras quilibet ad viciniorem ecclesiam, an-notata prius a tergo illarum executione, trans-mittat; ultimus vero easdem nobis in prae-dicta Congregatione repraesentet. In quorum fidem praesentes sigillo nostro communiri mandavimus. Datum Wladislaviae, die 28 Martii, Anno Domini 1622.



 















CONGREGATIO CLERI

totius

ARCHIDIACONATUS POMERANIAE, IN ECCLESIA PAROCHIALI SOBCOVIENSI,

PRAESIDENTE

Illustrissimo et Reverendissimo Domino D-no PAULO WOLUCKI Dei et Apostolicae Sedis gratia Episcopo Wladislaviensi et Pomeraniae, die XXVI Aprilis, Anno a Christo nato Millesimo Sexcentesimo Vigesimo Secundo,

CELEBRATA

 De vita et honestate Clericorum.

uoniam ex honestate vitae sacerdo-talis homines saeculares mores suos refonnare, et ex malo eiusdem exemplo in deteriorem vivendi licentiam prolabi so-lent: statuimus, ut iuxta praescriptum sacr. Concilii Tridentini et Statutorum Synodalium, nullus parochorum mulierem suspectam do-mi suae fovere, aut alibi in sua procuratione habere praesumat, sub poenis in sacris Cano-nibus et Statutis Synodalibus expressis. Bi-xas item, lites, ebrietatem, ceu caput et fontem omnium malorum, omnemque luxum, commessationes, compotationes, choreas, aleas, lusus, sub poena privationis Beneficiorum, si qui incorrigibiies reperti fuerint, fugiant.

De Sacramento Matrimonii.

 Ne per tolerantiam nostram videamur approbare abusum, qui in ecclesiis Pomera-niae hactenus inolevit, praecipimus parochis et aliis ecclesiarum earundem sacerdotibus, ut circa administrationem Sacramenti Matri-monii non aliter sese gerant, quam iuxta prae-scriptum sacr. Concilii Trident. Sess. XXIV, cap. 1 de reformatione. Neque denunciationes binas omittere, aut contra praeseriptum sacr. Ooncilii Tridentini quaslibet personas Matri-monio coniungere sive benedicere praesu-mant, sub poena arbitrio nostro et Officii

 nostri a delinquentibus circa praemissa irre-missibiliter exigenda. Alienae vero parochiae sponsos sub poena suspensionis copulare non audeant. Volumus etiam, ut parochi tam dictum Concilii Tridentini decretum, quam nostram hanc Synodalis Congregationis ordi-nationem, parochianis ex ambona publicent.

De Baptismo et Sepulturis.

 Crescente quotidie maiore contumacia obstinatae haeresis in animis rudis plebe-culae per civitates et villas Pomeraniae, idque exinde, quod putent sacerdotes Catho-licos et Christi fideles fldem ipsorum pravam pro condemnata non habere, dum ipsos et vi-vos ad levandos infantes Catholicorum ex Baptismo, et mortuos ad exequias funerales, pulsum campanarum, et sepulturam catholi-cam admittant: ideo prohibemus parochis et omnibus Curatis, ut in posterum haereticos et a levandis infantibus ex Baptismo et ab exequiis et sepultura ecclesiastica arceant.

De SS-mo Eucharistiae Sacramento.

Ut iuxta praescriptum Statutorum Syno-dalium parochi deferentes ss. Eucharistiae Sacramentum ad infirmos, ad alias aedes praeterquam eas, in quibus inilrmi decumbe-rent, divertere nequaquam audeant, sed aegro communicato ad ecclesias suas redire festi















183

 nent, sub poena sex marcarum per contra-venientem huic decreto, Officio nostro per-solvenda. Curent item, ut quantum fieri potest tabernacula pro conservando ss. Eucharstiae Sacramento in maiori altari collocentur, in eisque vasa decentia pro deferendo ad in-firmos babeant, clausuramque debitam circa eadem instrui procurent. In eo quoque paro-chos omnesque Curatos monendos esse volu-mus, illisque serio praecipimus, ut quolibet die festo ad populum celebri unum Noctur-num ex Matutino Missamque et Vesperas de die decautent, sub poena arbitrio Officii nostri irroganda; utque iisdem festis puram, veram et sinceram doctrinam secundum Ca-tholicae Ecclesiae sensum populo in Concio-nibus proponant, ac etiam hora pomeridiana, ubi id commode fieri potest, catechizent.

De  funemlibus.

 Ut in exactionibus pretiorum pro exequiis funeralibus aut pulsu campanarum modum vetustae consuetudinis circa talia in hisce ecclesiis hactenus observata custodiant, ne populus exactionibus nimiis, avaritiae speciem praeseferentibus, gravatus, exequias funerales et pulsus campanarum contemnat, aut in lo-cis profanis sepulturas eligat.

De Inveniariis Parochiaram.

Ut R-ndus D. Officialis noster Geda-nensis supellectilem parochiarum nonnulla-rum, Inventariis regestratam et modernis pos-sessoribus traditam, conservari pro suecesso-ribus prospiciat, videlicet parochiae S. Adal-berti, Lubiszoviensis, Miłobądinensis; aliarum vero dum eas vacare contigerit, per vicinos duos parochos simiiiter Inventaria confici non negligat, sub poena arbitraria nostra ipsi irroganda.

De supellectili ecclesiastica.

 Curent item, ut supellectilem librorum necessariorum in ecclesiis suis, videlicet Mis-sale Romanum, Graduale, Antiphonarium, Psalterium, Librum Agendorum Matriculas-que Baptisatorum et Matrimonium contra

hentium habeant. Paramenta itidem pro usu altaris, videlicet Casulas, Cappas, Antependia pro ratione festorum necessaria, necnon cor-poralia, purificatoria, albas, mappas, lintea-mina, calices et patenas, aliasque res sacras mundas et nitidas habere procurent, easque decenter conservent.

De Confessionibus Curatorum.

Quandoquidem vita Clericorum honesta ex conscientiae puritate, quae frequentatio-nis Confessionis Sacramentalis studio acqui-ritur, conservatur ac perficitur: quare ut sin-guli Curati Decanis suis, sive quos ipsi de-putaverint, probatae tamen vitae Sacerdoti-bus, ad minus semel in mense confiteantur, stricte praecipitur.

De Congregationibus Decanalibus.

Congregationes a suis Decanis indictas omnes Curati non negligant, ab eisque sub poena quinque marcarum, a Decanis exigen-da, sese non absentent.

De ieiuniis.

 Indicta ab Ecclesia ieiunia et Vigilias omni cum diligentia ipsi observent, et a pa-rochianis suis observari faciant.

De Commendis.

 Quoniam vero multae ecclesiae reperiun-tur, quae propriis destitutae pastoribus, ante-quam de illis provideamus eas in Commen-dam dari aliquando necesse est. Hoc tamen cavetur, utfex fructibus commendati Bene-ficii dimidia pars Commendario cedat, aliud vero dimidium in fabricam et reparationem ecclesiae et ornamentorum ecclesiasticorum convertatur.

De legatis Eccleslamm.

 Ut tam parochi quam Commendarii pro debito et legatis ecclesiarum aliisque eccle-siasticis pecuniis Yitricos ecclesiarum, qui dictas pecunias distraxerunt, coram Officiali nostro Gedanensi conveniant, eosque ad re

 









184

 cuperationem dictornm debitorum legatorum ac quarumvis pecuniarum per eensuras ec-clesiasticas compelli non negligant.

Decanomm Ruralium Instmctio,

In Congregationibus Ruralibus post ce-lebrationem Missae de Spiritu Saneto, taliter se Decani gerant:

 Inprimis inquirant utrum parochi singulis diebus Dominicis, itemque festis diebus offi-cia divina ut praescriptum est peragant, Con-cionemque et Catechismum faciant.

 An babeant proprios Confessores, quibus singulis ad minus mensibus peccata confi-teantur, quos si non babent, singulis singulos viciniores constituant.

 Advertant, ne curati ex manibus saecu. larium sine Investitura vel Commenda Ill-mi D-ni vel sui Officialis accipiant Beneficia; quodsi id repererint, ad Oftlcium Ill-mi de-ferant. Necnon et eos qui plura Beneflcia curata sine dispensatione possident.

 Invigilent ne Sacerdotes vagabundi admi-nistrationi Sacramentorum parocbiarum va-cantium se immisceant, nisi prius obtenta Commenda a nobis vel Officiali nostro. Ne-minem item ad Confessiones audiendas et Conciones faciendas admittant, nisi approba-tum, etiamsi fuerit Regularis; et si quis id temere facere praesumat, R-mo deferatur. Decretum S. Concilii Tridentini Ses. XXIV cap. 1 de Reform. parocbis insinuent, ac explicent, utque iuxta praescriptum illius se gerant, inculcent, et contra facientes R-mo deferant.

 Casus, si qui circa administrationem Sa-cramentorum et regimen animarum a paro-chis in Gongregatione propositi fuerint, serio discutiantur, et qui graviore discussione in-digerent, ad R-mum per Decanum loci re-mittantur. Simulque casus episcopales et papales utrum omnes teneant et discerne-re sciant.

 Munditiem ecclesiarum suarum, ut paro-chi diligenter curent admoneant, utque supel-lectilem ad rem divinam et officia ecclesia-stiea peragenda necessariam, habeant.

 Id quoque sedulo advertant, ut parochi singulis annis olea sacra renovent et antiqua concrement.

 Decreta Visitatorum utrum  singuli pa-rochi exequantur, inquirant, et negligentes ad Officium deferant.

 Diligenter etiam inquirent, utrum inter ipsos non reperiantur aliqui apostatae, irre-gulares, excommunicati, aut aliunde propter facinora exclusi et proscripti.

 Utrum aliqui ex parochis res ecclesiae, pecuniamve distrahant, vel in usus suos eon-vertant; si qui reperti fuerint, ad Officium deferantur.

 Utrum parochi habeant metriculam Bapti-zatorum nominaque et cognomina baptisati, patrisque ac matris, necnon et patrinorum ipsorum adscribant, diemque et annum con-notent.

 Utrum Matrimonia nisi praemissis bannis statutis temporibus et unusquisque parochiae suae sponsos copulet, nominaque et cogno-mina ipsorum necnon et testium, annumque et diem adscribant.

 Inquiratur an aliquis infirmus e vita ex-cesserit absque Viatico corporis Dominici o b negligentiam alicuius parochi; similiter si infantes propter illorum negligentiam non baptisati decesserint.

 Derelicta ab intestatis parochis ne diri-piantur, Decani provideant, sed ea omnia in fideli custodia retineant, donec de his ab ipsis Reverendissimo signifcatum fuerit.

 Extremae unctionis pia et sancta con-suetudo intermissa, ut revocetur a paroehis, Decani procurent.

 Denique, ut haec nostra Decreta invio-labiliter ab omnibus observentur, attendant, et ne quispiam illorum ignorantiam prae-tendat, eorum transumpta per R. D. Offi-cialem Gedanensem in singulos Decanatus ad describendum Illustrissimus transmitti mandavit, ita, ut illorum exemplaria Reve-rendo Domino Arehidiacono visitaturo sin-guli Curati exhibere et observationis eorun-dem rationem reddere teneantur. In non ex— hibentes et non observantes poenam decem marcarum succumbendam, per Officium no-strum exigendam, decretum esse sciant. Qui

 









185

 bus sic actis et decretis sua Illustrissima et Reverendissima Dominatio, facta exhortatio-ne de honestate vitae observanda Officioque pastorali debite peragendo, praesentes ne-cessitates ac pericula Eegui, non sine gravi dolore,  Clero  exposuit,   ac   pro  illis  amo

vendis, ut Deum Omnipotentem omnes pre-cari non desinant, cohortatus est, solennique demum benedictione impertita, Congregatio-nem dimisit.

Actum Sobcoviae anno, mense, die, qui-bus supra. XXVI

SYNODUS DIOECESANA

ANDREAE LIPSKI EPISCOPI WLADISLAVIENSIS Die 4 Maii Anno Domini 1628,

CELEBBATA.



Uustrissimus et Reverendissimus Do-minus Andreas Lipski a Lipe Dei et Apostolicae Sedis Gratia Episcopus Wladislaviensis et Pomeraniae, cum antea Synodum Dioecesanam in duobus, propter amplitudinem suae Dioeceseos locis, videlicet cum Clero Wladislaviensi et Crusviciensi Archidiaeonatu die IV Maii in ecclesia Ca-thedrali Wladislaviensi, cum Pomeraniae ve-ro ArcMdiaconatus Clero die XV eiusdem mensis Maii in ecclesia parochiali oppidi Swieeie, celebrandam indixisset, postmodum propter angustiam temporis, quod inter Sy-nodum provincialem Petricoviensem per II-lustrissimum ac Reverendissimum Dominum Ioannem W§zyk eadem Gratia Archiepisco-pum Gnesnen. Legatum natum Regni Poloniae Primatem, pro die 22 eiusdem mensis Maii celebrari indictam, intereedit, et propter belli hostilis in dies imo horas in terris Prussiae, imo in ipsius Archidiaconatus Pomeraniae si-nu crescentia pericula, consilium mutare, et cum Clero Pomeraniae in aliud tempus eius-modi Synodum celebrandam differre coactus, cum solo Wladislavien. ac Crusvicien. Archi-diaconatuum Clero et nuntiis DD. Coro-noviensis, Oliviensis atque Peplinensis Abba-tum,  necnon nuntio Praepositi Strzelnensis

 ac Praeposito Sanctimonialium monasterii Zu-koviensis atque Officiali Gedanensi ac nuntiis Decanorum Euralium Archidiaconatus Pome-raniae convocatis in ecclesia Cathedrali Wla-dislaviensi, ipsam Synodum in Dei Nomine a sacrosancto Missae de Spiritu S. officio per seipsum pontificaliter celebrato, exorsus est. Quo peracto habitus est sermo per or-dinarium verbi Dei in eadem Cathedrali ec-clesia praedicatorem, E. D. Stanislaum Po-morski in utroque Iure Licentiatum, Cano-nicum Wladislaviensem, de Cleri vita ac mo-rum honestate, scandalorum amotione, de-pravatorum morum reformatione, cum seria omnium ad vitam pie sancteque gerandam adhortatione. Ac tandem de articulis infra-scriptis ab omnibus est consultatum.

PEIMUS AETICULUS.  1.        De professione fldei emittenda.

 2.       

 De ineunda ratione placandae Divinae Maiestatis ad avertendum hostem Sueticum ab excidio huius Dioecesis ae totius Eegni Poloniae.

 3.       



Charitativum subsidium, utrum a Cle-ro huius Dioecesis possit praestari Eeipubli-cae  contra Eegni  hostem, in tanta prae

 















186

 sertim hostium calamitate. Et an etiam a pauperibus, quin dici potest pauperrimis, huius Dioecesis parockis, qui ex annuo redi-tu non tantum non recipiunt ultra decentem sustentationem, sed extrema etiam egestate premuntur, exigi debeat. 4.      

De iudicibus delegatis. 5.       De examinatoribus parocborum ac Cle-ricorum ordinandorum. 6.       De vita ac bonestate Clericorum. 7.       De officio Decanorum ruralium. 8.       De Seminario Clericorum. 9.       De Vicariis.

10.     

De commendariis ecclesiarum paro-chialium. 11.     

 De abusibus in Sacramentorum ad-ministratione vitandis.

 12.      De doctrina Cateehistica et verbi Dei praedicatione.

Decretum professionis fidei.

 Quandoquidem in huius Dioecesis complu-ribus locis, et praesertim in Pomeraniae Ar-chidiaconatu, a temporibus, pro dolor, anti-quis, variae haeresum pestes suas radices fi-xerunt, nec tam facile eliminari et eradicari possunt, ne forsan ea scabies etiam sanas Christi oves inficiat, Illustrissimus Dominus Episcopus universum Clerum hic congregatum ad vigilandum est cohortatus. Proinde decre-vit, ut universus Clerus hic congregatus emit-teret professionem fidei, iuxta tenorem Bul-lae Pii IV felic. record. Romani Pontificis. Itaque omnes et singuli fidem suam in eo, quo praefertur, tenore professi sunt, seque in Romanae Ecelesiae obedientia esse et semper permanere velle spoponderunt. Deinde unicuiq. parochorum esfe iniunctum, ut singuli a suis Vicariis et Scholarnm RectoribuS, qui non pro-bant se eiusmodi fidei professionem emisis-se, eam quam primuua recipiant. Nec a modo quenquam in Vicarium et Scholae Reetorem suscipiant, priusquam eiusmodi professionem in manibus eorum emiserint. Ad exterminan-da a Dioecesi hac veneficia, incantationes, fa-scinationes, praestigias, sortilegia, furtorum commonstrationes, quibus per pactiones cum daemonibus incerta pro certis affirmantur, et

 imperitorum hominum mentes decipiuntur, item ad iibrorum haereticorum non tantum in Indice Romano nominatim designatorum, sed etiam omnium eorum, qui quomodolibet sine auctorum nominibus et sine permissione Illustrissimi Do-mini Loci Ordinarii excuduntur et subdole inter fideles sparguntur, eliminationem, ut pastores animarum, Confessarii et verbi Dei praedicato-res solicite attendant et praevaricatores Officio Ordinario, severe ultione poenarum canoni-carum puniendos, quam primum deferant, san-cta Synodus decrevit.

De publicis supplicationibus.

 Sancta Synodus praesens ob oculos sibi proposuit, quanta prae foribus sint pericula excidiihuius Dioecesis,imo totius Regni, a Gu-stavo Sudermaniae principe licentiose vineam Domini Sabaoth depopulantis, ad exorandam Divinam Maiestatem pro aversione tantorum periculorum decrevit, ut in Cathedrali eccle-sia Wladislaviensi, singulis feriis quartis cu-iusque septimanae, decantetur per sacerdotes Vicarios et Mansionarios coniunctim Missa votiva ex Missali Romano recognito tempo-re belli. Similiter in Collegiata Crusviciensi et in Conventualibus Monasteriorum Coro-noviensis, Olivensis et Peplinensis ecclesiis, et in eisdem, ac praeterea omnibus huius Dioecesis parochialibus ecclesiis, singulis se-cundis, quartis, sextis feriis decantentur pro-cessionaliter Litaniae de Sanctis ex Brevia-rio Romano recognito: ad quarum processio-num frequentationem devotam inducantur fi-deles populi exhortationibus parochorum et verbi Dei praedicatorum. Opportunitate etiam habita, in duobus festis diebus immediate se sequentibus, vel Dominica cum festo in prin-cipalioribus ecclesiis, ubi frequentior adest clerus et populus, peragantur devote et sup-pliciter Quadraginta Horarum Orationes ante sacratissimum Eueharistiae Sacramentum, in altari maiori exponendum.

De charitativo subsidic. Quandoquidem Illustrissimus ac Reveren-I dissimus Dominus Metropolitanus Gnesnensis















187



in Synodo Provinciali proxime celebranda, de charitativo subsidio contra hostem regni Gustavum Sudermaniae principem, a Olero praestando tractaturus est: praesens Synodus Nuntiis ex hac Dioecesi illuc mittendis de-mandavit, quatenus ibi clare exponant statum praesentem afflictum huius Dioecesis et pau-pertatem cleri, ita ut in regno hoc vix alia reperiatur Dioecesis, quae hanc aequet pau-pertate. Siquidem totus paene pauperrimus clerus non tantum non recipit ex annuo redi-tu ultra decentem sustentationem, sed etiam egestate extrema premitur. Quoniam tamen eius negotii decisio a proxima futura Synodo expe-ctatur, ideo in eventum, quo clerus huius Dioecesis omnino saltem a leviori ab aliis Dioecesibus contributione charitativi subsidii liber esse non potuerit, est a praesenti Sy-nodo electus eius contributionis pro tota hac Dioecesi generalis exactor, admodum Reve-rendus Dominus Lucas BratkowskiWladisla-viensis et Varmiensis Canonicus; Succollectores autem erunt Decani Rurales singuli in suis . Decanatibus, qui in Wladislaviensi et Crusfi-ciensi Archidiaconatibus, quidquid a suorum Decanatuum clero exigent, fideliter ad gene-ralem collectorem deferent. In Pomeraniae vero Archidiaconatu Decani similiter a suo-rum Decanatuum clero exigant et quidquid exegerint ad Officialem Gedenensem referant: Officialis autem Gedanensis generali collecto-ri fideliter et integre reddat.

De Judicibus delegatis.

 Sacri Concilii Tridentini decreto insi-stendo, Iudices ad causas a sancta Aposto-lica Sede delegandas, hi sunt deputati: ad-modum Reverendi Domini: Iacobus Piasecki Archidiaconus Wladislaviensis et Lublinensis, Sebastianus Rostocovius Archidiaconus Po-meraniae, Petrus Pikarski Oancellerius Wla-dislaviensis et Lucas Bratkowski Oanonicus Wladislaviensis et Varmiensis Iuris utrius-que Doctores.

De Parochorum et Ordinandomm Examinatoribus. Eiusdem sacri Ooneilii Tridentini autoritatem sequuta sancta Syhodus praesens, Synod. Wlad.

Examinatores parochorum futurorum et Cle-ricorum ordinandorum hos deputavit: In Ar-chidiaconatu Wladislaviensi et Crusficiensi admodum RR. DD. Iacobum Piasecki Wla-dislaviensem et Lublinensem, Sebastianum Ro-stocovium Pomeraniae Archidiaconos, Petrum Pikarski Cancellarium, Lucam Bratkowski, Sebastianum Grotkowski canonicos ecclesiae cathedralis Wladislaviensis, I. U. Docto-res, Stanislaum Pomorski in utroque iure licentiatum canonicum Wladislaviensem et in districtu Bidgbstiensi venerabilem An-dream Krampiewski Officialem et parochum Bidgostiensem. In Archidiaconatu vero Po-meraniae Reverendos Adamum GJynski Offi-cialem et Parochum Gedanensem, Stani-slaum Strzeczek Novensem et Laurentium Smugatium Starogardiensem, Decanos et pa-rochos. Qui quidem in facie Synodi tactis evangeliis iurarunt, se neque spe, neque me-tu, neque prece, neque praemio, nec perso-narum respectu, sed proposito timore Dei, neminem indignum probaturos, nec idoneum reiecturos, munusque a se susceptum recte curaturos.

De vita et honestate Clericorum.

Nemo clericorum concubinas, aut alias mulieres, de quibus possit haberi suspicio, in domo, vel extra detinere, aut cum illis ullam consuetudinem habere audeat, sub poenis sacrorum canonum et praesertim sacri Con- cilii Tridentini et Provincialium statutorum. Atque ad poenas quidem a sacra Synodo Tridentina contra tales sancitas, Illustrissi-mus et Reverendissimus Dominus Episcopus in hac praesenti Synodo omnes et singulos Dioecesis suae clericos, ut ab incontinentia desistant, canonice monuit et praesenti con-stitutione monet, hanc suam monitionem ge-neralem praesentem vim primae et secundae canonicae monitionis habere volendo, post cuius publicationem, si quis a sua inconti-nentia non abstinuerit, alia monitione priva-tim in unumquemque non praemissa, ad poe-nas praefatas in Dei Homine se processu-rum declaravit et suis Officialibus procedere mandavit.









188

 De officio Decanorum Ruralium.

Decani Eurales singuli suorum Decana-tuum dederunt rationes in Synodo praesenti et informationem de cleri honestate. Exces-sivi quicunque delati et reperti sunt aliqui moniti, aliqui vero correcti et puniti, aliqui autem ad corrigendum relicti. Ut autem Illu-strissimus D. Episcopus tam latae et amplae Dioecesis suae universum gregem facilius quasi praesentes intueri et curare possit, ad eum effectum Decanos Rurales et Decanales conventus prudenter et utiliter institutos in usum revocavit. Hos autem Decanos ad prae-sens nominavit et constituit, Reverendos et Venerabiles: In Archidiaconatu Wladisla-viensi: in Brzestensem Bartholomaeum Bleski Canonicum Crusficiensem, praepositum Brze-stensem; in Kowaliensem Bartholomaeum Kobelski Canonicum Crusficiensem parochum Kowaliensem; in Radzieioviensem Petrum Gronicki Praepositum Radzieioviensem; in Lu-botynensem Albertum Gądkowski parochum Lubotynensem; in Nieszoviensem Andream Niessevium parochum Meszoviensem; in Slu-zeviensem Eustachium Gorski parochum Słu-zeviensem; in Gniewkoviensem... (lacuna); in Iuniwladislaviensem Ioannem Polanski parochum Iuniwladislaviensem; in Bidgo-stiensem Andream Krampiewski Officialem et parochum Bidgostiensem. Porro in Ar-chidiaconatu Pomeraniae: in Gedanensem Adainum Gołyński Officialem et parochum Gedanensem; in Pucensem... (lacuna); pa-rochum Pucensem; in Mirachoviensem... (la-cuna). Commendarium in Lipus; in Staro-gardiensem Laurentium Smugatium paro-chum Starogardiensem; in Suecensem Tho-mam Prusakowic parochum Suecensem; in Dirsaviensem et Dezeviensem Petrum Bar-tlinski parochum Dirsaviensem. In Novensem Stanislaum Strzezek parochum Novensem. In Mevensem... (lacuna). Jaworski paro-chum Mevensem. Morum autem oificium id esse sancta Synodus decrevit, Paro-chos, Commendarios, et Vicarios omnes bis quotannis, modo in unam, modo in allam suae regionis parochialem ecciesiam congregare et in orbem id facere, ut in omni

bus ecclesiis congregationes vicibus suceessi-vis fiant. Tempora autem harum eongrega-tionum commoda censet sancta Synodus unius quidem post Conductum Paschae in vere, alterius autem post festum sancti MichaeHs Archangeli in autumno celebrandarum. Con-gregationem quamlibet a Missa de Spiritu Sancto inchoare. Exhortatione aliqua brevi praemissa cum parochis et Commendariis de boni Pastoris officio et sollicita animarum cura, de statu cuiusque ecclesiae suae De-canatus conferre. Audire Confessiones De-canatus sui Parochorum, Commendariorum, Vicariorum, Diaconorum, Subdiaconorum, ut-que singuli ad summum decimo quarto quo-que die confiteantur, attendere. Praecipue ve-ro inquirere de vita Presbyterorum, mori-bus, scientia muneri eorum necessaria et approbationis facultate quoad Confessiones audiendas et conciones habendas; de negli-gentia divini cultus: an aliqui sine Sacra-mentis decedant et an sepeliantur ecclesia-stica sepultura. Admonere et reprehendere, si quid in eorum aliquo reprehensione dignnm animadvertant; monita illorum non curantes et in gravioribus delictis excessivos, ad Illu-strissimum Dominum Loci Ordinariura, vel eius Officialem deferre. Et cum visitatio ec-clesiarum per Decanatus in ecclesiis pera-gitur, visitationis comites sese praebere, atque de statu cuiusque ecclesiae tanto accuratius informare. Singularum Congregationum sua-rum Acta diligenter et fideper sive latino, sive polonico idiomate conscribere et con-scripta in occluso rotulo ad Illustrissimum Dominum Loci Ordinarium vel Archidiaconum loci, intra duas septimanas a finita Congre-gatione transmittere. Defunctorum intra suos Decanatus Clericorum testamenta ut con-firmentur et ne executores ante confirmatio-nem cuiusque testamenti, de rebus a defuncto relictis disponant, attendere. Ab intestatis autem clerieis mox inventaria in praesentia duorum ad minus Sacerdotum, aut in defectu Sacerdotum etiam laicorum fide dignorum testium conficere, atque eiusmodi inventaria ad nos vel nostros Officiales quamprimum traasmittere et ne eiusmodi bona et res de-relictae diripiantur providere,  Denique mu

 









189



nus testis synodalis summa fide et diligentia

 peragere. Universis autem Curatis, etiam qua

vis dignitate praeditis, ac eorum vicariis, et

 reliquo clero sancta Synodus praecepit, ut

 in iis, quae ad oftlcium ipsorum spectant, De

canis suis obtemperent, contra inobedientes

 Ordinarium Officium pro modo culpae  ani

madvertet. Qui porro ad Congregationem de

canalem legitime non impediti venire negle

xerint:  parochi et Commendarii duorum flo

renorum, vicarii unius floreni subeant mulctam,

 quae cedere debeat ipsis Decanis,  et eam

 ipsis  exigere,  atque  iure vindicare fas sit.

 Porro singuli Decani praenominati quicun

que Synodo praesentes aderant, tactis sancti

 Evangelii Scripturis, super officio suo debi

te praestando, sub hac verborum forma iura

menta praestiterunt:   Ego N. Decanus pari

terque testis synodalis ab Illustris. et Ke

verendis. Dominatione vestra nominatus, pro

mitto, spondeo, et iuro, me  officium meum

 decanaie fideliter peracturum, et impleturum

 esse; et quod a modo et postea tanquam testis

 synodalis pandam Ill. Dominationi  vestrae,

 vel eius Officio, et nullatenus  celabo ob ti

morem, praemium, vel parentelam illud quo,d

 sciam, quod audiam, aut postmodum inquisi

turus sum, factum, dictumve contra volunta

tem  Dei  et  canones sanctos,  in Decanatu

 mihi commisso, quidquid ad cognitionem meam

 pervenerit, dummodo ipsa causa sit synoda

lis pertineatque ad iudicium Rever. Domina

tionis vestrae eiusve successoris. Sic me Deus

 adiuvet, et haec sancta Dei Evangelia.

De Seminario Clericorum.

 Ad Seminarii Clericorum rationes a pro-visoribus exeipiendas, deputavit Ill-mus Do-minus Episcopus admodum Reverendos DD. Alexandrum Brzeski Decanum, Petrum Pi-karski Caneellarium, et Lucam Bratkowski Canonicum ecclesiae Cathedralis Wladisla-viensis, qui durante praesenti Synodo functi deputatione sua, retulerunt eiusmodi ratio-cinia ab admodum RR. DD. Sebastiano Grotkowski et Stanislao Pomorski Canoni-cis ecclesiae Cathedraiis provisoribus dicti Seminarii faeta.   Qui quidem Domini provi

sores ex sua fideli proventuum praefati Se-minarii dispensatione quietati sunt et iidem in sequentem annum ad idem munus obeun-dum electi.

De Vicariis parochialium Ecclesiarum. Querelis parochorum nonnullorum exaudi-tis, quod Sacerdotes ad titulos  vicariatuum et provisiones eorum  ordinati, loca vicaria-tuum  et provisiones suas,  sine scitu et vo-luntate ipsorum  et sine Officii Ordinarii li-centia  deserunt et licentiose, contra sacros canones, vagantur, atque ad alias diffugiunt ecclesias, seu Dioeceses: sancta Synodus prae-sens innovat Constitutionem Synodi huius Dioecesis Anno Domini 1607 tempore olim Reverendissimi Domini Baranowski celebra-tae, ut quoties aliquis   vicariorum eiusmodi locum vicariatus sui. ex rationabili causa de-serere voluerit, id primum   Officio Ordinario significare, et ab eo facultatem in scriptis ob-tinere sit adstrictus.   Eum vero, qui contra fecerit, liceat parocho eius provisori, si.non potuerit eum personaliter  citatione  appre-hendere, per publicum edictum cum assigna-tione termini competentis, ab aliquo Officia-lium huius Dioecesis emanatum,  ad valvas ecclesiae ab  eo desertatae citare, et usque ad definitivam  sententiam, finalemque eius exequutionem, processum iuris formare contra absentem.   Qui si a contumacia desistere et se Officio Ordinario praesentare, aut ad ec-clesiam a se desertam redire non curaverit, offeratur IUustrissimo Domino Loci Ordinario in scriptis cum sigillo iudicis excommunica-tionis contra ipsum latae sententia, ut explo-rato, ad quam Dioecesim seu ecclesiam con-fugerit, illic per Ordinarium loci puniri cure-tur.  Ut autem eiusmodi vicariis talis diva-gationis via praecludatur, nemo ad titulum dictorum vicariatuum in posterum ad sacrum subdiaconatus ordinem per examinatores ad-mittetur, nisi qui prius in manibus  Ill-mi D-ni Episcopi, aut suae Ill-mae. Dominatio-nis  vicarii Generalis, corporale praestiterit iuramentum, se non deserturum provisionem suam, priusquam ab Ill-mo D-no Episcopo eius rei facultatem in scriptis obtinuerit. Monentur

















etiam parochi et quocunque titulo Rectores ecclesiarum parochialium, ne insciis ant invi-tis Dominis alienos ministros ab ecclesiis, et scbolis illorum ad sua vel ecclesiarum et scbolarum suarum servitia pertrabant, neque aliquem eiusmodi servitorem sine commenda-titiis eius sacerdotis, a quo discedit litteris, suscipere praesumant, sub compensatione dam-norum parti et ecclesiae laesae, nec non sub poenis Officii Ordinarii arbitrariis. Similiter superiores Eegularium monentur, ne vicarios et quosvis ecclesiarum parocbialium mini-stros, ad babitum Regulae suae aut ad ser-vitia monasteriorum suorum suscipiant, absque | paroeborum, quorum servitia deserunt litteris testimonialibus et commendatitiis.

De Commendis Ecclesiarum Parochialium.

Eiusdem etiam praeteritae Synodi consti-tutionem praesens Synodus innovavit, ut ec-clesiae parocbiales titulo Commendarum, non-nisi iustis ex causis commitantur presbyteris diligenter examinatis, idoneisque repertis et ab Archidiaconis vel Decanis locorum in qui-bns morantur, bonum suae conversationis te-stimonium babentibus, non ultra quam ad semestre pro prima vice; si vero ecclesiae necessitas extorserit, pro secunda vice ad trimestre et non ultra; quodque Oommen-darii in acceptatione commendarum, profes-sionem fidei et iuramentum, quod a parocbis circa institutionem canonicam praestari con-suevit, praestare teneantur.

De baptismo ex Epistola Pastorali.

Patrinos matrinasve ad levandum de sacro fonte unum aut nnam, et ad summum unum et unam, plures non admittant parochi,doceantque cognationem spiritualem impedientem et diri-mentem matrimonia contrabi hoc nomine inter suscipentes ex baptismo et baptizatum ipsum, ac inter illius patrem, et matrem, necnon inter baptisantem et baptisatum baptisatique pa-trem et matrem tantttm, quemadmodum sacro Concilio Tridentino cavetur. Quorum omnium nomina et cognomina ipsemet sacerdos manu sua deseribat in libro baptisatorum in hane modum: ,,Anno tali, mensis N. Ego N. pleba nus aut vicarius ecciesiae parochialis N. bapti-savi filium N. et N. coniungum legitimo-rum. Patrini fueruut N. et N. „ A munere autem patrinorum et matrinarum, haereticos, schi-smatieos, excommunicatos et monachos arce-ant. Et quoniam in hac Dioecesi maxima committitur negligentia in scribendis metri-cis, tam baptisatorum, quam matrimonia con-trahentium, statuit praesens sancta Synodus, ut abhinc quamprimum singuli parochi et Commendarii in qualibet ecclesia parochiali comparent libros, bene compactos, duos di-stinctos, alterum pro baptisatis, alterum pro matrimonia contrahentibus inscribendis, ma-nu propria Sacerdotum baptisantium et ma-trimoniorum contractui praesentiam pastora-lem praestantium, sub poena unius marcae, quae in usum Decani negligentem Oitlcio Ordi-nario deferentis cedat, et novem marcarum polohicalium prima vice, secunda vero vice maioris mulctae pecuniariae a quolibet contra faciente per Officium Ordinarium exigenda et in fabricam ecclesiae iiiius convertenda, et aliis gravioribus poenis.

Admonentur etiam omnes baptismi sacra-mentum administrantes, ut propter sacram caeremoniam adhibeant cerei accensionem. Aquam lustralem ex fonte baptisterii non per ecclesiam spargant, ut quidam ignari faciunt. sed eam infundant in cistemam, quae ad hunc effectum et ad cremendas stuppas, qui-bus olea sacra absterguntur, in singulis ec-clesiis parochialibus paratae esse debent.

De Confumatione.

Ne fideles negligant conilrmationis sacra-mentum suscipere, eos, quoties oceasio illis datur adeundi confirmantem Episcopum, sol-licite adhortentur parochi. R-mus etiam Do-minus Suffraganeus Wladislaviensis curabit, ut sub absentia Ill-mi Domini Episeopi, non negligat occasiones conferendi confirmatio-nis Sacramentum, tam in ipsa Cathedrali ecclesia, solemnioribus praesertim festis, quam in totius dioeceseos ecclesiis, avisando tem-pestive per litteras parochos, in quorum ec-clesiis hoc sacramentum administraturus est,



 









191



De sanda Eucharistia et Missae sacrificio.

Sacerdos, per oppidum aut villam. ad infirmos sacram Eueharistiam deferens, sem-per superpellicio et stola indutus, lumina, tintinnabulum, et decorum vasculum, velo etiam ubi fieri potest decenter tectum, adbibeat. Si vero per campum aut silvam eundo, praedi-ctorum aliqua non adhibuerit, cum ad aegroti domum pervenerit, omnia haec adbibere non omittat. Aegrotantis vero cubiculum moneat ab omni sorde purgari, mensam mappa munda constratam, cruce et aliqua imagine sacra, candelabris cereisque instructam apparari, in qua super corporali, vas cum venerabili Sacramento collocari possit. Et si quidem aegrotus non longe abfuerit, portet ad mini-mum duas consecratas particulas, quarum una in pyxide, redeunte ad ecclesiam sacerdote, maneat, ne inane vasculum adoretur ab obviis. Quod si remotius a villa vel oppido, et pro-inde equitem oporteat ire sacerdotem, tunc etiam non indutus superpellieio unicaque bostia in perulam serico textam, quae ex col-lo illius cum nola tinniente pendeat, assumpta, proilciscatnr lento et modesto gradu, ubi ta-men ad locum pervenerit, superpellicium et stolam omnino adhibeat, ministratoque sacra-mento sine sonitu campanulae atque occulta-ta perula revertatur.

 In processionibus autem, quoties deferunt sacram Eucharistiam, adhiberi faciant deporta-tionem baldachinorum, quae, ut in singulis ecclesiis decentia comparentur, sancta Syno-dus monet.

 Etsi in aliquibus ecclesiis, non sine my-sterii significatione, servari sint solitae tre-decem particulae, consecratae pro usu fre-quenti communicantium bene vel male va-lentium: cum tamen in ecclesiis, quae minorem frequentiam plebis habent, ob usum rariorem et Sacramenti diuturnam asservationem, illas particulas diu servari non posse verendum sit, praestat in minoribus ecclesiis, ut ser-ventur pauciores. Quinque igitur saltem par-ticuiae cohsecratae serventur assidue, quae octavo, vel ad summum quatuordecimo quo-que die renoventur.

Nonnulli  sacerdotes deprehensi  sunt   in

visitatione Archidiaconorum in festo Nativi-tatis Domini tres Missas celebrando in sin-gulis Missis ablutionem oris sumpsisse et sic non ieiuni duas posteriores Missas ce-lebrasse. Id amodo facere devitent, sed in ultima tantum missa percipiant purifi-cationem.

 Abolenda est cousuetudo, quae apud cle-rum huius Dioecesis invaiuit, quod quoties in aliqua ecclesia, aut dedicationis anniversa-rium aut indulgentiarum aliqua publicatio, aut etiam nundinae annuae celebrantur, vicina-rum ecclesiarum sacerdotes, relictis propriis ecclesiis et propriis ovibus sine Missae sacri-ficio, cum calicibus et saeris vestibus illue confluunt; id amodo ne fiat, sed quilibet aut per se, aut per alium idoneum relictum sacerdotem celebret, vel celebrari faciat in propria ecclesia eo die Missam, et concio-nem expediat, sub poena suspensionis ab of-ficio et benefkio, nec non poecuniaria mulcta, interdicimus.

 Attendant sedulo parochi, ut singuli fide-les in eorum parochiis, qui ad eam aetatem pervenerunt, in qua usu rationis pollent, tempore paschali a Dominica Palmarum ad Dominicam in Albis inclusive peccata sua proprio sacerdoti, aut de eius licentia alteri confiteantur et sacram Eucharistiam devote sumant.

 Et quo facilius numerum animarum pa-rochiae suae scire possint, dum a Calendis Ianuarii vulgo Colendae nomine, privatim domos parochianorum visitant, de statu, vita et moribus eorum cognoscere studeant, ha-beantque librum bene compactum, in quo to-tam suam parochiam describant, ut appareat quot et quas parochia illa villas, villa domos, domus animas comprehendat. Negligentes ve-ro eo tempore confiteri, et sacro Domini cor-pori et sanguini communicare, ex ambona de-nuntient poenas canonis Concilii Lateranen-sis, qui incipit: „Omnis utriusque sexus etc" incidisse, ac proinde eos vivos a commnnio-ne et Saeramentorum participatione, mortuos autem ab ecclesiastiea sepultura arceant. Quo iure Decani invigilent et in eo negli-gentes paroclws Officio Ordinario deferant, poenis eondignis puniendos.















192 De Poenitentia.

Praeter tempus paschale ut saepius fide-les Poenitentiae sacramentum frequentent et peccata sua confiteantur, exhortentur eos Cu-rati, caveantque sacerdotes, ne in domo aut sa cristia, locove aliquo clauso, vel obscuro, sed in eeelesia duntaxat inque confessionali ad id de-putato confitentes sibi, praesertim foeminas, neque catervatim aut plures simul, etiam pue-ros, sed singulos separatim audiant, sub poena arbitrio Oflficii Ordinarii irroganda.

Accedentes ad confessionem et sacram communionem doceant parochi arma depone-re ob reverentiam Sacramenti submissique animi significationem; rudiores autem aperire caput, ad pedesque sacerdotis demisso in terram vultu ac manibus supplicem in mo-dum coniunctis, genuflexos se abiicere et mu-nire signo crucis, dataque eis ad confiten-dum benedictione, examinent eos, sciantne orationem Dominicam, Salutationem Angeli-cam, Symbolum Apostolorum, Decalogum, Eeclesiae praecepta, mysteria Sanctissimae Trinitatis et Incarnationis ac alia ad salutem necessaria, non contenti generalem confessio-nem recitare cum illis, si forsan poenitentes ob pudorem vel simplicitatem recensere ne-queant peccata sua, interrogent eos singilla-tim de commissis, ommissisque, contra De-calogum, praecepta Ecclesiae, misericordiae opera, de capitalibus peccatis et in coelum clamantibus et contra Spiritum Sanctum, ad-hibita, ubi opus erit, peccatorum cogitatio-nis, verbi et operis distinctione. Potissimum autem inquirant de illis, illorumque numero et specie, tum de circumstantiis mutantibus speciem peccati, aut idem valde gravantibus, quae vel promiscue perpetrantur nunc a ho-minibus vel propria sunt statui et conditioni cuiusque poenitentis. Oaveant tamen, ne ni-mium scrupulosis atque importunis percuncta-tionibus, offendiculam praebeant infirmis vel simplices doceant peccata, quae ignoraverunt, neve eliciant nomina persdnarum, cum qui-bus poenitentes peceaverunt

Mnitis interrogationibtts proponant oppor-tuna peccatis cuiusque remedia, arguant, obsecrent, increpent in omni patientia et

 doctrina, causas et occasiones peccatorum praescindere, restitutionem, si quam debent, famae, damni aut rerum facere praecipiant, doloremque imprimis pro peccatis ac detesta-tionem eorundem, propter offensam maxime Dei cum firmo proposito non peccandi amplius, excitare in animis confitentium studeant, in-culcando gravitatem et turpitudinem peccati ac consequentia illud damna.

 In poenitentiis autem et satisfactionibus indulgendis, non sint nimium mites neque nimium severi, sed pro qualitate criminum doloreque, aetate, sexu, statu et conditione poenitentium, poenas culpis quam maxime congruentes irrogent, ut peccatores a vitiis quidem arceantur, non deterreantur tamen a confessione.

 Caveant praeterea sacerdotes, ne peccata

 audita in confessione, verbo, signo, aut alio

 quovis modo, directe vei indirecte extra il

lam prodant, sub poena depositionis carceris

que perpetui et excommunicationis sententia, sed et in confessione ipsa vitent, ne, dum

 confitentes graviora peccata narrabunt, suspi

rando, spuendo, signando se cruce, corru

gando frontem, incitando sermonem, seque

 agitando, aut alias quomodolibet, cognitio

nem illorum circumstantibus iniiciant. Imo

 si quem forte ob reservatum casum, aut quia

 peccatum, vel oecasionem eius dimittere, sa

tisfaetionem, aut restitutionem praestare re

cuset, absolvendum non existimabunt, signo

 saltem crueis cum precatiuncula aliqua prop

ter circumstantes, admonitum prius ea de re,

 benedicant et sic a se dimittant. Poeni

tentias etiam tales non iniungant, ex quibus

 alii in cognitionem confessorum criminum facile

 devenire possint.

 Ne vero se et alios decipiant, sacerdo-tes absolventes a peccatis, a quibus revera ob defectum iurisdictionis non possunt ab-solvere, noverint bene casus sanctae Se-dis Apostolicae tam iure communi, quam bulla Coenae Domini aliisque constitutionibus Pontificum, de quibus post alios optime Na-varrus, tan et Episcopis locorum Ordinariis, tam de iure, quam e Synodls vel alias quo-modolibet reservatos.









193

De extrema Unctione.

 Cum rarioris usus in hac Dioecesi ex-tremae Unctionis Sacramenti haec fere causa sit, quod fideles ignorent, qui effectus et fru-ctus ex hoc Sacramento proveniant, ne pa-rochi et concionatores intermittant aliquoties per annum opportune, ex Romani Catechismi doctrina, populo explicare eius Sacramenti virtutes et utilitates, quae tum ad animae salutem, tum etiam ad corporis valetudi-nem, tum ad externam gloriam infirmis sint profuturae.

 Curet parochus, ut id Sacramentum aegro, dum adhuc integris est sensibus, mi-nistretur. Si tamen vel vi morbi, vel cu-rantium negligentia, vel repentino aliquo ca-su sensum omnem amiserit, ut nihil plane intelligat, debet ei nihilominus ministrari, si modo adhuc vivat, et dum usum rationis ha-buit, pii animi significationem dederit, et inde diiudicari possit, eum hoc Sacramentum petiturum, si adhuc integra mente esset.

 Quae praeparari debeant in cubiculo aegroti ad administrandum ei hoc Sacramentum, qui-ve ritus sint adhibendi, habetur instructio sufficiens in libro Agendorum, eo sacerdo-tes pro informatione remittuntur. Omnes, qui adsunt, cum infirmus ungitur, admoneri debent, ut pro eo Deum precentur.

 Postquam sacerdos Sacramentum hoc mi-nistraverit, si aeger sermonis et sensuum usum non amisit, eum opportune brevibus et ardentibus verbis ad desiderium vitae aeternae ad spem de divina misericordia concipien-dam, excitet.

 Antequam abeat, domesticos hortetur, ne aegroti corporis curam deserant. Quod si agoniset, ne abire properet, sed ipse prae-sens adsit, omnia salutaria officia praestet ac in iliius animae commendatione, quam maxime potest, intima animi pietate, Lit-tanias et preces, ad finem Breviarii Eomani recogniti positas, recitet.

De Chrismate et Oleis Sacris. Ad sacrum chrisma, catechumenorumque j et infirmorum olea aecipienda, quotannis ex qualibet parochiali ecciesia Wladislaviensis

et Crusficiensis Archidiaconatuum, ad feriam quintam hebdomadae maioris ante Pascha,

 clerici non laici Wladislaviam mittantur. Ex Archidiaconatu vero Pomeraniae ab Officiali nostro Gedanensi illa petent, quae statim peracta illorum consecratione, in iusta copia eidem transmittentur. Quoniam tamen vix singuli Curati tam Wladislaviam quam Ge-danum commode adire, aut clericos eo mit-tere possunt, idcirco indulgemus, ut Decani Rurales tam ex ecclesia Wladislaviensi quam ab Officiali Gedanensi in opportuna copia ac-cipiant eiusmodi olea, singulis suae regionis parochis eadem distributuri.

 Unumquodque autem oleum in separatis, vel uno quidem, sed tres cellulas distinctas notabilibus litteris notatas habente, non aeneis, quae facile rubiginem et mucorem concipiunt, sed argenteis, si fieri possit, aut stanneis vas-culis, et in armario ad parietem ecclesiae prope maius altare loco conspicuo, seorsive ad id construendo, sub clausura firma asser-ventur, sacerdotes autem, quoties ea ex armario sunt exportaturi, et sive ad baptiste-rium sive ad infirmos delaturi, id superpellice-is induti et caereo accenso praeunte faciant. Ne autem eadem olea una cum venerabili Sacramento in ciboriis aut alibi cum vesti-bus, vel alia ecclesiae supellectili serventur, omnino sancta Synodus praesens prohibet, sub poenis Officii Ordinarii arbitrariis.

 Peria quinta maioris hebdomadae ante Pascha, post denudationem et lotionem alta-rium, fiat in unaquaque ecclesia per sacer-dotes combustio chrismatis et oleorum sacro-rum praeteritorum, non in altaribus ipsis, in quibus sacrificia Missarum peraguntur, sed in iapide propter hoc in loco peculiari asser-vando, reservatis tamen eorum veterum ole-orum particulis propter emergentem necessi-tatem, ubi nova statim haberi non possunt, postquam vero nova allata fuerint, mox ve-teribus comburendis, simul etiam vascuk, quae sunt receptacula ipsorum oleorum, per sacerdotem vel diaconum expurgentur. Stup-pae lineae, quibus ex baptisatorum et in-firmorum corporibus olea saera deterguntur, non relinquantur omnino, neque qualitercunque abiiciantur, sed per sacerdotes baptisantes









194

 et extremae Unctionis Sacramentum ministran-tes recipiantur et in cisterna ad id loco se-creto in angulo ecelesiae, prope maius altare habenda, reponantur, eodemque die, videlicet Feria quinta coenae Domini, una cum oleis crementur, et post cremationem pulvis in praefatam cisternam deponatur.

De Ordinis Sacramento.

 Unusquisque parochorum et quorumlibet Curatorum id curet, ut quam plures pauperes pueros, bona indole praeditos, qui spem affe-rant se sacris initiatos Ecclesiae utiles mi-nistros fore, ad pietatem et innocetiam vi-tae instituat, ac in litterarum studiis erudi-ri faciat, maxime vero eos, qui maiores Or-dines susceperint, pro paternae charitatis studio, optimis moribus ecclesiasticae vitae congruentibus, clericaliumque functionum di-sciplina bene informet, eos praesertim, qui ob inopiam in schola celebri, aut in aliquo collegio commodius et diligentius erudiri non possunt. Eorum autem in moribus et in litte-rarum studiis, ac ecclesiasticis functionibus profectum, opportuno tempore Illustrissimo Domino loci Ordinario vel saltem provisori-bus Seminarii significet, ut suo tempore in Seminarium coaptati, vel aliquo alio modo adiuti, pro aetatis ratione ingeniique captu, studiis gravioribus operam dare possint.

 Suscepturi tam minores, quam sacros maiores Ordines, non Feria sexta, aut ipso Sabbathi die, quo conferendi sunt Ordines, sed tempestive, videlicet Eeria quarta prae-fatum Sabbathum immediate praecedenti, ad catalogum inscribendi veniant et examini sese subiiciant. Ad minores promovendi a paro-cho et magistro scholae, in qua quisque in-stitutus est, bonum testimonium afferant, le-gitimi ortus, aetatis, conversationis, mode-stiae, bonae indolis, et eius sp ei, quod sint in clericali disciplina permansuri. Ad maio-res vero assumendi, praeter supra scripta, titulum sacerdotii aut patrimonii certtttn ha-beant, boras canonicas ex Breviario Roma-no recitare sciant, singulis mensibus ad mi-nus semel coram Decano Rurali, seu alio confessario ad Cleri  confessiones  audiendas

 deputato, confiteantur et sacram Eucharis-tiam sumant. Quodque in susceptis Ordinibus hucusque ministraverint, et super interstitiis secum dispensari velint, causas legitimas, cur id tleri debeat, per testimonia Decano-rum et alias sufficienter probent.

 Magna in hac Dioecesi sacerdotum prae-sertim in villis.morantium negligentia patet in recitandis horis canonicis, cum praesertim Rubricellas, quae singulis annis sumptu Illu-strissimi Domini Episcopi excuduntur, habe-re, cum possint, contemnant. Proinde Archi-diaconis, Officialibusque suis et Decanis Ru-ralibus iniunxit Illustrissimus Dominus Epi-scopus, ut suo muneri quoad hoc attendant, et quemcunque in posterum sacerdotem in hoc compererint negligentem aut Rubricellam non habentem, poena pecuniaria unius tloreni, in pios usus convertenda mulctent et nihilominus ad habendam Rubricellam iuris remediis com-pellant. Eos autem, qui ecclesiastica bene-ficia possident, et fructus ex eis percipiunt, Officium autem diurnum recitare omittunt, in restitutionem fructuum indebite perceptorum pro rata temporis condemnent, et condemna-tos ad faciendam eiusmodi restitutionem in fa-bricam ecclesiarum quas possident, et in usus pauperum eompellant.

De   Matrimonio,

 Decretum sacrosancti Concilii Triden-tini de reformatione Matrimonii, quod san-cte ac inviolabiliter praecipit sancta prae-sens Synodus observari, quotannis Dominica prima post Pascha, et die Epiphaniae Do-mini et alias quoties et quando commodius videbitur, per parochos et concionatores in omnibus ecclesiis populo publicetur.

 Admoneant quam frequentissime iidem parochi et concionatores omnes Cbristi fi-deles, quantumvis illustris familiae et cu-iuscunque status ac conditionis illi sint, ut sciant sancta sancte tractari oportere. Nulla legitima causa subsistente caveant in pri-vatis domibus contractus Matrimoniorum ce-lebrare, sed in ecclesiis id faciant, quas ad id conseeratas sciant, ut in eis potissimum Sa-crameuta ministrentur, in eisque uberlorem









195

 Sacramentorum gratiam a Deo conferri do-ceantur. Prohibet itaque sancta Synodus praeseus ne quisquam sacerdotum, etiamsi sit proprius contrahentium, aut alterius eorum paroehus, in privata domo praesumat Matri-monii contractui praesentiam praestare, nisi ad id habeat obtentam ab Illustrissimo Do-mino Ordinario, vel suae Tliustrissimae Do-minationis generali Vicario in scriptis fa-cultatem, sub poena pecuniaria pro arbitrio Officii Ordinarii infligenda et carceris. Caete-ris autem Officialibus et Archidiaconis, ut eam facultatem concedere cuipiam possint. non tribuit Illstrissimus Dominus Episcopus Ordinarius potestatem, nisi forsan per spe-ciales litteras cuiquam illorum id deleget.

 Maxime autem ipsi sacerdotes eaveant. ne trinam denuntiationem seu banna, quae tribus Dominicis seu festis immediate sese sequentibus fieri debent, omittant, neve aite-rius parochiae, sine proprii parochi licentia, sponsos coniungant et ne intra gradus pro-hibitos, atque ne inter raptorem et raptam, etiamsi mutuus inter ipsos accedat consen-sus, nisi prius rapta pristinae restituatur li-bertati; ne item prohibitis ab Ecclesia tem-poribus; neque clandestine, ac nisi in duo-rum ad minus testium Matrimonii contractus celebrent, neque nisi in templo benedictionem sacerdotalem contrahentibus impertiant.

 Caveant denique omnes, ne in admini-stratione Sacramenti huius quovis modo ab institutis maiorum ac sacris canoMbus aber-rent, sed potius in occurentibus diffieultati-bus sacerdotes peritiores, utpote Archidia-conos et Officiales Illustrissimi Domini lo-ci Ordinarii atque Decanos cousulant.

 Oaetera, quae ad exactiorem instructio-nem quoad modum et ritum administrando-rum Sacramentorum pertinent, ex decretis sancti Concilii Tridentini et Eomano Cate-chismo, atque Agendorum Provincialium li-bro petant, modo haec, quae hic praescripta sunt, exequi non negligant.

De doctrina Catechistica et verbi Dei praedicatione.

Hortetur sancta praeseus Synodus omnes parochos, ut in suis ecclesiis, quantum fieri

potest, instituant pomeridianas diebus Domi-nicis et festis conciones, vel certe matutino tempore ante processionem, vel summae Mis-sae inchoationem ad  populum rudem exhor-tationes,  in quibus  rudimenta fidei catholi-cae videlicet  Orationem  Dominicam, Salu-tationem   Angelicam,   Symbolum Apostolo-rum, Praecepta Ecclesiae et  Decalogi, Sa-cramentorum et sacrae Missae mysteria do-ceant et explicent rudiori populo et pueris. Apud agrestes autem et rudes auditores caveant in suis concionibus proponere  sub-tiles scholasticas quaestiones, aut haeretico-rum disputationes, quae parvum in auditori-bus talibus   fructum,  quandoq. autem scan-dalum  afferre solent. In id autem maxime incumbant, ut fideles ad amorem Dei, cha-ritatem proximi, detestationem  peccatorum, frequentationem sacrae confessionis, atque sa-crosanctae Eucharistiae sumptionem inducant. Insuper   quandoquidem   in   tota   paene Dioecesi sua, non sine dolore animi sui Illu-strissimus Dominus  Episcopus   experitur in agresti populo  per oppida   et  vicos,   inter cuiusque oppidi et vici populum raros reperiri qui Orationem Dominicam, Salutationem An-gelicam, Symbolum fidei, rariores autem qui Decalogi,  praecepta recte calleant, omnimo praecipit et sua constitutione praesenti prae-cipit omnibus omnino suae  Dioecesis  paro-chis, quatenus  a modo singulis saltem anni quartualibus semel, in ea septitaana, qua qua-tuor anni tempora  ieiunantur,  vel  circiter ante, aut post, suae parochiae oppida et sin-gulas villas,   per se, aut vicarios presbyte-ros, aut saltem per gnaros scholarum suarum ministros circumeant,  et in  singulis oppidis atque villis per singulas domos ad se populum rudem et pueros convocent, cum illisque con-vocatis dictam Orationem Dominieam, Salu-tationem Angelicam, Symbolum fidei et De-calogum, iteratis multoties   vicibus recitent et in  recitando  tamdiu,  donec omnes, vel saltem aliqui illorum   didieerint, persistant, tum demum   eos,   qui tunc didicerint,   ad alios ibidem existentes ignorantes  docendos deputent, et in  sequenti anni quartuali eius doctrinae   rationem  ab  eis  exigant.   Quin etiam ad addiscenda a rudibus ad salutem ani

 















196

 marum neeessaria non postremus hic modus est adinventus, ut per quemlibet parochum in sua parochia Edictum publicetur et exe-quutioni demandetur: Neminem de utroque et eorum altero sexu ad contractum matri-monii rite celebrandum admittendum fore, nisi prius necessaria salutis addiscat et sciat, atque ea ante contractum Matrimonii ineundum coram proprio parocho expedite recitet. Cui negotio ut Decani Rurales se-dulo attendant, et negligentes in hoc passu parochos Officio Ordinario arbitrarie punien-dos deferant, illis serio iniunxit.

His tandem decretis de concilio totius

cleri, Synodum praesentem celebrantis, lau-datis et publice lectis, atque a toto eodem clero acceptatis, absentium a Synodo aliquo-rum per eorum nuntios causae absentiae ex-positae, et de eis per Illustrissimum Domi-num Episcopum cognitio facta est, nonnull1 contumaces pronunciati, in quos eo nomine per Officium Ordinarium animadvertetur.

 Denique servatis ordine et modo in Pon-tificali Romano praescriptis, benedictio pon-tificalis, cum Indulgentiae quadraginta die-rum concessione, omnibus qui Synodo ade-rant, praestita, et ipsa haec Synodus in Dei nomine est finita.



 INDICTIO SYNODI.

MATHIAS LUBIENSKI, Dei et Apostolicae Sedis Gratia

EPISCOPUS WLADSLAVIENSIS ET POMERANIAE.



 Reverendissimis, Admodum Reveren-dis, Reverendis, Venerabilibus, Reli-giosis, Abbatibus, Praelatis, et Ca-nonicis, tam eeclesiae Nostrae Cathedralis, quam Collegiatae Crusviciensis, necnon Prae-positis Prioribus et Gvardianis Regularibus, Decanis Foraneis seu Ruralibus, Parochis, Commendariis, caeterisque quibusvis ec-clesiarum Rectoribus et Presbyteris, qui de iure vel eonsuetudine Synodo Dioecesa-nae tenentur, vel consueverunt interesse, per et intra Dioecesim Nostram Wladisla-viensem ubilibet consistentibns, ad quos prae-sentes Nostrae pervenerint litterae, Nobis in Christo dilectis, Salutem in Domino.

 Quamprimum Divina ordinanante vo-luntate ad Episcopatum Wladislaviensem translati et evecti fuissemus, hoc praecipuum semper versabatur in animo nostro deside-rium, ut non solum universo Clero, sed etiam toti Christi fidelium congregationi

 Dioecesis huius, quam maxime prodesse pos-set sollicitudo Nostra Pastoralis. Quamo-brem post primum ad eandem ingressum per-functi periculo pestilentiae, quae in ipso initio specialiter familiam Nostram peccatis nostris ita exigentibus invaserat, et debita in Curia Regiae Maiestatis residentia pera-cta, statim generalem Visitationem ecclesia-rum aggressi sumus, eamque; quantum alia Reipublicae negotia, quorum mole tempore praesertim praeteriti Interregni distinebamur, permittebant, sollicite prosecuti sumus, qua-tenus lustrato, eognitoque totius Dioecesis statu ad bonos mores inducendos, et pravos corrigendos, haeresimque exstirpandam, hoc qualicunque Nostro labore via sterneretur, et opportuna ad id remedia adhiberentur. Perlustratis igitur insignioribus quidem per Nosmetipsos, aliis autem inferioribus partim per Arehidiaconos, partim per Commissarios Nostros ecclesiis Dioecesis huius, ne Visi

 









197

 tationum praedictarum fructus pereat, ve-rum ut inde tam Clerus, quam populus, Nobis subiectus salutaribus vitae institutis erudia-tur, et eorrigatur, iuxta sacrorum Canonum praescriptum, Synodum Dioecesanam, com-municato prius cum Yenerabili Capitulo No-stro consilio, duximus indicendam et inti-mandam, Deum Optimum Maximum precati, ut hoc nostrum institutum pro sua infinita bonitate, ad laudem sui norainis, Ecclesiae-que suae utilitatem promovere velit. In eiusdem itaque Dei Omnipotentis Patris et Filii et Spiritus S. unius et Individuae Tri-nitatis nomine, Synodum Dioecesanam pro Feria tertia post Dominicam quartam post Pascha, quae erit dies decima sexta mensis Maii, anno praesenti, in civitate Nostra Wladislaviensi inchoandam, et successive aliis diebus terminandam indicimus, et inti-mamus per praesentes. Quod Vobis omnibus suprascriptis quorum interest insinuamus, et ad cuiuslibet Vestrum notitiam indubitatam deducimus, mandantes in virtute s. obe-dientiae, et sub pecuniariis, arbitrio Nostro infligendis, in subsidium excommunicationis poenis, quatenus pro die et loco designatis (provisis tamen presbyteris, praesertim in locis populosioribus, qui in absentia vestra, Sacramenta populo administrent) in habiti-bus decentibus ut moris est compareatis, Iu-ra et Privilegia ecclesiarum vestrarum, In-dices supellectilis cclesiasticae, Litteras Or-dinum, provisionum, et Dispensationum, qui eas nondum in Yisitatione exhibuistis, nec non publicorum scandalorum, si quae forte in Parochiis Yestris reperiuntur, connotatio-nem vobiscum adferatis: ac praeterea de sa-tisfactione Decretis Yisitationis, tam per Nos, quam per Archidiaconos vel Commissarios Nostros in ecclesiis Vestris parochialibus faetis, Nos sufficienter informare, de iisque omnibus, quae ad officium vestrum pastorale pertinent, rationem reddere parati sitis. Cer-tificantes vos omnes, et singulos suprascri-ptos, quod sive in Synodo praedicta com-parueritis, sive non, Nos nihilominus ad ipsius dante Domino celebrationem procedemus, et ea, quae ex utilitate ecclesiarum Dioecesis Nostrae  fore   videbuntur, constituemus ac

 decernemus, contumacia cuiusque non ob-stante, poenis tamen suprasciptis contra in-obedientes, et sine legitima causa absentes inflictis et extensis. Quod si aliquis ex vo-bis ob legitimum aliquod impedimentum Sy-nodo adesse non poterit, causas suae absen-tiae per viciniorem parochum explicet, et ea quae statum ecclesiae ipsius concernunt, per eundem ad Synodum remittat. Porro quandoquidem in Archidiaconatu Pomeraniae adeo pauci sacerdotes inveniuntur, ut unus quandoque trium, quandoque quatuor ec-clesiarum curam gerere necesse habeat, et si se ab illis causa Synodi absentaverit, ma-gna in divinis officiis et administratione Sa-cramentorum, praesertim in tanta distantia locorum, negligentia committeretur, indul-gemus, ut parochis et Commendariis circa ecclesias suas remanentibus (nisi peculia-rem aliquam ne cessitatem Synodi adeundi habuerint), soli Decani Eurales, cum R-ndo D-no Officiali Gredanensi pro celebratione huius Synodi cum sufficienti de statu Deca-natuum suorum, nec non de ecclesiarum de-solatarum, vel ab haereticis interceptarum informatione se sistant, et ea, quae hic sta-tuentur, postea ad notitiam universi Pome-raniae Cleri singuli in Congregationibus suo-rum Decanatuum proxime celebrandis dedu-cant. Yolumus insuper et sub poenis supra-scriptis praecipimus, ne de praemissis ali-quam ignorantiam quisquam praetendat, ut praesentem Processum Nostrum per affixio-nem valvis ecclesiae Nostrae Cathedralis Wladislaviensis prius publicatum, vel eius transumptum, sub sigillo Adm. R-ndi D. Vi-carii in Spiritualibus, et Officialis Gene-raiis Nostri editum, per singulos Archidia-conatus unus ad alium Rectorem eeclesiae sibi vicinioris, executione a tergo ascripta, quanto citius solita cursoria deferri curet, ultimus vero eum suo Archidiacono, aut Officiali Nostro Generali Wladislaviensi re-praesentet. In quorum omnium et singulorum fidem et testimonium praesentes Ktteras ma-nu Nostra subscripsimus, et sigillo Nostro iussimus consignari. Datum Wladislaviae die 6, mensis Februarii A. Domini MDOXXXIY.















198

PRAEFATIO

SYNODO PER ILLUSTRISSIMUM ET REVERENDISSIMUM DOMINUM EPISCOPOI WLADISLAVIENSEM ET  POMERANIAE

PRAEMISSA.



Synodum Diocesanam, Fratres Charis-simi, in Dei nomine celebraturi, su-pervacaneum esse existimavimus eius Nostri instituti causas longiore sermone prae-texere, neminera enim Vestrum Divinorum Eloquiorum et sacrorum Canonum adeo ru-dem et ignarum esse arbitramur, ut eum lateat, inter caeteras easque gravissimas episcopales functiones, vigilantiam super gre-gem commissum Episcopo adeo propriam esse, ut inde etiam nomen suum sit sortitus, quem enim graece Bpiscopum, hunc latine Speeu-latorem recte appellare possumus; non alia credo de causa, nisi ut nomiue ipso admo-uitus, animarum sibi concreditarum diligen-tem curam gerat, seduloque provideat, ne aliqua ex iis sua culpa vel negligentia pe-reat, cuius sanguinem de manu ipsius sum-mus iile Pontifex Christus Jesus in extremo Dei iudicio sit requisiturus. Cum autem huic funetioni nulla alia commodiori ratione Epi-scopus satisfacere valeat, quam si Dioecesis suae visitationem ex praescripto sacrorum Canonum crebro instituat, atque ex ea de-fectus et errores tam in fide, quam in mo-ribus deprehensos corrigat, bonasque leges et salutaria recte vivendi instituta popttlo sibi subiecto praescribat: ideo Nos in emi-nentissima huius Dioecesis specula divina ordinatione constituti, cum diligentius offlcii Nostri rationes expenderemus, in eam sta-tim ab ipso suseepti regiminis initio cogita-tionem devenimus, ut quam primum manus Visitationis eccelesiarum ad Nostram cu-ram pertinentium aggredi, illudque ad debi-tum effetum cum aliquo animarum Nobis commissarum fructu deducere possemus. Cui quidem Nostro instituto etsi multa qua privatim qua publice obiicerentur impedimenta, illis tamen per gratiam Dei, ntcunque su-peratis, proxime praeteritis duobus annis no-biliora utriusque Dioecesis Nostrae ioca in persona Nostra, non sine aliqua difficultate, iustravimus, reliqua autem partim per Ar-chidiaconos, partim per nonnullos alios Com-missarios Nostros visitari procuravimus, in eaque Visitatione, tam per Nos, quam per alios peracta, vitam et mores Cleri ac po-puli diligenter inspeximus, ac defectus in utroque statu occurrentes scripto connota-vimus, eosque quamprimum corrigendos, vel prorsus amovendos in singulis parochiis, iis quibus intererat serio demandavimus. Sed quia quae privatis ecciesiis sparsim sunt iniuncta, et universae Dioecesi Nostrae plu-rimum profutura existimamus, si in unum col-lata et Synodico eoque unanimi consensu a vobis omnibus recepta, ad usum et in-structionem totius Cleri Nostri praescribe-remus, atque sic praescripta et ordinata in publicum proferremus, cuius rei causa hanc praesentem Synodum instituendam, Frater-nitatesque Vestras ad eam convocandas esse, censuimus. Quamvis enim multa ex iis quae hic sunt tractanda, partim Ordinaria, par-tim etiam delegata potestate Nostra eorri-gi et emendari possent, omnia tamen de consilio et assensu Eraternitatum Vestra-rum sancire decrevimus, ut tanto libentius, et maiori cum fructu ea, quae hic animis omnium consentientibus statuentur, a vobis recipiantur, ac ceierius Deo adiuvante exe-cutioni demandentur; certo persvasi, Vos ipsos ubi eorum, quae hic a Nobis propo-nentur, usum et necessrtatem cognoveritis, non difficulter illa approbaturos, nec ea in











 temerariam et longiorem quam aequum sifc disceptationem vocaturos. Et quidem pro con-suetudine Synodorum recepta, essent hic nonnulla de disciplina ecclesiastica, ac de conversatione Cleri a Nobis fusius comme-moranda, sed quia eam Provinciam Adm.Eev. D. Sebastiano Grotkowski I. V. D. Vicario Nostro Generali demandavimus, ideo iis quae in hac materm dici possent omissis, ea hic tantum summarie, idque propositionis tra-ctandorum punctorum loco, attingemus, quae ad cultum Divinum couservandum, et ad Clericornm officium debite exequendum au-thoritate huius Synodi magis necessario ordi-nanda esse iudicavimus. Cum enim Sacer-dotum, eorum praesertim quibus cura ani-marum incumbit, praecipuum munus sit, di-vinis officiis ex praescripto Ecclesiae vaca-re, tremendum Missae Sacrificium offerre, Sa-cramenta a Christo instituta ministrare, po-pulum sibi commissum verbo et exemplo erudire, aliaque munia procurandae anima-rum sibi commissarum salutis obire, dignum sane et necessarium esse existimamus, ut hoc tam sublime et arduum opus rite et summa cum diligentia ab iis peragatur. Quoniam autem nonnullos illorum ex visita-tione comperimus suo hac in parte officio deesse, ac divinorum quidem officiorum non tantum privatam recitationem, sed etiam publicam decantationem negligere: Missas vero, ad quas sive ex praescripto Canonum, sive ex peculiari ecclesiarum fundatione obligantur, omittere, aut certe minus para-tos ad eas celebrandas accedere, in Sacra-mentorum administratione valde desides et negligentes esse, Oviumque ad curam suam pertinentium et pretioso Christi Sanguine redemptarum salutem minus curare, ac earum conscientias ob ignorationem Casuum tam Apostolicae   quam Nostrae Sedi reservato

rum, vel etiam quaudoque ob defectum iu-risdictionis periculose implicare, dotationes ecclesiarum suarum notabiliter diminutas, vel omnino suppressas non curare, illarum-que recuperationem prorsus intermittere, ruinis Sacrorum aedificiorum, et aliorum ad suum usum pertinentium minime obviare: exiguo vel nullo christianae charitatis affe-ctu erga proximos moveri, miserabiliumque personarum, praesertim vero Sacro Ordini adscriptarum, necessitatibus remisse subve-nire: pia legata vel per seipsos usurpare, vel per alios perperam usurpata negligen-ter vindicare: complures denique, quod ma-gis dolendum est, ita vivere, ut saeculari-bus personis, quibus bono exemplo praeluce-re deberent, magno sint scandalo, et offen-diculo: proinde pro officio Nostro Pasto-rali, omnium quidem Christi fidelium ad cu-ram Nostram pertinentium sed vel maxime Cleri Nostri periculis animarum occurrere volentes, eum de singulis his defectibus, eo fere quo commemorati sunt ordine in praesenti Synodo commonendum, et ad eos vel corrigendos, vellprorsus amovendos oppor-tuna remedia adhibenda, aliaque nonnulla, quae ad bonum ordinem huius Dioecesis ser-viunt, sancienda esse consilio et assensu Eraternitatum vestrarum accedente propo-suimus. Prius tamen solenni ex formula Pa-pae Pii IV fidei catholicae professione, et nonnullis aliis coeremonis quae in Pontifi-cali Romano praescriptae habentur prae-missis. Quod dum aggredimur, Divini Nu-minis auxilium ardentibus votis Fratres cha-rissimi imploremus, ut eo adiuti, hoc No-strum institutum pro gloria ipsius, et pro utilitate Dioecesis Nostrae, ac pro omnium Nostrum salute susceptum, ad eum quem iu-tendimus effectum feliciter deducamus.















ACTA

SEU DECRETA ET STATUTA SYNODALIA

WLADISLAVIENSIS DIOECESIS MDCXXXIV, die XVI Maii, et sequentibus sancita.

De Divinis Officiis rite peragendia, et de

Praeparatione Sacrificio Missae

praemittenda.

 Cum sacra eloquia eum maledictum pro-nuncient, qui opus Domini facit negli-genter (Jerem. c. 48), Ministri autem Ee-clesiae pecuiiariter Divino cultui sint manci-pati, in eam praecipue curam et cogitatio-nem omnes incumbere debent, ut preces tam nocturnas quam diurnas tempore opportuno ita attente et devote absolvant, ut quod ore dicunt, corde intelligant, neque sine gravis-sima a Summistis alias expressa causa, re-citationem illarum unquam intermittant. Eos enim qui ad divinum Offlcium ratione Ordi-nis vel Beneficii recitandum obligantur, si illud intermiserint, non solum pro rata tem-poris et Oftlcii neglecti parte fructus suos non facere, sed etiam gravissimo peccato conscientias suas obligare ex praescripto ss. Canonum, praesertim vero Constitutionis JPii Papae Quinti, quae incipit: „Ex proximo La-teranense Concilio pia et salubris sanctio emanavit" etc. praesens Synodus declarat.

 Quod vero ad omissionem earum Hora-rum Oanonicarum, quae in omnibus ecclesiis parochialibus Dioecesis Nostrae diebus Do-minicis et Festis non minus ex laudabili consuetudine, quam ex praescripto Synodi Wolucianae deeantari debent, necnon Officii B. Yirginis Mariae, ubi ad illud deeantan-dum ex fundatione nondum prorsus extin-cta, aut notabiliter diminuta, peculiaris obli-gatio habetur, pertinet, praecavendo ne cul-tas divinus diminuatur, neve intentio piorum Fundatorum defraudetur, contra eiusmodi aegligentes, quos Nobis, vel Officio Nostro

 Decani Rurales deferre debebunt, poenas Nostras arbitradas ad usum earumdem eccle-siarum convertendas extendemus. Ac prae-terea fundationes eiusdem Officii B. M. V. quas in nonnullis ecclesiis nondum ad effe-ctum, ob negligentiam eorum, quorum inte-rest, deductas esse in Visitatione comperi-mus, ut intra semestre deducant, serio man-damus.

 Qui autem Missas, quae ex obligatione Fundatorum statis temporibus sunt celebran-dae, omiserint, statuimus, ut similiter portio-nem census pro rata Missarum neglectarum parte, per eosdem Decanos detrahenda, et pro fabrica vel aliis necessitatibus eiusdem Beneficii conventenda, amittant. Porro per viscera misericordiae Dei omnes et singulos Nostrae Dioecesis sacerdotes obtestamur, monemus, et rogamus, ut ita parati ad tre-mendum Missarum Sacrificium accedant, ne Corporis et Sanguinis Domini rei effician-tur (1 Corint); ac proinde memores, quod sancta sancte sint tractanda, non nisi fer-venti oratione ac diligenti conscientiae examine, et si eam gravatam senserint, sa-cramentali Confessione praevia, haec sacra mysteria celebrare praesumant. Cuius rei causa decernimus, quatenus Decani Rurales, pro locorum et sacerdotum intra suum di-strictum existentium commoditate, Confessa-rios assignent, et ut omnes presbyteri, non tantum pro more hominum timoratae con-scientiae, hoc est octavo, vel ad summum decimo quinto die, sed quotiescunque gra-viori aliquo delieto conscientiam suam one-ratam habuerint, sacramentalem reconciiia-tionem celebrationi Missae praemittant, di-iigenter attendant, eiusque rei in Congrega

 















201

 tionibus suis Decanalibus seriam rationem a singulis exigant, negligentes vero poena trium marcarum, pro necessitatibus illarum ecclesiarum quas obtinent convertenda, pu-niant. Quod si contumaces fuerint, eos Offi-cio Nostro poena duplici puniendos deferant.

De Sacramentorum administratione et de cura animarum debite exercenda.

Cura animarum et Sacramentorum admi-nistratio scientia scientiarum a gravissimis Ecclesiae Doctoribus est iudicata (D. Oreg, par. 1. Past. 6, 10), ad eam tamen exer-cendam his temporibus etiam paulo rudiores ob defectum doctiorum assumi coguntur, quo-rum plerique propter adeo tenues ecclesia-rum suarum reditus, ut ad ipsos alendos non sint sufficientes, libros necessarios, qui spar-sim et prolixe doctrinam hanc tradunt, dif-ficulter comparare possunt. Idcirco in subsi-dium eorum Epistolam Pastoralem Illustris-simi olim D. Macieiowski autoritate con-scriptam, et a Sede Apostolica recognitam et approbatam, quasi quoddam promptuarium pro Curatis sacerdotibus confectum, ad usum Dioecesis Nostrae decretis praesentibus no-stris Synodalibus adiungemus, praecipientes omnibus et singulis parochis, seu quibusvis aliis presbyteris saecularibus et Regularibus curam animarum exercentibus, et Sacramen-ta administrantibus, ut ipsius modum et do-ctrinam compendiose traditam in omnibus sequantur, et exequantur. Ad eum etiam effectum librum Rituum seu Agendorum ex decreto Concilii Provincialis ad normam Ri-tualis Ecelesiae Eomanae omnium Ecclesia-rum Magistrae recognitum, et recens typis Cracoviae excusum, necessario ab iisdem est comparandum, et praescriptum ipsius circa administrationem Sacramentorum in omnibus observandum. Nos vero hic autoritate prae-sentis Synodi id tantum adiungimus, quod ad debitam reverentiam Venerabilis Eucha-ristiae Sacramenti, in quo Corpus et San-guis Christi Domini verissime eontinetur, maxime pertinere arbitramur. Cum enim in civitatibus et oppidis etiam frequentioribus fieri videamus, quando ad infirmos hoc San

ctissimum Sacramentum defertur, nullos alios praeter presbyterum, et unum vel alterum scholarem comites habere, idque fiat non tam negligentia populi, quam potius quod ad tam pium et meritorium opus is non in-vitetur; ideo decernimus, ut quoties hoc Di-vinissimum Sacramentum in praedictis Civi-tatibus et oppidis ad infirmos erit deferen-dum, signum sono campanae parvae in me-dio templi affixae detur, et Christi fideles ad illud comitandum vel si occupati fuerint saltim ad adorandum invitentur, propositis etiam ex ambona quadraginta dieruin Indul-gentiis, quas Nos praeter alias a Summis Pontificibus in eum iinem concessas, omni-bus hunc cultum Sacratissimo huic Euchari-stiae Sacramento exhibentibus, autoritate Nostra Ordinaria bonitati Divinae confisi, libenter elargimur.

 Cum autem ad eundem Venerabilis Sa-cramenti cultum non minus quoque perti-neat, ut in Ciborio decenter praeparato et bene serato asservetur, ac ut ante illud, tunc ad minus, cum ecclesia est aperta, et divina Officia non celebrantur, lampas vel candela aliqua accendatur, volumus et omni-no praecipimus, ut haec omnia in ecclesiis tam saecularibus quam Regularibus diligen-tissime observentur. In quibus etiam nunquam hoc Venerabile Sacramentum in publicum exponi vel in Processione (quae quidem si-ne baldachino nulla ratione peragi debet) deferri, aut etiam aliquas Indulgentias pu-blicari licebit, nisi facultate a Sede Apo-stolica, seu ipsius Nuntio coneessa, et per Nos admissa aut a Nobis obtenta, idque sub poena arbitraria per Nos infligenda.

De Doctrina Christiana fidelibus populis tradenda,

 Magno Nostro cum dolore ex Visitatio-ne intelleximus, prima fidei rudimenta ita a multis ignorari, quod ex plebe plerique iam adulti reperiantur, qui se signo Crucis munire, Orationem Ddminicam recitare, sa-cramentales Oonfessiones facere nesciunt, ra-ri vero qui Decalogi et Ecclesiae Praecepta calleant, rarissimi denique qui praeeipua fi

 









202

 dei nostrae mysteria praesertim, de Sanctis-sima Trinitate et Incarnatione Christi, sal-tem ruditer prout tenentur, intelligant. Unde sit, quod opera hostis humani generis, rudis plebecula impie superstitionibus potius ac avidius studeat, quam mysteria fidei ad sa-lutem necessaria addiscere divinaque man-data observare curet. Inhaerendo igitur tam sacri Concilii Tridentini (Sess. 24, c. 4, de Reform. Syn. Lip. tit. de Doctr. Chr.), quam Provincialibus et Synodalibus Decretis, sta-tuimus autoritate praesentis Synodi, ut pa-rochialium ecclesiarum Reetores, Commen-darii, et alii omnes et singuli presbyteri in subsidium curae animarum assumpti, tam sae-culares quam Regulares, quicunque Concio-natorum munus obeunt, singulis Dominicis et aliis Festivis diebus semper ita suas Concio-nes sermonesque ad populum circa Missarum solennia accommodent, quatenus ipsorum ser-monum seu Concionum magna pars vel ex Cathechismo Romano (quem in vernaculam linguam mandato Illustrissimi Domini Archie-piscopi Gnesnensis translatum, et typis pro-pediem imprimendum ab omnibus Curatis comparari volumus), iuxta dispositionem in eo contentam, vel ex aliis autoribus, qui ad hoc magis pro captu audientium apti vi-debuntur, desumptam doctrinam cathechi-sticam complectatur, et rudimenta fidei suo ordine congruaque methodo iuxta Ordinatio-nes Praedecessorum Nostrorum tradantur. Ubi autem pomeridiano tempore, populus ad ec-clesiam exhortationibus, et pulsu campanarum invitatus (quod in omnibus civitatibus et op-pidis populosioribus, fieri omnino cupimus) convenire solet, tunc iam non in Concione antemeridiana, sed in congregatione pomeri-diana, eadem ipsis doctrina Ohristiana dili-genter explicetur. Quod si parochi, et Con-cionatores quicnnque tam saeculares quam Regulares, etiam Claustrales, facere hoc con-tempserint, contra tales ex delatione De-canorum Ruralium, ad poenas arbitrarias in Domino proeedemus.

 Quoniam vero ad munus Curatorum vel maxi-me pertinet, ut non tam ex vultu oveg mu cognoscant, quam ut statum animarum illarum perspectum et explomtum habeant: ideo illis

 serio iniungit sacra Synodus, ut circa visi-tationem, quam ostiatim initio cuiuslibet an-ni facere pro laudabili more consueverunt, nomina parochianorum suorum, per singulas domos quotannis conscribant: de vita et con-versatione diligenter inquirant, et si quid scandalosum, vel superstitiosum repererint, amoveant: rationes annuae Confessionis et Communionis ab illis exigant: ad festa et ieiunia ab Ecclesia indicta observanda, nec non ad Missas diebus solennibus audiendas, serio admoneant: pueros rationis capaces, ad Sacramenta Poenitentiae et Eucharistiae rite percipienda informent, et ad frequentan-da praescriptis ab Ecclesia temporibus, indu-cant: omnem denique pietatem et honesta-tem in teneros illorum animos, quam dili-gentissime instillent. Neque etiam in poste-rum, eosdem suos parochianos (quod a ple-risque, contra expressam Lipscianam Con-stitutionem fieri comperimus, Tit. de SS. Eucharist. et Missae Sacrificio) causa In-dulgentiarum vel aliquarum solennitatum, in vicinis ecclesiis celebrari solitarum, ita de-serant, ut propter ipsorum a suis ecclesiis absentiam, Missae Sacrificio, et concione pri-ventur, nisi forte presbyteros habuerint, qui ipsorum vices suppleant, aut illa ecclesia, in qua solennitas peragitur, ita sit vicina, ut in ea sui parochiani Divinis commode vaca-re possent. Ad eorum quoque officium per-tinebit, Dominos temporales oppidorum, et quosvis alios Magistratus civiles monere (quos et Nos praesentibus serio monemus), ne contra praescriptum ss. Canonum (Cap. Omnis Extr. de feriis Const. Provinc. de Fer. lib. 2) et Constitutionum Provincialium, fora tam hebdomadalia quam annalia, alios-que mercatus diebus Dominicis et solennio-ribus Pestis, in comtemptum Creatoris sui et Sanctorum exercere permittant. Idque sub poena excommunicationis, in praedictis Canonibus et Provincialibus statutis expres-sa. Quod si tempore messis ob varias diebus profestis occupationes, et ob inveteratam consvetudinem, id evitari non poterit, saltem ab eiusmodi negotiationibus abstineant, quo ad divina Officia in ecclesiis non ftterkt expedita.  Similiter etiam eosdem Pominos















 208



et Magistratus commonefaeiant, ne contra eorundem Canonum (c. 1 et 2 Extra, de Iu-daeis l. 4) et Provineialium Constitutionum praescriptum, Iudaeos familiam Christianam, praesertim foeminei sexus, annua mercede conducere, aut nocturna ipsius opera uti, in contumeliam nominis Christiani permittant.

 De publicationc Bullac Coenae Domini et Casuum Sedi Episcopali reservatorum.

 Quandoquidem omnibus presbyteris tam saecularibus quam Eegularibus, pro Confes-sionibus excipiendis expositis, ad conscien-tias poenitentium rite dirigendas cognitio Casuum tam Sedi Apostolicae quam Nostrae reservatorum, maxime sit necessaria, in Bul-la autem Coenae Domini praecipui Casus Papales expressi habeantur: ideo volentes, ut eam non minus ipsi Confessarii prae ocu-lis habeant, quam etiam ut Concionatores eandem ex ambona saepius populo denuncient, statuimus: ut non tantum Feria 5-ta Magna, prout Decreto S. Sedis Apostolicae prae-cipitur, integra publieetur, sed etiam quan-docunque vel Iudicia publica Nobilitatis ce-lebrabuntur, vel causa Dedicationis seu Ti-tnli ecelesiae maior populi concursus quam alias consuevit, apparebit, puncta illius, quae pro his partibus maxime serviunt, et quae hic a Nobis inseruntur, in memoriam populo per Concionatores vernacula lingua revocen-tur. Qui vero id facere neglexerint, poenis condignis ex delatione Decanorum Euralium, arbitrio Nostro infligendis, punientur.

 Puncta autem Bullae Coenae Domini Se-di Apostolicae reservata, quae hanc Dioe-cesim Nostram afficere, aut in ea contingere possunt, haec praecipua sunt.

Gregorius Episcopus servus servorum Dei.

Nos igitur vetustum et solennem hunc morem sequentes, excommunicamus et ana-thematizamus ex parte Dei Omnipotentis Pa-tris et Filii et Spiritus Sancti, autoritate quoque Beatorum Apostolorum Petri et Pau-M, ac Nostra, quoscunque Hussitas, Wicleii-tas, Lutheranos, Zvinglianos, Calvinistas, Ugonotas, Anabaptistas, Trinitarios, ac om

nes et singulos alios haereticos, quocunque nomine nuncupentur, et cuiuscunque sectae existant, et eorum credentes, ipsorumque receptatores et fautores; et generaliter quos-libet defensores, ac eorundem libros haeresim continentes vel de religione tractantes, sine autoritate Nostra, et sanctae Sedis Apo-stolicae scienter legentes, aut tenentes, im-primentes, seu quomodolibet defendentes, ex quavis causa publice vel occulte quovis ingenio vel colore, nec non schismaticos, et eos qui se a Nostra et Eomani Pontiflcis pro tempore existentis obedientia pertinaci-ter subtrahunt, vel recedunt.

 Item excommunicamus et anathematiza-mus omnes, qui in terris suis nova pedagia seu gabellas, ad id potestatem non haben-tes, imponunt vel augent, aut imponi vei au-geri prohibita exigunt.

 Item excommunicamus et anathematiza-mus omnes illos, qui equos, arma, ferrum, fi-lum ferri, stannum, chalybem, omniaque alia metallorum genera, atque bellica instrumen-ta, lignamina, canapem, funes tam ex ipso canape, quam ex quacuaque alia materia, et ipsam materiam, aliaque huiusmodi quibus Christianos impugnant, deferunt Saracenis, Turcis et aliis Christi nominis inimicis. Nec non illos, qui per se vel alium seu alios, de rebus Christianae Eeipublicae statum con-cernentibus, in Christianorum perniciem et damnum, ipsos Turcas, et Christianae reli-gionis inimicos, certiores faciunt, illisque ad id auxilium, consilium, vel favorem, quomo-dolibet praestant. Non obstantibus quibus-cunque privilegiis et concessionibus, quibus-cunque Principibus et Dominis sive privatis personis, per Nos et Sedem praedictam hac-tenus concessis, quae iliis noluams in aliquo suffragari.

 Item excommunicamus et anathematiza-mus omnes interficientes, mutilantes, vulne-rantes, verberantes, percutientes, capientes, incarcerantes, detinentes, vel hosMliter inse-quentes S. E. B. Cardinales, ae Patriarchas, Archiepiscopos, Episcopos, Sedisque Aposto-licae Legatos, vel Nuntios, aut eosdem eiicientes a suis Dioecesibus, territoriis, ter-ris seu dominiis, eaque mandantes, vel rata



 















204

habentes, seu praestantes eis auxilium, con-silium, vel favorem.

Item excommunicamus et anathematizamus omnes et singulos Cancellarios, Vicecancella-rios et Consiliarios ordinarios et extraordi-narios, quorumcunque Regum et Principum, ac Praesidentes Cancellariarum, Conciliorum et Parlamentorum, nec non Procuratores generales eorundem, vel aliorum Principum saecularium, etiamsi Imperiali, Regali, Du-cali, vel alia quaeunque praefulgeant digni-tate, quocunque nomine nuneupentur, aliosque Iudices, tam ordinarios quam delegatos, nec-non Arcbiepiscopos, Episcopos, Abbates, Com-mendatarios, Vicarios, et Officiales, qui per se, vel alium seu alios autoritate propria et de facto, quarumcunque exemptionum, vel aliarum gratiarum et litterarum Apostolica-rum praetextu, beneficiales, et Decimarum ac alias spirituales, et spiritualibus annexas eausas, ab Auditoribus, et Commissariis No-stris, aliisque Iudicibus ecclesiasticis avo-cant, illarum cursum, et audientiam, ac per-sonas, Capitula, Conventus, Collegia, cau-sas ipsas prosequi volentes, impediunt; ac se de illarum cognitione, tanquam Iudices in-terponunt, ae partes Actrices, quae illas committi fecerunt et faciunt, ad revocandum et revocari faciendum, citationes, vel inbi-bitiones, aut alias iitteras, in eis decretas, et ad faciendum vel consentiendum eos, contra quos tales inhibitiones emanarunt, a censuris et poenis illis contentis, absolvi statuunt et compellunt, vel alias executionem litterarum Apostolicarum, vel Executorialium Proces-suum, ac Decretorum praedictorum, etiam sub praetextu violentiae prohibendae, vel quod ad Nos informandos, ut ipsi dicunt, sup-plicaverint, aut supplicari fecerint, nisi ipsae supplicationes huiusmodi coram Nobis et Sede ApostoMca legitime prosequantur, quomodoli-bet impediunt, vel suum ad id favorem, con-silium, aut assensum praestant.

 Quive ex eorum praetenso offlcio,vel ad instantiam quorumcunque personas ecelesia-sticas, Capitula, Convetttus, et Collegia ec-clesiarum quaruncunque coram se ad eorum Tribunal, audieatiam, Cancellariam, consi-liuni vel parkmentum, praeter Iuris Cano

nici dispositionem trabunt, vel trahi faciunt vel procurant directe vel indirecte quovis quaesito colore. Necnon qui Statuta, Ordinationes, Con-stitutiones pragmaticas, seu quaevis alia De-creta, in genere vel in specie, ex quavis causa, et quovis quaesito colore, ac etiam praetextu litterarum Apostolicarum usu non receptarum, seu revocatarum, vel cuiusvis consuetudinis, aut privilegii, vel alias quo-modolibet fecerint, ordinaverint, et publica-verint, vel factis et ordinatis usi fuerint, unde libertas ecclesiastica tollitur, seu in aliquo laeditur vel deprimitur, aut alias quo-vis modo restringitur, seu Nostris et dictae Sedis ac quarumcunque ecclesiarum iuribus quomodolibet, directe vel indirecte, tacite vel expresse, praeiudicatur.

 Necnon qui Archiepiscopos, Episcopos aliosque superiores vel inferiores Praelatos et omnes alios quoscunque Iudices ecclesia-sticos ordinarios, quomodolibet impediunt, quominus sua iurisdictione ecclesiastica, contra quoscunque utantur, secundum quod Canones et sacrae Constitutiones ecclesia-sticae, et Decreta Conciliorum generalium, et praesertim Tridentini, statuunt.

 Quive iurisdictiones, seu fructus, redi-tus et proventus, ad Nos et Sedem Aposto-licam, et quascunque ecclesiasticas personas, ratione ecelesiarum, Monasteriorum, et alio-rum Beneficiorum ecclesiasticorum pertinen-tes, usurpant; vel etiam quavis occasione vel causa, sine Romani Pontificis, vel eorum, ad quos iure pertinent, expressa licentia, se-questrant.

 Quive Collectas, Decimas, taleas, prae-stantias et alia onera, Clericis, Praelatis, et aliis personis eeclesiasticis, ac eorum et ec-clesiarum, Monasteriorum, et aliorum bene-ficiorum eeelesiasticorum bonis, illorumque fructibus, reditibus et proventibus huiusmo-di, absque simili Eomani Pontificis speciali et expressa licentia, imponunt et diversis etiam exquisitis modis exigunt, aut sic impo-sita, etiam a sponte dantibus et concedenti-bus recipiunt: nec non, qui per se, vel alium, sive aiios, directe vel indireete praedicta fa-cere, exequi, et procurare aut in eisdem auxilium, consilium, vel favorem aut votum,



 









205

 seu suffragium, palam vel occulte praestare nou verentur, cuiuscunque sint praeeminen-tiae, dignitatis, Ordinis, conditionis, aut sta-tus, etiamsi Imperiali aut Regali praeful-geant dignitate, seu Principes, Duces, Co-mites, Barones, Respublieae, et alii Poten-tatus quicunque, etiam Regnis, Provinciis, Civitatibus et terris quoquomodo praesi-dentes, aut quavis etiam Pontificali dignitate insigniti, innovantes Decreta super Ms, per sacros Canones, tam in Lateranensi novissi-me celebrata, quam aliis Conciliis generali-bus edita, etiam cum censuris et poenis in eis contentis.

 Item excommunicamus et anathematiza-mus omnes, et quoscunque Magistratus, Se-natores, Praesidentes, Auditores et alios Iudices, quocunque nomine vocentur: ac Cancellarios, Yicecancellarios, Notarios, Scri-bas, ac Executores et Subexecutores, et alios quoquomodo se interponentes in cau-sis Capitalibus seu Criminalibus, contra per-sonas ecclesiasticas, illas banniendo, capien-do, processando, seu sententias contra illas proferendo, vel exequendo, etiam praetextu quorumcunque privilegiorum, a Sede Apo-stolica, ex quibusvis causis, ac sub quibus-cunque Regibus, Ducibus, Principibus, Re-buspublicis, Monarchiis, Civitatibus,et aliis qui-buscunque Potentatibus, quocunque nomine censeantur, quae nolumus illis in aliquo suf-fragari, illa omnia exnunc in irritum revo-eando.— Hactenus Casus ex Bulla Coenae Domini excerpti.

 A quibus quidem Casibus, nullus per alium, quam per Romanum Pontificem, nisi in mortis articulo et hoc nonnisi: de stando Ecclesiae mandatis, et de satisfaciendo cau-tione praestita, absolvi potest, alias et poe-nitentes nulliter absolvuntur et Poenitentia-rii excommunicationis Papalis vinculo inno-dantur.

 Porro cum etiam cognitio Casuum Epi-scopo in foro poenitentiaii reservatorum, omnibus Confessariis, tam saecularibus quam Regularibus, ntm minus sit necessaria: ideo etiam eosdem praedictis Confessariis propo-nendos illosque hic inserendos duximus, mo-nentes unumquemque eorum, ut hosce Oasus

 legat et memoria teneat, ne poenitentes in periculum dispendii salutis aeternae, nulliter eos absolvendo, coniiciat et seipsum praeter eensuras, quae indebite absolventes aggra-vant, in tremendo iudicio divino, quod de perditis animabus rationem strictam exiget, improvide culpabilem reddat.

 Praeter illos itaque Casus, qui tam de iure, quam de consuetudine in hac Provin-cia Episcopis reservantur, Nobis etiam ho-rum specialiter criminum absolutionem in foro poenitentiali reservamus, in quae sae-pius multos hisce temporibus prolabi, Divi-namque Maiestatem graviter offendere de-prehendimus.

Sunt autem hi:

 Qui Beneficiorum ecclesiasticorum fun-dationes et priviiegia studiose occultant et supprimunt, ne ea, quae ad ecclesiam perti-nent, restituant.

 Qui ad Beneficia sui Iurispatronatus, ideo intra tempus praescriptum non praesentant, ut proventibus eorum Beneficiorum liberius abuti possint.

 Qui, sive Patroni ecclesiarum sive qui-vis alii laici, subditos villarum spiritualium iuri ecclesiastico subiectos ad aliquos labo-res et servitia aut collectas, iniuste et vio-lenter adigunt.

 Qui legata ad pias causas supprimunt, vel pro se usurpant.

 Qui post mortem Clericorum bona mo-bilia rapiunt vel aliquo modo, inscio Officio Nostro, distrahunt.

 Qui falsum testimonium scienter in iudi-cio, pretio conducti, deponunt.

 Qui in Deum vel Sanctos deliberate blasphemias proferunt.

 Qui sterilitatem vel abortum studiose procurant.

Qui Virgines invitas rapiunt.

Qui incestum in primo vel seeundo gra-du committunt.

 Qui in adulterio vel concubinatu publico manent et moniti resipiscere nolunt.

 Qui parentibus violentas manus cum lae-sione inferunt.









206

Qui publicas usuras studiose exercent. Qui venefieiis et superstitiouibus cum ex-presso vel tacito daemonis pacto vacant. De   Regularibus.

Quoniam ad Confessiones legitime exci-piendas nullus presbyter accedere potest, cui iurisdictionis potestate uti non est per-missum (Concil. Trident. Sess. 23, c. 15), nonnulli autem de Regularibus reperiuntur, qui praetextu suorum privilegiorum, licen-tia ab Ordinariis non obtenta, non tantum poenitentium Confessiones excipere, sed etiam eosdem a Casibus Nobis reservatis, contra expressam sacrorum Canonum inhibi-tionem, absolvere praesumunt, proindeque non tantum animas Christi fidelium in gra-ve periculum inducunt, sed et ipsi poenas in Clementina cap. Religiosi de Privilegiis et excessibus Privilegiatorum, temere incur-runt; ideo ne eiusdem Constitutionis iidem in Nostra Dioecesi commorantes ignoran-tiam praetendant, eandem hic insinuandam, ipsis deerevimus. Cuius tenor talis:

 „Religiosi qui Clericis aut laicis, Sacra-mentum Unctionis Extremae vel Eucha-ristiae ministrare, Matrimoniave solenniza-re, non habita super his parochialis pres-byteri licentia speciali, aut qui excommu-nicatos a Canone, praeterquam in Oasibus a iure expressis, vel per privilegia Sedis Apostolicae concessis eisdem, vel a senten-tiis per Statuta Provincialia, aut Synodalia, promulgatis, seu (ut verbis eorum utamur) apoena et a culpa, absolvere quemquam prae-sumpserint, excommunicationis incurrant sen-tentiam ipso facto, per Sedem Apostolicam duntaxat absolvendi: quos etiam locorum Ordinarii (postquam de hoc eis constiterit) excommunicatos faciant publice nunciari, donec de absolutione ipsorum eis fuerit fa-cta fides, nullo Religiosis eisdem super hoc exemptionis vel alio  piviiegio suffragante.

 Quibus etiam in virtute s. obedientiae et sub interminatione maledictionis aeternae di-strictius inhibemus: ne in sermonibus suis eecle-siarum Praelatis detrahant, aut etiam retra

hant laicos ab ecclesiarum suarum frequentia, vel accessu, seu Indulgentias pronuntient in-discretas. Neve (cum confectionibus Testa-mentorum interfuerint) a restitutionibus de-bitis, aut a legatis matricibus ecclesiis fa-ciendis retrahant testatores; nec legata, vel debita, aut male ablata, incerta, sibi aut aliis singularibus sui Ordinis Fratribus, vel Conventibus, in aliorum praeiudicium fteri seu erogari procurent; nec etiam in Ca-sibus Sedi Apostolicae aut locorum Ordi-nariis reservatis, quempiam absolvere; aut personas eccesiasticas, praesertim coram Iudicibus delegatis a Nobis, suam contra eos iustitiam prosequentes vexare indebite, aut ad loca plura, et praesertim multum re-mota, convenire praesumant. Si qui vero praemissa vel aliquid de praemissis atten-tare praesumpserint, per duos menses subia-ceant poenis illis, quae secundum eorum Re-gulam vel Statuta, pro gravibus criminibus seu culpis, eis consueverunt imponi: super quibus absque manifesta necessitate cum eis non valeat dispensari.

 Caeterum Praelati eorum, nisi de his, quae occasione praemissorum excessuum ad eos quoquomodo pervenerint, ecclesiis aut persoais ecclesiasticis damni.ficatis vel lae-sis, satisfactionem plenariam exhibuerint, infra mensem, postquam super hoc fuerint requisiti, suspensionis sententiam usque ad satisfactionem debitam eo ipso incurrant, non obstantibus praemissis statutis, aut qui-buslibet privilegiis, cuiuscunque tenoris exi-stant. Sane Religiosis illis, quibus est ab Apostolica Sede concessum, ut familiaribus suis domesticis, aut pauperibus, in Hospi-talibus suis degentibus, Sacramenta possint ecclesiastica ministrare, nullum ex prae-missis volumus quoad hoc praeiudicium generari."   Hactenus Constitutio Clementina.

 Cum vero ad eorundem Regularium infor-mationem, n.ecnon omnium fidelium salutem, bonumque in Ecclesia ordinem conservan-dum, binae recentes Constitutiones, felicis recprdationis Grregorii Papae XV una, de Sacramentis ab eisdem Regularibus adminir strandis; altera vero de Conservatoribus ab.









207



illis eligendis, non ita pridem emanarinfc, quae nondum in Dioecesi nostra sunt pu-blicatae, ideo, ut ad notitiam omnium in Nostra Dieecesi degentium perveniant, eas-dem sacra Synodus publicandas et hic in-serendas decrevit. Tenores autem praedi-ctarum Bullarum   hi   sunt.

Prioris quidem: Gregorius Episcopus Servus Servorum Dei.

Ad perpetuam rei me moriam. Inscru-tabili Dei Providentia universalis Eccle-siae regimini, meritis licet imparibus prae-sidentes, Pastoralis Nostrae sollicitudinis partes esse dignoscimus in eam curam prae-cipue incumbere, ut a dignis et probatis tantum sacerdotibus sancte administrentur ecclesiastica Sacramenta, atque ut Virgi-num Deo sacrarum Monasteria diligentis-sime custodiantur, et viri assumantur ido-nei ad praedicationis officiam salubriter exequendum. Sane Tridentinae Synodi De-cretis provide cautum est, nullum presby-terum, etiam Eegularem, posse Confessiones saecularium, etiam sacerdotum audire, nec ad id idoneum reputari, nisi aut parochiale Benefieium habeat, aut ab Episcopis per examen, si illis videbitur esse necessarium, aut alias idoneus iudicetur, et approbatio-nem, quae gratis detur, obtineat. Necnon ut in Monasteriis seu domibus virorum, seu mu-lierum, quibus imminet animarum cura, per-sonarum saecularium, praeter eas, quae sunt de illorum Monasteriorum seu locorum fa-milia personae, tam Regulares quam saecu-lares eiusmodi curam exercentes, subsint immediate in iis, quae ad dictam curam et Sacramentorum administrationem pertinent, iurisdictioni, visitationi, et correctioni Epi-scopi, in cuius Dioecesi sunt sita. Itemque ut Episeopi universi, sub obtestatione Divi-ni iudicii, et interminatione maledictionis aeternae, in omnibus Monasteriis sibi subie-ctis Ordinaria, in aliis vero Sedis Aposfco-licae autoritate, clausuram Sanctimonialium, ubi violata fuerit, diligenter restitui, et ubi inviolata est, conservari, maxime procurent, inobedientes atque contradictores per cen? suras ecclesiasticas, aliasque poenas, qua-cunque appellatiotte post posita, compescentes:

 atque ut Regulares in ecclesiis suorum Or-dinum praedicare volentes, se coram Episco-pis praesentare, et ab eis benedictionem petere teneantur; in ecclesiis vero, quae suo-rum Ordinum non sunt, nullo modo praedi-care possint sine Episcopi licentia; contra-dicente autem Episcopo, nulli, etiam in suo-rum Ordinum ecclesiis praedicare praesu-mant. Verum quia experientia compertum est, ecclesiastici regiminis rationes postu-lare, ut Decretis eiusmodi aliquid adiunga-tur: matura deliberatione Nostra, et ex certa scientia, ac de Apostolicae potestatis plenitudine, hac generali ac perpetuo valitura Oonstitutione decernimus, statuimus, et de-claramus: ut deinceps tam Regulares, quam saeculares quomodolibet exempti, sive ani-marum curam personarum saecularium, Mo-nasteriis, seu domibus Regularibus, aut qui-busvis aliis ecclesiis vel Beneficiis, sive Re-gularibus,sive saecularibus incumbentem,exer-ceant, seu alias ecclesiastica Sacramenta, aut unum ex illis ministrent, praevia Epi-scopali licentia et approbatione, sive quoquo-modolibet in dictae curae exercitio, aut in eo-rundem Sacramentorum, vel alicuius ex illis administratione de facto absque ulla aucto-ritate se ingerant: in his, quae eiusmodi cu-ram seu administrationem concernunt, orani-modae iurisdictioni, visitationi, et correctio-ni Dioecesani Episcopi, tanquam Sedis Apostolieae delegati, plene in omnibus subii-ciantur. Ad haec tam Regulares, quam saeculares huiusmodi nullis priviiegiis aut exemptionibus tueri se possint, quominus si deliquerint circa personas intra septa de-gentes, aut circa clausuram, vel circa bo norum administrationem Monasteriorum Mo-nialium, etiam Regularibus subiectorum, ab Episcopo loci, similiter tanquam ad hoc Se-dis Apostolicae delegato, quoties et quando opus fuerit, puniri et corrigi valeant. Con-fessores vero, sive Regulares sive saecula-res quomodocunque exempti, tam ordinarii quam extraordinarii ad Confessiones Monia-lium, etiam Regularibus subiectatum, audien-das, nullatenus deputari valeant, nisi prius ab Episcopo Dioecesano idoaei iudicentur, et  approbationem, qum gratis concedatur,









208

 obtineant. Sed et administrantes bona ad eiusmodi Monasteria Sanctimonialium, ut praefertur, etiam Regularibus subiectarum pertinentia, sive Regulares extiterint, sive saeculares, quomodolibet exempti, Episco-po loci, adhibitis etiam Superioribus Regu-laribus, singulis annis rationes administra-tionis, gratis tamen exigendas, reddere te-neantur, ad idque iuris remediis cogi et compelli queant. Liceatque Episcopo ex ra-tionabili causa Superiores Regulares ad-monere, ut eiusmodi Confessores atque Ad-mistratores amoveant, iisque Superioribus id facere detrectantibus aut negligentibus, habeat Episcopus facultatem praedictos Con-fessores et Administratores amovendi, quoties et quando opus esse iudicaverit. Ac similiter possit Episcopus, una cum Superioribus Regu-laribus, quarumcunque Abbatissarum, Prioris-sarum, Praefectarum, vel Praepositarum. eo-rundem Monasteriorum, quocunque nomine ap-pellentur, electionibus per se, vel per alium in-teresse ac praesidere, absque ulla tamen ipsorum Monasteriorum impensa. Ac demum habeat Episcopus, tanquam dictae Sedis de-legatus, autoritatem coercendi ac puniendi quoscunque exemptos, tam saeculares, quam Regulares, qui in alienis ecclesiis, aut quae suorum Ordinum non sunt, absque Episcopi licentia, et in ecclesiis suis aut suorum Or-dinum, non petita illius benedictione, aut ipso contradieente, praedicare praesumpse-rint. Ita ut Episcopi in suprascriptis casi-bus, et in praenominatas personas, in prae-missis omnibus et singulis, aut circa ea quo-quomodo deliquentes, quoties, et quando opus fuerit, etiam extra Visitationem, per censuras ecclesiasticas aliasque poenas, uti eiusdem Sedis delegati procedere, omnem-que iurisdictionem exercere libere et licite valeant. Decernentes sic per quoscunque iu-dices quavis autoritate fungentes, etiam Sacri Palatii Auditores, necnon Sacrae Ro-manae Ecclesiae Cardinales, sublata eis et eorum cuiiibet, quavis aliter iudicandi, vel interpretandi facuitate et autoritate, iudi-cari et deflniri debere; irritum quoque et inane, si secus snper his a quoquam quavis autoritate seienter vel ignoranter contige

rit attentari. Non obstantibus Constitutio-nibus et Ordinationibus Apostolicis, in fa-vorem quarumcunque personarum, atque Re-gularium Mendicantium, quam non Mendi-cantium, Militiarum, etiam S. Ioannis Hiero-solymitani, Congregationum, Societatum, ac cuiusvis alterius instituti etiam necessario, et in individuo exprimendi, Monasteriorum, Conventuum, Capitulorum, Ecclesiarum, et aliorum quorumcunque tam saecularium, quam Regularium locorum, necnon illorum, etiam iuramento, confirmatione Apostolica, vel qua-vis firmitate alia roboratis Statutis vel con-suetudinibus, etiam immemorabilibus, exem-ptionibus quoque indultis et Privilegiis, etiam in corpore iuris clausis, aut ex causa et titulo oneroso, vel in limine fundationis concessis, etiam Mari Magno seu Bulla Au-rea, aut alias nuncupatis; Conservatorum deputationibus, eorumque atque aliis inhibi-tionibus, quibus Episcopi deferre minime teneantur, et quibusvis aliis, sub quibuscun-que tenoribus et formis, ae cum quibusvis etiam derogatoriarum derogatoriis, aliisque efficacioribus et insolitis clausulis, necnon irritantibus Decretis, etiam motu proprio et ex certa scientia, ac de Apostolicae pote-statis plenitudine, aut alias quomodolibet, etiam per viam communicationis seu exten-sionis concessis, et iteratis vicibus approba-tis et innovatis, etiamsi pro illorum suffi-cienti derogatione, de illis, eorumque totis tenoribus et formis, specialis et individua, ac de verbo ad verbum, non autem per clau-sulas generales idem importantes, mentio, seu quaevis alia expressio habenda, aut aliqua aiia exquisita forma servanda esset, tenores huiusmodi, ac si de verbo ad verbum, nihil pe-nitus omisso, et forma in illis tradita observa-ta, inserti forent, praesentibus pro expres-sis habentes, quibus, quoad ea quae eisdem praesentibus adversantur, illis alias in suo robore permansuris, specialiter et expresse derogamus, caeterisque contrariis quibus-cunque. Caeterum quia difficile foret, prae-sentes litteras ad singula quaeque loca defer-ri, ut eae tamen omnibus innotescant, man-damus illas ad valvas Lateranensis et Pria-cipis   Apostolorum   de Urbe   Basilicarum,









209

 atque Cancellariae Apostolicae, et in acie Campi Florae publicari, et inibi affigi, et per aliquot temporis spatium dimitti, eisque detractis, earum exempla eo in loco relinqui. Ac volumus, ut earundem praesentium litterarum transumptis etiam impressis, manu alicuius Notarii publici subscriptis, et sigillo Praelati, seu personae in dignitate ecclesiastica constitutae munitis, in iudicio et extra illud, ubi opus fuerit, eadem prorsus fides adhibeatur, quae ipsis Originalibus adhiberetur, si forent exhibitae vel ostensae. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam Nostrorum: Statuti, declarationis, decretorum, derogationis, mandati et voluntatis infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoe attentare praesumpserit, indignationem Omnipotontis Dei, ac Beatorum Petri et Pauli Apostolorum eius, se noverit incursurum. Datum Romae apud S. Petrum, Anno Incarnationis Dominicae MDCXXIII, Nonis Februarii, Pontificatus Nostri Anno Secundo.         S. de Ursinis.

V. Dat.

Registrata in Secretaria Brevium In Nomine Domini, Amen. Anno a Nativi-tate Domini Nostri Iesu Christi MDCXXIII, Indictione sexta, die vero octava mensis Februarii, Pontificatus autem Sanctissimi in Christo Patris et D-ni Nostri D. Gregorii Di-vina Providentia Papae XV anno secundo, retroscriptae litterae Apostolicae affixae et publieatae fuerunt ad valvas Basilicarum S. Ioannis Lateranensis, Principis Apostolo-rum de Urbe, ac Cancellariae Apostolicae, et in acie Campi Morae, dimissis ibidem earumdem litterarum Originalibus, appensis per aliquod temporis spatium, et exinde re-motis, deinde dimissis earundem litterarum copiis affixis, ut moris est, per Nos Cos-mam Modium, et Alexandrum de Rochis Sanctissimi Domini Nostri Papae Cursores. Octavus. Spada Magister Curisorum.

Posterioris verot

Sanctissimus in Christo Pater, et Do-minus Noster D. Gregorius, Divina Pro-videntia  Papa   XV, et  certis rationali

bus causis animum suum moventibus, et de voto Venerabilium Fratrum suorum S. R. E. Cardinalium Concilii Tridenti-ni Interpretum, partim felicis recordat. Cle-mentis Papae VIII, Praedecessoris sui, ve-stigiis inhaerendo, revocavit, ae nullas et in-validas decrevit omnes et quascunqtie Iu-dicum Conservatorum electiones, nomina-tiones, seu deputationes, tam in vim littera-rum Conservatoriarum, iuxta formam in quin-terno Cancellariae descriptam, quam in vim quorumcunque privilegiorum, perpetuo, vel ad tempus nondum elapsum, Apostolica au-ctoritate concessorum, seu alias quocunque iure, vel titulo hactenus factas, pro qui-buscunque Conventibus, Capitulis, Militiis, etiam S. Joannis Hierosolymitani, Congre-gationibus, Collegiis, Ordinibus, Monasteriis, Hospitalibus, aut aliis quibusvis piis, tam saecularibus, quam cuiusvis Ordinis, etiam Mendicantium, seu Instituti, vel Societatis Regularibus, loeis quantumvis exemptis, etiaim de necessitate exprimendis, seu illorum per-sonis, cuiusvis qualitatis seu conditionis exi-stant. In futurum vero Sanctitas Sua, hac generali et perpetuo valitura Constitutione, statuit et decrevit: ut Iudices Conservato-res huiusmodi, sive princiaples sive subroga-ti, eligi, nominari, aut deputari non possint, nisi non solum habeant qualitates requisi-tas, et descriptas in Constitutione similis recordat. Bonifacii Papae VIII, etiam Prae-decessoris sui, quae incipit Statutum; ita ut vel dignitate ecclesiastiea praediti, verpersonatum obtinentes, vel ecclesiarum Cathedralium Ca-nonici existant, sed etiam in Conciliis Pro-vincialibus aut Dioecesanis, iuxta Decretum Concilii praedicti, Iudices eiecti, seu desi-gnati sint. Quodque deinceps litterae Conser-vatoriae, per Sedem Apostolicam coneeden-dae, suprascriptis tantum dirigantur, et si quae (Iitterae) aliter expedientur, illae, ae de-putationes huiusmodi, omniaque exinde se-quenda nullius sint roboris, vel momenti. Et nihilominus qui secus quam iuxta for-mam superius praeseriptam, Conservatores huiusmodi cum effeetu eligere, nominare seu deputare, aut electis, nominatis, seu deputa-tis uti ausi fuerint, Regulares quidem voce









210

 activa efc passiva sint ipso iure privati, adeo, ut habilitationem a nemine, praeter-quam a Romano Pontifice consequi vale-ant; reliqui vero aliis poenis arbitrio San-ctitatis Suae coerceantur, et praedictorum omnium Conventus, Monasteria, ac loca huiusmodi, eorumque personae, ac bona, ca-reant Conservatore ad annum: ita ut illorum causae interea coram locorum Ordinariis duntaxat cognosci, ac definiri debeant. Cae-terum ut latius pateat Conservatorum hu-iusmodi deligendorum facultas, Sanctitas Sua admonitos voluit omnes locorum Ordinarios, ut in Synodis Provincialibus aut Dioecesa-nis, quam plures personas ex habentibus qualitates in praedicta Oonstitutione eius-dem Bonifacii Praedecessoris contentas, et alioquin ad id aptas, designare procurent, et si aliquem interim ex designatis mori contigerit, substituat Ordinarius loci cum consilio Capituli alium in eius locum, usque ad futuram Provincialem aut Dioecesanam Synodum. Insuper Sanctitas Sua, inhaeren-do hac in parte Decreto similis record. Gregorii Papae XIII etiam Praedecessoris sui, statuit et ordinavit, ut Regulares ac personae huiusmodi in Italia infra duos, ex-tra Italiam vero infra sex menses a die publicationis in Urbe praesentis Constitu-tionis inchoandos, debeant sibi eligere seu assumere Conservatores, iuxta formam su-perius propositam: eiusque electionis seu assumptionis documentum, infra tempus hu-iusmodi penes Acta Curiae Ordinariorum exhibere et dimittere teneantur; alioquin eo ipso termino elapso, quamdiu Conservatores se-cundum formam praesentis Constitutionis non elegerint, coram eisdem Ordinariis convenian-tur; quodque Conservatores huiusmodi se-mel legitime deputati, nisi ex legitima cau-sa a Sede Apostolica, aut locorum Ordina-riis, prout iisdem Regularibus, et aliis su-pradictis libuerit, approbanda, durante quin-quenio a die deputationis, amoveri aut mu-tari nullatenus possint aut valeant. Ad haec statuit Sanctitas Sua, ut coram ipsis Con-servatoribus, Regulares ac personae supra-scriptae conveniri quidem, aut trabi de-beant, sed alios convenire, aut trahere non

 possint, ita ut memorati Conservatores in causis, in quibus Regulares et alii Actores fuerint, nullam prorsus iurisdictionem ha-beant, sed in iis tantum, in quibus Rei exti-terint: neque extra civitates seu Dioeceses, in quibus fuerint deputati, contra quoscun-que procedere praesumant. Si qua vero in-ter Iudices Conservatores huiusmodi, et loco-rum Ordinarios controversia super compe-tentia iurisdictionis orta fuerit, nequaquam in causa procedatur, donec per Arbitros in forma Iuris electos, super Iuridictionis com-petentia fuerit iudicatum. Quod si qui Con-servatores, sive in hac parte, sive alias quomodolibet suos limites excesserint, per annum ab officio Conservatoris huiusmodi suspensi sint, et pars, quae hoe fieri procu-raverit, sententiam excommunicationis in-currat, iuxta formam alterius Constitutio-nis eiusdem Bonifacii Praedecessoris, quae incipit: Sac Constitutione, quam Sanctitas Sua in his omnibus, quae praesenti Consti-tutioni non adversantur, innovavit et inno-vat. Per hoc tamen non intendit Sanctitas Sua prohibere, quominus Regulares, et alii supradicti, in casibus a iure permissis pe-tant Iudicem non suspectum a Principibus seu Magistratibus saecularibus, dum tamen haec tria copulative concurrant: videlicet, ut Regu-lares et alii praedicti sint Actores, non autem Rei; utque agant contra laicum, non autem con-tra ecclesiasticum, vel alias a iurisdictione sae-culari exemptum; atque ut causa, in qua Iudex deputatur, fuerit profana, non autem ecclesia-stica, et in ea iuxta sacrorum Canonum dispo-sitionem laicus, ut praefertur, eligendus, Iudex competens existat. Quae omnia et singula in praesenti Constitutione contenta, Sanctitas Sua voluit inviolabiliter observari, decernen-tes sic in iis, caeterisque omnibus praemissis per quoscunque etc. etiam Sacri Palatii Apostolici Auditores, necnon Sacrae Ro-manae Ecclesiae Cardinales, sublata etc. iu-dicari etc. necnon irritum et inane etc. Non obstantibus Constitutionibus et Ordina-tionibus Apostolicis, ac litteris Conservato-riis, quas omnes ad formam praesentis Con-stitutionis reduxit, in favorem quorum-cunque Ordinum, tam Mendicantium, quam









211

 non Mendieantium, Militiarum, etiam S. Io-annis Hierosolymitani, Congregationum, So-eietatum aut cuiusvis alterins Instituti etiam necessario exprimendi, Collegiorum, Capitulorum, Ecclesiarum, Monasteriorum, ae piorum quorumcunque, tam saecularium quam Regularium locorum, necnon illorum, etiam iuramento, eonfirmatione Apostolica, vel quavis firmitate alia roboratis statu-tis, et consuetudinibus, etiam immemorabi-libus, privilegiis quoque, etiam ex causa et titulo oneroso indultis, et litteris Apostolicis, etiam Mari Magno seu Bulla aurea, aut alias nuncupatis, sub quibuscunque tenoribus et for-mis, ac cum quibusvis, etiam derogatoriarum derogatoriis, aliisque efficacioribus et insolitis clausulis, necnon irritantibus, etiam motu pro-prio, et ex certa scientia, ac de ApostoJicae potestatis plenitudine, aut alias quomodolibet, etiam per viam communicationis, seu exten-sionis concessis et iteratis vicibus appro-batis et innovatis, etiamsi pro illorum suffi-cienti derogatione de illis eorumque tenori-bus, et formis specialis et individua, ac de verbo ad verbum, non autem per clausulas generaies idem importantes, mentio, seu quaevis alia expressio habenda, aut aliqua alia exquisita forma servanda esset, teno-res huiusmodi, ac si de verbo ad ver-bum nullo penitus omisso, et forma in illis tradita observata, inserti forent, praesen-tibus pro expressis habens, quibus quoad ea, quae praesentibus adversantur, illis alias in suo robore permansuris, hac vice dun-taxat, specialiter et expresse derogavit, caeterisque contrariis quibuscunque... Caete-rum, ut praesens Constitutio facilius omni-bus innotescat, Sanctitas Sua vokit, et mandavit, ut non solum in Cancellaria Apo-stolica, sed etiam ad valvas Basilicae Prin-cipis Apostolorum de Urbe, et inacie Cam-pi Florae pubiicetur, illiusque exempla in iisdem locis affixa dimittantur, ac in quin-terno Cancellariae inter Constitutiones per-petuas describatur et annotetur.

 Placet, publicetur, et describatur A. Lecta et publicata fuit supradicta Constitutio in Cancellaria Apostolica, ab altero ex R. P. D. Maioris Praesidentiae Abbreviatoribus,   die

 vigesima, mensis Septembris, anno Incar-nationis Dominicae, millesimo sexcentesimo vigesimo primo. Pontificatus vero praeli-bati SS-mi D. Nostri D. Gregorii Papae XV anno primo. Et postmodum die et an-no supradictis, in quinterno eiusdem Can-cellariae, inter alias Constitutiones Aposto-licas descripta et annotata fuit.

Nicolaus Ursinus, Procustos.

In Dei Nomine Amen. Anno a Nati-vitate Domini Nostri Iesu Christi MDCXXI, Indictione 4-ta, die vero vigesima Semptem-bris, Pontificatus SS-mi in Christo Patris et Domini Nostri D. Gregorii Divina Provi-dentia Papae XV, Pontificatus sui anno primo, retroscripta Constitutio Apostolica affixa et publicata fuit in valvis Basilicae Principis Apostolorum de Urbe, et in acie Campi Elorae, per me Augustinum Brache-rium Apostolicum Cursorem.

Octavius Spada Magister Cursorum. De Dotibus et Proventibus Ecciesiasti-cis, perperam usurpatis, vel neglectis, repetendis.

 Beneficiatorum quorundam supina negli-gentia, ac nonnularum personarum saecula-rium caeca cupiditate factum est, quod dotes multarum ecclesiarum, et iura ac privilegia suppressa existunt, nec ea quae debentur ecclesiis earumque Ministris, usurpatores restituere curant, immo repetita quasi malitia, licere sibi eandem usurpationem et suppres-sionem, nonnulli etiam existimant. Ne igitur errore tam damnabili deinceps detineantur, et ut aliquando resipiscant, eaque omnia quae olim Deo omnium bonorum datori et Eccle-siae ipsius sacrosancte dicata fuerunt, con-tra severissimum Concilii Tridentini edictum, usurpata et detenta plene restituant; sta-tuimus ut hoc idem Edictum, quod Sess. 22 c, 11 habetur, quater in anno, Bominicis im-mediate Quatuor anni tempora sequentibus, nec non quoties populus, causa Indulgen-tiarum, Dedicationum, Conventuum particu-larium, Electionum, Iudieiorum, et aliorum actuum publicorum, frequentior ad ecclesias









212

 convenire solet, pro admonendis istiusmodi detentoribus seu occupatoribus, post concio-nem publice ex ambona, in vernaculam lin-guam fideliter translatum, praelegatur. Por-ro parocbi et alii Beneficiati omnes et sin-guli, tam saeculares, quam Regulares a sacra Synodo serio monentur, ne ullos contractus in praeiudicium ecclesiae, vel successo-rum suorum, cum Patronis et aliis perso-nis, ratione proventuum ad Beneficia sua pertinentium, inconsulto Ordinario ineant, neve ab iis recuperandis aliquibus promissio-nibus, vel minis deterreantur, immo memo-res sui iuramenti, circa institutionem de alienatis recuperandis praestiti, de suarum ecclesiarum et Beneficiorum obventionibus quamprimum iure agere non negligant. Ad quem Nos quoque effectum, Advocatum iu-ris nostri peritum, qui pauperum parocho-rum et sacerdotum causas in iudiciis Tri-bunalitiis, quando illuc per appellationem de-volventur, promovebit, iuxta Statuti Provin-cialis dispositionem providebimus, negligen-tes vero in proventibus suis recuperandis, pro arbitrio Nostro puniemus. Quemadmo-dum et eos, qui aedificia ecclesiarum et aedium parochialium ita negligunt, ut in-dies maiorem ruinam minentur. Quorum re-staurationi ut Decani Rurales diligenter at-tendant, et negligentes Nobis vel Officio No-stro deferant, serio iniungimus.

 Sed nec illud cum minori ecclesiarum pa-rocbialium damno fieri videmus, quando Cu-rati pecuniam ex eleemosyna pro fabrica, vino, cera, et aliis necessitatibus ecclesiae collectam, vel in suos privatos usus, sacrile-ge convertunt, vel etiam amicitiae captandae eausa parochianis suis, eandem mutuo con-cedunt, quam deinde ab illis difficiliter vel nunquam exigere possunt, quamobrem auto-ritate praesentis Synodi praecipimus, ut de-inceps eiusmodi pecuniae rationes, tam per parochos, quam per aedituos, seu Vitricos, (quos in singulis parocbialibus ecclesiis bi-nos, sacramentali iuramento obstrictos, quam-primum a Deeanis Euralibus institui, omni-no volumus) conscribantur, et sub duabus ckribus, quarum alteram parochi, alteram Vitriei penes  se retineant, conservetur, ne

que ullis personis et Patronis ecclesiarum mutuo sine expressa licentia Officii Nostri, sub poena dupli concedatur; quae vero iam est concessa omnino infra sex menses, per eos, qui eam mutuo dederttnt, sub refusione de proprio aere exigatur: attendentibus ad id Decanis, Nobisque vel Officio Nostro ne-gligentes post terminum elapsum deferen-tibus.

De   Ecelesiarum omnino   desolatarum

et Rectoribus earentium redtauratione

et provisione.

 Cuperet sane ex animo sacratus prae-sens totius Cleri coetus, ut desolatae eccle-siae parocMales, et ob tenuem ac exiguam provisionem Rectoribus destitutae, in pristi-num statum quantocius reducantur et inopia laborantes amplioribus reditibus non minus cultus Divini promovendi, quam etiam mu-neris pastoralis eo commodius explendi gra-tia augeantur. Sed cum baec ob recentis belli Prussici, et pestilentiae grassantis in-commoda, ac gravem bonorum per milites vastitatem praestari posse nulla bumana ra-tione, hoc praesertim rerum statu, existi-mentur, propterea Deum Optimum Maximum, omnium bonorum datorem, supplex ardenti-bus votis precatur, ut donum pietatis, et ze-lum promovendi cultus Divini in cordibus Patronorum et parochianorum eiusmodi ec-clesiarum instillet, quatenus gratitudinem er-ga suum Creatorem et Redemptorem inreae-difieandis et augendis ecclesiis tandem ali-quando munifice exercere maiorum suorum exemplo non negligant, si iustissimam Divi-nae Maiestatis indignationem, quam olim Aggaeus Propheta (Aggaei c. 1) illis verbis comminatus est: Dicit Dominus Exercituum, qMa Domus mea deserta est, et vos festina-tis unusquisque ad domum suam, propter hoc super vos prohibiti sunt coeli, ne darent ro-rem, et terra prohibita est, ne daret germen suum, evadere volunt: quod illis Praedica-tores verbi Dei serio in Concionibus incul-care non omittant. Ubi autem aedificia ec-clesiaruw desolatarum ita iam sunt collapsa, ut nulla, vel diffieilis ratio eorum restauran

 















213

dorum iniri possit: iniungimus Decanis Ru-ralibus, ut iuxta praescriptum Concilii Tri-dent. (Sess. 21 c. 7 De Refor.) sacris Reli-quiis, et altaribus, necnon supellectili ec-clesiastica inde ad ecclesias, quibus auto-ritate huius Synodi uniendae erunt, transla-tis, tigna ipsarum, trabes, et reliquam sacri aedificii materiam, in loco aliquo tuto et de-centi collocare curent, nec eam ad usus pro-fanos inscio Officio Nostro convertere per-mittant. Interim autem pro Nostro Pastorali munere providere volentes, ne parochiani ecclesiarum sic desolatarum, sine ullo pa-store omnino maneant, neve illorum proven-tus penitus intercidant, eas vigore Bullae Provineialis, a Leone X concessae (In Constj-tutjonjb. Provincjal. lib. 4. De Privjl. etexcept. Privil.) necnon Concilii Tridentini, (Sess. 2 cap. 5, de Eef.) aliis vicinioribus ecclesiis melius provisis, quoad a Patronis restaura-tae, et pristino statui restitutae fuerint, quam-primum uniendas, et incorporandas speciali-bus litteris Nostris duximus. Alias vero ec-clesias ad praesens Rectoribus, sive ob ino-piam provisionis sive ob negligentiam Pa-tronorum, sive etiam ob iniquitatem tempo-rum destitutas, vicinioribus itidem parochis ultra iuris praescriptum, ex speciali Sedis Apostolicae Indulto ad biennium, nisi interim a Patronis (de quo a praesenti Synodo se-rio monentur) de legitimis Rectoribus iisdem provisum fuerit, commendandas, et litteras earum Commendarum ex Cancellaria No-stra primo tempore extradendas esse con-stituimus, et ut in ecclesiis sic commenda-tis, ubi proventus suppetunt, Vicarii fovean-tur, iisdem parochis iniungimus: ubi autem ob egestatem id fieri nulla ratione potest, vigore eiusdem Bullae Leoninae, in Circum-cisionis, Epiphaniae, Paschatis, Pentecostes, Ascensionis Domini, ac praeterea Puritlca-tionis et Assumptionis B. M. V. necnon Na-tivitatis Ioannis Baptistae et Natalis Bea-torum Petri et Pauli Apostolorum festivitati-bus, et ceiebritate OO. Sanctorum, et Com-memoratione omnium Defunctorum, in duabus ecclesiis, Missarum solennia celebrare et Eucharistiam conficere (dummodo nonnisi in ultima Missa purificationem accipiant) pos se declaramus. Ita tamen ne cura anima-rum in illis, quas nunc obtinent, ecclesiis, eam ob causam negligatur. In ecclesiis autem Reverendissimorum DD. Abbatum, aliisque Regularibus, parochis ad praesens destitutis, per Religiosos Monasteriorum ec-clesiastica Sacramenta iicite poterunt admi-nistrari, quoad illis per eosdem Collatores de saecularibus Rectoribus non fuerit provisum.

De Ecclcsiis a Dioecesi Piocensi ad

Dioecesim Wladislaviensem noviter ad iunctfo, ct dc auctionc Dccanorum Rura lium corumquc officio.

 Quandoquidem maiorem bonorum Nostro-rum partem extra Dioecesim, in qua de iu-re residere obligamur, sitam habemus, ideo tres ecclesias parochiales in bonis Nostris Ciechocinensibus; videlicet Ciechocinensem, Novogrodiensem et Dobrzejoviensem, una cum Ztotoriensi illis adiacente, in tlnibus Dioecesis Nostrae existentes, et ad Dioece-sim Plocensem antiquitus pertinentes, No-strae Dioecesi, ab Ill-mo D-no moderno Episcopo Plocensi et Capitulo ipsius, adiun-gendas et incorporandas procuravimus, eas-que nunc autoritate praesentis Synodi, ad alias ecclesias trans Vistulam in terra Do-brzynensi existentes, adiungimus: ibidemque maioris Cleri commoditatis causa, novum Decanatum Bobrownicensem, iis ecclesiis, quae cis Vistulam sunt sitae, penes Decana-tum Nieszaviensem relictis, erigimus; eius-demque Decanum Ruralem parochum mo-dernum Bobrownicensem, Reverendum Mar-tinum Brachlinium, cum potestate et praero-gativis aliorum Decanorum constituimus.

 Decanum autem Koscierzynensem Re-verendum Albertum Nickowski, moder-num ordinamus. Et ut tam hi noviter insti-tuti, quam alii, qui in praecedenti Synodo Lipsciana iuramentum super fidei oftlcii nvd administratione, non praestiterunt, illud duran-te Synodo praestent, iniungimus. Omnibus autem Decanis Ruralibus, prius tamen a No-bis vel ab Offlicio Nostro approbatis, faculta-tem absolvendi a Casibus Sedi Nostrae Or

 









214

 dinariae reservatis, etiam cum facultate de-legandi, quoad   singularem  casum, propter maiorem poenitentium  commoditatem, beni-gne concedimus. Qui quidem Deeani in sin-gulis suis   Congregationibus   (quas  bis   in anno, iuxta antiquas  Ordinationes, in loco, qui commodior visus fuerit, omnino celebra-ri volumus), Missae Sacrificio  pro defunctis Fratribus praemisso, diligenter in mores Cle-ri sibi  subiecti inquirent, litteras Ordinum, et   approbationum revidebunt; dubia   circa Casus Conscientiae occurrentia proponent ac decident:  quae  autem  fuerint perplexa, ad Nos, vel Officium Nostrum deferrent et alia omnia, quae tam in Epistola Pastorali, quam in aliis Synodis Provincialibus ac Dioecesanis, et in hac Nostra sparsim sunt eis iniuncta, sedulo exequentur: praeterea ad munus Syn-dicorum seu testium  Synodalium iuramento adstricti, illud fideliter obibunt. De  Hospitali pro pauperibus   senibus et Infirmis Clericis erigendo. Quandoquidem Ill-mi  olim Domini Pauli Wołucki Antecessoris Nostri, pium  deside-rium, necnon  totius  Cleri Dioecesis  huius Wladislaviensis, fraternae charitatis affeetus, erga  senio confectos, infirmos, et pauperes sacerdotes ac Clericos, hactenus non sunt suum sortita effectum, ut aedes pro Hospitali eiusmodi emerentur, in eisque dictis Clericis necessaria   ex  contributionibus  in   Synodo Dioecesana unanimiter concessis, provideren-tur: idcirco  eandem  Constitutionem reassu-mimus,  et ut  ad executionem id quod se-mel placuit,   infra biennium   a publicatio-ne praesentis Nostri Decreti computandum, omnino  deducatur, huius Synodi autoritate deeernimus. Quamobrem Decani Eurales exa-ctores destinati, infra decursum unius anni, ab eadem publieatione computandi, contribu-tionem laudatam, videlieet a parochis per gros-sos deeem, a Vicariis autem per grossos quin-qne, alias iuxta eiusdem Wolueianae conten-ta, exigent,  et summam collectae pecuniae, ad manus Reverendi  D.  Procuratoris pro tempore existentis, quem Provisorem huius Hospitalis constituimus, consignabunt.  Quod si in eo passu aliquis  ek illis negligens re pertus fuerit, et infra tempus praescriptum, ea exequi contempserit, poenis arbitrio No-stro infligendis subiacebit. In quem Nos quoque usum legumina certa, et olera, iuxta Ordinationem a Nobis faciendam, ex Clavi Nostra Wladislaviensi, quotannis extradi mandabimus, ac praeterea bona, post Cle-ricos intestatos, in eundem usum deinceps convertenda esse, autoritate huius Synodi ordinamus. Cui quoque pro instituto, prae-missa in proxime futuro Generali Capitulo tractatione, Reverendi DD. Praelati et Ca-nonici, se non defuturos, promiserunt.

De Erectione novi Seminarii in Szotlant. Etsi idem Ill-mus Dominus Paulus Wolu-cki, Episcopus Wladislaviensis, sanctum ac pium Antececessorum suorum, a sacrosancta Tridentina   Synodo   commendatum,  institu-tum,   et iam inchoatum negotium Seminarii fundandi in hac  Dioecesi penes ipsam ec-clesiam Cathedralem, propriis   impensis, ad optatum effectum solicite  ac felieiter dedu-xerit, ita ut ex  eodem Seminario non me-diocrem  eadem Dioecesis utilitatem  perci-piat: cum tamen ita ampla sit, ut etiam Pro-vinciam Pomeraniae,  ad Begnum  pertinen-tem complectatur, in qua non solum Poloni-cae, sed etiam Cermanicae nationis populus, usum diversae linguae habens, comprehenda-tur; nec ita  facile adolescentes reperiantur, qui ex Germanis ad idem Seminarium Wladi-slaviense se admitti, et in eodem institui cu-rent; unde etiam illa pars Dioecesis, magna ex parte haeresibus infecta,  rarum aut nul-lum penitus fructum, aut subsidium, ex prae-dicto reportet  Seminario. Ideo Nos commu-nicato cum  Admodum Eeverendis Dominis ecelesiae Nostrae Oathedralis Wladislavien-sis Praelatis et Canonicis, necnon cum Re-verendissimis DD. Abbatibus Fratribus No-stris charissimis, consilio, duximus hoc idem Seminarium Wiadislaviense ita   esse   divi-dendum, ut pars iuventutis nationis Poloni-cae, sumptibus consuetis, una eum pensione Monasterii Steelnensis, in Synodo Wołucia-na decreta et  in praesenti reassumpta, in eodem Seminario (PepHnensis et Olivensis, Monasteriorum duntaxat pensionibus excep









215

 tis) penes ecclesiam perpetuis temporibus more iam coepto instituatur. Alia vero pars nationis Germanicae, sive etiam Polonicae, quae non esset omnino ignara eiusdem linguae Ger-manicae, in vico Nostro Szotlant nuncupa-to, ad civitatem Gedanensem sito, a Patri-bus Societatis Jesu, ibidem ab Antecessori-bus Nostris iam ante utiliter fundatis, in pietate, bonis moribus, et lifcteris informetur, et ut de Ecclesia Dei mereri sciat et possit, edoceatur.

 Pro quorum Alumnorum commoda habi-tatione, iam ibi per eundem Illustrissimum olim Paulum Wolucki, aedes sunt compara-tae, quae si aliqua reparatione indiguerint, eam nos faciendam procurabimus, et hortum aliquem pro ipsorum maiori commoditate, occasione oblata adiungemus.

 Porro pro alendis dictis Clericis, et eorum necessitatibus providendis pensiones a praedictis Eeverendissimis B. D-nis Abba-tibus Olivensi, et Peplinensi, quae hactenus Seminario Wladislaviensi ab ipsis solveban-tur, una cum pensione florenorum quinqua-ginta Monasterio Carthusianorum in Syno-do WoJueiana imposita, eidem in Szotlant Seminario, autoritate huius Synodi incor-porantur, et eidem perpetuo persolvendae decernuntur. Ac propterea ad eundem usum pensiones quoque ex Żukoviensi et Żarnovecen-si Monasteriis, postquam pristinae integritati restituta fuerint, iuxta Ordinationem et Decre-tum Concilii Tridentini persolvendae, converti debebunt. Pro maiori autem eiusdem Semina-rii sic divisi et erecti substdio, iidem Reve-rendissimi DD. Abbates, Peplinensis et Oli-vensis, certa frumenta, legutaina, et lactici-nia ad victum pertinentia sponte et benevo-le perpetuis temporibus, mediam quidem par-tent pro festo Pascbatfl, alteram vero me-diam partem pro festo S. Michaelis Ar-ehamgeli, se quotannis extradituros, separato diplomate obligare promiserunt, hac tamen cenditiene adieeta, ut pro ecclesiis quoque parochalibus, quas in suis bonis Abbatiali-bus habent fundatas, ex eodem Seminario ad curam animarum gerendam, presbyteros tem-poribus opprtunis assumere valeant Ad quam nos etiam fundationem augendam id,

 quod defuerit, tum ex propriis impensis, tum etiam ex Bonis mensae episcopalis, inspe-ctis penitius ipsius Seminarii rationibus, Deo dante providebimus, et supplebimus.

 Ordinem vero studiorum, victus ratio-nem, et alia omnia ad dicti Seminarii statum debite conservandum, inito consilio, cum Ad-modum Reverendis Dominis Praelatis et Canonicis ecclesiae Nostrae Cathedralis Wladislaviensis, speciali Nostro privilegio describemus. Interim tamen, quousque htrius novi Seminarii fundatio ad effectum dedu-cta non fuerit, praenominati Reverendissimi DD. Abbates solitas pensiones ad Semina-rium Wladislaviense pertinentes, quotannis solvere tenebuntur.

De   Piis  Legatis.

Saeviente non ita pridem in hae Dioecesi Nostra lue pestifera, multi ad poenitentiam Divina clementia inducti causa mortis, vel tota sua Bona, vel illorum partem, in satis-factionem peccatorum suorum, ad pia opera destinarunt. Porro eorum legatorum magna quidem pars iuxta mentem piorum testato-rum suum est sortita effectum, verum ma-ior fme et executione sua est destituta, non solum propter quarundam personarum saecu-rium, sed etiam, quod gravius est, spiritualium iniustam eorum detentionem, quarum vel fldeli dispositioni commissa, vel per mo-dum depositi concredita esse dignoscun-tur. Monitos igitur volumus, prout serio au-toritate praesentis Synodi omnes et singu-las tam ecclesiasticas quam saeeulares per-sonas monemus et requirimus, ut baee ontnia pia legata, infra decursum sex mensium, a publicatione praeseatis Nostri Deereti computandrum, vel ad eorum manus, quo-rum fideli dispositioni snnt commissa, confe-rant, vel ipsi, quibus hoc ineumbit munus, in-fra praefixum tempus iuxta mentem Testa-torum, quam fidelissime disponant, sub poe-na excommunicationis, quam contra negli-gentes, vel Nostra monita contemnentes lap-sis dictis sex mensibus a pulicatione prae-sentis Synodi, iam exnunc extonc de-cernimus, et per Decanos  Rurales pre-mulgandam fora ordinamus.









216

De vita   ct honedtate Clcri.

Plurima in sacris oecumenicis Conciliis, et novissime in sacra Tridentina Synodo tum etiam Provincialibus, atque Dioecesa-nis Synodis sancita sunt, (Sess. 22 c. 1 de Ref. lib. 3, tit. de vita et honestate Clericor. Past. Epist. tit. de vita et honest Cleri), per quae sufficienter honestas vitae Clero proponitur et praecipitur observanda. Quam-obrem ea omnia et singula salubriter con-stituta, in praesenti quoque Synodo reassu-mimus, et innovamus, districte praecipien-tes, ut secundum ea Clerus iurisdictioni No-strae subieetus, vitam et mores suos compo-nat. Alioquin si quispiam refractarius exti-terit, Nos contra eiusmodi salutis suae pro-digum, servata forma et modo a sacra Tri-dentina Synodo (Sess. 25 c. 14) praescripta sine strepitu et forma iudicii et sola verita-te facti inspecta, praesertim vero contra vitio carnis obnoxios (contra quos, quemad-modum in Visitatione, primam, ita nunc se-cundam monitionem, praemittimus) procede-mus, et poenis condignis, in eos animad-vertemus.

De Deputatis pro futura Synodo Provin-ciali, futuris Comitiis necessario praemittenda.

 Inter alias Synodi praesentis indictae cau-sas, non est ea postrema, quod ex lege pu-blica, in proxime venturis Comitiis ea tra-ctari debent, quaecunque inter statum Spiri-tualem et Saecularem controversat reperiun-tur. Ad quod negotium utpote gravissimum, ex re et utilitate universi Ordinis Nostri peragendum, cum. non dubitemus, quin Illu-strissimus Dominus Archiepiscopus Gnesnen-sis pro sua Pastorali vigilantia Synodnm Provincialem sit necessario indicturus, ideo Nos etiam, ne oilcio Nostro hac in parte deesse videamur, ad hoc publieum consilium, eiusmodi ex medio Cleri Nostri deputandos censuimus, qui hanc Provindam pro dignita-te Dioecesis huins, et pro rei exigentia obi-re possent, quemadmodum deputamus: ex Ca-thedrali quidem ecclesia Admodum  E-ndos

 Dominos Christophorum Charbicki Praeposi-tum, et Jacobum Piasecki Archidiaconum Wladislaviensem, ex Collegiata vero Crus-viciensi, et ex minori Clero Eeverendos Dominos Ioannem Polanski Archidiac {SPECIAL_CHAR: >}num Crusviciensem, et Bartholomaeum Bleski Ca-nonicum Crusvicensem, Praepositum Bre-stensem, eosdemque monemus, quatenus pro loco et tempore assignando, iuribus, privile-giis, et aliis literatoriis ex Archivo eccle-siae Nostrae monimentis sufficienter instru-cti, se sistere non negligant.

De   Iudicibus Commissionum Apostolicarum.

 Decreto sacrosancti Concilii Tridentini inhaerentes, ad Commissiones a Sede Apo-stolica emanatas cognoscendas, autoritate praesentis Synodi deputamus Admodum Ee-verendos Dominos Christophorum Charbicki Praepositum, Sebastianum Grotkowski I. V. D. Officialem Nostrum Generalem, Stani-slaum Pomorski S. T. D., Anselmum Eaci-borski I. V. D. Canonicos ecclesiae Cathe-dralis Wladislaviensis.

 De Examinatoribus ad Sacros Ordines promovendorum, et ad curata Beaeficia

indtituendorum.

 Ad examen vero eorum, qui in sortem Domini adscribi et ad Ordines sacros pro-moveri, vel iam promoti ad curata aliqua Beneficia institui voluerint, tam intfa Dioe-cesim Nostram, quam etiam extra, ubi Nos frequenter residentiam habere contingit, Ad-modum Eeverendos Domiuos, Iacobum Pia-secki Arehidiaconum Wladislaviensem, Mar-tinum Bielanowski Pomeraniae Archidiaco-num, Sebastianum Grotkowski Officialem No-strum Generalem, Andream Miroslawski, Anselmum Raciborski, Canonicos Wladisla-vienses, Ioannem Polanski Crusviciensem Ar-chidiaconum, Adamum Golynski Officialem Gedanensem, Iacobum Kalyński Poeniten-tiarium ecelesiae Cathedralis Wladislavien-sis, autoritate eiusdem Synodi nominamus,









217

 et assignamus, ab iisque circa hoc negotium rite peragendum Concilii Tridentim (Sess. 27 fere tota, de Befor. et Sess. 24 c. 18) et Epi-stolae Pastoralis praescriptum omnino obser-vari volumus.

De publicatione  Decreti Sacrae  Rituum

Congregationid circa Beatificationem

Sanctorum.

 Quoniam ante duos circiter annos De-cretum Sacrae Bituum Congregationis de Beatificatione mortuorum, miraculisque de sanctitate alicuius defuncti legitime colli-gendis. ad manus Nostras ab Urbe est di-rectum, ideo illud ad notitiam eorum quorum interest in Dioecesi Nostra deducimus et pu-blicamus. Tenor autem huius Decreti est talis: Cum in tota Ecclesiae gubernatione nihil maius, nihil sit augustius Beatificatione et Canonizatione Sanctorum, utpote homi-nes, iam demortuos, etiam cum fama san-ctitatis et miraculorum, declarare pro San-ctis eosque uti tales colendos et venerandos de-cernere: Sacra Bituum Congregatio,ut res haec plane amplissima atque gravissima, rite san-cteque conficiatur, prohibet omnibus et singu-lis personis ecclesiastieis, tam saecularibus quam Kegularibus, etiam Sancti Ioannis Hierosolymitani, Societatis Iesu, vel aliorum, quantumvis speciali nota dignorum, ne au-deant ipsi per se aut per alios capere infor-mationes, super sanctitate aut miraculis ali-cuius defuncti, neque ullo modo exquirere, atque obtinere ad hunc effectum extraiudi-ciales testiflcationes aut subscriptiones, sub poenis arbitrio Sacrae Congregationis infli-gendis. Quod si Superiori, Sacristae, seu alteri Officiali illius ecclesiae in qua requie-scit corpus ipsiusmet defuncti, vel alterius etiam ecclesiae, fuerint revelata aliqua mi-racula, sive prophetiae dona, possint ea re-cipere sub sigillo secreti ab ipsis tantum relatoribus, in quorum gratiam contigisse narrabitur; teneantur tamen quamprimum commode eadem deferre, vel obsignata trans-mittere Bpiscopo loci, cum expressa decla-ratione, quod revelationes sic ut supra re-ceptae, non faciant aliquem probationis gra

dum, etiam cuiusvis longissimi temporis cur-su. Quod Decretum, cum fuerit ad notitiam S. D. N. Urbani Papae VIII deductum, Sanctitas Sua illud approbavit et imprimi, et ubique publicari mandavit. Die 12 Mar-tii 1631.

De publicatione Sgnodi Provincialis proxime celebratae.

Quandoquidem hucusque Statuta et De-creta proxime praeteritae Synodi Provin-cialis Petricoviensis, anno millesimo sex-centesimo vigesimo octavo ceiebratae, per Sanctae Bomanae Ecclesiae Cardinales sa-cri Concilii Triedentini Interpretes, recognita et emendata, et per Sanctissimum in Chri-sto Patrem et Dominum Urbanum Papam VIII approbata, nondum sunt in eadem Dioecesi publicata: ideo nos in praesenti Sy-nodo Dioecesana, praedicta Statuta Provincia-lia publicari mandamus et publicamus, et pro publicatis habenda decernimus, utque ab uni-verso Clero Dioecesis Wladislaviensis obser-ventur, mandato et autoritate praelibati SS. D. N. districte praecipimus.

De dispensationibud super pluratitate Bencficiorum exhibendis.

Nihil magis sacri Canones execrari vi-dentur, quam pluralitatem Beneficiorum, quae etsi in his partibus, in quibus Beneficia ec-clesiastica valde tenuiter provisa plerumque existant, difficUe evitari potest, nemo tamen adeo laxae conscientiae esse debet, qui si-ne expressa Sedis Apostolicae licentia, plu-ra Beneficia praesertim Curata, vel resi-dentiam requirentia, obtinere praesumat. Etsi autem multae eiusmodi dispensationes, tam in Visitatione quam in praesenti Synodo fuerint iam Nobis exhibitae, quia tamen ple-rique adhuc reperiuntur, qui licet a Nobis admonifci, id tamen hucusque facere negle-xerunt: ideo quamvis iam contra eos de ri-gore iuris procedere possemus, ex solita ta-men benignitate Nostra, eisdem adhuc se-mestre, a publicatione praesentis Synodi, ad easdem dispensationes coram  Nobis, vel











Oilcio Nostro producendas assignamtts, idque sub poena privationis, a ss. Conciiio Tri-dentino (Sess. 24 c. 17) interposita, et per Nos contra inobedientes, irremisibiliter ex-tendenda.

De praelectionc nonnullorum Concilii

Tridentini Decretorum Curatos

concernentium,

 Omnia quidem sancita a Concilio Tri-dentino, salubriter decreta, mentibus spiri-tualium haerere debent: sed maxime ea quae ad Beneficia ecclesiastica legitime assequen-da, et ad ea rite et ordinate administranda, ac ad honestatem vitae retinendam specta-re videntur. Ideo ea in memoriam omnium hic congregatorum revocare, et menti illorum efficaciter imprimere volentes, eadem bic prae-legenda censuimus, videlicet Decretum (Sess. 24 cap. 12) de assecutione Dignitatum et Canonicatuum Cathedralium, Decretum eius-dem Sessionis (cap. 18) de assecutione Be-neficiorum Curatorum, Decretum de Eesiden-tia circa eadem Curata Beneficia (Sess. 6 c. 1 et 2, et Sess. 23 c. 1 de Eefor.), Decretum de pluralitate Beneilciorum (Sess. 24 c. 17), Decretum de Continentia a Clericis in sacris Ordinibus constitutis servanda /Sess. 25 cap. 14), ac denique Bullam Pii Papae V con-tra intermittentes recitationem Divinorum Officiorum editam, cuius in primo capite huius Synodi mentionem fecimus.

De   exeeutione   Decretorum  in proxime praeterita Visitatione factorum.

Multa quidem et ea perutilia in Visita-tione a Nobis, et ab iis, quibus id incumbe-bat, peracta sunt, statuta et ordinata, quia tamen pleraque in iis, non tam eorum, qui-bus erant iniuncta, negligentia (quamvis et haec in nonnuiiis est deprehensa), quam tem-porum iniuria et iniquitate, nondum effectum sttuin commode sortiri poterant: ideo auto-ritate praesentis Synodi, omnes a quibus nondum eiusmodi Decretis Visitationis est plane satisfactum, monemus, iisque serio praecipimus ut iutra sex mensium, a puli

catione praesentium decursum, omnes Ordi-nationes et Decreta praedictae Visitationis exequi, et ad debitum effectum deduci cu-rent, idque sub poenis arbitrio Nostro in-iungendis, postea quam a Decanis Eurali-bus, quibus eius rei inspectionem, singulis annis per singulas Decanatuum suorum ec-clesias faciendam committimus, de negli-gentia vel inobedientia ipsorum praemoniti fuerimus.

De obligatione Constitutionum in praesenti Synodo sancitarum et de conclusione eiusdem.

 Quandoquidem omnium legum et Con-stitutionum vis et efficacia in executione consistit: eapropter non tantum ad has prae-sentes Ordinationes Nostras, sed etiam ad omnia praescripta Epistolae Pastoralis Ma-cieiovianae (quam iam pridem ab universa Provincia Onesnensi, autoritate Sedis Apo-stolicae receptam, pro usu huius Dioecesis, prout supra Nos facturos recepimus, huic Synodo adiungi curabimus) universum Cle-xum Nostrum obligamus, et ut Decant Eu-rales huic negotio diligenter attendant, ac in suis Congregationibus seriam eius ratio-nem a Clero sui Decanatus exigant, negli-gentes vero Nobis vel Oftlcio Nostro Ordi-nario deferant, iisdem iniungimus. Et quod reliquum est, praesentem Synodum praedi-ctis Decretis de consilio totius Cleri, qui Synodo adfuit, laudatis et publice lectis, ac ab eodem Clero acceptatis, in contumaciam absentium in Dei nomine concludimus. Ab-sentibus autem causas legitimas absentiae suae allatas, benigne audivimus, et eas ad-misimus, prout per praesentes admittimus. Nonnullos vero, praesertim DD. Capitulares tam Oathedralis, quam Collegiatae ecclesia-rum, et Decanos Eurales (siquidem inferio-rem Clerum, partim paupertas ipsa, partim locorum distantia, partim etiam defectus presbyterorum ad exercitium curae anima-rum subatituendorum, sufficienter excusat) te-mere se absentantes contumaciae promra-tiamus, et eodem loco censurarum eccle-siagticarum, ad poenam trigiuta marcarum,



 















219

 pro fabrica ecclesiae Cathedralis et Col-legiatae respective convertendam, ad instan-tiam Instigatoris Nostri, ab Officio Nostro in-tra semestre irremisibiliter exigendam, au-ctoritate praesentis Synodi condemnamus.

 Porro, cum Archidiaconatus Pomeraniae in edicto Synodali ab interessentia huic Sy-nodo, ob distantiam loci et ob paucitatem Cieri, specialiter fuerit exemptus, et solus Admodum R-ndus Dominus Officialis Geda-nensis cum R-ndis DD. Decanis Ruralibus interesse iussus, ideo eiusdem Cleri absen-tiam, non tantum excusatam habemus, sed etiam ut omnia Decreta et sancita huius Synodi eidem, ne ab observatione illorum ignorantiam praetendat, a singulis Decanis Ruralibus, in proxima Congregatione De-canali exhibeantur, et quaecunque hic acta et gesta sunt,per eosdem fideliter deferatur, ordinamus ac iniungimus.

De publicatione Supplicationum pro prae-sentibus Reipublicae necessitatibas.

Pro felici successu et determinatione prae-sentis Synodi, debitis Deo Praepotenti omnium bonorum largitori gratiis persolutis, iustum esse et necessarium existimamus, ut ad calcem illius gratiarum quoque agenda-rum, tam pro beneficiis praeteritis Serenis-simo Regi et Reipublicae Nostrae, in ex-peditionibus Moschovitica ac Turcica, seu Tartarica, abunde exhibitis, quam etiam pro novis impetrandis, modum per universam Dioecesim, ad ulteriorem declarationem No-stram observandum praescribamus, ita vide-licet: pro obtentis quidem beneficiis, in omni-bus Missis Conventualibus diebus  profestis

Collecta pro gratiarum actione ad alias so-litas apponatur; pro novis vero obtinendis, et pro imminentibus periculis a Patria no-stra avertendis, votivum Sacrum contra Pa-ganos ab Ecclesia ordinatum, singulis Feriis quartis, in frequentioribus quidem locis can-tatum, in aliis vero minoribus lectum ha-beatur. Ac praeterea, in omnibus huius Dioecesis ecclesiis, singulis Feriis quartis et sextis, Littaniae de Sanctis, cum solitis Collectis processionaliter decantentur. Pro salute denique et incolumitate Regiae Ma-iestatis, Domini Nostri Clementissimi, Col-lecta pro Rege singulis diebus Dominicis et Festis, maioribus solennitatibus duntaxat exceptis, in Missis cantatis adhibeatur. In genere autem pro omnibus Ecclesiae et Pa-triae Nostrae necessitatibus, in frequentio-ribus civitatibus, et oppidis, quadraginta Horarum Orationes, diebus solennioribus, quando id opportune fieri poterit, tam in Ca-thedrali et Collegiata, quam Parochialibus et Regularibus ecclesiis, cum expositione Venerabilis Sacramenti, et cum debito appa-ratu, singulis mensibus semel peragantur. Ac in iisdem et aliis omnibus ecclesiis sin-gulis diebus Dominicis et Festis circa finem Missae, hoc idem Venerabile Sacramentum in pixide clausa, publice exponatur; et cum eo praecinendo: Salvum fac populum tuum, etl populo soiennis benedictio detur. Ad quam quidem devotionem frequentandam, fl-delis populus crebris Concionatorum exhor-tationibus indueatur, propositis etiam lndul-gentiis quadraginta dierum, quas Nos iis omnibus, qui eiusmodi devotionibus interfue-rint, auctoritate Nostra Ordinaria, Divinae misericordiae confisi eiargimur.

Synod. Wlad. 17

 















220

 SERMO IN CONCLUSIONE SYNODI

ab Illustrissimo Domino Episcopo habitus.

 Synodo iam per Dei gratiam, Fratres charissimi, feliciter peracta, nihil aliud restat, quam ut Fraternitates Yestras pro munere Nostro Pastorali, officii vestri paucis verbis admoneamus. Quod quidem cum in puritate propriae conscientiae, et in zelo animarum vestrae curae commissarum maxime consistat, utrumque quatenus me-moriae firmius haereat, Eraternitatibus Ve-stris, iam hinc discessuris, sedulo inculcan-dum esse duximus. Et quidem puritas con-scientiae nobis omnibus qui Divinis servitiis sumus mancipati, adeo est necessaria, ut absque ea, neque Missarum Sacrificia offer-re, neque Sacramenta a Christo instituta mi-nistrare, neque alia ecclesiastica munia obi-re, sine insigni iniuria Dei et sine nova le-thalis peccati obligatione possimus. Cum au-tem hoc tempore in Clero tria potissimum vitiorum genera, avaritiae videlicet, ebrie-tatis et incontinentiae grassari videamus, ideo ad ea evellenda, nonnulla remedia breviter hic innuenda esse, necessarium existimavimus. Et quidem quoad primum: cupientes ex ani-mo, ut Nostrae Dioecesis Clerus tetrum hoc avaritiae crimen, quod Apostolus idolorum servitutem merito appellat, detestetur, virtu-tes vero huic vitio oppositas amplectatur, eidem pietatem erga Deum, et liberalitatem erga proximos caetaraque misericordiae ope-ra, de quibus supremum illud iudicium prae-cipue instituetur, summopere commendamus, et pro Pastorali Nostro officio monemus, ut tempestive provideat, ne ea quae solicite congregat, aliis, qui nullam salutis suae ra-tionem sunt habituri, diripienda, et quae pro decore Domus Domini et pro sublevanda proximorum inopia erant exponenda, pro luxu consanguineorum, ne dicam aiiarum minus honestarum personarum, cum eyidenti salutis

 suae dispendio convertenda relinquat. Ebrie-tatem autem, tanquam aliorum vitiorum fon-tem, ab omnibus quidem Christi fidelibus, sed vel maxime a Clericis, ad contemplatio-nem rerum coelestium et ad servitium Divi-num peculiariter obligatis, evitandam esse, non solum Sacra eloquia, sed etiam omnes Sancti Patres clamant; et quidem merito, quomodo enim illi qui continue ebrietati de-diti sunt, mentem ad coelestia elevare, vel Divina Mysteria cum debita praeparatione et animi attentione absolvere poterunt, qui etiam ratione, qua sola homo a bestiis differt, destituti, ad ipsas functiones humanas omnino inutiles redduntur? A quo quidem ebrietatis vitio, cum et illud aliud, quod tertio loco po-suimus, videlicet luxuria, suam originem tra-hat, siquidem crapula flammam libidinis nu-trit, et venter vino repletus facile in eandem despumat, eo etiam magis est fugiendum, quo Clerum ad incontinentiam facit procliviorem: quae adeo statum spiritualem deturpat, ut ei dediti, nomine Sacerdotum indigni prorsus existant, quorum cum praecipuum sit munus, tremendum Missae Sacrificium Deo Praepo-tenti offerre, hoc autem Angelicam omnino puritatem requirat, quomodo ii qui caeno voluptatis immersi, et per carnalitatis vitium unum corpus, iuxta Apostolum (1 ad Cor. cap. 6), cum meretricibus effecti, pollutis ani-mis ad haec Divina Myteria, in quibus vir-gineum Christi corpus et purissimus sanguis ore Sacerdotis conficiuntur, digne peragenda aecedent? Cum itaque sancta sancte sint tractanda, hoc praecipue nos, qui Sacro Or-dini nomina nostra dedimus, contendere de-bemus, ut hoc Divinissimum Sacrificium ita pure et caste Deo Praepotenti offeramus, quatenus ex nostris oblationibus, et tota Ec-clesia uberem fructum percipiat, et nos ipsi















221

 offerentes, non damnationis poenam pro in-digne. praestito officio, sed vitae aeternae praemium pro munere laudabiliter expleto referamus. Iam vero quod attinet zelum animarum nostrae curae commissarum, de eo cum Admodum Reverendus Dominus Ge-neralis Vicarius et Offieialis Noster, hester-na die prudenter et copiose disseruerit, Nos tantum ea, quae in praxi maxime versantur, paucis verbis hic attingemus. Et quidem, si nuUa alia ratio nos ad hanc praecipuam of-ficii nostri pastoralis functionem invitaret, haec sola sufficienti incitamento nobis esse debet, quod Christus Dominus, cuius nos vices in terris gerimus, non solum universas fidelium animas, sed etiam earum singulas adeo tenere et ardenter dilexerit, ut unius duntaxat e servitute diabolica liberandae causa, de coelo descendere et omnes labores et dolores, quos in hac vita pertulit, tolera-re fuerit paratus; ac proinde etiam nullum ei a nobis gratius officium praestari potest, quam cura circa salutem animarum pretioso sanguine redemptarum diligenter impensa, in qua, quoties occupamur, toties ipsi in Mi-nisterio redemptionis humanae procurandae cooperamur. Quamobrem, Fratres Oharissimi, omnes Yos quldem, sed vel maxime eos, quibus cura animarum incumbit, hortamur, et per viscera misericordiae Dei obsecramus, quatenus vocationis vestrae memores, tam sublime et arduum opus, strenue et graviter obeatis, nullaque difficultate vel periculo ab eo sedulo exequendo, deterreamini. Non sit

Vobis grave circa Sacramentorum admini-strationem laborem solo animarum lucranda-rum intuitu subire; non sit molestum ad pa-rochianos in aegritudine constitutos, ad pri-mam notitiam accurrere, eosque Sacramen-tis praemunitos, ad illum extremum agonem, ex quo feliciter decurso, salus omnium no-strum dependet, disponere; non sit denique taediosum, iisdem iam in morte conflictan-tibus, ad extremum usque halitum, praesen-tes assistere. Eos vero, quos corpore quidem sanos, sed animo graviter aegrotantes in sta-tu peccati versari, et iniquitates tanquam aquam bibere cernitis, ad resipiscentiam ver-bo et exemplo sedulo inducatis, neque illis opportunas monitiones, et necessarias cor-rectiones, metu aliquo vel respectu humano subtrahatis. Si enim iuxta doctrinam Aposto-licam unicuique cura de salute proximi de-mandata est, tanto magis nobis, qui ideo munus Pastorum sustinemus, ut salutis ovium nobis commissarum causa, non solum mole-stias et labores perferre, sed etiam ipsum sanguinem, exemplo Christi Domini perfun-dere, parati simus, si illum diurnum dena-rium pro labore in Vinea Domini strenue impenso, et pro duplici lucro asportato, ab illo coelesti Patrefamilias, percipere deside-ramus. Jn quo cum omnis nostra felicitas consistat, idcirco ut nobis post exantlatos huius vitae caducae labores, in illa aeterna Patria obveniat, iure merito omni studio et conatu adniti debemus.















XXVI SYNODUS DIOECESANA

sub

 Illustrissimo ae Reverendissimo Domino,

D. MATHIA ŁUBIEŃSKI,

Dei et Apstolicae Sedis Gratia, Episcopo Wladislaviensi et Pomeraniae, Wladislaviae, Anno Domini Millesimo Sexcentesimo Quadrage-simo Frimo, Die Nona Mensis Junii, celebrata.



  SERMO Illustrissimi ac Reverendissimi Domini D-ni MATHIAE  ŁUBIEŃSKI, Dei et Apostolicae Sedis gratia Episcopi Wladislaviensis et Pomeraniae, habitus

IN SYNODO DIOECESANA WLADISLAVIENSI.



Quandoquidem eadem est hominum, quae et agrorum natura, qui nisi crebro excolantur, nullum aut per-exigunm frttctum ferunt, atque ex veteri maledicto magnam spinarum tribulorumque in dies copiam profundunt: contra vero si cul-tura et diligentia adhibeatur, et steriles agri saepe fruetuosi evadunt, et natura boni, me-liores et foecundiores flunt. Bam ob rem iure optimo a sacris Canonibus, et praesertim a sancta Tridentina Synodo, tantopere com-mendantur frequentes Congregationes, ec-clesiarum visitationes, Synodorum eelebra-tiones, et bis similia, quae veluti spiritualis quaedam cultura sunt populi Cnristiani, qua divinarum rerum veneratio augetur, boni

 mores eonservantur, pravi corriguntur, in-staurantur ecclesiae, pietas reflorescit, et alia multa ex statuentium zelo et pruden-tia, ad Dei gloriam, et fidelium utilitatem ordinantur. Haec, inquam, cum ita se ha-beant, Nos pro debito mnneris nostri Pasto-raiis, cuperemus sane omnia, quae in eum finem faciunt, studiose adimplere, praesertim vero Constitutioni sacri Concilii Tridentini, de Synodo singulis bienniis celebranda sa-tisfacere. Uti quidem in ordine ad eandem, quantum nobis per Senatorium quoque mu-nus, ac frequentiora praesertim hactenus Comitia, Commisorialesque funetiones licuit, visitandis per nos ipsos ecelesiis, aliis quo-que nonnullis in loeis consecrandis, aut re

 









223

 conciliandis, altaribus dedicandis, Sacramento etiam Confirmationis ubique fere administran-do studuimus, ut vix aliquid temporis sive ab Episcopalibus, sive a Senatoriis muniis obeundis Nobis vacaverit; hucusque tamen post primam nostram Synodum, alteri iuxta praescriptum a Canonibus tempus, celebran-dae sufficere non potuimus. Nunc autem non minus ipsa iam temporis ratio, quam etiam propositum Illustrissimi ac Reverendissimi D-ni, Regni Primatis de Synodo Provin-ciali celebranda, nobiscum communicatum, et communi omnium Hlustrissimorum DD. Episcoporum consensu approbatum, eam no-bis necessitatem imposuit, ne ulterius nego-tium boc Synodi Nostrae Dioecesanae pera-gendae prorogaremus, per eandemque Nos ad Provincialem Synodum futuram disponeremus, ut si quae ibi proponenda videbuntur, hic ante mature dispiciantur et connotentur. Praemis-sis iam itaque praemittendis, visitationeque eeclesiarum omnium, partim per Nos ipsos, partim per Admodum Reverendos DD. Ar-chidiaconos nostros, peracta, totiusque Dioe-cesis statu, quantum fieri potuit, cognito atque perspecto, tum et rationibus ecclesiarum, ac Cleri Pomeraniae, ob itineris longinquita-tem eonsulendo, ne huc venire tenerentur, Congregatione cum ipsis Sobcoviae habita, cuius processus in Actis nostris ad longum habetur descriptus, in hac praesenti Synodo nihil eorum praetermittere decrevimus, quae per utramque Dioecesim spiritualibus bonis

 augendis et amplificandis, ecciesiasticaeque disciplinae conservandae, iuribus quoque ec-clesiarum tuendis vindicandisque, de vestro ipsorum et una nobiscum synodantium ar-bitrio et assensu, opportuna in Domino iudi-caverimus. Id unice in votis habentes, ut cum fideles omnes, tum potissimum Clerici, ea sanctimonia et morum integritate praediti sint, qua decet eos qui in sortem Domini vocati, et a communi populo segregati, non gratis a. Domino sal terrae et lumen mundi vocantur, quod videlicet omnium virtutum sapore, et luce populum condire, atque illu-strare debeant, ne peccatorum labe putre-scant, neve sempiternae mortis tenebris ob-ruantur, ac non minus sibi etiam ipsis atten-dant, ne dum aliis praedicaverint ipsi reprobi efficiantur. Quoniam vero non sumus suf-ficientes, ne dum efficere, sed nec cogitare aMquid ex nobis, quasi ex nobis, sed suffi-cientia nostra ex Deo est, ac nisi Dominus aedificaverit domum, in vanum laboraverunt qui aedificant eam: Nos infirmitatem No-stram humiliter agnoscentes, uti ad coele-stem opem, initio statim ante omnia implo-randam, sacrosancto Missae officio mediante confugimus, desuperque S. Spiritus gratiam invocavimus, sic eidem totum id negotii et solicitudinis nostrae devovemus, quatenus ad Dei Trini et Unius gloriam, animarumque salutem feliciter cedat, optatumque suum in omnibus effectum sortiatur.















224

ACTA ET CONSTITUTIONES

SYNODI WLADISLAVIENSIS DIOECESIS, Die decima Mensis Junii, Anno Millesimo Sexcentesimo Quadragesimo Primo, et sequentibus, celebratae.          PROOEMIUM.    

 ransiisse iam in usum et actionem, ade-oque praxim continuam et inviolabi-lem oportuit, quae pro viridi ss. Ca-nonum Constitutionumque nostrarum, tam Provincialium quam Dioecesanarum obser-vantia, prioribus Synodalibus nostris Con-stitutionibus praescribenda esse duximus; frustra enim leges conduntur, nisi executio-ni debitae demandentur. Quia tamen succes-su temporis, ut humana fert conditio, defe-ctus complures et negligentiae subrepunt, idcirco, ut debitus decor ac forma, in quan-tum temporis huius ratio postulat, omnibus restituatur, haec ad priores nostras Consti-tutiones, adiicienda esse duximus, pro maio-ri omnium observantia, ac in iis observandis studio etiam acuendo, rationibus subinde nonnullis, ac sententiis intersertis, ne quod de eodem loco, piae memoriae Illustrissimus olim Stanislaus Karnkovius in sua Synodo (Synod. Wlad. An. 1572) consignatum reli-quit, pro imperio agere, voluntatemque dun-taxat pro ratione afferre, et non simul etiam docere videamur. Haec autem omnia tribus capitibus comprehensa, sub iisdem in certos paragraphos distinguuntur.

CAPUT I.

De Officiis Divinis rite peragendis et Caeremoniis ad cultum Divinum spectantibus. § 1. Interior ad Divina dispositio.

 Omnes pariter eeclesiastieis muniis con-seeratos meminisse decet, ipsos precibus sup-plicationibusque publicis Deo persolvendis

 mancipari, iuxta quod D. Paulus scribens Timotheo: Obsecro, inquit, primum omniwn fieri obsecrationes, orationes, postulationes, gratiarum actiones, pro omnibus hominibus (I Ep. c. 2, v. 1). Ad hoc autem officii emen-datiorem, ait Hormisda Papa (dist. 61, cap. Non negamus), esse convenit eum populo, quem necesse est orare pro popnlo, solici-teque formidandum esse monet D. Grego-rius (in Pastorali 1 c. 11: distinc. 49), ne qui placare posse iram Dei creditur, hanc ipse ex proprio reatu mereatur. Cuncti enim in-quit, liquido novimus, quia cum is, qui dis-plicet, ad intercedendum mittitur, irati ani-mus ad deteriora provocatur; ut merito in tali casu exardescat, et in illa verba gravis-simi zeli prorumpat. D. Bernardus (c. 7, de impudentia Cler. in lib. Sim. et Iesu; Serm. 1 ad Clerum, cap. 28). OdiUlis, inquiens, plane Beo frontosa temeritas, et impudentia execranda, dum quis de Sacerdotibus male sibi conscius, tamquam qui iustitiam fecerit, Di-vino sese vultui sistere non veretur, eic. Et alibi invehitur in tales, qui puritatis aucto-ri tmpuro corde et corpore mmistrantes, non verentur stare Angelum Domini qui secet me-dios, et disperdat, sed omnino audent Agni immaculali sacras contingere carnes, et in-tingere in sanguinem Salvatoris manus ne-farias, etc. Sic altaria circuire, sic frequen-tare Psalmos, cum et eiusmodi laus execra-bilis, et oratio sit in peccatum. Tales (inquit) non modo non plamnt Deum, sed et magis irritant; irritant plane et infensum reddunt si-bi, vereor ne et his quibus eum propitiare debuerant Haee ille. Unde ss. Tridentinum Concil (Sess. 13 c. 7): Si non decet, inquit,



 









225

 ad sacras ullas functiones quempiam accede-re nisi sancte, certe, quo magis sanctitas et divinitas Eucharistiae Sacramenti... etc. Ubi praecavet, ne quisquam sibi conscius peccati mortalis, quantumvis sibi contritus videa-tur, absque praemissa Sacramentali confes-sione ad sacram Eucharistiam accedat. Quod si necessitate urgente, in defectu Con-fessarii, Sacerdos absque praevia Confessio-ne celebraverit, quamprimum confiteri tene-atur. Advertant igitur ne temere, ne impie, ac sacrilege in sacra involent, studeantque, obviando gravioribus, a levioribus etiam deli-ctis per frequentem Confessionem conscien-tiae expurgandae. Cuius quidem frequenta-tae Confessionis, iuxta prioris nostrae Synodi Constitutionem, in Congregationibus suis, De-canis rationem reddent, illud Divi Augustini (de vera et falsa poenitentia: cap. 1 distinct. 6 de poenit.) frequentius memoria recolentes: Sacerdos, inquit, cui omnis offertur peccator, ante quem statuitur omnis languor, in nullo eorum sit iudicandus, quae in alio iudicare est promptus: iudicans enim alium qui est iudi-candus, condemnat seipsum. Cognoscat igitur, inquit, se et purget in se, quod alios vides sibi offerre, videat ut a se proiiciat, quidquid damnosum in alio reperit. Atque haec quoad interiora ac secretiora, de quibus neminem iudicamus, paterne intimasse suftleiat.

§ 2.   Exterior mundittes.

 TJti autem interior puritas omnimode est providenda, ita hanc comitari testarique de-bet exquisita per omnia in cultu Divino mundities quoque exterior. Aurea certe eam in rem sunt illa Epistolae Pastoralis ver-ba (de fabr. Eccl.), quae dicit: Inter multa quae curam et studium Sacerdoium decent, haud postremum est illud, ut ecclesiam quis-que suam quasi Sponsam excolat et ornet, diligatque decorem domus Dei, et locum ha-bitationis gloriae eius. Nihil est enim, quod vel illos chariores populo reddat, vel popu-lum ipsum ad devotionem et pietatem omnem moveat et excitet magis: Porro ecclesias incttltas dimittere, vasa ministerii et vesti

menta sacra ac pallas altaris, necnon ipsa corporalia adeo immunda relinquere, quod interdum aliquibus sit horrori, non solum summam incogitantiam, et supinam sapit ne-gligentiam et morositatem, sed prope atheis-mum quendam, uti nimis id absurdum iudi-cat Innocentius Papa III (de custod. Euchar. cap. fin.), in sacris sordes negligere, quae dedecerent etiam in profanis. Praecipimus itaque contra omnes paupertatis, cui bene cum munditie convenit, et alios quoscunque praetextus, ut in ecclesiis mundities, et omnis decor pro conditione uniuscuiusque illarum quam exactissime servetur, nec ibi-dem profanum quidquam deponatur, prae-terquam in casibus Constitutionibus Provin-cialibus (fol. 230, lib. 3, ex antiquis) ex-pressis: hostilium videlicet incursionum, in-cendii repentini etc. Itemque ut altaria, vasa, corporalia, ac vestimenta quaecunque sacra, munda, et nitida conserventur, districte man-damus, morosos in talibus dignos plane de-clarantes, qui ipsi in pulvere et sacco talium sordium poenas luant, multisque corporis ma-cerationibus et disciplinis aggraventur, ut qualiter se habere debeant, circa talia per-spiciant. Pallas calicum, declaramus non se-rico aut lana, sed lino debere esse subductas.

§ 3. Modus asservandae Divinissimae Eucha-ristiae et tractandae.

Ne (quod ait Honorius Papa III, de ce-lebrat. Missar. cap. Sane), propter incuriam Sacerdotum divina indignatio gravius exar-descat, idemque districte praecipit, quatenus a Sacerdotibus Euclmristia in loco singulari, mundo et signato semper honorifke collocata, devote ac fideliter conservetur. Idipsum nos, uti in praeterita Synodo, quam maximam rationem Divinissimi huius Sacramenti ha-beri volentes, etiam nunc repetimus. Volu-mus praeterea iuxta ritum Romanum, taber-nacula Sanctissimae Eucharistiae vestiri in-tus panno serico, si non sint deaurata; foris autem conopeo albo. seu cuiuscunque alterius coloris, ubi praesertim tabernaeula tninus sunt deeentia, non tamen eiusmodi conopea consuautur ex stemmatibus defunctorum, aut



 









226

 aliis incongruis materiis.   Ne item in taber-naculo quidquam aliud praeter ss. Euchari-stiam asseryetur.  Non adbibeatur Euebari-stia contra tempestates,  puta in valvis ec-clesiae  benedicendo aerem;  nec   deferatur circa ignem, nec sine licentia nostra Ordina-ria cum  solennitate  a Eegularibus expona-tur, multo miuus processionaliter per plateas civitatum et forum, ab iis circumferatur. Co-ram Sacramento in altari exposito, ne fiat Concio tecto capite, nisi rationabilis neces-sitas aliud exposcat (Congr. Bit. 22 Fehr. 1693. - Ead. 16 Febr. 1628.— Ead. 16 Febr. 1630). Tabernacula  pro expositione Yene-rabilis Sacramenti quam decentissime  ador-nentur, nec unquam in altari expositum,  si-ne luminaribus   ad  minimum  duobus   relin-quatur.   Cum deferenda  est Eucharistia ad aegrotos, magna  id cum reverentia, et po-puli aliquo comitatu fiat. Adsint semper lu-minaria, campanula, et ubi fieri potest um-bella; adbibeatur cantus, parentur necessaria et munda   apud infirmum a Sodalibus Fra-ternitatum   ubi  inveniuntur,   ubi vero   non sunt, ab aedituo. Indulgentiae pro associan-da Eucharistia cotfcessae, ex libro Agendo-rum saepius publicentur.  Sacerdos pro defe-renda Eucbaristia superpelliceo et stola sem-per induatur; quod si ob longitudinem iti-neris horum aliquid  omitti contingat, in in-gressu domus   aegroti,  quod   omissum  est assumatur;  porro ut populus eius loci debi-to cum honore   saltem  extra villam Sacra-mento occurrat, et illud in  eam domum in qua  aegrotus  decumbit  prosequatur, istius officii Parochi frequenter eos commonebunt. § 4. Uniformitas Rituum.

 Ut nuila divini eultus sit perturbaiio, nullus ss. Rituum ac Caeremoniarum negle-ctus, sed omnia ordinate et ex praescripto fiant, statuimus, ut libri necessarii ad can-tum ecclesiasticum pro choro; pro admini-stratione vero Sacramentorum uniformi, Ri-tualia nova iuxta Synodi Provinc. Constitui itt qualibet ecclesia habeantur, eorumque rubra dfligenter legantur, qua in re sumpti

bus pauperiorum ecclesiarum per Admodum Eeverendum Dominum Matthaeum Judycki, Archidiaconum nostrum Pomeraniae, Eitua-libus eiusmodi forma compendiosiore impres-sis est consultum.

§ 5. Periclitantibus de vita diligenter Parochi intendant

 Cum Dominus sanguinem pereuntium ani-marum de manu Pastoris dicat esse requi-rendum, et proinde in unaquaque illarum pe-riculum et salus proprii versetur rectoris; diligenter attendant Curati, ne defectu Ba-ptismi ac Poenitentiae animae intereant; circa Baptismum praesertim doceant frequen-ter populum, maxime vero eas foeminas, quae partui interesse solent, ut si alicuius periculi metus sit, Baptismum in tali neces-sitate ministrare sciant. Neve infantes a ma-tribus aut nutricibus in lectis penes ipsas collo-centur, qui casus in Provincia est reservatus. Vocati ad infirmum quocunque tempore, absque ulla mora, omnibus aliis negotiis postpositis statim evolent, et licet periculum non dieatur adeo esse magnum, tutiora tamen in eo sem-per sequantur consilia. Neque semper expe-ctent, donec ab ipsis infirmis invitentur, sed summi Pastoris exemplo oves suas requiren-tis, de eorum valetudine ultro etiam inqui-rant, et in locis longinquioribus timoratiores aliquos subordinent, qui sibi talium notitiam faciant, ac minus forte Sacramenta curantes, ad ipsa percipienda inducant; ubi autem commodum fuerit.. saepius infirmos visitent et solentur. Periclitantibus de vita, extre-mae Unctionis Saeramenta ministrare non negligant, necnon iuxta illud Ecclesiastici (c. 38, 24): Cmsolare moriuum in exttu spiritus sui, assistant morientibus; de quorum agone tempestive sibi significari curent, eosque piis precibus et sanctis admonitionibus iu-vent, iuxta praescriptum Eitualis Provincialis, ut quod eis superest vitae, possint in vera et catholica fide, cum debita contritione, Deo aspirante, absolvere. Tunc enim eorum ope-ra maxime opus habent, cum destituti omni-bus vitae huius miserae praesidiis, cnm er

 









227



tremis malorum ac daemone ipso calcaneo hominis tunc potissimum insidiante, collu-ctantur. De quo sic Tridentinum (sess. 14): Etsi adversarius noster occasiones per omnem vitam quaerat ei captet, ut devorare animas nostras quoquomodo possit, nullum tamen tempus est, quo vehementius ille omnes versu-tiae suae nervos intendat, ad perdendos nos penitus, et a fiducia etiam si possit, Divinae misericordiae deturbandos, quam cum impen-dere nobis exitum vitae prospicit.

§ 6. Me sint Sacramentorum Ministri quaestuosi.

Cum in Ecclesiae corpore omnia debeant fieri ex charitate, et quod gratis receptum est, gratis impendi, horribile nimis est, ut Lateranensis Concilii (de Simonia) verbis utamur, quod apud quosdam locum venalitas perhibeatur habere, qui res sanctissimas pre-tio nummario aestimare et dehonestare non verentur, atque etiam Sacramenta differre, nisi ipsis tantum ac tantum detur, cum ma-gno fidelium scandalo, et grandi periculo ani-marum. Huic abominationi obviam euntes, districte praecipimus, ne circa administratio-nem Sacramentorum quidquam penitus, prae-ter quod ultro offertur, accipiatur; nec ullis directis vel indirectis modis, etiam gravissi-mae paupertatis praetextu, exigatur. Si quis autem his contravenire praesumpserit, ultra poenas iuris debitas, portionem cum Gezi et Iuda (prout et dictum vovet Concilium) se noverit habiturum. Non modo autem circa administrationem Sacramentorum a quaestu abstineant, verum etiam pro eorum percep-tione sese accedentes quam benignissime pa-terno plane affectu excipiant, iisque se faci-les et promptos exhibeant, ne ob mores suos asperiores, populus a salutaribus remediis retardetur, quod grande nimis peccatum in filiis Heli vocat Seriptura, qui perversis suis moribus homines a Sacrifieio Domini retra-hebant (1 Beg. c. 2). Popularis et grata est ommbus bonitas, inquit S. Ambrosius, nilque qmd tam facile illabatur humanis sensibus, in sacerdoiibus vero incredibile inquit, quan tum procedat ad cumulum dilectionis, et pro-fectum ac lucrum animarum. § 7. Pastores ovibus suis piaesto adsini.

Diebus festis quibus populus tenetur audi-re Missam, ne parochi a suis ecclesiis se absentent, neve per encaenia et festivitates aliarum ecclesiarum vagabundi, privatae cu-iusdam devotionis praetextu, in demeritum suum potius quam meritum, publicum ac ordina-rium officii sui munus negligant, ac oves suas sine divinis et pabulo verbi Dei relinquant, nisi prope nimis esset alicuius ecclesiae fe-stivitas, ad quam tota vicina sua parochia confluere deberet; de quo tamen tempestive praemonendus esset populus, aut saltem mane ibi sacrum absolvendum propter mansuros domi. Si ex parochis unus alterius opus ha-buerit adiutorio in confessionibus excipien-dis, aut verbo Dei praedicando, fraterne se invicem citra iniuriam propriae parochiae in piis eiusmodi occasionibus iuvent, et sobrie ac devote tales solemnitates celebrent.

§ 8. Praedicatores sint prudentes mysteriorum Dei dispensatores.

Orator evangelicus oportet intentionis sit purissimae, et ad unius Dei gloriam ex-tollendam erectae, qui non seipsum vana ostentatione ingenii, sed Christum praedi-cet. Pensare item debet iuxta S. Gregorium, quid? cui? quando? qualiter? et quantum lo-quatur. Si enim unum horum defuerit, locu-tio, inquit, apta non erit. Quid, cui, quando, in eum modum Tridentinum Concilium (Sess. 25, de Purgatorio) praescribit; apud rudem plebem difficiliores, inquit, et subtiliores quae-stiones, quaequae ad aedificationem non faciunt et ex quibus plerumque nulla fit pietatis accessio, a popularibus concionibus secludaniur; incerta item, vel quae specie falsi laborant, evulgari ac iractari non permittaniur: qp,e nos dili-genter praecipimus observari; efc districte inhibemus, ne quis miracula non approbata, et Indulgentias per nos non admissas audeat publicare. Ad vitia etiam personarum descen















228

 datur, et diffamationes ac convitia, taliter ut res videlicet bene perpensa, disposita, et cum verbis collata rotundaque habeatur. Cum enim aure nihil sit delicatius, fusus ille et inconcinnus sermo languere nonnisi facit auditorem, ut nec principium, nec fi-nem rerum teneat. Quantum denique ne quid extra clepsydram nimis prolixe, saturata enim anima, inquit Sapiens (Prov. cap. 27 v. 7), calcat etiam favum, et qui cum fame vene-rant, cum fastidio discedent, rosas licet et aurum et gemmas ultra modum loquaris. Ke-ligiosi ne eadem hora concionentur, qua Missa Conventualis habetur in parochiali, ordinamus, atque pro nostra hac in parte auctoritate praecipimus.

§ 9. De Sacramenti Poenitentiae necessitate et modo populum instmant.

Cum in Sacramentis consignati habean-tur coelestium thesauri gratiarum, operae pretium erit non modo ad ea frequentanda, fidelem populum simpliciter tantum, et fri-gide adhortari, verum etiam necessitatem, naturam, et effectus uniuscuiusque Sacra-menti, quam efficacissimis rationibus demon-strare, quibus populus informetur pariter et inflammetur, atque sic in eorum fructus per-cipiendos sua sponte feratur. Ex his com-mendetur saepius Poenitentiae Sacramen-tum, iuxta illud Christi (Luc. cap. 24, vers. 47.— Psalm. 1, v. 5): oportere in nomine suo praedicari poenitentiam in remissionem pecca-torum asserentis, per quam videlicet Tribunal illud tremendum, in cuius impii non resur-gent iudicio, recursu toties ad longe hoc be-nignissimum Confessionis Sacramentalis Tri-bunal praeveniatur. Bonum autem esset mo-dum confitendi doceri per Quadragesimam, vel etiam quandocunque videbitur opportunum.

§ 10. Cultum et frequentationem ss. Eucha-ristiae edoceant.

Ut item Sacramento Eucharistiae, fidelis populus quam devotissime affleiatur, singula-ris in eo Christi praesentia saepius inculce

tur, quomodo verbi gratia, sit ipse quidem ut Deus praesens ubique, in Eucharistia ta-men modo existat speciali, nimirum etiam qua homo, in cuius singularis praesentiae significationem, non tam in Eucharistia Deus esse dicitur, qui pro sua immensitate ubique est, quam corpus Christi, cui Divinitas Ver-bi hypostatice est unita, fructus quoque fre-quentis ac devotae Communionis declarent, etc. Et populus quidem fidelis, pro devotio-ne quando ipsi videbitur per annum saepius; Clerici autem, pro insignium aliarum Dioe-cesium ordinatione singulis mensibus, Dia-coni bis in mense communicent, cuius rei fi-dem exhibeant tertio quoque mense suo Su-periori. Quod attinet ipsos Sacerdotes, de his ita disponit Concil. Trident. (sess. 23 cap. 14). Curet, inquit, Episcopus, ut Presbyteri saltim diebus Dominicis, et festis solennibus, si autem curam habuerint animarum, tam frequenter ut muneri suo satifaciant, cele-brent. Monemus hic etiam, ut Venerabile Sacramentum nonnisi ad altare vel ad cra-tes, non autem per ecclesiam distribuatur, indecens enim et res plena periculi est. Ablutio iuxta Constitutionem Provincialem (lib. 3) detur communicantibus, evitetur au-tem dari in vase sacro. Tempus Communio-nis annuae meminerint, iuxta concessionem Sedis Apostolicae in Synodo Provinciali, currere a Dominica Passionis, ad Dominicam secundam post Pascha inclusive.

 § 11. Effectus Sacramentorum, maxime Con-fumationis et Extremae Unctionis, auditoribus

inculcent.

 Quia vero pleraque Sacramenta apud ru-dem populum inde potissimum vilescunt, et maiori ex parte negliguntur, si eorum effe-ctus ignorentur, vel rarior eorum sit usus, quod plerumque in Confirmationis et extre-mae Unctionis Sacramento contingit: man-damus, ut pro temporis opportunitate de iis diligenter instruatur populus, Trident. Concil. (s. 14 de Sacram. Extr. Unct.) idipsum exi-gente: commmendenturque vel ex eo, quod Sacramenta sint non sine certe singularis Divinae providentiae bonitate, pro nostris ne- 



















22

cessitatibus instituta. Ut quid enim, S. Ber-nardus inquit (serm. de adventu Domini), divisiones gratiarum sunt, si non videtur ne-cessitaium ulla diversitas. Videant ergo fi-deles, ne divinissimorum horum Sacramen-torum fructibus, et subsidiis frustrentur ac ea parvi faciant. De Sacramento extremae Unctionis expediret, saepius per eoneiones stultam illam persvasionem ex animis fide-lium evellere, putantium non posse ex mor-bo eos convalescere, quicunque hoc Sacra-mentum perceperint; quo fit, ut non pauci ab eo abhorreant, nec id ministrari sibi sin-cere cupiant, cum potius per Apostolicam (Jac. 5. c. v. 14 et 15) commendationem, et pro-mulgationem usum illius non animae tantum saluti, sed et corporis (si ita in Domino expediat) valetudini posse conducere, catho-lice sentire debeant. Ne vero pueris usu ra-tionis carentibus, neque mulieribus pro par-tu, neque damnatis ultimo supplicio mini-stretur. Si opus est una cum Viatico defe-ratur; oleo veteri sacro potest uti parochus in necessitate quoad novum habuerit. Olea sacra, uti et fons Baptismalis, semper sint sub sera, ne, quod ait Innocentius III, illud unde Christo incorporamur, et unde omnes Christi fideles sanctificantur, unde Eeges et sacerdotes inunguntur, aliquis infidelis aut immundus tangat, aut aliquis perfidus ad Dei iudicium subvertendum subripiat, in quo negligentibus poenas in Coustitutionibus Sy-nodalibus descriptas comminamur. (Cong. Ep. 20 Mar. 1590. — Sacerd. Eom. ex Gonc. Tu-ronen. cap. 3.—Innoc. III de custodia Euch. cap. 1. — Prov. Constit. lib. 3, de  custod. Euchar. et oleor. sacr.). § 12. Festa et ieiunia observanda promulgent,

Dies festos, quos Deus ipse primo in si-gnum inter se et nos iussit custodiri (Exod. 31, Ezech. 20, Psalm. 50), ac in supremi dominii sui recognitionem, hisque etiam plu-res Ecclesia Dei laudando Dominum in San-ctis eius devotissime adiecit, ne quod S. Augustinus ait, volumine temporum ingrata beneficiorum Dei subreperet oblivio, et ne forte rara congregatio populi Mem minueret

 in Christo, sed ut e mutuo conspectu, et fi-des crescat, et laetitia maior oriatur, eos inquam religiosissime curent observari, iux-ta praescriptum Epistolae Pasfcoralis. Fora autem et mercatus etiam tunc sileant, et quantum fieri potest, sensim aboleantur, vel ad minus signo pro maiori sacro et concione dato, intermittantur, nisi aliquae nundinae semel tantum in anno, aut raro nimis cele-brentur, has tolerari posse post Missam maiorem peractam, Congregatio Episcopo-rum (10 Aug. 1592) declarat, intra quam officinae non debent esse apertae, sed ostio-lum tantum. Quia vero Ordinatione privata Antecessoris nostri, super quibusdam festis in vico nostro Szotlandensi, ac aliis parti-bus Pomeraniae non celebrandis conniventia intercessit: idcirco ad praesens duximus sta-tuendum, ut non iuxta Ordinationem praefa-tam, verum iuxta praescriptum Rubricae im-posterum in his procedatur. Jeiunia item, quae animae optima sunt custodia, et corpo-rum habitatio secura (ut inquit Basilius, Ho-mil. 1 de ieiunio), religiosissime observari faciant; servata alias in homines laboriosos, et alios quibus de iure indulgetur, uti foe-minas praegnantes, lactentes, 60 annorum aetatem supergressos, qui etiam pluries in diem vesci possunt, modo qualitatem servent, aut saltem Jargiori collatione uti, discretio-ne. In partibus Pomeraniae, si qui forte sunt, qui se trahendo ad Germanos, simili ipsorum privilegio, licitum sibi ieiuniorum tempore putent usum lacticiniorum, atque his ita vesci solitis, illis nolumus in eo ullum scrupulum fieri, sed in sua consuetudine ac bona fide relinquendos esse declaramus.

§ 13. De Sacramento Matrimonii edocmat,

Matrimonium, quia privilegio Sacramenti gratiam quoque singularem sibi habet anne-xam, pro ea consequenda ac Sacramenti eiusdem reverentia, moneantur sponsi, ut iungendi matrimonio, Confessionem praemit-tant, et Decalogum, ac alia fidei radi-menta propter posteritatem etiam instruen-dam sciant.















230

§ 14. De Cognatione Spintuali.

Observetur cognatio Spiritualis, quae ex Baptismo et Gonfirmatione contrahitur. Cur-rit autem non inter ipsos invicem levantes et baptisantem, sed inter illos singulos et baptisatum, baptisatique parentes tantum: si-militer et in Oonfirmatione, in qua habendus est Patrinus alius ab eo qui fuit in Baptis-mo. Alia de quibus saepius agendum in con-cionibus, videantur in praeterita Synodo, ubi et Bulla Coenae Domini habetur, statis ibi-dem temporibus quotannis publicanda. Fini-ta concione, Dominicis saltem diebus de-cantetur Decalogus rythmo polonico usita-to, vei Concionatore praeeunte recitetur.

§ 15. Catechisandi modus et dispositio.

Quia nihil recipitur melius, teneturque fir-mius, quam quod familiariter et re plane ad hominem directa et accommodata depromi-tur, optaremus eiusmodi generis, non tan-tum conciones, sed etiam Catechismos, in oppidis praesertim, et pagis populosioribus, a prandiis, Dominicis ac festis diebus fieri, ut in quo alias iuventus debet instrui in scholis, id potius cum aliorum etiam emolu-mento, peragatur in ecclesiis, ilMs praeser-tim etiam consulendo, qui de mane concioni interesse non possunt. Idipsum Concilium Tri-dentinum (sess. 24 cap. 4) in singulis paro-chiis fieri mandat, et pluribus in locis ex-ternarum nationum ita haec pietas invaluit, ut habeantur Sodalitates singulares doctri-nae Christianae, quae provident, ne quis-quam Christianorum ignoret apud illos ea, quae de necessitate salutis sciri debent. Pos-sent autem exercere se in eo iuniores Sacer-dotes, atque etiam alii inferiorum Ordinum Oleriei, ut tanto postea aptiores ad concio-nes faciendas evadant.

§ 16. Temporibus Caeremoniae Sacrae respondeant.

Devotionis singularis plena est vetus illa eonsuetudo, in Natali Domini praesepiola contruendi, imagines saeras in earum fe-stivitatibus, pro mysteriorum suorum reve-roatia adortiandi; Paschali praesertim tem

pore resurrectionis, et passionis Dominicae insignia, quae interdum magis ad contume-liam, quam gloriam gloriosae resurre-ctionis facere videntur, dum alicubi figu-rae eiusmodi monstrosae, confractis mani-bus, et aliis hinc inde partibus truncis, pi-ctura obsoleta atque exesa, cum sordidis et laceris vexillulis conspiciuntur; cruces quo-que paschales in copia licet alias appara-mentorum, contemptissimis, et squalidis la-cernis obvolutae. Si quando autem, tunc eo potissimum tempore, aemulanda esset anti-qua illa Imperatorum ae Principum Chri-stianorum pietas in Passionis Dominicae figuris auro gemmisque pretiosissime exor-nandis. Ad exemplum primi illius Christi fidem profitentis, devotissimi Imperatoris Romani Constantini Magni, cuius tam divi-nus amor, dum conderet civitatem a suo no-mine dictam, animum complexus est, teste Eusebio in vita ipsius (lib. 3, cap. 47 et 48) ut in ipso palatii introitu, in aedificio omnium excellentissimo, in tabula maxi-ma explicata, salutaris Passionis insigne, pretiosis cuiusque modi, ex lapillis auro-que multo polite elaboratis confectum fi-gendum curaverit. Recitat hoc ipsum exem-plum Baronius Aanal. Bccl. tomo III, anno Christi 330, n. 7, et alia in eam rem com-plura. Lege eadem de re eruditum libellum Fratris Cornelii Curtii Eremitae August., Monaci impressum..Volumus itaque et soli-cite monemus ac praeeipimus, ut in his quo-que popularioribus, quae et allevant fasti-dium, et devotionem provocant singularem, sensati et affectu delicato sint. Benedictio-nes etiam solitae prout habentur in Agen-dis observentur, pro quarum commendatione saltem formulae et contenta ipsarum popu-lo explicentur. Pro Quadragesima habean-tur velamina altarium decentia cum devotis Dominicae passionis imaginibus, quae non tantum nigri, sed et viridis aut violaeei coloris esse possunt.

§ 17. Cantus sit cum solennitate ptoporito. Non plaeet, nec id volumus relinquere iacorrectum, quod dum Proeessiones cum

 















231

 Venerabili Sacramento mshtuuntur, alieni quo-dammodo a proposito versiculi inchoentur, quibus loco Ohristi tunc in Sacramento assumpti, Beatissima Virgo, aut aliquis alius Sanctus compellatur. Licet enim per Sanctos, ac ipsam Augustissimam Virginem Matrem bene quaeratur accessus ad Filium, tunc tamen Christo in medium producto, non decet eundem quasi insalutatum relin-quere, estque contra ordinem Caeremonia-lium, iuxta quod etiam in expositione Vene-rabilis Sacramenti, debet semper de eodem collecta adhiberi. Volumus itaque ut prima saltem inchoationis verba ad Christum tunc dirigantur, vel aliquatenus revocentur, inci-piendo, v. g. inter Nativitatem Domini et Purificationem B. M. V. Collaudemus, Salve Parvule, Puer natus, in Natali D-ni, etc. Tempore Quadragesimali, Patris Sapientia, ex Officio de Sancta Cruce, Stabat mater dolorosa, etc. Sub tempus Paschale, Surrexit Dominus, Victimae Paschali, Surrexit Chri-stus hodie. 0 vera coeli victima, etc. In fe-stis Beatissimae Virginis: Memento salutis auctor. Quem terra, pontus, sidera. Iesu Sal-vator. Nitida stella. Magnificat. Iesu dulcis memoria. Iesu flos Matris Virginis. In festis aliorum Sanctorum, uti Sancti Ioannis Ba-ptistae. Canticum Zachariae Benedictus cum Antiphona: Tu puer Propheta, et alias pro ratione festi alicuius Sancti: Deus tuorum militum, Iesu corona Praesulum. Iesu corona celsior. Iesu corona Virginum, etc. atque etiam Homo quidam. Pange lingua, vel quae-cunque alia ex Antiphonis vel Hymnis de Venerabili Sacramento.

§ 18. Mortuorum cura.

 Supremae pietatis officium, quod Eccle-siastieus (cap. 38) tantopere commendat: In mortuum, inquiens, produc lachrymas, et se-cundum iudicium contege corpus illius, et non despicias sepulturam eius, enixe com-mendamus, volumusque, ut mortui etiam ex pauperrimis cum decentia sepeliantur, sine aliqua spe lueri temporaiis; licet vero in coemeterio sepeliendi, tamen prius in tem-plum inferantur, ibique super eos absolva 

tur Conductus minor, adhibito etiam, si fie-ri potest, iuxta praescriptum, incenso, ha-beatur item aliquis brevissimus Sermo de novissimorum memoria, de laudabili aliquo facto defuncti, agantur gratiae pro comita-tu corporis, diligentiusque haec in defun-ctos pietas, et oratio pro ipsis commende-tur; de talibus inquam et alias, non autem de familiis et genealogiis conciones funebres instituantur; nec praeconisationibus mortu-orum insistendum supra modum, quae fre-quenter speciosae magis quam verae, et contra omnem sensum communem videntur, in cuiusmodi materiis privatorum affectibus discrete est indulgendum. Memoria cuiusli-bet defuncti per mensem saltem post Con-cionem fiat, quod si sit benefactor aliquis ecclesiae singularis, in tabella seorsiva con-notetur, ut ei imposterum eleemosynas illius enarret Ecclesia, ac vel semel in anno, sub dedieationem v. g. ecclesiae, tales benefa-ctores recenseantur, ac fidelium orationibus commendentur. Pro parochiano unoquoque defuncto, si non potest haberi commode Missa requialis, saltem ex iis, quae cele-brantur de festo vel die, offeratur aMqua pro illo specialiter cum collecta, aut memo-ria defuncti. Beatus enim qui inteUigit super egenum et pauperem. Quae certe in defun-ctos praestantissima eleemosyna est. Sepul-tura mortuorum sub quovis praetextu non retardetur, si non obsit ipsis canonicum ali-quod impedimentum. Excommunicatus ni-hilominus etiam denuntiatus, dans signa poenitentiae in articulo mortis, iuxta decla-rationem Congreg.Episcoporum sepeliri debet in ecclesia. Ante solis ortum et post occasum, mortui ad sepulturam non efferantur; nec item efferantur a quoquam, nec etiam a quibusoun-que Regularibus quovis praetextu, non voeato et expectato parocho defuncti, eoque prae-sente vel ipsius vicario, nisi ipse aliud per-miserit, vel adesse recusarit, idque non obstante quacunque speciali consuetudine (Congr. Episc. 5 Maii, 1617. — Ead. 17 Maii, 1604. — Ead. 12 Iunii 1604), Li-citationes etiam sordidae, et contentiones cirea sepulturas et spolia evitentur, et alia circa mortuos servanda in Agendis Provin

 















232

 mentorum administrationem, curamque atti-net animarum, protunc sufficiant. Caetera autem quae in Pastorali Epistola eam in rem valde utilia habentur, atque etiam in Agen-dis, diligenter legi ac saepius relegi ac ob-servari volumus et mandamus.

CAPUT II.

§ 1. De conservatione ecclesiarum et iuribus ipsarum.

 ciae diligenter legantur, et observentur. Pulsus vespertinus pro defunctis omnino ne intermittatur, mandamus. Nomina quoque mortuorum, baptisatorum, ac contrabentium, diligenter consignentur.

§ 19. Conceptionis B. V. M. Octava decer-nitur, et Divi Patroni Sveciae assumuntur.

Non sine magno credentium fructu et so

latio, ut nos par est in Domino sentire, ad partes iam etiam nostras pervenit iste ho Circumspecta uti par est in omnibus pa-storalis solicitudo ad ea quoque diligenter intenta esse debet, per quae temporali bo-norum ecclesiae conservationi,  et iurium ipsius indemnitati ac redintegrationi consu-litur. Et quidem nobis inter tot eeelesia-rum dioecesis nostrae incommoda, tot gra-vissima praeiudicia, et sacrilegia detestan-da, ubi nobis nostri quoque Iannes et Mam-bres, Phileti et Hymenaei non desunt (2, Tim. 3, Exod. 7, Num. 16 et Psalm. 105), maxime in votis est, ut ecclesiae omnes, quas praesertim lues haeretica pervasit, atque adhuc complures infelici hac evange-lica Dataniria laborant, pristino suo statui atque iuribus in integrum restituantur, ac comprimis, ut oves ipsae miserabiliter er-rantes, quae per sacra omnia, mentiente sibi iniquitate, dolis satanae in viam Core abductae, cervicose debitam praepositis suis detrectant obedientiam, a pestilentis persva-sionis suae stupore expeditae, infernali sese subducant voragini, et ad evidentissimum Christi ovile redeant aliquando. Verum cum perficere omnia, ex animi sententia non sit in nostra potestate, nisi quantum datur desuper, Princeps, ipse pastorum respiciat, et visitet vineam istam, et hisce malis cle-mentissime mederi dignetur. Interim divina favente gratia, non paucis ecclesiis e ca-ptivitate haeretica vindicatis, fidelitatis no-strae esse dignoscimus, ultra etiam nihil omittere eorum, quae aliis adhuc ecclesiis, sive ab haereticis vindicandis, sive a malis catholieis desolatis ac iniuriatis redinte-grandis, illarumque dotibus repetendis, in-serviunt; qua in re studium quoque et fide nor, qui Immaculatae Deiparae Virginis

 Conceptioni cum Octava celebrandae exhi

beri et amplificari coeptus est. Hunc nos

 quoque erga augustissimam Dei Matrem, pie in Domino aemulantes, nobiscumque cogi

tautes inter omnes fere Provinciae huius

 cathedrales ecclesias, potissimum hanc no

stram, Deiparae Virginis titulo gaudere,

 nec in hoc venerationis Deiparae Virginis

 Officio facile aliis concedere debere, pro stu

diorum nostrorum erga eandem patronam no

stram clementissimam contestatione, spiri

tualisque utilitatis augmento, festum hoc

 amplius honorandum cum Octava videlicet

 censuimus, idque observari per utramque

 dioecesim nostram volumus et mandamus.

Consultum etiam cupientes Sanctorum Dei honori, quorum memoria, cultus et ve-neratio, in partibus  haeretica pravitate corruptis, abolita est, ac in eo laudem Dei ipsiusmet, qui in Sanctis suis maxime a no-bis laudari vult, ut in quibus se non Ange-los, sed semen Abrahae apprehendisse, do-mesticis unicuique genti exemplis, ac illu-stribus miraeulis testatur, zelantes; ratione quoque. alicuius viciniae nostrae, Officia Pa-tronorum Regni Sveciae, ad instantiam Se-renissimi olim Sigismundi III Poloniae et Sveciae Eegis, a sacra Rituum Congregatio-ne auctoritate Apostolica recognita et appro-bata, et omnibus tam in Sveciae, quam Poloniae Eegno habitantibus recitari libere concessa, pro ordinariis Officiis admittimus, eorundemque Sanctorum memorias, rubricis dioecesis nostrae inseri statuimus, et ordi-namua Et haec quidem quoad divina eorum-que cultum ae venerationem, necnon Sacra















233



lem operam beneficiatorum omnium requiri-mus, ut pro obligationis suae ratione, ec-clesiarum suarum iura tueantur, aiienataque pro posse recuperare allaborent, quibus et nos iuxta declarationem in priori nostra Synodo factam, hac in parte non deerimus.

§ 2. De Praesentatione nonlsimoniaca iuramentum.

Quia compertum est a nonnullis patro-nis ecclesiarum (si tamen ii patroni dicen-di sunt), per summam impietatem fieri sa-crilegas circa praesentandum licitationes, et tentari fidem praesentandorum in praeiudicium ecclesiarum, quod crimen tam in praesen-tante taliter, quam etiam in perfide talem praesentationem acceptante, excommunica-tioni latae sententiae, Papae reservatae, obnoxium est, atque etiam acceptans ita clericus beneficium, privatur illo, ipso iure, et perpetuo ad alia quaecunque obtinenda inhabilis redditur. Idcirco praesentati, circa institutionem tenebuntur semper praestare iuramentum, quod nulla fraus, vel pactum simoniacum, aut cuiuscunque modi eum detrimento eeclesiae composito, seu iu-rium eius, in obtinenda praesentatione inter-cesserit.

§ 3. In suppressores bonorum ecclesiae Edidum Concilii Triden. promulgandum.

Quanto scelere se obstringant, qui origi-nalia fundationum ac iura quaecunque ec-clesiarum supprimunt, ac bona illarum jper-peram sibi usurpare non verentur, in Con-stit. prioris nostrae Synodi, ex Concilii Tri-den. (Sess. 22, c. 11 de refor.) verbis lucu-lenter est demonstratum, ac ut idem Concil. Trident. edictum, ubi tali malo ecclesia la-borat, ad valvas templi, lingua vernacula descriptum, appendatur, saepiusque iuxta praetentae Synodi Constitutionem, publice-tur, volumus observari.

§ 4. Commendae revocentur.

Cum ecclesiarum Commendarii, suis tan-tum rationibus studere videantur, permitten

do interim plerumque circa ecclesiam et aedificia parochialia omnia pessundari, de-cernimus, Commendas saepius prorogatas omnino esse revocandas (Synod. Prov. 1607 tit. de restitut Ecclesiarum desolatar.). Quod si stet per patronos, ut praesentationes extra-dere, ac personas pro Parochiis suis ido-neas providere tergiversentur, serio hac no-stra constitutione admonitos volumus, ut in-tra tempus a canonibus praescriptum, iu-re suo utantur, et praesentare non negli-gant, alioquin ius praesentandi pro ea vice amissuri.

§ 5. Templorum sarta tecta conserventur.

Maximo Rectoribus ecclesiarum probro est, si tecta illarum aedificiorumque paroehia-lium lacera, et stillicidiis pervia relinquan-tur, cum non ita post faciie reparabili illa-rum iactura, aut extrema ruina: quare di-stricte praecipimus, sub certae partis fru-ctuum sequestratione, atque etiam aliis gra-vioribus poenis, uti privationis, etc. ut sarta tecta omnia circa ecclesias conserventur. Si quae autem mera culpa patronorum sunt desolatae, sub amissione iuris patronatus, iuxta ss. Canonum praescriptum, ab iisdem restaurentur.

§ 6. Ad rationes exigendas legati deputati.

Nihil magis Christi fidelium a benefa-ciendo ecclesiis alienos reddit animos, quam si videant donata vel legata ecclesiis, mala fide, aut non iuxta mentem testatorum ad-ministrari, vel etiam illa negligi ac deperi-re permitti. Sed cum de his in praeterita Synodo lata sit Constitutio, nunc rationem tam Parochi quam Decani reddent quam diligentes in iis vindicandis, quamque fide-ies in exequendis se praestiterint, ad quas rationes excipiendas deputantur Admodum Reverendi D.-ni Archidiaconi.

§ 7. Inventaria et Erectiones conservandae.

Inventaria supellectilis ecclesiastieae ha-beantur ab omnibus exacte ad mundum con

 









234



scripta in libro, cum inscripto per totum fo-liorum numero; si quid autem ex rebus eonscri-ptis desideretur, aut aliquid ex illis in aMam formam convertatur. id non delendum est ex

4

regestro, sed infra connotandum, in quem usum sit conversum. Porro litteras originales fundationis, seu erectionis tam parochi quam alii beneficiati, ob ignis aut alterius cuius-cunque casus periculum, infra trium mensium decursum, ad Officium nostrum, seu acta Consistorii Nostri praesentent, inferendas in libro specialiter ad eum effectum confecto et comparato, ex quo post modum facile re-scripta poterunt tempore necessitatis obtineri.

§ 8. Mortuo Parocho vicino quid faciendum.

Incidente alicuius paroehi morte, quid facto opus sit parocbo viciniori, ne subinde ecclesia aliquid detrimenti patiatur, diuque opportuno careat solatio, quas item poenas, qui bona huiusmodi defunctorum rapere, in-vadere, aut quovis indebito modo clam, pa-lamve usurpare sibi audent, incurrant, docet Epistola Pastoralis (de rebus post obitum Clerici relictis), quae ibidem videantur dili-genterque observentur.

§ 9.   Pomeraniae Ecclesiae plares uni conferri possunt.

Quia complures ecclesiae per Pomera-niam, aut nullam, aut nimis tenuem, ac omni-no insufficientem habent provisionem, ideo tam ob eam rationem, quam ob defectum sa-cerdotum, cogimur tales parocbias uni plures conferre, aut eas vicinioribus utcunque pro-visis adiungere, quod facultate etiam a Sede Apostolica nobis desuper concessa, in illis praesertim partibus est permissum. Cuius rei mentionem Mc fieri voluimus, ne cui scan-dalo sit illa pluralitas.

§ 10.   Parochis Pomeraniae subsidium destinatur.

 Solicitudinis nosirae Pastoralis illud vel maxime esse intelligimus, ita super omnes Dioecesis nostrae paries invigikmdo intmdere,

ne alicubi cultus Divinus diminuaiur, vel cor-ruat, ac salus exinde periclitetur  animarum, id autem in maxima Parochorum Pomeraniae, per Leoburgensem praesertim, et Bitoniensem Decanatus, paupertate et rerum omnium pe-nuria verendum nobis summopere esse videfur. Idcirco nos aliqua saltem ex parte, rationibus illorum provisum   esse volentes,   nostrumque aerarium  a suppeditando  subsidio, ad quod praestandum, ipsa necessitas Ecclesiarum illo-rum  tractuum   compellit,   alleviare  volentes, iisdem mille florenos Polonicales,   ex proven-tibus novae coloniae Bischofstalensis per Ve-nerabile Capitulum Praelatorum, et Canoni-corum  ecclesiae   Cathedralis Wladistaviensis, cui eadem Colonia a nobis est in perpetuum donata et attributa, quotannis ad manus Do-mini Archidiaconi Pomeraniae tradendos, ae per eum iuxta exigentiam locorum, dividendos esse duximus, uti quidem damus et assigna-mus praesentibus,   Quoniam  vero proventus dictae Coloniae, nondum sufficere eidem sub-sidio possunt, et vix post aliquot annos suf-ficient:  idcirco Nos praesentibus ordinamus, quatenus Praefectus noster Sobeoviensis de proventibus  nostris Sobcoviensibus   eandem summam persolvat.   Et cum idem maxime expediat in futurum servari, promittimus No-bis etiam de Successoribus nostris, quod idem dignum, quin potius debitum reputantes, non solum  pie implebunt et manu tenebunt,  sed etiam  omnibus   quibuscunque opportunis re-mediis,  laboranti  in iis   partibus Ecclesiae succurrere,  quo Divina aspirante gratia, or-tbodoxorum numerus in dies illic  augeatur, intentis studiis pro suo Pastorali munere ad-nitentur, rationem supradictorum vel per se, vel per Officiales suos recepturi. § 11. Hospitale Sacerdotum.

Cum nimis exiguum videamus Ulud egse subsidium, quod pro senum ac infirmorum Sa-cerdotum Nosodochio Wladislaviae constitu-endo, ex collectis Ciericalibus, in Woluciana et in praeterita nostra Synodo unanimiter concessis, et Constitutione firmatis, est de-stinatum, cupiamusque, ut ea, quae de pro-videntia Antecessorum nostrorum laudabiMter















235 processerunt, suum debitum sortiantur effe-ctum; ideo pium in eo desiderium Illustrissi-mi olim Domini Pauli Wolucki Antecessoris nostri in Domino aemulantes, nec non Cleri totius Wladislaviensis erga eiusmodi misera-biles personas, fraternum affectum debito fa-vore prosequentes, pro dicti Nosodochii so-lida, perpetua, et inconcussa fundatione, sex millia ilorenorum polonicalium exposuimus, et pro eadem summa, censum reemptionalem in bonis Głuszyna comparatum, inscribi et assecurari authentica inscriptione curavimus. Ac insuper pro meliori sustentatione eorun-dem pauperum, et infirma valetudine affecto-rum sacerdotum, Ordinatione nostra, in Pri-vilegio annexionis et incorporationis Vene-rabili Capitulo Wladislaviensi factae, boao-rum dictorum Bisehofstalensium ad Gedanum noviter locatorum attribuimus, prout et nunc attribuimus sexcentos florenos polonicales, ex proventibus Bischofstalensibus, a Domino Procuratore mensae Venerabilis Capituli no-stri Cathedralis Wladislaviensis quolibetanno, tempore in eadem Ordinatione, ad quam nos referimus praefixo, repetendos et percipien-dos, postulantes ab universo Clero ad colle-ctas praefatas contribuendas adstricto, qua-tenus singuli una Missa quotannis gratificari nobis velint, pro vivo quidem de Sancto Spiritu, vel peccatorum nostrorum remissione illam recitantes; defunctorum autem, pro de-functo, circa illud tempus quo nos ex hac vita, Deo volente, migrare contigerit. Bona praeterea post Clericos intestatos Dioecesis nostrae, exceptis personis Admodum Eeve-rendorum Dominorum Capitularium Cathe-dralium, in dicti Nosodochii subsidium, uti praetentae Synodi auctoritate convertenda esse ordinavimus, ita nunc etiam ratum id et fixum manere volumus. Pro habitatione dictorum sacerdotum, destinamus medietatem illorum domiciliorum penes aedem Divi Sta-nislai, in quibus nunc degunt Patres Ber-nardini strictioris observantiae, altera parte pro habitatione Psalteristarum a nobis nuper fundatorum reservata, dum et quando Mo-nasterium praedictum Religiosi Patres Re-formati deseruerint, et ad noviter aediftcatum migraverint; interea census a summa pro eoSynod. Wlad.

dem Nosodoehio inscripta proveniens, in ipsorum subsidium exnunc, extra etiam ma-nentes illi loco adscriptos cedet, ae pro ipsis, per Reverendum Dominum Procuratorem Ve-nerabilis Capituli pro tempore existentem,

distribuetur. « § 12. De Seminariis. Cum Seminariorum erectio, et omnis quae in adolescentibus pie sapienterque in-stituendis cura suscipitur, eo mere spectet, nt Episcopi comparatis sibi Alumnorum na-tura et ingenio praestantium studiis et labo-ribus, regendarum animarum munus facilius exequantur: idcirco omnes et singulos, Semi-nariis nostris nomina sua dare cupientes, pa-terne monemus, ac in Domino hortamur, quatenus facta inprimis omnium suarum co-gitationum summa, animum statim ad ea consilia traducant, ut iactis firmissimis ca-tholicae fidei, pietatis, et doctrinae fundamen-tis, omnique studiorum suorum cursu absoluto, pro fide et gratitudine debita, quae ab ipsis iure exigitur, operam suam in vinea Domini collocare, et sacris addicti, rem Christianam iuvare sint parati. Detestanda enim eorum esset perfidia, ac proiecta plane impudentia, qui obliti proniissorum, ac spe randatorum elusa, violataque fide, qua se atque operam suam Deo ac Ecclesiae addixerant, ad saecularia desideria converti postmodum de-berent. Interim rogamus Dominum messis, ut tanto ministerio dignos in vineam suam operarios mittere dignetur; ac simul, ut in quam optimo statu Seminaria Dioecesis no-strae conserventur, diligenter providebimus. Quia vero Seminarium in Vico Nostro Szot-landt situm, ob tenuem suam provisionem multis laborat defectibus, ideo nos rationibus ipsius consultum esse volentes, ad reliqua ipsius subsidia, in Synodo nostra praeterita consignata, ceusum reemptionalem pro sum-ma trium mulium florenorum plonicalium, apud Spectabilem Magistratum Gedanensem per nos comparatum (quae summa, pro exo-neratione tractus Leoburgensis et Bitovien, a solutione Decimarum peeuniariarum ad nos pervenerat), in Seminarium perpetuo trans18

 









236

 ferimus, et eidem Seminario attribuimus, eum consensu Yenerabilis Capituli. Sperantes quoque Reverendissimos Dominos Abbates, et Praepositos Begulares, iuxta suam spon-sionem, necnon iuxta ipsiusmet Concilii Tri-dentini (Ses. 23, c. 18) dispositionem, symbola ex moderatione nostra indicta et specificata, statis temporibus pro Seminario praefato contributuros, facturosque id pro rei ipsius-met tantopere a ss. Concilio Tridentino com-mendatae merito, ac catholicae religionis propagandae bono.

De Xenodochio Starogardiensi traciatus differtur.

 De Xenodochio Starogardiensi in usum pauperum et debilium sacerdotum iam aedi-ficato, proventibus certis et competentibus providendo, cum rationes huius temporis non permittunt, in aliud tempus commodius tra-ctatum, ad suam executionem deducendum differimus.

§ 13. Musici instmmentales pro Cathedrali Ecclesia fundantur.

Quia non postremum ecclesiae ornamen-tum est Musica, et ad devotionem fidelium excitandam non parum adfert momenti, ideo nos hac etiam in parte ecclesiam nostram Cathedralem aliis insignibus ecclesiis nolen-tes esse deteriorem, communicato consilio cum Yenerabili Capitulo nostro Cathedrali Wladislaviensi, novam Coloniam nostram Bi-schofstalensem, hac quoque inter alias eon-ditione eidem Venerabili Capitulo attribui-mus, ut Magistrum chori, bassum et aliquot Mtisicos Instrumentales sustentent, et fove-ant, iuxta Ordinationem nostram quae habe-tur in Aetis.

CAPUT III

De Vita et honestate Cleri. § 1. Conversatio Sacerdotum.

Inter omnia cordis nostri desiderabilia, dum ardentissimis votis expetimus (quemad-modum initio praefati sumus), ut personae omnes ecclesiasticae eos se,  quos debent

praestent,   compendio quemlibet eorum subit velle esse talem,  qualem esse vult S. Gre-gorius dum inquit (Past. p. 2, cap. 5, 6, 7): Sit Sacerdos necesse est cogitatione  mundus, actione praecipuus, discretus in silentio, utilis in verbo, singulis compassione proximus, prae cunctis contemplatione suspensus, bene agen-tibus per humilitatem socius, contra delinquen-tium vitia, per zelum iustitiae erectus, inter-norum curam in exteriorum occupatione non minuens, exteriorum providentiam, in interio-rum solicitudine non rdinquens; quae plane Cleri saecularis ipsissima regula est, digna certe, quae semper prae oculis habeatur, net non illud Concilii Tridentini (Sess. 22, cap. 1, de reformatione):   Sacerdotes, inquit, omnino ita vitam moresque suos componant, ut habitu, gestu, incessu, sermone, aliisque omnibus re-bus nihil, nisi grave, moderatum, ac religione plenum praeseferant, levia etiam delicta, quae in ipsis maxima essent, effugiant, ut eorum actiones cunctis afferant venerationem.  Inter se  charitatem mutuam,   quam  studiosissime colant, non se alias extra hanc in Deo  ma-nere existimantes.  Si enim damnabilia quae-cunque odia sunt, inter communis etiam vi-tae Christianos, inquit D. Chrysostomus (De Sacerd. libr. 34),   quanto magis inter Sacer-dotes,   quorum si alicuius animum irae ty-rannis possederit,   voluptatis  tyrannide, in-quit idem Sanctus, crudelior est et truculentior. § 2. Ebrietas prohibetur.

 Magnam labem aspergit sacerdotibus ebrietas, dum, quos videntes semper esse oportet, excaecat, atque omnibus exponit periculls vitiorum, ut non immerito pestem hanc variae leges gravissimis poenis sae-pius sustulerint et execratae fuerint. Con-cil. Agatense: Sacerdotem quem (inquit) ebrium fuisse constiterit, triginia dierum spatio a com-munione statuimus submovendum, aut corpo-rali subdmdum supplicio. Attendant itaque ut in conviviis nuptialibus, funebralibus, et qnibuseunque aliis, sobrie et honeste se ge-tmt, et tempestive ex conviviis eiusmodi di-scedant, neque etiam inter se potationes in noctem producant, sanctitatis sui status omnimedam ubique habentes rationem,















237

§ 3. Venationes et negotiationes vetantur.

Quia sacerdotis animum oportet semper esse eollectum, et ab exterioribus identidem redire ad seipsum, provide a ss. Canonibus Clericis semper fuerunt interdicta, per quae naturale quodammodo est, mentem nimis spargi extra semetipsam, et ea post negligi, quae sui sunt officii. Huiusmodi autem cum declarentur esse clamosae, in totas praeser-tim productae dies, venationes, interminati chartarum, alearum, etc, lucrandi praeser-tim causa lusus, illicitae negotiationes: ideo haec quoque, nos a statu Clericali longe vo-lumus esse aliena, et ea sub poenis ss. Ca-nonum interdicimus. Canon Apost. 42, dist. 35. Ne talium occasione (quod ait Sapiens) eveniat, aestmaverunt, inquit, lusum esse vi-tam nostram et coversatione vitae compositam ad lucrum, et oportere undecunque etiam ex malo acquirere.

§ 4. Habitus Clericorum.

 Vel primo statim aspectu oculos hominum offendit, quod aliqui spreta in vestibus for-ma ecclesiasticae honestatis, (ut idipsum loquitur Synodus Provincialis lib. de vita et honestate Clericor.), dissolutos, quosdam et fractos corporis ornatus affectant, et se-ctantur, nonnulli quoque tonsuram Clerica-lem deferre, nescitur an erubescant, an negli-gant. Praecipimus itaque, ut tonsuram quis-que, gradui suo convenientem, sine promis-sis illis crinibus, habitum quoque honestum et talarem, excepto itinere, deferant. Si qui autem vestibus alterius quam nigri, aut pro-pe nigri coloris, et alia forma, quam quae Clericos deceat, uti ausus fuerit, iuxta Prov. Synod. I. 3 tit. de vita et honestate Cler. de-cretum, a Nobis punietur.

§ 5. Familiaritas foeminarum vitanda.

Quod monet Sapiens (Eccl. 42), dum in-quit; In medio mulierum noli commorari, de vestimentis enim eius procedit tmea, et a mu-liere iniquitas viri. Monemus quoque nos, simulque mandamus, ne ob praetensas ali-quas suas necessitates statum et existima- |

 tionem suam prostituant, et seipsos in aper-tum coniiciant periculum, et ne foeminas eiusmodi de quibus facile haberi possit sus-picio, aut lapsus oriri occasio, domi suae retineant, ac foveant. Melior est enim (in-quit ibidem in continenti idem Sapiens) ini-quitas viri, quam mulier bene faciens. Intel-lige (inquit G-lossa) ad cohabitandum, ut prae-stet uti potius servitio, licet minus commodo virorum, quam etiam commodissimo foemina-rum, cum periculo suae perversionis, ac ir-reparabili nominis Clericalis iactura, cuius integritati nulla certe datur quae praepon-deret necessitas. Quod si morbi, aetatis, aut rei familiaris necessitas postulet, eligantur foeminae vitae probatae et provectioris ae-tatis, quae in separata habitatione, honesto ministerio deserviant. Uti autem intra do-mum, ita neque extra illam, consuetudinem ullam cum mulieribus suspectis, iuxta idem Concilium (25, c. 24. de coh. Cler. et mul.) habere audeant, et ne nocte post primam horam sine iusta causa, et tunc cum lumine domo exeant, et redeant, familiam quoque tene moratam et honestam, nec in quoquam scandalosam alant.

§ 6. Ne propinent Parochi in Parochiis aut scholis cerevisiam.

Cum admiratione accepimus, quosdam in domibus parochialibus ac scholis caupona-riam exercere, quod fieri severe prohibemus, nisi ubi aliquis ius habet propinandae cere-visiae, quod tamen in locis ad hoc consuetis, ac ipsis tabernis fiat. Ne item locent aedes, nec ex parte quidem, in quibus ipsi habita-re feolent aut debent, laicis personis, nisi ecclesia magna prematur inopia, et ea do-mus iudicio nostro, aut Officii nostri dividi possit; quod si concedatur locatio, ne tamen ibi cauponaria exerceatur, euius occasione choreae, et aliae ebriorum insolentiae, et vociferationes, ibidem fleri deberent, ne item imagines ibi tolerentur indecorae, sub poe-nis arbitrio nostro infligendis. De reliquo noverint, quod sicut Canones de Clericorum vita, honestate, doetrina, luxu, comessationi-bus, turpiloquio, choreis, aleis, lusibus, at















238

 quibuscunque criminibus et negotiis ineonve-nientibus per Concilium Trid. sunt innovati, ita Nos quoque ad eorum observantiam et exe-eutionem teneri, uti quidem easdem exequi super exeessivos, pro officii nostri debito certe non negMgemus.

§ 7. Ministri Ecclesiae habeantur.

Iustitiae ratio postulat, ut iuxta fundatio-nes et erectiones, foveant Curati Ministros ecclesiae, ludi quoque Rectorem paroehus unusquisque babeat, qui iuventutem in litte-ris, et cantu ac in pietate et bonis mori-bus erudiant, quibus etiam Curati diligenter attendant, et semel ad minus in hebdomada scholas visitent, et de profectu inquirant puerorum. Yolumus item, ut ludimagistri, antequam ad servitium ecclesiae admittantur, fidei professionem emittant.

§ 8. Extranei sine litteris Ordinationum non admittantur.

 Ne sacrilegae cuipiam subreptioni locus sit, nullus Clericus peregrinus ac penitus ignotus, sine litteris commendatitiis sui Ordi-narii, ad divina celebranda et Sacramenta ministranda admittatur (Trid. Sess. 23, cap 16).

§ 9. Presbyteri gioecesani revocentur.

Impium certe atque etiam in militia sae-culari capitale est, de stafione sua, motu proprio, irrequisito ac inscio Officio, petulan-ter discedere. Praeeipimus itaque ne pres-byteri Dioecesis nostrae sine nostro, aut Officii nostri scitu, ad aliam Bioecesim com-migrent, et qui commigraverunt, statuimus, ut infra certum tempus, videlicet, infra seme-stre, sub censuris ecclesksticis revoeentun

10. Iure omnia faciant.

Quia iure et iustitaa omnes niti par est, ne illo maledicto, non per ostium sed aliun-de furtive in sacra intrantium feriantur (Joan. 10) litteras fermatas, dimissorias, in-stituationum, commendarum, dispensationttra super beneficiorum pluralitate, exhibere sint

omnes parati, quod si de aliquo habetur su-spicio, ipsum in aliquo ex eiusmodi requisi-tis deficere, illum volumus ad Nos, aut Offi-cium nostrum deferri, et super eo examinari. § 11. Officia Decanorum.

Quo minus in hac nostra Provincia vacat Epi-scopis, ex rationibus supra allatis, iuxta prae-scriptum ss. Canonum Synodos Dioecesanas saepius celebrare, eo diligentiores esse oportet uti alios nostros Officiales in suis circa Cle-rum muniis obeundis, ita quoque et Deca-nos rurales in suis Congregationibus cele-brandis. Praecipimus itaque, ut singulis an-nis bis Clerum suorum Decanatuum convo-cent: in his autem Conventibus Constitutio-nes primo Dioecesanas huius nostrae Synodi praelegi faciant, et ut executioni ab omni-bus demandentur, studiose curent, anteriori-bus etiam, in quo non flat satis, inquirant; a singulis vero saeerdotibus suorum Deca-natuum ut habeantur, diligenter providebunt. De novis emergentibus ac dubiis conscien-tiae occurrentibus inquirant, eaque proponi faciant, et si ibidem resolvi non poterint, ad nos deferant. Inquirant item de vita et conversatione Gleri, et an facta sit per quempiam illorum aliqua accessio eeclesiae, pro eiusdem ornamento aut emolumento et divini cultus incremento? an lucrum aliquod animarum pro sua mutua aedificatione, ac nostra etiam consolatione, quae suo teropo- re nobis referant. Inquirant item de scanda-lis, si quae per suos Decanatus reperiuntur, ut de pubiicis concubinariis, Decimarum raptoribus, bonorum ex morte parochorum usurpatoribus et aliis quibuscunque exces-sibus, quorum omnium nobis notitiam faciant.

§ 12. Percussores Clericorum excommunicati declarentur.

 Ounctis gentibus semper fuit, etiamque est laudabile, factas atroces sacerdotibus ac ministris Ecclesiae iniurias, veluti crimen publicum persequi, easque non minus ab ipsis, quam ab aris et focis propulsare, ne-dum per ipsos patronos ac domesticos fldei per summum nefas debere inferri. Notum itaque facitous, quod si quis in hoc sacrilegii















239

 genus proruperit, ut contra divina omnia humanaque iura, violentas manus Clericis inferre, vel eos iniuriose tractare et pereu-tere, aut extra forum proprium provocare, itemque bonorum ecclesiasticorum subditos ad laborandum compellere, et angariare prae-sumat et attentet, ipso facto excommunica-tionis poenam incurrat, eumque Officio nostro requisito a Divinis omnibus, et a commu-nione fidelium excludendum, et ut excommu-nicatum vitandum esse declaramus.

 § 13.

 Ad causas ex Commissione Apostolica cognoscendas, deputantur auctoritate prae-sentis Synodi: Reverendissimus Venceslaus Paprocki Suffraganeus, Admodum Reveren-dus Anselmus Raciborski Decanus, Sebastia-nus Grotkowski Archidiaeonus, Stanislaus Pomorski Canonici Wladislavienses. Iidem quoque ad examinandos ordinandos; quibus adduntur: Admodum Reverendi Matthaeus Ioannes Iudycki Archidiaconus Pomeraniae, Gabriel MiJoszewski, Gabriel Karnicki Ar-chidiaconus Crusviciensis, Stephanus Damale-wicz Canonici Wladislavienses, eiusdem quo-que ecclesiae Cathedralis Wladislaviensis Poenitentiarii Reverendi: Bartholomaeus Ble-ski et Ioannes Zborski. Ad futuram autem Provincialem Synodum deputantur ex Cathe-drali ecclesia: Admodum Reverendus Do-minus Praepositus Wladislaviensis, et Reve-rendissimus Dominus Suffraganeus. Ex Col-legiata vero Crusviciensi Admodum Reve-rendi: Gabriel Karnicki Archidiaconus, et Alexander Magnuski Cantor, Crusvicienses.

CONCLUSIO.

 His ita ad maiorem Dei gloriam, et quam florentissimum Dioecesis nostrae sta-tum ordinatis, et constitutis, vos de quorum vitae splendore omnis populus lumen haurire $c de charitatis vestrae igne incalescere de-bet, quanta possumus maxima efftcacia hor-tamur, monemus, et per viscera misericor

diae Dei obsecramus, ut in tremendi Sacri

ficii frequenti et devota oblatione, in Sacra

mentis administrandis, in Divinis obeundis,

 in cultu et nitore ecclesiarum, in animarum

 zelo, in diligenti lectione sacrarum litterarum,

 in familiari usu mortificationis, in domus et

 familiae vestrae disciplina, in omni denique opere pietatis, religionis et virtutis, vos ex

hibeatis studiosos, sicut decet Christi mini

stros, et dispensatores Mysteriorum Dei; qua

tenus ita iuxta Apostolum (1 Corinth 4; 1

 Timoth. 5), merito duplici honore digni in

veniamini. Honorificate ergo, et implete

 ministerium vestrum, ambulate in directione

 et laborate strenue in vinea Domini, in omni

 patientia et doctrina, respicientes in remune

rationem magnam et in gloriam illam, quae

 exsuperat omnem sensum. Adiuvate sollici

tudinem nostram, adiuvate animas pretioso

 Christi sanguine redemptas, et nihil intenta

tum ipsarum lucrandarum causa relinquite: re

sistite in doctrina sana Ministris satanae,

 qui dum nihil magis annuntiant quam Chri

stum, nihil interim in commune magis odiunt,

 quam Christi imitationem, omnia salutis ali

cuius operae media respuentes, ac ad suas

 concupiscentias Sacramenta quaecunque con

vertentes, cum tanto (proh dolor.) ecclesiasticae hierarchiae, extra quam nulla sa

lus, discidio; docete porro errantes, eosque

 quibus nostra per desipientiam non sapiunt,

 ac meri gryphi et aenigmata videntur, in

 mansuetudine compassionis affectu instruite,

 ac in viam veritatis et salutis adducite, pa

rantes Domino plebem perfectam, ipso bene

dicente, a quo solo est omnis nostra suffi

cientia. Nos quoque de eiusdem ac Sedis

 Apostoiicae gratia hoc loco constituti, Fra

ternitates vestras pariter benedicimus, ac po

pulo toti fidei Dioecesis nostrae Pastoralem benedictionem nostram, paterno affectu im

partimur: Deus autem qui vocavit nm in

 aeternam suam gloriam in Ohristo Jesu, ipse

 vos regat, perfieiat, et confirmet in omni

 opere bono, ipsi gloria et imperium in sae

cula saeculorum. Amen.

















APPENDIX.

ADMÓNITIONES QUINQUE  CIRCA SICRAMENTORUM ADMINISTRATIONEM FACIENDAE,

AUCTORE

Reverendissimo Doraino

STANISLAO CARNCOVIO,

EPISCOPO WLADISLAVIENSI.

Ezechielis XXX et XXXIII.

 Fili hominis, speculatorem dedi te domui Israel, et audies de ore meo voluntatem, et annun-tiabis eis ex me. Si dicente me ad impium: Morte morieris, non annuntiaveris ei, ut avertatur a via sua impia et vivat, ipse impius in iniquifcate sua morietur, sanguinem autem eius de manu tua requiram.

I Petri V.

 Pascite qui in vobis est gregem Domini, providentes non coacte, sed spontanee, secundum Deum: neque turpis lucri causa, sed voluntarie: neque ut dominantes in cleris, sed forma facti gregis ex animo. Et cum, apparuerit princeps pastorum, percipietis immarcessibilem coronam gloriae.

Aclunm XX.

 Attendite vobis et universo gregi, in quo vos Spiritus Sanctus posuit Episcopos, regere Ec-clesiam Dei, quam acquisivit sanguine suo.

Coloniae Apud Maternum Cholinum.

Anno MDLXXII

Cum gratia et privilegio Caesariae Maiest

Prima Admonitio circa baptismi Sacramentum faeienda. Secunda Admonitio circa poenitentiae Sacramentum, et confessionem peeeatorum facienda. Tertia Admonitio circa pereeptionem sacrosanctae Eucharistiae facienda. Quarta Admonltio circa Saramentum extremae Unctionis facienda. Ouinta Admonitio eorum, qui suscepturi sunt Sacramentum matrimonii.

 









STANISLAUS CARNKOWSKl WLADISLAVIENSIS ET POMERANIAE EPISCOPOS Parochis, et Sacerdtibus Dioecesis nostrae, Salutem in Domino.

 Curavimus non ita pridem conscribi ma-terna gentis nostrae lingua Admonitio-nes Sacramentales, et eas typis ex-cussas, pervulgari: quo sic et sacerdotibus Dioecesis nostrae prospectum, et sacri Con-cilii Tridentini mandato esset per nos satis-factum. Quas cum probarent viri quidam pii et docti (imprimis vero Martinus Cromerus, quem nuper Serenissimus Rex noster, usus prudentissimo consilio, Illustrissimo et eidem doctissimo viro Stanislao Hosio, Cardinali Warmiensi, in illius Episcopatu collegam et adiutorem esse voluit), iidem etiam illi au-ctores fuermnVnobis, edendi easdem Admoni-tiones latina lingua, ut ne solius Dioecesis nostrae, vel huius provinciae tantum finibus clauderentur, sed ad eorum etiam qui ser-monis nostri sunt expertes, cognitionem ve-nirent. Quorum nos sententiam non grava-tim sequuti, curavimus priores iilas nostras extendi, auetioresque reddi, et publicis ty-pis in publicum emitti. Utrisque autem edendis, idem prorsus a nobis spectatum est. Prioribus illis succinctis, voluimus consultum paroehis imperitioribus: has vero fusiores, legent hi et sequentur, qui ferre possunt so-lidum cibum,  quique maiori sunt rerum ge

rendarum intelligentia praediti. Vidimus au-tem et illas, quas Cromerus noster pio stu-dio nuper edidit, et eas sacerdotibus Dio-cesis nostrae commendatas esse volumus. Neque tamen propterea nostras supprimen-das nobis esse putavimus. Deligant sibi ex omnibus parochi, quas voluerint, et earum praescriptum sequantur. Atque utinam hi, lucubratiunculis istis adiuti, maiori cura de-inceps, maioreque populorum commodo, in obeundum suum munus incumbant. Quod si videremus factum, nihil esset in rebus iucun-dis, quod posset nobis in hac vita nostra maiorem voluptatem afferre. Si quem igitur sacerdotes nostri, et alii quicunque legentes, ex his laboribus nostris fructum coeperint, erit quod Deo, cuius id solius beneficium est, gratias agant. Nos ab omnibus hoc unum postulamus, ut nos una cum ovili no-strae fidei credito, diligenter Deo commen-dent, precesque suas pro nobis ad eum fun-dere nunquam intermittant.

 Anteguam autem ad baptismi administra-tionem accedent, hac praemonitione quae se-quitur, ad populum adstantem uti poterint.

ADMON1TIO CIRCA BAPTISMI SACRAMENTUM per Sacerdotem facienda.        



Ouandoquidem, fratres eharksimi, Chri-stiana charitate impulsi, huno in locum venistis, ut coram intneamiai, praecipnum hoc divinae misericordiae slgnum, et primum eiusdem gratiae ac benigitatis gradum, qtteat is pro honitate sua ineffabili, homini lapso impartivit: ut inquam intueamini, que pacto hie Adami filius,  sit recipiendus per

 Baptismi Sacramentum in fldelium communio-nem, ut iam Dei filins, Christi frater, civis et haeres regni coelorum esse queat. Hortor vos in Domteo, ut posthabitis vanis cogitatio-nihus et colloquiis omnibus, quibus possint animi vestri distrahi, et a tantae rei consi-deratioae suspendi, perpendatis ipsi vobiscum dtiigemter, quanta sit haec Dei charitas, et









243

 plus quam paterna benignitas, quam pro ma-gna sua misericordia declaravit antea nobis omnibus per baptismum, et nunc per gratiam suam huic infantulo declarare dignatur.

 Nostis e Seriptura sacra, vel saltem au-distis, quod ob nostrorum primorum paren-tum cufpam, vitam adhuc in paradiso vofu-ptatis degentiuin, omnes homines, qui unquam ex voluntate carnis, hoc est de viro, deque foemina in lucem prodierunt, prodeunt, et postea sunt prodituri, iam ab ipso matris utero, originaii peceato infecti, et foede tur-piterque inquinati, merito suo facti sunt irae divinae obnoxii, damnationis aeternae filii odiosi et invisi Deo, satanaeque potestati subiecti; nec eis patet ex ipsorum natura ul-lus ad regnum coeleste possidendum, et ad aeternam salutem consequendam aditus. Cae-terum buic tam profundo malorum pelago, eonsilio quodam imperscrutabili providit sum-ma Dei benignitas, mittens Filium suum cha-rissimum, et eum unigenitum in mundum, ut genus humanum ad imaginem suam conditum, e potestate satanae ereptum, in libertatem assereret, utque salvaret omnes, qui erant alioqui suo ipsorum vitio, aeternae damna-tioni addicti,  morteque sempiterna morituri.

 Huius igitur salutis nostrae causa, Bapti-smi sacramentum per eum ipsum Filium suum imtitmt, ptmittem mlversae mtal rerbo suo ineffabili, quod omnes hoc sacramento initiati (absit dolus et fictio), iam deinceps ex Dei solius miserieordia, et ex gratia Sal-vatoris nostri Jesu Christi, cuius tunc effi-ciuntur membra, et ei adhaerent veluti vero vivoque suo capiti, reddantur deinceps ab omnibus peeeatis, quantumvis multis et ma-gnis, et ab aeterna morte prorsus Mberi, quodque liberati ex satanae laqueis et e fau-cibus illius erepti, ius accipiant filiorum Dei et fiant Dei quidem haeredes, Christi vero cohaeredes in regno coelerum.

 Est autem non obscura, imo clarissima, et eadem certissima Christi promissio: Qui crediderit et baptisata fuerit, salvus erit: quate et proposuit Iudaeis Petrus dicens: Ba-pttietur unusquisque vestrum in nomine Iesu Clristi, in remissionem peceatorum vestro rum,  et accipietis donum Spiritus Sancti.

 Vobis enim est promissio et filiis vestris, et omnibus qui longe sunt, quoscunque advoca-verit Dominus Deus vester. Quibus verbis, non modo baptisandos esse docuit, qui Chri-sto nomen essent daturi, verum etiam ba-ptismi fructum expressit. Mandavit autem Christus discipulis suis, ut euntes m mundum universum, praedicarent evangelium, et ba-ptisarent omnes in nomine Patris, et Filii, et Spiritus Sancti. Quod illi praestiterunt sane diligenter. Nam docuerunt et baptisarunt, nec ullo sunt usi vel personarum, vel sexus, vel aetatis delectu, sed baptisabant promis-cue omnes credentes in nomine Domini. In-dicare hoc videtur Scriptura cum dieit, quod Petrus baptisavit Cornelium cum cognatis et necessariis eius. Quodque Paulus baptisavit custodem carceris, apud quem tenebatur vin-ctus, cum tota domo ipsius: tum et Lydiae purpurariae et Stephanae domum: nec non ex Corinthiis non paucos, in aeciibus Crispi. Baptisavit et Philippus Samaritanos nullo prorsus delectu, nec dubium est idem fecisse et alios apostolos discipulosque Domini. Ne-que enim erant nescii, quantum esset in eo Sacramento positum. Noverant id esse fidei Christianae basim et fundamentum; esse ia-nuam ad vitam, et portam ad immortalis Dei domum: esse tam necesarium, ut absque eo posset salvari nemo: esse postremo prae-sentissimum pharmacum eorum animae mor-borum, qui A.dae peccatis, testo Dei iudicio quasi haereditario iure, descenderunt in omne genus humanum.

 Hoc igiturpraesentissimum et apprime ne-cessarium sacri baptismatis remedium Salva-tor noster in aqua pura nobis parare insti-tuereque dignato est: cui Spiritum etiam Sanctum suum adhibet, declarans modo vi-sibili potentiam suam invisibilem, maxime-que omnibus stupendam et admiramdam, ut nos asplcientes carnalibus oculis, cum ablu-ttntur aqua infantum eorpora, apprehendere-mus octtiis fidei vim iliam admirabilem Spiri-tus Sancti, qua eos intus munial et sancti-ficat in anima, ut effciantur spiritualis do-mus Dei, templam Spiritus Sancti, et pu-rum Sacratissimae Trinitatis habitaculum. Nam cam foris infans aqua abluitur tum









244

 credendum est, Spiritum Sanctum mundare intus eius animam modo quodam imperscru-tabili, et virtute divina; nec non vestire eandem sua gratia, veluti vestimento salu-tis et iustitiae, atque ita renovare interio-rem hominem, ut qui antea fuerat Adami fi-lius, iam tum fiat Dei filius; et vetustate prioris hominis deposita, incipiat novam vi-tam vivere, secundum imaginem eius, qui creavit eum; non iam peccator, sed iustus; non mancipium satanae, sed libertus Dei; non irae, sed gratiae filius, et regni coelo-rum haeres. Quae omnia, efficiuntur Spiri-tus Sancti virtute: gratia vero et misericor-dia Dei, ac Domini nostri Iesu Ghristi.

 Quamobrem, magnam in animis suis conso-lationem et voluptatem quandam admirabilem homines Christiani sentiant necesse est, cum audiunt se in nomine Sanctissimae Trinita-tis baptizatos esse; debentque certissime credere nec humana id virtute, nec angeli-ca factum esse, verum summi praepotentis-que Dei manu. Eius inquam Dei, qui tri-nus in personis, unius essentiae, unius et eiusdem est potestatis, Patris, Filii, et Spiri-tus Sancti Indlcat hoc aperte Scriptura, et expressum Dei verbum, quando commemo-rat, mandasse Dominum apostolis suis, ut baptizarent omnes in nomine, (non autem in nominibus) Patris, Klii, et Spiritus Sancti.

 Per hunc itaque Deum transferimur in baptismo ex peccato ad iustitiam, ex ira ad gratiam, ex damnatione ad salutem, de mor-te ad vitam sempiternam. Quinimo efici-mur filii Dei, eique nos mancipamus, cum anima et corpore, ut iam simus deinceps non potestatis nostrae, verum illius cuius etkm corpus sumus, caro de carne, et mem-bra de membro. Nam tum recipit nos Deus in fidem et tutelam suam, nihil ut deinceps in nos satan iuris habeat, ut ne peecatum nos posideat, vel aeterna mors oceupet; sed ipsemet Deus, unus, vivus, aeternus, verus, et omnipotens, sit Deus, dominus, pater, patronus, benefactor et defensor noster, qui nos ab omnibus inimicis nostris, et ab ae-terna morte liberatos, in regnum suum coe

Magna sunt haec certe, imo summa et ineffabilia Dei beneficia, quae communiean-tur nobiscum per sacri baptismatis susce-ptionem. Quis enim vidit haec unquam? aut quis audivit talia? Yermem potius homi-nis, quam ipsum hominem, ex tanta miseria ad tantam gloriam, ex terra ad coelos coe-lorum, ex immis ad summa provehi? Qua-mobrem, non modo admirari nos ac stupere oportet, ad tantam potestatem divinam, verum etiam gratos et bene memores esse, tam excelientis eius gratiae, beneficiumque hoc iilius agnoscere, et ei semper ac ubique gratias agere, quod pro misericordia sua, euius non est numerus, nos perditos quaere-re, et inventos piis humeris ad caulas Ec-clesiae reportare, regnique coelorum haere-ditate honestare dignatus est.

 Ad hanc vero gratiam retinendam, ac ma-gis etiam in nobis augendam, Christianam pietatem, et castum honestumque vitae mo-dum adferamus oportet, exhibentes nos tan-quam ex mortuis viventes, et membra nostra arpa iustitiae Deo. Cum enim tot bonis au-cti tantisque beneficiis in baptismo simus cumulati, qua tandem . venia digni censebi-mur, si loti denuo ad volutabrum luti, uti sues immundi redeamus, vel si vomitum no-strum uti canes obseaeni (quod absit) repe-tamus? Lavi pedes meos, inquit Scriptura, quomodo iterum inquinabo eos? Expoliavi me tunica mea, quomodo induar illa? Non sunt apti regno Dei, qui missa manu ad ara-trum respiciunt retro. Eespexit uxor Loth ad Sodomam, respexit ad illud foedum peeca-torum domicilium, et statim hominis formam amisii Hoc exemplum documento sit nobis, quomodo post accepta tot et tanta benefieia, nos erga Deum largitorem eorum affectos esse opporteat, ne forte, ut Petrus mquit, oblivio nos capiat purgationis veterum no-sfrorum delictorum, Aequum est enim ut non amplius carni, non satanae, non mun-do, non peccato serviamus; sed ei soH, qui eniit nos sibi pretio magno, et cui virgines eastae uni viro desponsi sumus. Hoc est quod ait Paulus; Quicunque baptizati sumus in Christo lesu, in morte ipsius baptizati mmmi consepulti enim sumus cum illo per









245



baptismum in mortem; quasi dicat: Qui mor-tuus est et sepultus, non peccat amplius. Brgo sicut mortuus est Christus propter nos, ita et nos peccato mori debemus propter Christum, et quemadmodum ille resurrexit a mortuis per gloriam Patris, ita et nos per illius misericordiam a peccatis resurgere, et in vitae novitate ambulare oportet.

 Monet itaque apostolus ut exuentes vete-rem hominem cum actibus suis, quem Iudas carnalem et maculatam tunicam appellat, in-duamus novum, qui secundum Deum creatus est in iustitia et sanctitate veritatis, ut iam non nudi, sed supervestiti inveniamur: ut expurgato veteri fermento, nova simus con-spersio, deponentesque opera tenebrarum ar-ma lucis induamur et ut filii lucis ambulemus. Neque vero non expressit, idem nobis huius spiritualis indumenti fructum, cum ad Gala-tas scribens, Quicunque, inquit, in Christo baptizati estis, Christum induistis: omnes igi-tur sic vestiti, et Christum, id est, vitae no-vitatem induti, redduntur spirituales filii Abraae, promissionum spem habentes, dilecti I|eo, et regni coelorum haeredes, cuius cer-tissimum pignus acceperunt in uno Spiritu baptizati, uno Spiritu potati, in unam spem vivam vocati, gloriosae resurrectionis et in-corruptibilis haereditatis.

 Horum omnium si quotidie fuerimus me-mores, fieri non potest, quin commoveamur tantis Dei beneficiis. Nec solum commovea-mur, sed modo quodam admirabili, in eius amorem, a quo ea sunt ad nos profecta, ra-piamur, tantaque erga benefactorem hunG nostrum eharitate inflammemur, nulla ut sit res in mundo. quae nos ab illius amore dimo-vere queat. Iam sordescent omnia nobis, quaecunque orbis hic nniversus communi no-mine bona appellat, eruntque nobis ipsis etiam pnrgamentis viliora. Nostrum vero studium hac una in re versabitur omne, ut auctori tan-torum bonorum Deo, serviamus in sanctita-te et iustitia omnibns diebus nostris ealcan-tes profligatnm illum; et iam toties vietum ae presstratum satanam, generis nostri ho-stem, et nullam cum eo societatem, nullam compunionem habentes, (Nam quae parti-cipatio institiae cum iniquitate?  quae socie

tas lucis ad tenebras? quae conventio Chri-sti ad Belial? (Sed vitae nostrae cursum tra-ducentes in Dei laudibus, vivamus perpetuo in vitae novitate, non secus ac filii lucis, ac membra Christi, complantati similitudini mor-tis eius, conscripti in libro vitae, et vocati ad gloriam aeternam. Quam nobis concedat per misericordiam suam Deus trinus et unus, Pater, Filius, et Spiritus Sanctus, qui est be-nedictus in saecula. Amen.

Quod si tempus suffecerit, poterit sacerdos explicare pppuh  huius  Sacramenti caeremonias.

 Quandoquidem complures in baptismo cae-remonias adhibemus, tam ab apostolis, qui Christum in carne docentem sunt secuti, quam ex Ecclesiae praecepto, quae columna et firmamentum est veritatis, nobis traditas. Yolumus fratres charisssimi, quoad eius bre-vissime fieri poterit, nudam et suednctam de illis rationem vobis reddere: ut omnes sci-re possitis, non modo quid agatur nunc cum hoc infante, quem coram oculis vestris cer-nitis, verum etiam quid olim cum ipsis vobis, quando baptismo initiabamini, actum fuerit.

 Principio, nequaquam patimur infantem in templum inferri, sed eum iubemus aliquandiu prae foribus stare. Significantes, eum ex natura sua procul esse a Deo, et ab iliius gratia valde remotum, nec habere ullam cum electis eius communionem, et cum Ecclesia Dei, cuius nondnm factus est membrum. Quare cogitur pro foribus templi hoe per susceptores sive patrinos suos operam dare, quo possit in templum et sanctae matris Ecclesiae gremium recipi. Susceptores autem sive patrini, baptizandis infantibus adhibentur, quasi testes et sponsores, qui pro eis petant, ad rogata respondeant et promittant. Pertinebit autem ad eos, admonere diligenter puerum, cum id per aetatem fieri poterit, tam baptismi suscepti, quam professae in baptismo fidei: simul providere, ut in eius elementis catholice instituatur adulti vero per se ipos petent et profitebunte.        

 Cum autem susceptores nomen dederint ba-ptizando,  quo palam faciunt velle se, ut

 









246

 puer in communione Christianorum, et in fidelium Deo dilectorum societate ritam de-gat vocationi suae consentaneam: tum afflat eum sacerdos, et satanam verbis horrendis increpat, iubens ut actutum ab eo discedat, ac vero viventique Deo, nec non Spiritui San-cto, det locum. Neque enim hie prius hos-pes eius erit, aut suam in eo mansionem ordietur, quam spiritus ille nequam fi-delium hostis capitalis, foras eiectus fuerit, quem secum gratia Dei ferre. non potest. Quomodo enim lux et tenebrae, salus et in-teritus, vita et mors, simul esse possunt?

 Signat postea baptisandum sacerdos in fronte et in pectore sanctae crucis signo (quandoquidem spiritus ille malus in eruce victus est per Christum, omnique, virtute sua spoliatus), ut cum in ipso victoriae de se partae tam illustrem notam dederit, sciat certo certius, quod is iam e sua manu ere-ptus, in tutela sit, et in potestate victoris, quodque, fraus sua et dolus veteratorius nihil deinceps potest ei non permittente Deo, vel damni afferre in anima, vel perieuli creare in corpore. Debet etiam puer ubi adoleye-rit, hac ipsa nota crebro repetenda, in me-moriam eius venire, quod est iam ex eo tempore Christi Domini, cuius gestat insigne, miles factus, quodque illi soli spiritualia stipendia facere, soli servire et solum agnoscere te-netur, Deum, Dominum benefactoremque su-um. Quin etiam debet semper eius victoriae meminisse, eam praedicare, nee pudefieri crucis et mortis Christi, per quam salus ip-si, et aliis parta est omnibus.

 Imponit postea saeerdos ori infantis sal benedictum, quo signifieat, quod per Dei gratiam ab omni putore vitiorum mundatus, tenetur fidei doctrinam, sicut corde credit ad iustitiam, ita ore confiteri ad saktem, et omni vita sua sale sapientiae salutaris con-dita, cavere sedulo, ne vitiosarum affectio-num, et peccatorum sordibus computrescens, aut ipse Detan blasphemet vitio sue, aut aliis det occasionem blsphemandi Non enim abs re monet Apostolus Sermo vester sit sale conditus, et Christus: Habete, inquit, sal in vobis vultque idem ut omnis homo quasi victima spiritualis sale saliatur.

 Legitur postea evangelium de parvulis, quo indicatur, velle hoc Deum optimum maximum, et unigenitum Mlium eius Iesum Christum, ut admittantur ad ipsum parvuli, utque illis sit receptus in gratiam: quos etiam non frustra ad se venire iubebat, non frustra complectebatur, non frustra suis apostolis in exemplum proponebat.

 Cum autem orationem dominicam sacer-dos una cum patrinis pressius recitando ab-solverit, simul cum fidei symbolo, tunc ape-rit utramque aurem, et nares baptisanti modico sputo illinens, idque Christi exeraplo: quo deinceps aures illius semper pateant au-diendo Dei verbo, utque odoratus illius prom-ptus sit ac paratus ad rerum coelestium ap-prehensionem.

 Infertur deinde infans in templum, et ad baptisterium sistitur, ubi per susceptores su-os abrenuntiat satanae, pompis, et omnibus operibus eius. Quae sane abrenuntiatio ad-monere debet infantem, ut per omne vitae suae tempus, cum perdito illo satana, cui nuntium remisit, et quem palam negavit, ni-hil iam prorsus rei habeat, sed ei fortis in flde resistens, eius tela omnia ignea, indu-tus armaturam Dei, extinguere satagat. Quod faciet, si peccata, quae illius iacula sunt, sedulo vitaverit, et Deo soli adhaeserit, eiusque voluntatem implere studuerit.

 Mox clara professione symboli, ad inter-rogata articulatim per se vel susceptores re-spondens, Deo Patri; Mlio et Spiritui Sancto se addicit, et ad Ecclesiam eius sese aggre-gat, et promissa eius aceeptat, Ea vero professio, veluti munimentum esse debet, ut fidem catholicam, quam est multis testibus professus in baptismo, perpetuo integram, salvam, et illibatam servet, eamque coram regibus, principibus, et ubicunque res posiu-laverit, cenfiteri non erubescat qnoad vixe-rit: nec sibi a quoquam persuaderi sinat, putetve ab ea vel unguem latam sibi unquam discedendum esse: alioqui perfidiae reus cense-bitur. Et melius ei erat non cognoscere viam iurtitae quam post cognitam retrorsum con-verti, sb eo quod illi traditum est sancto mandato.









247

 Ungit postea sacerdos infantem sacro oleo in scapulis et pectore, indicans partici-pem esse factum illius fructiferae oleae Chri-sti Iesu. Cum enim oleaster esset, insertus est in bonam olivam, et socius radicis olivae factus est. Oleum vero, teste Cyrillo, symbolum est pinguedinis Christi nobiscum communica-tae, et quod omne vestigium diabolicae opera-tionis deletum est in nobis. Est autem haec ipsa unctio, eius rei certissimum signum, quod infans sic unctus, iam ex eo tempore athleta Christi efficitur, quodque per gratiam Spiritus Sancti, et per seapularum suarum laborem, hoc est, per vitam laboriosam, certare debet assidue cum adversario. Ad militiam enim et pugnam vocatur, non ad otium et desidiam. Quamobrem debet sicut Christi bonus miles certare bonum certamen, et suam ipsius sa-lutem observandis Dei mandatis, accurate di-ligenterque curare.

 Deinde perfundit sacerdos infantem seu caput eius aqua baptismi ter, vel ter eum im-mergit, non sine solennibus Hlis verbis: Ego te baptiso in nomine Patris, et Filii, et Spiritu Sancti. Quod cum sit, statim purus efficitur infans ab omnibus peccati sordibus, submer-giturque in baptismo pondus illud iniquitatis, quod veluti talentum plumbi gravabat illius animam, et ad Deum accedere non sinebat: deiicitur etiam in profundum truculentus ille Pharao, persecutor et oppressor populorum Dei: recipitur vero infans a Deo in filium, haeres-que illius omnium bonorum et regni coelestis constituitur. Cum autem sic immersus, et deinde exemptus ab aqua fuerit, hoc intelligi datur, quod ille vetus Adam iam est Christo consepultus per baptismum, quodque depositis omnibus exuviis veteris hominis, fit nova creatura, fit homo novus, amicus et Deo lon-ge charissimus. Qui tantis benetlciis ab eo affectus, peccare amplius non debet, sed am-bulare debet in novitate vitae, habens con-versationem suam in coelis.   

 Absoluto baptismo, ungit eum sacerdos in vertice capitis sacro chrismate, non secus ac olim reges et sacerdotes ungebantur in lege, mandato Domini. Quo signiflcatur divi-nae gratiae in ipsum influxus, quodque pro-pterea unctus est, ut una cum aliis Christi

 membris, sit rex et sacerdos spiritualis: sit potens vincere satanam, et omnem hostium invisibilium potestatem; utque seipsum et pre-ces suas omnes offerat spiritualem et impol-lutam Deo Patri hostiam: semper eam vitam vivens, quae decet filium Dei, fratrem et membrum Christi vivum, a quo ita se Chri-stianum nuncupat, quemadmodum ille a coe-lesti chrismate unctioneque admirabili, Chri-stus fuit nuncupatus. Signifieat etiam haec ipsa unctio laetitiam illam spiritualem, de qua propheta ait: Laetitia sempiterna super ca-put eorum. Propterea Paulus, Gaudete, in-quit, in Domino semper, iterum dico gaudete. Sie Eunuchus posteaquam baptismum est de Philippi manu consecutus, ibat, inquit Scriptura, per viam suam gaudens.

 Ad extremum imponitur capiti baptisati integumentum seu pileolus lineus candidus, crucis figura insignitus, quo is admonetur, quod per Iesum crucifixum libertate donatus est. Erat enim impositio pilei, signum apud quosdam donatae libertatis. Candido colore admonetur, ut ea puritas et innocentia, quam est in baptismo consecutus, perpetuo in illius vita perduret: (nam qui se de umbra saeculi transferunt, splendidas tunicas a Domino ac-cipiunt, inquit Scriptura) ut gratia et beni-gnitate Dei ac Salvatoris nostri et Spiritus Sancti, purus et immaculatus comparere pos-sit in extremo illo die, quando reddet uni-euique Deus secundum opera eius. Praeterea, vestis haee munda symbolice docet, Diony-sio teste, per baptismum instar vestis Chri-stum a baptisatis indui. Oopulatur enim, inquit, in unum cum induto, et protegit eum a contrariis, et splendore vitae ornat.

 Datur etiam in manus baptisati, vel ei adhibetur ardens cereus, ut Christum esse cognoscat illam veram lucem, quae illumi-nat omnem hominem venientem in hunc mun-dum, utque ipse, fide catholica, quam est in baptismo professus, et bono exemplo vitae, aliis praeluceat, quo videntes homines itlitts opera bona, glorificent Patrem qui est in eoe-lis. Hoe est quod Christus ait: Sint lucernae ardentes in maaibus vestris. Nam paratos nos esse vuit, ut cum venerit et pulsaverit,









 confestim aperiamus ei; utque fidei et bono-rum operum lucem teneamus, quando et ipse scrutabitur Hierusalem in lucernis.

Hoc itaque sanctum Sacramentum, (fratres charissimi), cura caeremoniis eius omnibus, ego Christi et Ecclesiae eius quamlibet indignus minister, nunc ex mandato illius, et ex iniun-cto mihi munere, huic infanti sum in Dei no-mine administrare paratus. Quare a vobis peto, ut me plis vestris precibus velitis ad-iutum. Imprimis vero quisque vestrum agat gratias Deo quas potest maximas, quod vo-bis omnibus affuerit in baptismo: et unam omnium excellentissimam hanc gratiam de-elarare sit pro summa bonitate sua dignatus: quodque adversus tantum, tamque detestan-dum malum, peccatum inquam, et auctorem eius mortisque sempiternae diabolum, tam facile, et cuivis obvium remedium compara-verit. Non alia sane de causa, quam quod omnes nos sibi amieos, filios et regni coele-stis haeredes esse cupiat. Deinde unusquis-que vestrum impulsus  christiana charitate,

 Deum pro hoc infantulo piis precibus inter-pellet, ut ei nunc baptismatis sacri gratiam impertiat, et divitias misericordiae suae in illum effundat, adiuvans eum potentia sua, ne amplius illi peccatum dominetur, neve sa-tan illum possideat, aut vis ulla inimici a gratia Dei retrahat, sed ut fortis sit pugil Christi, et semper voluntatem Dei impleat, promissionemque illius, hoc est salutem et gloriam aeternam, una cum omnibus nobis consequatur, quod ipse nobis praestare digne-tur, per Iesum Christum dominum nostrum. Amen.

 Reperient etiam parochi uheriorem inter-pretationem sacri baptismi caeremoniarum et rituum in Catechismo Eomano, et in eo quem Cyrillus patriarcha Ierosolymitanus pri-dem iam aetatem conscripsit: tum et in Con-fessione fidei christiana, quam Illustrissimus Cardinalis Warmiensis rogatu Synodi Petri-coviensis in Pohnia, magno cum multorum fructu in lucem edidit. Quare si quid hic defuerit, inde petant licebit.

ADMONITIO CIRCA POENITENTIAE CACRAMENTUM et Confessionem peccatorum Sacerdoti faciendam.

 n hoc apparuit (frater eharissime) gra-tia et benignitas Dei omnipotentis, quod magna inflnitaque misericordia sua in-citatus, dignatus est nobis indignis, et nihil tale promeritis, immensam, et plusquam pa-terftam charitatem suam declarare, ut cum peeeatores essemus, inimieique illius, non par-ceret ille tamen unigenito Filio suo, sed pro omnibus nobis traderet eum. Traderet autem ad illudendum, conspuendum, crucifigen-dum, et morte turpissima occidendum. Cuius pretiosissimo et purissimo sanguine recon-eiliatus Deo Patri, et ad gratiam ipsius re-stitutus est mundus, Huius reconeiliationis redduntur, omnes homines participes in ba-ptfeiit, ac incipiunt tum  esse ex inimicis

 amici,  e servis liberi,  e satanae mancipiis Dei fflii, et regni coelorum eohaeredes,

 Est haec sane immensa misericordia et summa charitas, est plus quam liberaliter in nos effusa Dei benignitas et clementia: sed non minor tamen illa, quod cum suscepto ba-ptismo, in gratiara illius iam recepti, ac in fllios Dei assumpti, non raro recedamus a via iustitiae, et rumpamus illud vinculum chari-tatis, quo Deo reMgati sumus: cumque lassati a via iniquitatis, sic nos mancipemus aeter-nae morti, nulla ut iam superesse videatur spes nostrae salutis amplius: reperit nihilo-minus Salvator noster viam et modum, quo iterum uniat nos sibi, novoque vinculo denuo eoiliget.   Nam instituit Poenitentke Sacra- 









249

 mentum, seque in eo obligavit nobis promis-sione longe omnium certissima, ac iuravit per semetipsum, quod non vult omnium ini-quitatum nostrarum recordari, non vult erra-torum nostrorum iustas de nobis poenas ex-poscere: vult autem condonare peccata, vult misericordiam impartire, si modo voluerimus ad vitam meliorem converti, deque admissis poenitentiam agere. Nam ideo Christus venit in mundum, ut opera diaboli dissolveret, ut morbis nostris medicinam faceret, ut vocaret peccatores ad poenitentiam, et conversis ad se vitam donaret aeternam. Veni, inquit, quaerere et salvum facere quod perierat, ve-ni ut vitam habeant, et abundantius habeant. Mhil est autem magis impium, quam stare in peccato. Hoc et Paulus deflet, hoc ma-gno gemitu dignum esse ducit. Timeo, inquit, ne cum venero, humiliet me Deus apud vos, et lugeam multos ex his, qui non solum pec-caverunt, sed etiam poenitentiam non egerunt super fornicatione et immundicia quam fece-runt. Peecatum est veluti coluber pestilens: Dentes leonis, Scriptura inquit, dentes eius in-terficientes animas hominum, et quasi rom-phea Ms acnta omnis iniquitas. Non abs re dicit propheta: Vae genti peccatrici, vae fi-liis sceleratis: vae qui dereliquerunt vias rectas, et diverterunt in vias pravas. Iniqui-tates David appellat onus grave gravatum super se. Et Zacharias talentum plumbi. Homo peccator, est veluti mulier illa incli-nata apud Lucam, quae prae infirmitate non poterat sursum respicere: ubi autem vocavit eam Deus, et imposuit illi manus, confestira erecta est, et gloritlcavit Deum.

 Cum autem, tu frater charissime, multis modis peccaveris (non est enim homo qui non peccet: ac si dixerimus quod peceatum non habemus, nos ipsi seducimus, et veritas in nobis non est. Ideoque petimus omnes: Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris), cum inquam, tu crebro (ut credibile est) praecepta illius transgressus, maiestatem eius offenderis, et quem amare, omnique studio colere debebas, ad iram indignationemque provocaveris; quo etiam factum est ut excideris gratia illius, et parata tibi regni eoelorum haereditate. Fac

 item peccatum tuum agnoscas, fac humilie-ris sub potenti manu Dei, magnaque cum alacritate amplectare poenitentiae Sacra-mentum, quae te de peccatis tuis, in quae prolapsus es, eruet, atque ex inimico ami-cum, ex alieno filium Dei, fratremque Salva-toris nostri Iesu Christi rursus efficiet.

 Quare doleas, et quidem ex animo doleas necesse est pro peccatis tuis omnibus, quo-rum meminisse potes, et quibus cruentatam graviterque sauciam esse sentis animam tuam. Allocutus est propheta rem inanimam dicens: Audi altare: haee dicit Dominus; atque illico altare scissum, et fractus est lapis. Moses percussit virga petram, et flu-xerunt aquae. Sic et cor tuum frangatur dolore peccati, et producat laehrymas; Ne-que enim parvum est quod admisisti, nec parva gratia qua excidisti, nec parvum ba-ratrum, in quod es vitio tuo prolapsus. Ita-que debes (si te modo patratorum vere poe-nitet) omnia peccata tua, corde primum tuo, in conspectu solius Dei, cui omne cor patet, et omnis voluntas loquitur, deinde coram me quoque indigno servo illius, ore confite-ri, non minus vere, quam integre et vere-cunde; quo non modo consolationem ex Dei verbo, et in futurum cauteiam referre, ve-rum etiam auctoritate clavium Ecclesiae, quas Dominus Apostolis et eorum successo-ribus reliquit, absolutionem et animae tran-quillitatem, spiritualemque dulcedinem repor-tare queas: iuxta Christi promissum, quod cum firmum fixumqtte sit, mutari nunquam potest: vult enim is, ut poenitentibus detur in gratiam receptus, nec est ullum pecca-tum, aut scelus ullum tam foedum vel enor-me, quod non remittatur vere contritis, confessis, et ex animo poenitentibus. Deus dissimulat hominum peccata propter poeni-tentiam, et poenitentia dat locum in pecca-tis. Unde non abs re Scriptura dicit: Pro ani-ma tua non confundaris dieere verum: nam qui abscondit peccata sua non dirigetur. Quod enim ignorat medicina, non curat. Crede itaque verum esse quod ait Ioannes Baptista: Poenitentiam agite, appropinquat vobis regnum coeiorum. Quodqut Petrus in Act. Apostol. Poenitemini et eonvertimi.















250

 ni, ut deleantur peecata vestra. Crede quod ipse Deus prolocutus est per prophetam: Si peccator egerit poenitentiam de peccatis suis, et mea precepta servaverit, omnium iniquitatum eius non recordabor.

 Neque te magnitudo aut multitudo pec-catorum terreat. Eecordare Petri Apostoli Christi abnegatoris: Recordare Magdalenae, cuius tam fuit effusa luxuria, ut a septem immundis spiritibus fuisse possessa memore-tur. Recordare Zaehaei foeneratoris, et Mat-thaei publicani. Nunquid non maxima ho-rum peccata fuerunt? Euerunt sane. At ma-ior Dei clementia maior fuit misericordia, qui poenitentibus, et ad se reversis ignovit, et eos insuper gratia sua cumulavit. Latronis vero vita omnis in continuis peccatis tradu-cta, tota impura, tota sceleribus fuit conta-minata, eius tamen confessio, et in Chri-stum fiducia, omnem illam maculam sustulit, et eum statim paradisi civem effecit. Da-vidis peccatum statim Deus transtulit pro-pter poenitentiam. Ninivitae triduana poeni-tentia meruerunt gratiam. Servo nequam omne debitum dimisit, quia procidens eum rogavit. Horum exempla tibi quoque incita -mento sint ad poenitentiam, et eandem gra-tiam a benignissimo Deo patre misericor-diarum et Deo totius consolationis expecta, quam sunt illi poenitentes consecuti.

 Nec te vel timor, vel pudor a confitendo retrahat, qui magnum procul dubio detri-mentum, magnamque tibi salutis iacturam (quod absit) esset allaturus: si praesertim peccator cum sis, venditare te tamen coram Deo et sacerdote illius ministro velles, qua-si opera iustorum habeas, quasi innocens vitam degas, et quasi omni sis peccato gra-viore vacuus: quod faciunt nonnulli viri ne-quam et mendaces, qui peccare non verentur, confiteri autem sacerdoti, et detegere pec-cata sua erubescunt; talium confusio addu-cit mortem, dum ad Christum, petram illam vivam, ex qua fons manat perennis in ablu-tionem peccatoris et menstruatae, cogitata actionesque suas allidere detrectant. Nam et Christttm, et sacerdotem illius visibilem ministrum contemnunt: et a quo erant con-gecuturi remissionem peccatorum, conscien

tiaeque puritatem in virtute Dei, eum ne-gligendum sibi esse putant, vel quodam ru-stico pudore adducti, fastidiunt; qui tamen perinde ac sunt ilii, homo est, et homo pec-cator: quique confitentes audire, et conscien-tias ipsorum examinare tenetur, non ut irri-deat, aut exprobret, aut aliis patefaciat (absit haec a piorum mentibus impia cogi-tatio), sed ut medicinam et absolutionis be-neficium petentibus impertiat. Praeclare Chrysostomus: Nunquid nescimus, inquit, quia confessio peccatorum habet pudorem? et quia hoc ipsum erubescere poena est gravis? Sed ideo iubet nos Deus magis con-fiteri peecata nostra, ut verecundiam pa-tiamur pro poena, nam et hoc ipsum pars est iudicii.

 Quamobrem ego (frater charissime) tam christiana pietate adductus, quam meo mu-nere incitatus, sum hoc ipsum tibi nunc praestare in Dei nomine paratus, ut et confes-sionem tuam audiam, et hoc operam dem, quo tei virtute, mei vero muneris sacerdo-talis ministerio, ab omnibus peccatis tuis, iuxta Christi promissum liber esse queas. Igitur bono animo dic iniquitates tuas ut iustificeris, dic omnia peccata, quibus expe-riris laesam esse animam tuam, et quibus of-fensum non dubitas Deum ac Dominum tu-um: quorum etiam vel nunc memoriam ha-bes, vel excussa diligenter conscientia, re-minisci potes, qtto per humilem hanc con-tritionem confessionemque tuam, et pecca-torum tuorum omnium absolutionem conse-qui, et recuperare amissam Dei gratiam, et vitam recipere queas aeternam. Nec illa omittes, quae an peccata sint dubitas, ut a me quid de iis tibi sentiendum sit, eru-diare, et pacatam in posterum conscientiam referas. Nihil est autem quod metuas, ne te prodam, et quae mihi confessus fueris cui-quam patefaciam. Quod sifacerem, nec apud Deum gravem eius rei vindicem, nec apud homines debitas effugerem poenas.

Cum autem absolverit confitens confessionem suam, dicat sacerdos: Prater charissime, pro his omnibus et aliis peccatis tuis ex animo doleas oportet. Ac

 









251

 si nullum in te dolorem experiris, roges beni-gnissimum Deum ut torpens cor tuum igne Spiritus sui Sancti accendat, teque ad ve-ram poenitentiam adducat. Multum enim interest cuiusque hominis, habere conciliatam sibi gratiam Dei, esseque illius amicum. Ho-norat enim amicos, quemadmodum et Scri-ptura dicit: Nimis honorati sunt amici tui Deus; contra vero peccatores aVersatur: Nam odio est Deo impius et impietas eius. Ideoque non raro experiuntur hi poenam a Deo inflictam sibi, et amittunt aeternam salutem: qua una re, nulla est, nec esse potest maior iactura. QuM enim prodest homini si universum mundum lucretur, ani-mae vero suae detrimentum patiatur? aut quam dabit homo commutationem pro ani-ma sua?

 Caeterum, non vult Deus mortem pec-catoris, nec laetatur in perditione hominum, sed vult ut convertatur et vivat, ideo cla-mat: Oonvertimini ad me, et ego convertar ad vos. Ego sto ad ostium et pulso: si quis mihi aperuerit, intrabo ad eum, et coenabo cum eo. Quare de Dei benignitate ne dubi-tes, nec de eius misericordia desperes, tuo-rum peccatorum multitudine magnitudi-ueque perterritus. Oogita scintillam quae si in mare ceciderit, non poterit apparere. Quantum scintilla ad mare se habet, tantum hominis malitia ad Dei clementiam. Pela-gus quantumvis magnum, mensuram tamen recipit, sed pietas et clementia Dei, mensu-ram non habet. Est enim paratus remittere tibi peccata tua, expectat veluti prodigum fllium te revertentem ad se, paratque tibi primam stolam, et annulum digito tuo, et cal-ceamenta pedibus suis. Sed etiam atque etiam vide, nec pecees amplius, nec iam exhibeas membra tua arma iniquitatis ad iniquitatem, nec ita vivas, ut te vixisse poeniteat. Non frustra enim Apostolus inquit: Quem fru-ctum habuistis tum in illis, in quibus nunc erabeseitis? nam finis iliorum mors est, tu vero translatus es de morte ad vitam. Qua-re in omni loco Deum respice, et sic ratio-nes vitae tuae per Dei misericordiam insti-tue, quo regnum tibi a constitutione mundi paratum, possis assequi. Quoniam vero solet

Synod. Wlad.               

Deus, remissa per sacerdotis absolutionem culpa et aeterna poena, poenam reservare temporalem, non sine magno commodo nostro, quam tamen licet homini per patientiam, humilitatem, aiiasque virtutes homine chri-stiano dignas, vel prorsus amovere a se, vel saltem minuere, iuxta dictum illud Pauli: Si nos ipsos iudicaremus, non utique iudiea-remur a Domino. Ergo ut hanc poenam temporalem, quam es iuste promeritus, Deus a te auferat, tibique se propitium exhibeat, et in futurum te ab istis et aliis peccatis servet immunem, dignos quoad eius fieri po-test, poenitentiae fructus facito. Conviciatus es, benedicito. Quod non oportet accepisti, reddito: aut si non est cui reddere possis, in egenorum sustentationem erogato. Ebrius vel gulosus fuisti, ieiunato. Arrogans aut superbus fuisti, humilia te. Invidisti, fave, et bene merere, insta quantum potes oratio-ni, pietati operam da, frange esurienti pa-nem tuum, Pacem cum omnibus habe. Prae-positis tuis, et Ecclesiae obedientiam prae-sta: pravam vitae tuae consuetudinem novo genere vivendi commuta, et quidem tali, quod christianum deceat, ut vivas postea sicut filius in gratiam paternam receptus: nec iam eum deinceps offendas, sed ames et colas, quoad is tibi vitae usuram concedere digna-tus fuerit.

 Imprimis vero fuge pravorum hominum consuetudinem. Nam sicut is, qui oculorum morbo laborantem viderit, ipso intuitu aegri-tudinem attrahit, sic qui cum peccatore con-versatur, peccare assuescit. Sectare quoque temperantiam. Sic enim Moyses admonebat populum: Cum comederis et saturatus fueris, cave diiigenter, ne obliviscaris Domini Dei tui. Nam intemperanter Dei donis utentes, incrassantur: incrassati vero recalcitrant. Sedit populus manducare et bibere, Paulus inquit, et surrexerunt ludere. Eteemosy-nam libenter exerce. Nam sicut ardentem ignem extinguit aqua, sic eleemosyna resi-stit peccatis. Propterea Daniel hortabatur Nabuchodonosor, ut peccata sua redime-ret eleemosyna, et iniquitates suas mise-ricordiis pauperum. Ohristus dicit: Date eleemosynam, et ecce omnia munda sunt vobis.

19

 









252

 Ieiunium quanta sit virtus, puto te non ignorare, cum audiveris procul dubio persae-pe de Moysis, Eliae, Davidis, Nasaraeorum, Nehemiae, Iudith, Esther, et aliorum ieiunio. Memento Ninivitarum, qui poenitentia, luctu, et ieiunio placarunt Dominum. Memento Achab regis, cui propter ieiunium additum humilitati, misertus est Deus.

 In lege vero gratiae venit Ioannes Ba-ptista non manducans neque bibens, cuius etiam diseipuli crebro ieiunabant. Cum et Christus dux ac magister noster, qui nobis factus est via ad Patrem, ieiunavit in deser-to. Ieiunavit Anna prophetissa, octoginta annis serviens Deo ieiuniis et obsecrationibus die ac nocte. Ieiunavit Paulus a Christo ad Evangelium vocatus: priusquam enim esset baptismum de manu Ananiae consecutus, erat Damasci tribus diebus non videns, et non manducavit neque bibit. Post baptismum vero vixit per omnem vitam suam, ut ipse te-statur de se, in ieiuniis multis. Et chri-stianos monet, ut exhibeant seipsos sicut Dei ministros, in orationibus et ieiuniis.

 Horum itaque exemplo, tu quoque ap-prehende scutum ieiunii, et ieiunando corpus tuum castiga, et in servitutem spiritus redi-ge; poenas peccatorum tuorum de te ipso exposce: deterge lachrymis delictorum macu-las: iudica teipsum ne iudiceris a Domino, et iudicatus (quod absit) cum hoc mundo damneris.

 De oratione vero ecquid attinet me dice-re, quando mihi ad te christianum sermo est? Scis enim voiuisse Christum, ut ineumbere-mus orationi, et ipsummet orandi modum tra-didisse. Dedit autem idem nobis orandi exem-plum, quando pernoctabat in oratione Dei, et factus in agonia prolixius orabat. Apostoii quoque illius erant in templo perseverantes in oratione, et ascendebant in templum ad horam orationis nonam.   Paulus etiam, gen

tium, hoc est, noster magister, iubet nos in-stare orationi, per hanc enim elevamur ad Deum, et ei coniungimur. Haec est illa scala Iacob, per quam descendimus in nos ipsos, et ascendimus in Deum, quando expendimus nobiscum diligenter Dei dona et nostra mala, ut pro bonis quidem illius gratias agamus, pro malis vero nostris eius clementiam de-precemur.

 Pete ergo tu quoque, ut dimittat pec-cata tua Deus, ut sit propitius tibi peceatori, ut descendas hinc iustificatus ab eo. Petas exemplo Tobiae, ut vias tuas dirigat, et omnia consilia tua in ipso permaneant.

 Quoniam autem omne peccatum, vel a car-ne, vel a mundo, vel a diabolo homini inge-ritur, adversus hos tres hostes, totidem sa-tisfactionis de praeteritis, et cautionis in fu-turum, peculiaria remedia sancta mater Ec-clesia potissimum nobis proponit: nempe ie-iunii contra carnem, eleemosynae contra mun-dum, orationis contra diabolum, de quibus dixi iam per singula. Id autem illa per sa-cerdotem facit non tam pro modo, quam pro specie peccatorum, magna clementia et leni-tate utens, quando obedientiae peeeatoris exiguum quid imponens, Dei misericordiae totum remittit. Tu igitur, fili vel lllia, pro poenitentiae fructibus haec a me tibi impo-nenda libenter et humiliter suscipies, et fide-deliter explebis... (Hic ei facienda proponat, deinde suUiciat): Sic futurum est, ut tibi coronam det Deus pro cinere, oleum gaudii pro luctu, pallium laudis pro spiritu moero-ris, cumque in lachrymis seminaveris, in gau-dio metas, et plenus exultatione, comportes, in horreum illud coeleste manipulos tuos. Debet eum postea more usitato absolvere, addens illa Evangelii verba: Ecce sanus fac-tus es, iam noli peccare, ne quid deterius tibi eontingat.









253

ADMONITIO

OIRCA PERCEPTIONEM SACROSANCTAE EUCHARISTIAE.

 Quandoquidem, frater cbarissime, per Dei 'gratiam in eam cogitationem venisti, et Spiritu Sancto inspirante, huc omnem animi tui sensum inflexisti, cum proposito pio et homine catholico digno, ut iam iam suscipias verum et vivum corpus Christi, in cibum et medelam esurientis infirmaeque animae tuae: non dubito quin feceris omnia, quae ab homine christiano, facta oportuit, teque sic comparaveris,  quo possis tanti huius  Sacramenti magno cum tuo  fructu  fieri particeps.   Sed velim hic apud te statuas, etiamsi adhibeas eam animi demissionem quae fieri posset maxima, etiam-si praeparationis causa nihil non facias, nun-quam tamen  satis poteris   esse  dignus, ut hospitem tantum domo tua penetralibusque tuis excipias:   Deum, inquam, et  hominem, Ohristum  Iesum.   Nam   quae   domus illum capiet, quem coeli coelorum capere non pos-sunt? aut quae potest in homine mortali pu-ritas esse tanta, ut Deum, lucem illam divi-nam,  tecto sui corporis recipere  digna sit? Neque tamen animo labaseere propterea seu frangi,  desperareve   debes.   Cum enim per Dei gratiam  teipsum iuxta doctrinam Apo-stolicam probaveris, et de peccatis tuis cor-de contritus, eam quam debebas, confessio-nem Deo, sacerdotique feceris, et sis ab eo ministerio clavium absolutus,  age deinceps, tuto iam  et confidenter, gratiae misericor-diaeque Dei reliqua  permitte omnia.   Nam qui tibi  hanc escam divinam paravit,   idem procul dubio dignum te pro sua bonitate fa-ciet, ut eius non sine commodo tuo particeps esse queas.

Quamobrem, certam et indubitatam fidem huc adferas oportet, cui nusquam maior lo-cus, nec maius est meritum, quam in hoc uno omnium summo sanetissimoque Sacra-mento, Hic enim deficientibus sensibus, sola fides sttfficit, et supplet ea quae desunt humanae rationis experimento. Hic quod uon capis, quod non vides,  animosa firmat

 fides, praeter rerum ordinem. Hic potissi-mum locum habet illud prophetae verbum: Nisi credideritis, non intelligitis, vel, ut est in nostris codicibus, non permanebitis. (Is. 7,9).

Quare,  fac credas, eum, quem coram in Sacramento  ftde cernis, Deum et hominem esse, qui tui causa de summis coelorum de-scendens,  in has mundi miserias venit; cre-das ei, verum et vivum corpus et sanguinem suum tibi exhibenti. Nam illo ore suo divino, quo   cuncta condidit,  quaecunque   mundus hic habet universus,  dixit:   Hoc est corpus meum, Hic est sanguis meus. Et quod dixit, factum est,   quod voluit, creatum est.   Hic est panis ille   de longe portatus,  panis  de coelo descendens,  panis vitae, panis confir-mans cor hominis, panis filiorum, dans vitam mundo.   Quamobrem   certo   certius persva-sum habe, quod sub his visibilibus speciebus, quas nunc spectas,  invisibilis llle panis coe-lestis Christus Deus   et homo vere contine-tur, cum corpore, sanguine, anima,  divinita-teque sua.   Ille, inquam, Christus, qui natus ex Virgine, qui-pro te passus,  pro te mor-tuus,  qui iustiflcationis tuae causa ex mor-tuis resurrexit,   nunc autem coelis ipsis ex-celsior factus, et in sede maiestatis ad Patris dexteram sedens, hic vero abdito quodam et admirabili modo (cui comprehendendo huma-na ratio non sufficit) in hoc Sacramento exi-stens, te Patri suo diligenter commendat, pro te interpellat, pro te illi plagas et vulnerum suorum vibices ostentat, tibique grafciam illius conciliat.

Hic itaque summa erga nos charitate in-flammatus, hac una potissimum de causa, carnem suam veram et vivam, sanguinemque suum praetiosum, ex purissimis intemeratae Virginis visceribus assumptum, atque adeo seipsum totum, in escam et potan spiritua-lem nobis tradidit: nobis inquam credentibus, noa incredulis: fidelibus, non infidelibus, ut tu modo quodam admirabili (qttem non capit

















 254

 mens humana) in eum trahsformeris, utque ille totus in te, et tu vicissim in eo totus maneas. Qui manducat, inquit, meam carnem, et bibit meum sanguinem, in me manet, et ego in eo. Nunquid autem non magnum est hoc, Christum et nobiscum, et in jpsis nobis habere manentem? Ad eum, inquit, veniemus, et mansionem apud eum faciemus. Mirabatur David summam hominis dignitatem, cum di-ceret: Quid est homo quod memor es eius? aut filius hominis quoniam visitas eum? Sed res est multo maiori admiratidne digna, quod Deus coeli, non modo memor est hominis, non modo visitat hominem, verum etiam ho-spes sit hominis, cibus hominis, et unum cum homine. Mirabatur et Salomon, si Deus esset inhabitaturus templum illud, quod ei magnifice Hierosolimis paraverat: Ergone putandum est, inquit, quod vere habitet Deus super terram? Sed longe maiori miraculo esse debet, quod Deus tantae maiestatis in-habitet hominis animam, quae vix unius et alterius diei laborem, parando huic tanto ho-spiti diversorio sustinuit? Certe nullum est beneficium tantum, nec ab humano ingenio fingi aut excogitari ullum potest, quod cum hoc Christi uno beneficio, confeni queat Nihil ei deest qui habet Christum in se ma-nentem. Facessant hostes universi, facessant adversa omnia necesse est, si Christus vivit, si Christus imperat, si Christus regnat in nobis. Si Deus pro nobis, Paulus inquit, quis contra nos? Quod si vero nobiscum manserit, et in ipsis nobis fuerit, quid adver-sus nos stare? quis officere nobis poterit? Nihil proficiet inimicus in nobis. Nam fortes facti in Deo, contra homines atque adeo contra satanam ipsum praevalebimus.

 Hic est sacrae Communionis fructus longe uberrimus. Atque haec est causa, cur ea detur etiam morituris, wmirum, ut iter illud in coelum tutius absolvant, ab omni satanae impetu vacui. Nam et Chrysostomus eos, qui spiritura efflaturi, participes eius fuerint facti, ab angelis veluti satellitibus stipatos, recta hinc ad beatas ilias sedes angelorum deduci scribit.

 Nec tibi ullus tam certus auctor persva-serit unquam, in hoc divinissimo Sacratnento,

 praeter signum et figuram aliud esse nihil. Quod non raro ilngunt homines mente eor-rupti, et reprobi circa fidem, operculum et latebras quaerentes conscientiis male sibi consciis.

 Te Christi vox illa securum faciat, qui olim promittens dicebat: Panis quem ego dabo, caro mea est pro mundi vita. Cumque daret Apostolis in coena novissima panem, non iam is panis, verum iuxta promissum Christi, vera ipsius caro fuit. Nec temere usurpavit apertas illas et significantes voces: Hoc est corpus meum quod pro vobis trade-tur. Hic est sanguis meus qui pro vobis effun-detur. Vult maiorem fidem habere nos verbo suo quod nunquam mutatur, quam nostris ipsorum sensibus, qui saepe falli possunt et fallere; vult attendere nos non quid antea fuerit, sed quid tum fiat, corpus nimirum Christi, quod qui non credit, a gratia et a salute excidit. Non abs re dicit Paulus: Qui manducat indigne, iudicium sibi mandu-cat et bibit, non diiudicans corpus Domini. Qui non probatus accedit, reus sit corporis et sanguinis Domini. Non de figura haec certe, sed de ipsissima dicit veritate. Figura enim figura est, et probationis non eget. Iam ea desiit in manna, desiit in panibus propo-sitionis, quae praecipua iuerunt sacramenta legis, et huius cibi coelestis typi, veritas au-tem est in Evangelio quae tum jlMs signis praecognosceada dabatur.

 Quare de veritate carnis et sanguinis, non est relictus ambigendi locus. Nam et ipgius Domini professione, et fide nostra, vere caro est, et vere sanguis est: et haec aecepta atque hausta id eflciunt, ut nos in Christo, et Christus in nohw sit.

 Haec itaque esca sacratissima, frater cha-lissime, non modo te unit Deo Christoque capiti coniungit et agglutinat, verum etiam sanctis et eleetie eius omnibus, iJli supercoe-lesti ac spirituali corpori, cuius tu quoque membrum es, et cuius nos omnes quotquot christiano nomine censemur, membra sumus et esse debemus. Nam et Paulus, Omnes, inquit, unus panis et unum corpus sumus, qui de uno pane participamus. Quamobrem, ma-gnam inde voluptatem, magnam dulcedinem















 255



capere, certoque persvasum habere debes, quando per huius Sacramenti susceptionem unitus fueris Christo et eius corpori, quod iam deinceps magno tibi usui futura est gra-tia Salvatoris nostri Iesu Christi, nec non merita et preces electorum eius omnium. Iam enim habebis cum illis omnia communia: pro-curabunt illi apud Deum tuam salutem, fo-vebunt et iuvabunt te, ut non tantum ab his malis vacuus esse possis, quae animae cor-porique tuo noxam afferre queant, verume-tiam ut immortalitatem et vitam per gratiam Salvatoris possis consequi aeterham. Hic est spiritualis ille cibus: cibus grandium et robur imbecillium: cibus incipientium, pro-ficientium, et perfectorum. Cibus hic et de-lectat iustos, et a vitiis purgat iniustos. Huc sanus aceedat, et magis confirmabitur: acce-dat aeger, et sanabitur. Dum vivis, erit tibi augmentum vitae, post mortem erit resurre-ctio ad vitam. Qui fervent amore Dei, ma-gis hoc Sacramento accenduntur; qui frigent, calescunt, qui tepent, inflammantur. Nemo fu-giat ab eo sicut fugit Adam a facie Dei. Nam si nudus es, hic vestieris: si pauper, ditaberis: si sordidus, mundaberis: si pecca-tor, a peccato liberaberis. Sicut fluit cera a facie ignis, sic diffluunt peccata a facie Dei praesentis, et appropinquantis tibi. Po-stremo, nullus morbus est, cui non veniat ex hoc sanctissimo Sacramento remedium, et quidem pfaesentissimum remedium.

 Propterea debes accurate abyssum hunc divinae misericordiae animo tuo cogitatione-que perscrutari, debes amare Patrem ilium misericordiarum ex toto corde, ex tota ani-ma, et ex tota mente tua, quantum eum ama-re conceditur nobis, in hac peregrinatione vitam degentibus. Nam adductus nimia tui charitate, non pepercit dilectissimo et unige-nito Filio suo, sed eum in mortem tradidit, et quidem horrendam turpissimamque mor-tem. Nec minus Dominum Iesum Christum, salvatorem redertptoremque tuura amare, ei-que gratias habere atque agere debes, quod mortem hanc libenter subire, sanguinemque suum fundere tui redimendi gratia dignatus est, quodque hoc ipsum corpus et sanguinem suum, iu escam et potum spiritualem tibi

 esurienti sitientique tradidit. Quid enim da-ret amplius? Dedit seipsum, dedit secum sua omnia. Angelorum esca te nutrivit, pane illo supercoelesti, qui habet in se omnis sa-poris suavitatem. 0 res mirabilis! manducat Dominum pauper servus et humOis. Beneficii huius magnitudinem nec iingua explicare, nec scriptura valet exprimere. Debes autem et proximos tuos christiana charitate com-plecti, et eos sic diligere propter Deum, si-ctit es ipse dilectus a Deo. Nam qui te ini-micum dilexit, idem vult etiam a te inimicos diligi. Quare curam eorum gere, eisque pro modo facultatum tuarum fer opem: simul con-silia et bona tua omnia, cum illis quoad po-tes, communica, non secus ac coelestis ille Pater, tecum dilectissimi Filii tui, et omnium electorum suorum merita communicat.

 Si vis itaque uti cum fructu sanctissimo hoc Sacramento (eadem enim inculcanda sunt crebrius), recordare Iesu Christi Salvatoris tui; meditare mortem illius. quae mors est mortis nostrae; revolve animo tuo singulare hoc et immensum illius beneficium, quod gi-gas ille fortissimus, mortalis homo factus, triginta tribus annis laboravit in mundo pro-pter te, quod vulnera tua pius Samaritanus infuso vino et oleo misericorditer alligavit; quod coelesti doctrina te pavit, mensam in conspectu t«o paravit, et in ea seipsum tibi, spiritualem et unum omnium suavissimum ci-bum apposuit.

 Haec igitur tanta tamque illustria bene-Ma, nunc, frater charissime, suseipiendo hoc sanctissimo Sacramento, memoria tuarepete, et in illis repetendis diutius immorare. Hoc enim voluit Dominus a te fieri, ut quoties-cunque ad mensam hanc accederes, mortem eius mediteris. Nam his beneficiis revolven-dis, nunquam satis animus impleri potest: etenim quo repetuntur ea crebrius, hoc dul-cescunt magis, magis animo inhaerent, magis hominem in Deum trausformant, magis ra-piunt in illius amorem, qui nos amore suo praevenit, et prior nihil tale promeritos, im-mo extrema quaeque meritos in finem usque dilexit. Huius amoris nullus finis, nullus modus esse potest: sed amantem amantes, vel redamautes potius, amplius ab eo mere

 









256

 mur amari. Quare fac pro his beneficiis Deo gratias agas quantum potes maximas, petas etiam submissus, et spe bona plenus, ut Deus omnipotens huius Sacramenti virtute, animam tuam esurientem pascat, tristem soletur, lan-guentem confirmet, omnium Cbristi merito-rum te participem efficiat, ut opem tuitionem-que suam tibi impertiat, ut te servet ab omni malo, confirmet in omni opere bono, utque post huius vitae cursum, aeternam illam felicitatem a piis omnibus expetitam, in pe-renni regno suo tibi concedat: concedet autem, si spem tuam omnem in illum collo

caveris, eique totum te possidendum permi-seris. Nam si rex David ob amorem summi amici sui Ionatae, filium eius quamvis defor-mem et trucis pedibus, maxima tamen cha-ritate dilexit, et mensae suae adhibuit, multo magis Pater coelestis, ob amorem Christi summi amici et dilecti Filii sui, te, quamlibet infirmum et indignum, hac mensa sua digna-bitur, tibique benigne faciet, et vitam aeter-nam donabit: cuius omnes nos per Iesum Christum Eilium suum, Deus participes faciat. Amen.

ADMONITIO

CIRCA SACEAMENTUM EXTREMAE UNCTIONIS FACIENDA.

 Nihil magis ornat vitam ehristianam, nec est quicquam quod fideles deceat magis, quam ut sive sani ac valentes, sive infirmi aegrotique simus, semper voluntatem nostram ad voluntatem Dei accommodemus, humi-liando nos sub potenti manu eius, ut exalte-mur ab eo in tempore visitationis: quando-quidem is vitae ac necis dominus occidit et vivifieat, deducit ad infernum et reducit, summamque in nos potestatem babet. Cum igitur simus mortales omnes, et hac lege nati, ut sit nobis omnino moriendum, et ex hoc diversorio corporis aeternam illam in domum commigrandum, (qnis est enim homo qui vivet et non videbit mortem? omnes mo-rimur et sicut aqua dilabimur), expavescere et perterrefieri non debemus, si quando nos gravis et acuta infirmitas, si dolor, si mor-bus occupat, tantus etiam, ut mortis certissi-mae nuntius videri queat. Nam serius aut citius, moriendum tamen nobis omnibus, et vitae huic fragili finis est imponendus. Non enim habemus hic manentem civitatem, sed futuram inquirimus, cuius artifex et conditor est Deus. Fraeclare Augustiaus cum Deo coloquens, de salute, inquit, corporis mei, quid mihi sit utile vel quamdiu, nescio: tibi Domine committo. Quod si quem supra mo-dum angunt dolores, vel si plus nimio terret

 mors iam iam appetens, certe hic ipse suo inditio satis prodit, qualem vitam dnxerit, cum sibi male conscius, non tam coelum su-spiret, patriamque illam desideret, ad quam per mortem sit transitus, quae poenas refor-midet impiis, et servis nequam constitutam. Quorum ex numero esse te nollem, frater charissime, sed ex eorum potius, de quibus dicebat Apostolus Paulus: Sive vivimus sive morimur, Domini sumus; ex eorum, qui dis-solvi et esse cum Christo cupiunt Quorum etiam illa vox est: Sufficit mlhi Domine, tolle animam meam a me, et praecipe in pace re-cipi spiritum meum: expedit enim mihi mori magis quam vivere. Quod si sic placitum est ante Deum, ut nunc tibi adimat vitae huius usuram (non potest enim aeterna vita contingere, nisi prius contingerit hinc exire), non modo id aequo animo alacriterque su-stinere, sed teipsum etiam totum quantus quantus es, lubens voluntati eius submittere debes: certissime credens, quod permutabis hanc vitam tuam, vita alia longe meliore, omnique felicitate plena, cuius finis erit nul-lus. Quandoquidem in hoc mundo, qui totus est in maligno positus, nihil aliud nos manet, quam pressurae, tribulationes, morbi, pauper-tas, contemptus, odia, persecutiones, luctus et alia infinita eiuimodi affectionum et ae

 









257

 rumnarum seges: nunquam enim vita homi-nis vacat miseriis. Si quid parandum est, adest labor et difficultas. Si iam paratum est, non deest in servando cura, diligentia et afflietio spiritus. Nonnunquam nos timor sollicitat, nonnunquam dolor cruciat, vel spes vana ludificat: quibus rebus persaepe animi tranquillitas, et bona valetudo perit, hebescuntque sensus omnes solicitudine ni-mia obtusi, ut non temere appellet se Pau-lus infelicem, quia non liberatur de corpore mortis huius. Contra vero in vita futura, ad quam per mortem velutiper ianuam quandam introitus nobis patet, nihil triste, nihil adver-sum, nihil est noxium. Ibi nulla erit iam peri-culosa rautatio, et moeror nullus: quandoqui-dem absterget Deus omnem lachrymam ab oeulis Sanetorum suorum, et mors ultra non erit, neque luctus, neque clamor, neque do-lor erit ullus. Ibi enim amodo (dicit Spiri-tus) requiescent omnes a laboribus suis: quodque maius est, donabit eos qui dor-miunt in Christo, et vestiet Deus stoiis albis, indumento incorruptionis, laetitia im-mensa, gandio ineffabili, felicitate omni fi-ne carente.

 Quamobrem, ne tibi frater charissime durum videatur, etiamsi in hoc morbo tuo, mundum hunc immundum relinquere coga-ris, sed voluntate Dei te accommoda, atque ita totum compara, ut in eius gratia finire possis, quicquid adhuc vitae superest: cer-tissime credens, quod si morte praeoccupatus fueris, in refrigerio eris.

 Absit autem a te nimius ille et pericu-losus mortis terror, ne forte plus hanc vi-tam amare, quam futuram appetere; neve plus exilio quam patria, plus terra quam coelo delectari videare. Certo crede, quod sicut in corporibus male affectis, post phar-maci amaras potiones, iucunda succedit sa-nitas, sic post exiguam hanc mortis amari-tudinem, consequetur statim illa iueundissi-raa et ea sempiterna animae tuae salus, quando Deum videbis facie ad faciem sicuti est, cuius aspectu omnes angeli, et reliqui beatorum spiritus satiari nunquam possunt.

 Nunquid nescis, quod nisi granum ex-cussum fuerit in area,  et sua theca prius

 exutum, non reponitur in horreum, sic et tu coelum ingredi non poteris, nisi exuta prius et deposita ista tua mortali tunica. Memen-to, quod mors christiani hominis, perquam est aeneo illi serpenti similis, suspenso per Moysen in deserto: qui serpentis quidem speciem servabat, sed totus fuit sine vita, sine motu, sine morsu, sine veneno. Eadem est christianorum ratio, qui consumi qui-dem videntur morte, sed revera reparantur magis; videntur oculis adstantium mori, sed sunt in pace: est enim illis mors mortua. Nam et Christus: Qui sermonem meum, in-quit, servaverit, mortem non gustabit in aeternum. Quomodo non gustabit qui mori-tur? Quia moriens incipit vitam, ideo prae vita quam videt, mortem videre non potest, sed ei nox sicut dies illuminatur, et clarior sit lux vitae incipientis, quam mortis desi-nentis. Nec modo non gustabit mortem, sed insultabit etiam morti, illis Pauli Apostoli verbis: ubi est mors victoria tua? Ubi est mors stimulus tuus? Deo gratias, qui dedit nobis victoriam per Dominum nostrum Iesum Christum. Dic ergo cum sancto iilo eremita (Hilarione) bona spe plenus: Egredere anima mea, quid times? Egredere, quid dubitas? Tot annis servivisti Christo, et mortem times? Timeant mortem impii, timeant gentes, qui ignorant Deum. Christianis mors iucunda esse debet, per quam transitus sit ad vi-tam, omni gaudio, laetitia, felicitateque abundantem. Submergitur hic Pharao et perit, sed verus Israel inoffensus transit in terram a Deo promissam, lacte et melle fluentem. Qui sibi metuebant ab illa, non viderunt illam, qui autem fidentes in Do-mino, transierunt ad illam, possiderunt illam. Quam et tu possidebis procul dubio per eius gratiam, qui eam promisit tibi.

 Quoniam vero non modo tua, sed etiam totius mundi merita tanti non sunt, ttt fttis certo credat, eorum gratia regnum eoelo-rum sibi deberi, cum Apostolo teste, non sint condignae passiones huius temporto ad futuram gloriam, quae revelabitur in nobis: ergo dnm nostris propriis pestituimur, ad Christi merita nobis recttrrendttm est, quae et ipsa   quodam modo   sunt   nostra,   nam









258

 cum ipso omnia nobis Pater donavit. Pro-pterea dedit eum propitiationem pro pecca-tis nostris, ut omnis qui credit in eum, non pereat, sed habeat vitam aeternam: propte-rea illi non pepercit, ut tibi parceret; pro-pterea portavit is peccata tua in corpore suo super lignum, propterea vulneratus et attritus est, ut iniquitates et scelera tua contereret omnia, ut ea perimeret morte sua, et deleret pretioso sanguine suo. Sustinuit maximos cruciatus in corpore suo, ut ne tu poenam illam sustineres, quam eras iudicio Dei iusto promeritus. Pertulit tormenta ineffabilia, ut te illis tormentis eximeret, quae sceleribus tuis debebantur. Sublatus est in crucem, ut chirographum illud quod erat contrarium nobis, cruci affi-geret: mortuus est ut tu viveres. In hoc itaque omnipotenti misericordissimoque Deo, spem tuam omnem iam colloca, cor tuum illius amore ita confirma, nihil ut eorum pertimescas amplius, quae morituris occurrere solent. Quod si tristaris, tristare secundum Deum, tristare ad poenitentiam, et certus esto, quod tristitia tua vertetur in gaudium, et hoc ipsum gau-dium nemo tollet a te. Non perterrefias igitur peccatorum tuorum multitudine: nam teste Apostolo, ubi abundavit delictum, su-perabundavit et gratia. Neque satanam reformides, qui nihil prorsus iuris habet in animam tuam, utpote cuius circumscripta est potestas, ut si maxime velit, nocere ta-men tibi poenitenti non possit. Quare cru-cem Ohristi omnibus tentationibus illius op

 pone,  morte Christi te contege:   habe cer tam spem consequendae remissionis  pecca-torum taorum, et gloriae futurae.

Cum enim Deus tantam tui curam ge-rat, teque tanti faciat, ut tui causa Filium suum tradiderit in mortem, cum te quoque participem feeerit baptismi sancti, in quo sanctorum communioni et haereditati coele-sti es adscriptus, eerte ne nunc quidem te (cum maxime opus est) gratia sua destituet, sed tibi praesto aderit, et vel hoc gravi periculosoque morbo tuo te pro bonitate sua eximet, si expedierit saluti tuae vel per eorporalem hanc mortem, vitae meliori te reddet, coelorumque regnum tibi douabit:

 ubi anima tua gaudebit sine fine cum Chri-sto et eleetis eius omnibus, intuebiturque non in speculo et aenigmate, sed facie ad faciem Deum et Salvatorem suum, quo in-tuendo et fruendo, exultabit laetitia ine-narrabili: cumque magnus ille dies resurre-ctionis ex mortuis advenerit, animam tuam restituet huic mortali tuo corpori, atque ita una cum corpore et anima tua, gaudio per-petuo et voluptate ineffabili perfrueris.

 Cuius rei sponsores habes, certissimas promissiones Dei et Salvatoris tui Iesu Christi. Eius inquam Dei, qui verax est, et nee falli potest nec fallere: non enim inventus est dolus in ore eius: volo, in-quit, Pater, ut ubi ego sum, illic sit et minister meus; ideoque dicebat latroni: Hodie mecum eris in paradiso. Praete-rea dum in hac tua carne viveres, usus es non raro sanctissimis Ecclesiae Sacramentis, quae sunt certa promissionum Christi si-gilla, quibus fidere ac adversus peccata tentationesque tuas munire te debes; non te itaque satan terreat, cuius virtus fracta est; non conscientia perturbet, quam san-guis Christi emundat ab operibus mortuis; non tibi peccatum occurset, quod confixum est cruci, sed confidenter dicito: quare tri-stis es anima mea, et quare conturbas me? Spera in Deo, quoniam adhue confitebor illi. Si consistant adversum me castra, non timebit cor meum. Si exurgat adversum me praelium, in hoc ego sperabo. Credo videre bona Domini, in terra viventium. Educ de custodia animam meam ad confitendum no-mini tuo, me etenim iusti expectant, donec retribuas mihi Domine.

 Hac itaque spe consequendae aeternae salutis, reposita in Dei solius miserieordia, (quandoquidem christianus es, et matris Ecclesiae obediens filius), debes uti magna cum alaeritate iis mediis omnibus, quae Pater ille miserieordiarum, et Deus totius consolationis, tuorum peeeatorum dimitten-dorum, et consequendae augendaeque in te gratiae suae causa, per Iesum Christum in-stituit, et quae nobis in Ecclesia sua san-cta, veluti saluberrima pharmaca reliquit, ut fais tanquam instrumentis quibusdam gra

 









259

 tiam et merita Salvatoris nostri contingas, eaque in te derives, et veluti appropries ti-bi, ut sie per eorum usum salutarem, tri-stis animae tuae consolationem, et fructum illum omnium longe maximum consequare nimirum vitam aeternam. Inter quae media, est etiam sacri olei unetio, quam Iesus Christus Ecclesiae suae reliquit, ut iuvaren-tur ea fideles in gravi et periculoso morbo, si quando instaret vitae illorum finis: quo sic adversus omnes maligni satanae tenta-tiones, et adversus iacula eius omnia, fir-miores esse queant, certa spe concepta, gratiae misericordiaeque illius in huius Sa-cramenti usu percipiendae. Nam sicut olim in lege Moysis, probatissimi quique per un-guentum regium vocabantur ad regnum, ita nunc Christiani per unguentum ecclesiasti-cura vocantur ad coelum.

 De qua unctione Iacobus Apostolus (mandato procul dubio Salvatoris) tale Chri-sti Ecclesiae praeceptum reliquit: Infirma-tur quis in vobis, inducat presbyteros Ec-elesiae, et orent super eum, unguentes eum oleo in nomine Domini: et oratio fidei sal-vabit infirmum, et alleviabit eum Dominus: et si in peccatis sit, dimittentur ei. In hoc itaque Sacramento, non secus ac in aliis, potest unusquisque fidelium magnam conso-lationem ex hac promissione capere, quam sic audit recitari. Magnum est enim quod promittitur: Magnum quod Apostolus dicit: Oratio fidei salvabit infirmum, et allevia-bit eum Dominus, et peocata ei dimitten-tur. Quid ad rem tantam addi potest am-plius? Certum est, quod Apostoli Christi praedicantes populis fidem in Deum et poe-nitentiam, eiiciebant daemonia, et ungebant oleo multos aegros, et sanabantur. Tibi quoqne credenti, poenitenti, confesso, et vir-tute clavium absoluto, eiectis iam ex te peccatis, nihil superest aliud, quam ut aeger ungaris oleo, quo si minus in corpo-re, tamen in anima tua, potiore nobilioreque tui parte, saneris per gratiam Christi: quam is tibi modo confert, peccata remit-tendo, morbum alleviando, et te ipsum ora-tione fideli salvando. Hoc autem sacrum oleum nihil signat aliud,   quam gratiae mi- 

 sericordiaeque divinae virtutem, quae ani-mos infirmorum intus confirmat et corrobo-rat modo invisibili. Nam sicut oleum infu-sum lampadi lumen praestat, et cum un-guntur eo membra male affecta, confirman-tur: eodem sane modo, mentem et intelle-ctum hominis infirmi, Dei gratia per hoc Sacramentum infusa illuminat, et animam eius confirmat, ac ad Dei amorem erigit, et quasi torpentem suscitat, cor inflammat charitate Dei, spem bonam in homine exci-tat, et vires corroborat, ut deinceps sit for-tis adversus satanae terrores, adversus peccata, mortem, et infernum. Non minus autem pertinebit et hoc ad magnam infirmi consolationem, si crediderit, Sacramenti hu-ius virtute, et Sanctorum omnium precibus, remitti sibi peccata, si quae post poeniten-tiae et Eucharistiae Sacramenta religiose suscepta, fuerint adhuc in eo reliqua, nec ei reputatum iri ad poenam, quod olim ex-hibuerit membra sua arma iniquitatis ad iniquitatem, quodque Deum quem omni vita sua honorare debebafc, crebro offenderit, tam sensuum quam membrorum suorum abusu.

Cum autem sacram unctionem absolverit, una

cum orationibus ad eam accommodatis, tandem

Sacerdos aliquid in eam senteniiam dicat.

 Quandoquidem, frater, vel fili charissime, in hoc tam gravi et periculoso morbo tuo, suscepisti haec sanctissima Sacramenta, no-bis iuxta Christi institutionem ab Ecclesia tradita, iam quod est reliquum, te totum Deo commenda: spem tuam certissimam in illius summa erga te charitate colloca: eri~ . ge atque confirma teipsum singulari illius gratia, quam tibi per omnem vitam decla-ravife, et nunc est declarare paratus.

 Certa in hoc extremo agone veluti Chri-sti bonus miles, resiste fortiter  satanae tuo capitali hosti. Christus enim speetat pugnam tuam, et adiuvat ut vincas, et cum viceris, certo certius ab eo eoronaberis. Dic ergo bona spe plenus: Illumina oculos meos ne unquam obdormiam in morte, ne quando dicat inimicus meus, praevalui ad-versus eum. Non deflciaa in fide nec de mi 4

 

















260

sericordia Dei dubites, aut ob multitudinem peccatorum tuorum desperes. Nam quantum distat ortus ab occidente, tantum is longe fecit a te Mquitates tuas. Et quomodo miseretur pater filiorum sic misertus est Dominus tui. Hunc igitur prae oculis habe, Deum, inquam, patrem misericordiarum, qui salutis tuae si-tiens, expectat et praestolatur animam tuam, eamque ad regnum suum coeleste vocat. Sur-ge inquiens, propera amica mea, speciosa mea, et veni; veni de Libano sponsa mea, veni coronaberis. Habe et filium eius dilectissi-mum, qui te suo sanguine mundat, suis me-ritis vestit et ornat, qui te circumdat prae-tio suae mortis, et animam tuam charissi-mo suo Patri commendat. Volo, inquit, Pa-ter, ut ubi ego sum, ille sit mecum, et vi-deat claritatem meam quam dedisti mihi. Habe et Spiritum Sanctum, qui te hic per Sacramentorum susceptionem sanctificat, ti-bique vires suppeditat, ut in Ecclesia ca-tholica, et orthodqxa fide, obsignes reliquum vitae tuae, et Deum sicuti est, in illa ae-terna domo videas. Respice et erige caput tuum. Iam enim appropinquat redemptio tua. Crede firmiter, et nullatenus dubita quod potest, quodque vult omnipotens Deus ex misericordia sua demergere tua peceata omnia in sanguine unigeniti Filii sui: potest et vult oblivisci omnium iniquitatum tua-rum, propter Iesum Christum Filium suum, cuius membrum factus es. Potest et vult divina sua virtute tueri te, a laqueis et a tentationibus satanae. Adiuvabit te quo-que Iesus Christus Salvator et redemptor tuus, qui pridem tua causa fregit vim et potestatem hostis tui; qui fortem illum alligavit, arma illius diripuit, infernum spo liavit, morte sua mortera superavit in aeter-num. Cogita, illum esse iuxta prophetiam Esaiae, patrem futuri saeculi, hoe est, pa-trem in aeternum. Nunquam enim pater tu-us esse desinet: immo vero tum maxime pa-terna viscera tibi ostendet, cum coeperit futurum saeculum. Quod si tibi ex Apostoli doctrina Christus fuitVita, sit etiam mori lucrum, et certissime crede, quod esse cum illo, est multo melius. Quare fac, ut magni-ficetur Chistus in corpore tuo, sive per vi-tam, sive per mortem. In hoc solo est tibi salus. Non est enim aliud nomen sub coelo, in quo te oporteat salvum fieri. Per hunc igitur Salvatorem tuum, spem tuam omnem in Deo colloca; consolare teipsum morte et satisfactione Filii eius. Sic enim futurum est, ut te liberet a peccatis tuis omnibus, a morte secunda, et damnatione perpetua. Anima vero tua, salute gaudioque sempiter-no una cum coelestibus illis spiritibus ac electis Dei omnibus, perpetuo fruetur, ibique perdurabit in omnes saeculorum aeternita-tes, in sanctae Trinitatis contemplatione, et illius ardenti incredibilique amore defixa. Quod tibi Deus omnipotens per misericor-diam Iesu Christi Pilii sui concedat. Amen.

Discedms ab eo sic dimk

 Memento quod filii Sanctorum sumus, quodque vitam illam expectamus, quam Deus daturus est his, qui fidem suam nunquam mutant ab eo. Quare esto fidelis usque ad mortem, et dabit tibi Dominus coronam vitae. Certa bonum certamen, cursum tuum consumma, fidem serva. Nam in reliquo repo-sita est tibi corona iustitiae, quam tibi red-det Dominus in illa die, iustus iudex.









261

ADMONITIO

EORUM, QUI SUSCEPTURI SUNT SACRAMENTUM MATRIMONII.



Quandoquidem uterque vestrum propterea in hunc locum et in coronae huius conspe-ctum venit, ut matrimonium inter vos priva-tim, vestro mutuo et parentum amicorumque vestrorum consensu destinatum, confirmetis nunc solenni Ecclesiae sanctae benedictione, et non modo propinquorum vestrorum, verum aliorum etiam qui praesentes hic adsunt, pu-blico testimonio: scire vos imprimis oportet, matrimonium non esse nudam caeremoniam ab bominibus eorum arbitratu inventam, sed esse unum e septem Ecclesiae Sacramentis, per quod multis et variis modis impartitur Deus hominibus gratiam suam.

 Hoc vero matrimoninm, statim in ipso mundi exordio cum adhuc homines in para-diso voluptatis vitam degerent, instituit Deus, eique gratia sua tam abunde prospexit, ut nec originis peccato corrumpi, nec diluvio aboleri, nec Sodomorum incendio, aut ulla poena alia saepe hominibus irrogata, unquam extingui potuerit. Ac vixerunt quidem hoc genus vitae, matrimoniumque coluerunt tam Iudaei quam gentiles, sive pagani: sed cum eo abuterentur utrique, neque eum specta-rent finem, propter quem fuit a Deo insti-tutum, factum est, nulla ut esset apud illos in hac ipsorum consociatione Sacramenti ratio.

 Quamobrem, Christus Dei Eilius repurga-tum a quibusvis corruptelis, et priori digni-tati maiestatique restitutum, vim Sacramenti, et insolubilis vinculi habere voluit, ut essent matrimonio coniuncti, sicut fuerunt ab initio, duo in carne una, utque inter fideles ad usque saeculi consummationem, Sacramentum hoc purum et integrum permaneret. Qua etiam de ciusa honoravit illud praesentia sua, vocatus in Canam Gralileae ad nuptias, cutn parente sua charissima et electis suis discipuMs, ubi primum suae divinitatis signum dedit, novo miraculo edito, fidemque suorum de se confirmavit, et sponsis praesentibus benedictionem suam impertivit. Alio quoque loco,  conitiges hoc Sacramento   eopulatos,

 dirimi vetuit: Quod, inquit, Deus coniunxit, homo non separet. Quo verbo tale ac tan-tum illi vinculum addidit, quale nec in gen-tilium, nec in Iudaeorum matrimoniis fuit unquam. Nam et illi dimittebant uxores quoties libebat, et hi libellum repudii dabant quacunque ex causa. Commendat autem ge-nus hoc vitae Apostolus doctor gentium, Christi et Ecclesiae coniunctioni illud ac-commodans, promittens etiam salvationem coniugibus, si permanserint in fide et sancti-ficatione cum sobrietate. Quamobrem, nemo christianorum Sacramentum hoc tantis testi-moniis commendatum contemnendum esse pu-tet, sed praeclare de illo sentiat, certus ex Dei verbo, quod his potissimum de causis a Deo fuerit utilitafis humanae causa con-stitutum. 

 Principio, ut honesta castaque viri ac mulieris coniunctione, servetur et augeatur in mundo genus humanum, impleanturque ho-minibus sedes illae coelestes, e quibus olim spiritus nequam, in imum usque inferorum su-perbia sua sunt prolapsi. Quamobrem de-bent coniuges hoc operam dare, ut cum per Dei gratiam prole aucti fuerint, statim ab ipsis incunabulis, suos liberos catholicae fidei elementis, et vero Dei timore imbuant: ut eorum conversatio sit coelo digna, cuius ob-tinendi gratia in lucem sunt editi. Hoc ita-que in educandis ac informandis suis liberis potissimum spectabunt parentes, ut §os in coelo collocent, et non tantum bonorum fa-cultatumque suarum, verum etiam pietatis et vitae religiosae, haeredes relinquant, ut que apud posteros vivant in ffliis. Nam ge-neratio rectorum benedicetur. Et corona se-num, sunt filii eorum.

 Deinde, ut homines per hunc modum effu-gere possint omnem foedam libidinem, vi-tamque brutis et pecudibns similem, cuius causa de liagitiosis gravissimas pbmm Deus sumere in Scripturis memoratur; utque illa proclivitas ad peccandum (qui morbus  est









262

 nobis vitio eorruptae naturae insitus), adstrin-gatur Sacramenti huius virtute. Propter for-nicationem, inquit Paulus, unusquisque uxo-rem suam habeat, et unaquaeque virum suum. Sic enim vasa in matrimonio degentium sancta erunt, et excludetur omnis inhoneste vivendi licentia. Nunquid autem non est haec singularis Dei gratia et benignitas, quod in matrimonio honestati eedit, quod erat extra matrimonium, maximam peceati rationem ha-biturum?

 Praeterea, futura erat periculosa solius hominis commoratio, cum et Scriptnra dicat: Vae homini soli, si ceciderit, non habet sub-levantem, ideoque dixit Deus: Non est bo-num hominem esse solum, faciamus illi adiu-torium simile ipsi. Quo indicare voluit, de-bere coniuges ope mutua invari qnoties usus postularet, ut alter alterius onera ferret, et esset alter alteri in omnibus adversis solatio. Nam frater adiuvans fratrem, est veluti civi-tas munita, difficulterque funiculns hic rum-pitur, tanta consolatione firmatus.

 Postremo, non alia de causa iam ab ipso mnndi exordio matrimonium Deus instituit, quam nt hac maris et foeminae coniunctio-ne indicaret, ac veluti delinearet nobis illud magnum Ohristi et Ecelesiae Sacra-mentum, hoc est nexum illum admirabilem, quo se Christus coniunxit Ecclesiae suae, charitatemqne illam immensam, qua eam ab initio dilexit, et in finem usque diliget.

 Hinc discant coniuges, sicut Christus unam tantum in terris habet Eeclesiam, pro qua seipsum tradidit, quam eomparavit sibi sanguine sno, quam sanctificat, quam nutrit verbo et Sacramentis, cui veluti amplissimam dotem, omtte gratiarum genus impartit: sic unusqnisque una nxore contentns esse, nec ea relinquere debet quacunque de causa. Si-cut antem Christus providet Ecclesiae snae, et sua merita cum illa communicat, sic vir cum uxore sna, communia debet habere omnia, nullus nt sit deinceps inter eos illis verbis locns meum et tunm, quibns non raro so-cietas hnmana violatur,

Et  quemadmodttm   perpetua  est   inter Christum et leelesiam eius coniunctio, qnae , solvi nunqnam potest, sic huius Saeramenti

virtute, alligatur vir uxori, et vicissim uxor viro, nulla ut res quamlibet molesta, quam-libet periculosa, possit hoc vinculum solvere. Nam alligata est mulier legi, quamdiu vivit vir eius.

 Cum igitur referant coniuges quandam Christi et Ecclesiae similitudinem, debet unusquisque maritorum hoc agere, ut uxori suae bene praesit, ut eam alat, amet, utque honestatis eius curam gerat, quo possit Chri-sto esse similis, qui dilexit Ecclesiam, • et seipsum pro ea tradidit, ut eam sanctificaret, mundans illam lavacro aquae in verbo vitae.

 Itidem christiana muHer debet singula-riter amare virum suum, et eum revereri, de-bet ei obedire, quemadmodum Sara obedivit Abrahae, dominum iilum vocans: debet illi praestare omne genus obsequii et honoris, quo possit esse Ecclesiae similis, quae spon-sum suum Christum honorat, reveretur, dili-git, estque illi per omnia tanquam suo capiti subiecta.

 Cum itaque vos ambo firmiter statueritis suscipere sanctum boc matrimonii Sacramen-tum in timore Dei, volo vos omni dubitatio-ne prorsus esse vacuos, quinimo credere, cer-toque persvasum habere quod omnipotens et misericors Deus, in hoc genere vitae a vobis instituendo, impertiet vobis liberaliter gra-tiam suam, non negabit victum, et ea quae usibus vestris, et rei familiari vestrae vide-buntur necessaria. Incendet quoque corda vestra, ut inter vos ita coniunctos, maneat amor mutuus, et honestas christianis digna. Praeeipue vero, solabitur vos in angustiis vestris omnibus, ditabit etiam vos, et auge-bit prole grata et iucunda, simul concedet ut in animorum vestrorum tranquillitate id quod reliquum est vitae tradncere, postea vero, pleni dierum, aeterna gandia consequi possitis in coelis.

 Vos interea etiam atque etiam videte, nt honestatem tanti Sacramenti conservetis, ut-que eo pudice casteque utamini in timore Dei: non sicut equi et muli, quibus non est intellectns; non sicnt gentes quae ignorant Deum. Nam in tales daemonium habet pote-statem, suntque a gratia Dei et Salvatoris nostri prorsns exclnsi. Ergo quaerite primnm









263

 regnum Dei, et iustitiam eius: sit vobis cu-rae honestas quae decet sanctos. Videte ne vestra causa nomen Dei blasphemetur, neve Sacramentum hoc vel contemnatur vestra cul-pa, vel male audiat inter fratres. Volo vos pietati operam dare, in cultu Dei assiduos esse, rerum terrenarum nimiam sollicitudinem fugere, in coelestium vero meditatione, et in aliis vitae christianae officiis diligenter ver-sari, ut gratiam Dei felicitatemque illam beatorum omnium, olim consequi possitis. Quam vobis concedat Deus trinus et unus, Pater, Filius, et Spiritus Sanctus, Amen.

Postea copulet eos Sacerdos eo modo qui est

in libro Agendorum praescriptus;  quod

cum absolverit, sic ad sponsum verba

faciet:

Praecipio tibi N. in virtute Dei et in verbo illius, ut hanc uxorem tuam, cuius te nunc caput et tutorem Deus esse voluit, quamque tibi de manu sua meo ministerio tradit, bene et honeste gubernes, ut eam di-ligas tanquam corpus tuum, os ex osse, car-nem de carne tua, ut ei semper adsis consi-lio et ope tua, ut eam nutrias et tueare ab iniuriis omnibus.

 Nunquam vero illam deseras, aut ab ea te seiungas quacumque tandem quantumvis gravi de causa: sed ad ultimum usque vitae tuae finem omnia cum illa aequanimiter per-feras. Honeste erga illam te geras, eique condescendas tanquam infirmiori vasculo, et gratiae ac vitae aeternae cohaeredi: sicque perpetuo illi cohabites, ut mutua vestra con-versatio semper placeat Deo, et orationes vestrae in conspectum eius ascendant, quo maiorem tam vobis quam liberis vestris gra tiam a Deo consequi possitis. Foeminam quoque sic alloquatur;

Nec mintts tibi A. praecipio in Dei et in verbi illius virtute, ut fidem serves wo tuo, cui te nune Deus subiectam esse voluit, et ipse ministerio meo subiicit. Ama illum, et esto ilii sttbiecta, sicut Ecclesia subiecta est Ohristo: obedi ei per omnia, sicut Sara obe-"  diebat Abrahae.  Nam eris illius filia, si sic

 feceris, et eam fueris imitata: eodem enim modo, et aiiae sanctae foeminae obediebant vMs suis. Domum et rem familiarem com-munem sedulo cura, nihil diligentiae et labo-ris praetermittens, ut ne quid vobis desit ad vitam honeste pieque degendam et ad ino-piam egentium sublevandam. Praeterea nulla sit causa quantumlibet gravis, quam ob rem eum relinquas, et ab eo secedas, sed ad mor-tem usque ei cohabita, et ea pariter sustine omnia, quaecunque tandem acciderint. Com-munes autem liberos in disciplina et corre-ptione Domini, et in omni genere virtutum institue, mores eorum ad honestatem et pie-tatem informa, ut honori et voluptati sint vobis bene instituti liberi vestri, utque cedat vobis ad aeternam salutem consequendam, si permanserint in fide, et sanctificatione cum sobrietate. Quod reliquum est, iisdem te verbis affabor, quibus olim affatus est Ra-guel Saram filiam suam, Tobiae in coniugium traditam, et iam iam ex paternis aedibus discedentem: Honora soceros, dilige maritum, rege familiam, guberna domum, et teipsam irreprehensibilem exhibe.

Ad populum quoque sic verba faciet:

Nos vero, fratres charissimi, cum videa-mus quod frater hic et soror nostra, susce-perint per Christi gratiam sanctum hoc Sa-cramentum matrimonii, et iam novum vitae genus sint ingressi, quod nunc est benedi-ctione Ecclesiae, vestroque omnium testimo-nio confirmatum; aequum est, ut illis omnes bene preeemur, eosque sedulo commendemus Deo, quo suam gratiam utrique impertiat, Et pueflae quidem det requiem invenire in domo viri quem sortita est, faciatque iilam sicut Eachel et Liam, quae aedifieaverunt domum Israel, ut sic exemplum virtutis, et nomen celebre habeat; sponsum vero fllius benedicat, ut dicatur benedictio snper uxo-rem eius, et super parentes, ae omnem do-mum illorum, utque videant fllios suos, et filiorum suorum, et semen illorum benedi-ctum sit a Deo Israel. Quod si pias pro illis ad Deum preces fuderimas, augebit illis procul dubio gratiam suam, et largam bene-dictionem infundet, ut in quiefce mutuaque









264

 tranquillitate vitam degant, utque eos tuea-tur ab omni infortunio, et ab omni peccato, adiuvans eos praepotenti sua dextera, quo absque offensione, sanctum hoc vitae genus in illius nomine feliciter susceptum, magna cum voluptate prosequi, et in sincera mu-tuaque charitate absolvere possint, per Chri-stum Dominum nostrum.   Amen.

 Volumus autem notum esse omnibus Pa-rochis et sacerdotibus dioecesis nostrae, prae-clarum illum Tobiae librum, in quo pleraque sunt, quae ad eos informandos proprie pecu-liariterque pertinent, qui sunt hoc genus vi-tae ingressuri: quo etiam ipso legendo, tam sacerdotes hoc Sacramentum administrantes, quam coniuges suscipientes plurimum iuvari poterint.

DE GRAVITATE PECCATORUM, et de remediid eorum.



um videamus plerosque hominum usque adeo licenter peccare, ut universa fere vita eorum ipsissimum sit peccatum: et uon modo eos nullo tangi vel Dei metu, vel con-scientiae terrore, verum etiam magna secu-ritate veluti in diem vivere, sic statuimus apud nos, non eos intelligere quid peccatum sit, et quantis hominem bonis exuat, quantis-que malis involvat. Ideo haec paucula no-stris Admonitionibus adiungenda esse putavi-mus, si quomodo tandem possint hi, Deo suam gratiam suppeditante, a peccando co-hiberi, et ad oftlcium converti.

Incommoda provenientia ex peccato mortali.

Amittitur per peccatum admissum gratia Spiritus Saneti, quae summum est, et unum omnium nobilissimum donum, quo maius nihil potest in vita dari hominibus. Nihil est enim aliud gratk Dei, quam decor quidam super-naturalis, qui facit hominem Dei amicum, et veluti participem eius naturae.

 Amittitur familiaritas eum Deo, quae co-mes est gratiae: et suecedit eius in locum, pavor et tremor, ita ut enpiat homo fttgere a faeie Dei, sicut Adam abscondebat se ab eo post peecatum. Qui timet tali timore, is mmm Deum non potest.

 Amittuntur gratiae infusae, et dona San-eti SpMtus,  quibus  homo fuit spleadidus,

 acceptus Deo, et adversus omnes satanae insidias munitus. Nam advenientibus malis, recedunt bona.

 Amittitur ius regni coelestis, et spiritus ille adoptionis, qui nos facit esse filios Dei, fratres Christi, et bonorum coelestium hae-redes. Perit etiam cor filiale erga Deum, perit et illa paterna providentia, qua is de omnibus necessariis, filiis suis abunde pro-videt.

 Amittitur pax conscientiae et lumen men-tis. Succedit autem perpetuus remorsus, et peecatorum tenebrae, quae mentis aciem ob-fuscant, ut res pias et coelestes meditari non possit, sed semper in terrenis et foedis volutetur. Nam 3ux et tenebrae simul esse nequeunt.

 Amittitur fructus omnium bonorum ope-rum, quae unquam quis egit in vita, cum et Scriptura dicat: Iustitia iusti non liberabit eum, in quacunque die peccaverit.

 Amittitur communio meritorum totius Ec-clesiae, quae iam non sunt homini perinde, utilia, uti fuerunt ante peccatum.

 Amittitur communio meritorum Iesu Chri-sti eapitis nostri. Quandoquidem praiBcidit se ab eo, quicunque peccat mortali peccato, nee est amplius eius membrum vivum, nee ei adhaeret per eharitatem, nec potest in eum influere gratia.









265

 Haec omnia perdunt simul homines pa-trato uno peccato mortali. Incidunt vero post peccatum in poenas gehennae: delentur statim eorum nomina ex libro vitae, reddun-tur ex filiis Dei mancipia satanae, ex tem-plo sanctissimae Trinitatis, fiunt spelunca latronum et aspidum basiliscorumque cunae. Postremo, huc miseriae recidunt, quo recidit Sedecias rex, postea quam in manus regis Babylonis venit; aut Samson, quando ca-pillos capitis sui amisit. Nam ille quidem visum oculis effossis amisit, et catenis vin-etus in Babylonem ductus est: hic vero sta-tim factus est infirmus ut alii omnes morta-les, in hostium etiam suorum potestatem in-cidit, oculos perdidit, et instar iumenti in carcere molam traxit.

 Talis est hominis peccatoris conditio. Nam Dei gratia perdita, fit infirmus ad faciendum omne opus bonum; fit caecus ad res divinas et spirituales contemplandas; fit mancipium satanae, faciens voiuntatem eius a quo su-peratus est; tlt bestia pravis concupiscentiis agitata, bestialem vitam vivens, et nihil eo-rum cogitans, quae vel ad Deum colendum, vel ad salutem suam procurandam, pertinent.

 Cum ergo tantis bonis nos privet pecca-tum, et tantis involvat malis, nulla res maiori nobis in mundo terrori esse debet, quam peccatum, usque adeo, ut nec terram hiscen-tem, nee infernum apertum, si possit is a no-bis carnis oculis videri, nec fulmen demis-sum de coelo deberemus tantum formidare, quantum unum quodlibet peccatum mortale. Nam qui peccare non metuunt, hi sunt illi profano Esau similes, qui propter vilem escam, vendidit primogenita: et sic accepto pane et lentis edulio, comedit et bibit, et abiifc parvi pendens, quod primogenita ven-didisset.

Remedia adversus peccata.

Quandoquidem non satis est, nota esse nobis vulnera nostra, nisi adsit iliis paratum remedium: breviter quaedam sunt a nobis ex piorum virorum scriptis collecta, quorum homini christiano adversus quodvis mortale peceatum, usus esse potest.

 Primum est, expendere nobiscum dili-genter universa detrimenta, quae nobis eve-nerint propter peccatum. Nam qui ea se-cum diligenter fuerit meditatus, et eorum gravitatem probe examinaverit, vix fieri po-test, ut peccare deinceps audeat.

 Cavendae sunt occasiones et causae pec-cati, cuius generis sunt, pravorum hominum consuetudo, colloquia mala, comessationes, ebrietates, familiaritas foeminarum, et alia eius modi plurima.

 Nam qui ab his sibi non cavet, is prope-modum pro iam lapso haberi potest, debetque se jpsum deflere, tanquam mortuum.

 Bonum est resistere peccato statim ab initio, nec pati ut se colligat, et vires con-firmet. Proderit Christum intueri eo corpo-ris habittt, quo fuit positus in cruce, tottts vulneribus plenus, totus sanguine perfusus, totus extensus, idque propter peccatum a te patratum. Proderit et orare, ut passio illius non sit in te vacua, et ne permittat morsibus infernalis draconis te perire, quem tantis poenis sibi comparavit.

 Utendum esse creberrime sanctis Eccle-siae Sacramentis, quae sunt certa remedia praecedentium peccatorum, et fida cautio fu-turorum. Hoc vero est unum omnium maxi-mum beneficium, quod nobis Deus contulit in lege gratiae. Quamvis autem semper sit salutaris Sacramentorum usus, praecipue ta-men cum nos tentatio apprehendit, statim confugiendum est ad potentem Dei manum, eique diligenter supplicandum, ut non per-mittat nos tentari supra id quod possumus, sed faciat cum tentatione proventum ut pos-simus sustinere. Quod si peccare contingat, non esse longius poenitentiam et sacramen-talem confessionem differendam, nec in pec-cato vel per noctem perdurandum, cum igno-remus quid sit futurum de nofais ante crasti-num diem. Nam si peccatum non fuerit sta-tim per poenitentiam deletum, pondere suo, post se aliud peccatum trahit, vel aequale priori, vel multo gravius.

 Prodest usus crebrae et devofcae oratio-nis, quae impetrat vim a Deo resistendi pec-cato; impetrat etiam dona Spiritus Sancti,









266

 quae hoc efficiunt, ut vilescant nobis omnes mundi voluptates; impetrat quoque spiritum fervoris, qui reddit nos promptos ad implen-dam omnem Dei voluntatem, niliil ut eorum grave iam sit et molestum, quod a nobis Deus fieri vult et praecipit.

 Iuvat carnem domare crebris ieiuniis et aliis eastigationibus, ne saturata lasciviat, et spiritui ad optima tendenti resistat. Nam per hunc modum, hostis domesticus fit infir-mior, et appetitiones pravae facilius repri-muntur. Debet autem hoc agere christianus per omnem vitam suam, ut singulis diebus, vel ut minimum singulis sextis feriis, exerceat certum aliquod genus poenitentiae, vel in esu, vel in potu, vel in somno, vel in genu-um flexione, in oratione, in patienter ferenda iniuria, in condonando proximo offensa, in resistendo propriae voluntati, vel in alio quo-cunque modo, vitae christianae consentaneo. Nam eiusmodi exercitium, plurimum affert utilitatis ei, qui per Dei gratiam vitam spi-ritualem instituit vivere.

 Optime impenditur tempus sacris litteris legendis, nimirum veteri et novo Testamento, doctrina christiana, vita Christi, meditatio-nibus piorum virorum, et eorum colloquiis cum Deo. Qui enim se in his non exercet, expers est duleedinis spirituaMs; qui vero exercet, eius mens veritatis cognitione illu-stratur, et voluntas ad sectandam pietatem inflammatur: quo fit etiam, ut homo sit aptior ad fugienda peccata, et ad amplecten-das virtutes,

 Prodest plurimum exercitium bonorum operum, et aliarum quarumvis honestarum actionum. Qui enhn ociatur, est veluti terra inculta, nihil aliud proferens, quam spinas et tribulos. Nec abs re dixit Sapiens: Multa mala docuit ociositas.

 Tenendum est diligenter silentium, et quoad eius fieri potest, sequenda pia solitu-do. Nam in multiloquio non deerit pecea,-tum, at, de omni verbo ooioso, reddent homines rationem Deo in die iudieii. Dicebat quidam vir sanetus: Ex frequenti hominum coetu nunqtiam se domum reiiisse, absque aliquo vitae suae spiritualis incommodo. Nam qui cum hominum multitidine familiariter

 vivunt, discunt suo ipsi periculo, quam pa-catam conscientiam domum referant: quan-doquidem imbuitur mens eorum novis et va-riis cogitationibtis, quas postea non facile excutiunt, aut animum ad priorem quietem et tranquilitatem revocant, et ad devotionem componunt.

 Per singulos dies, antequam corpus datur quieti, excutienda propria conscientia, et a nobis ipsis, omnium actionum nostrarum diurnarum, et temporis expensi, ratio dili-genter est exposcenda. Videat unusquisque, num in peccatum aliquod veniale, vel mor-tale (quod absit) inciderit, et an comparata remedia adversus peecata, volens et prudens omiserit, sic enim diligenter est examinata conscientia, peceatum suum celerius confite-bitur, negligentiam accusabit, et petet con-donari sibi quod admisit, habens firmum pro-positum non peccandi amplius.

 Ac ita demum fiet, ut lavato cum lachry-mis strato suo, quiete dormiat, et magnam experiatur anhni consolationem, conscientiae-que tranquillitatem. Qui vero sunt aHquibus peccatis peculiaribus obnoxii, hi summo mane diei sumant armaturam adversus illa peccata, et firmiter statuant, abstinere ab illis dein-ceps, et petant auxilium a Deo: Proderit etiam singulis hebdomadis hoc operam dare, ut vincamus aliquod genus peccati nobis familiare, vel ut acquiramus uovam aliquam virtutem. Sic enim pedetentim ilet progres-sus ad maiora, et reddetur homo sui ipsius suarumque appetitionum dominus.

 Cavendum est modis omnibus etiam a pec-catis venialibus, quandoquidem illa sunt quae ducunt hominem ad mortalia. Qui enim ca-vet minora et leviora, multo magis maiora et graviora cavebit. Nec debent contemni quia parva sunt, sed magis caveri quia mul-ta sunt.

 Abrumpendum foedus cum mundo et actio-nibus eitii omnibus, quin et hominum iudicia prorsus esse contemnenda. Nam hoc agere debet is, qui vitam cum pietate ducere insti-tuit, ut omnino se mundi consuetudine ab-dicet Sicut enim, Iacobo teste, qui vult amicus mm mundi, inimicus Dei constituitur: sie qui Dei amicus esse cupit, sit mundo Ini









267

 micus necesse est. Alioqui erit impossibile, iuxta Christi verbum, duobus dominis servire, sibi tantopere contrariis. Deus enim sum-mum bonum, mundus vero totus est in ma-ligno positus.

Particularia remedia adversus singula peccata,

quibus  usus fuisse traditur magno cum suo

fructu, vir quidam non vulgari pietate

praeditus.

Adversus superbiam.

 Quando, inquit, ipse mecum expendo, ad quantam humilitatem demittere se digna-tus est Dei Filius mea causa, nulla unquam creatura posset me sic deiicere, ut non credam maiore deiectione me dignum esse, hominem nihili, et maximum peccatorem.

Adversus avaritiam.

 Cum scirem, nulla re satiari posse ani-mam meam praeter solum Deum, existimavi amentis esse, aliud praeter Deum solum quae-rere, et hominem natum propter colendum Deum, et regnum coeleste possidendum, ido-lorum servitutem servire, saeculique curis mancipari.

Adversus luxuriam.

 Cum ipse mecum mente pertractarem, summam illam dignitatem, quam consequitur caro mea in susceptione sacratissimi Christi corporis, vel quam habebit cum ipsos etiam angelos iudicabit, iuxta divi Pauli doctrinam, existimavi rem esse magnae crudelitatis ple-nam, profanare huius peccati foeditate tem-plum Dei, quod ipse sua praesentia sanctifi-cat, et ex membris ad possidendum coelum engeratis, facere membra gehennae.

Adversus iram.

 Nulla iniuria, a quocunque homine illata, potest esse tanta, quae me perturbare queat, cum repeto memoria quibus ego, et quantis iniuriis Deum aifecerim.

Adversus invidiam.

 Cum intelligerem, quod Deus tantum pec-catorem quantus ego sum, in gratiam recipit, nemini unquam potui male velle, vel ei offen-sarum condonationem negare, vel eius fortu-nis cruciari, cui coelum mecum est commune.

Adversus gulam.

 Qui secum expendit illud fel amarum, et acetum quod in mediis tormentis, veluti ultimum refrigerium datum fuit Pilio Dei pa-tienti pro peccatis mundi, pudebit eum quae-rere cibos exquisitos, cum et ipse pro suis propriis peccatis, aliquid pati necesse habeat.

Adversus acediam.

 Cum scirem post exiguas tribulationes, potituros homines aeternis gaudiis, existima-vi quoscunque labores esse minimos, qui su-sciperentur tanti boni consequendi causa.

 Vidimus alios etiam pios viros, hanc pu-rioris conscientiae tuendae rationem servasse, ut haberent in tabella descriptos totius heb-domadae dies, et a singulis diebus productis lineis longioribus, notarent punctis, quicquid quocunque die vel boni agerent vel mali: quo sic habere possent veluti in numerato universum vitae suae modum. Ratione vero subducta ad vesperum cuiusque diei, pro bo-nis quidem agerent gratias Deo, cuius ea dona fuerunt: mala vero expiarent lachrymis, confessione, et dignis operibus poenitentiae.

 Et hunc examinandae conscientiae modum, omnibus piis quam commendatissimum esse vo-lumus, ex quo diligenter observato, magnum procul dubio fructum (Deo suam gratiam sup-peditante) ad seipsos redundare sentient.

 Synod. Wlad. 20

 













 









LOCUPLETISSIMUS   INDEX

RERUM ET VERBORUM

IN TEXTUM

SYNODORUM WLADISLAVIENSIUM OPERA

JOHANNIS  FIJAŁEK   J. C. D.

PRESBYTERI CRACOVIENSIS

DILIGENTISSIME CONFECTUS,

Nota.   Numerus stella notatus,  alteram paginae indicat columnam.

 Abbas Olivensis a quibusdam nominatus 98, locare potest bona 164; Pelplinensis poenas incurrit 104, ab episcopo monitus 126.

 Abbates dioecesis Wladisl. admoniti de re-cuperandis bonis alienatis 84*, 104, alie-nare non possunt sine consensu Ordinarii 113; rebelles et pertinaces 104, se visitari et reformari non permittunt 104*, contra Ordinarios conspirationes nobilium concitant 104*, fovent haereticos in monasteriis et in Villis suis 104, 126; Seminario pensio-nem assentientes et sponte persolvent 47*, 215, et subsidium pro eo 130, 215, iuxta suam sponsionem contribuent 236; vocati ad synodum venire noluerunt 98, in decima parte proventuum condemnati 100, a iura-mento de absentia sua 129* et a solutione decimae sunt absoluti 130. Vid. Nuncii.

 Ablutio communicantibus danda iuxta consti-tutionem provincialem 228*; oris in missis Nativitatis Domini 191*.

Abortivum  proeurans 4*, 31.

Absentia a parochia vid. Residentia; in Sy-nodo vid. b. ver.

 Absolutio abbatum vid. Abbates, Pensio; a casibus reseryatis 124, per Regulares 206,

 Bullae ,,Coenae Domini" 205, Sedi ordi-nariae reservatis 118*, 119, cum facultate delegandi 213*, 214; ad cautelam de re-servatis 18; anniversariorum accurata 52; excommunicati 6, 32*, ex statutis provinc. 99, 102*; infirmi 18*, infirmi excommu-nicati 18*, 24*; missae 145*; periuro-rum 24; poenitentis nonnisi et ad restitu-tionem obligati 83; usurariorum 21, 29*.— Absolutjonis forma, parochiani non absol-vendi vid. h. v.

 A b u s u s antiquus conviviorum in festivitatibus 33*; circa dispensationem super pluralitate beneficiorum 132*; in administratione Sa-cramentorum 174, 186, 190*; in decan-tatione missae 154*; in ecclesiis dioec. Wladisl. et in quibusdam dioecesis partibus 111*; pro more et consuetudine Germano-rum 166*; populi circa res benedictas 67; sacrilegus circa aquam baptismalem ets. chrisma 149.

 Acta Oongregationum singularum sive latino, sive polonico idiomate conscribenda; et trans-mittenda (vide Transmissio) 188*; Synodi dioec. a cancellario episcopi seribenda 40*, 129*;  Synodi  Pomeriniae per  episcopum















270

 emendanda 94*; Deeanis totius Arehidia-conatus mittenda 151 *; consistorii Wladisl. 37*, 234. Actis acticari 37*; actis synodi dioeces. insertae: Constitutiones Pontificis 207, litterae reformationis Collegiatae Crusv. 103*, statutum provinciale de forma ab-solutionis excommunicato 102*; in actis episcopi processus Congregationis descri-ptus 22 3.

Administratio sacramentorum vid. h. v.

Administratores ecclesiarum non pos-sunt alienare 113; hospitalium et aliorum locorum piorum 98*; admoniti 101* sq. Vid. Deputati.

 Ad monitio abbatum 84*, 104, 104*, 12 6; episcopi monitiones quas fecit in synodo 48*, 85*, 125*, 187*, de officio et vita cleri vid. Sermo episcopi; parochi ante con-tractum matrimonium 65, post benedictio-nem rerum 6 7; privatim et capitulariter vid. Episcopus.—Admonitio, Exhortatio vid. h. v.

 Admonitiones quinque circa Sacramento-rum. administrationem 241: baptismi 242, poenitentiae 2 48, SS. Eucharistiae 25 3, extremae Unctionis 2 5 6, Matrimonii 261; Sacramentales Carncovii materna et latina lingua 242, Cromeri 242*.

 Adoratio hostiae reservatae 61*; s. Crttcis feriis sextis magnis revocanda 149*.

Adulteri 3*, 28*.

Advocatus pauperum parochorum in iudi-ciis Tribunalitiis 212.

 Aedificia beneficiorum collapsa 114, eccle-siarum desolatarum 212, 212*, et paro-chialia 212, 283*, restauranda.

 Aedituus parat necessaria apud infirmum 226.—Aeditui seu Vitrici vid. h. v.

A g a p a e vulgariter stipae 2 9.

A g e n d a seu Ritus Sacramentorum communi-ter 156*, Liber Agendorum Sacraroenta-lium 83, 107, seu Coeremoniale 159*. Agen-da, Agendae; liber Agenda, Agendarum, Agendorum 15*, 58*, 63*, 67, 98*, 142*,

145, 149, 156*, 169*, 170*, 173, 183,

226, 230*, 2 32*, 263. Agendae dioecesis 106, Provinoiae 156, 195, 201, 231*; videantur |si correete habeant 16, corri-gantur per archidiaconum 19*, bene cor-recta 23. Liber Agendorum Sacramentalium per Carncovium editus 111, ad normam Eitualis Ecclesiae Romanae Craeoviae ex-cussus 201.

Alea, aleae vid. Lusus.

Aiienatio bonorum ecclesiarum sine con-sensu Loci Ordinarii 113, rerum ecclesiae 6, 25*, 32*. Aiienata bona eceleaiarum

82, 83*, 142*, monasteriorum 84*, 99, 104; ecclesiarum iura ac privilegia 211 *, 233      recuperanda.  Altare vid. Bestiae, Oblationes, Paramenta. Altare portatile 110*, 145*, 170*, per parochias distribuendum 106. Altaristae in synodum dioec. vocati 9, 9 6, 128, 152, 161*, 171; in synodum pro Archidiaconatu Pomeraniae 165, 167, 172*. Ambarvalia 67*.  Ambitio in electione Praelatorum 110. Anniversarii (sc. dies) vid. Absolutio, Pecunia. Annua pensio, annuum subsidium vid. h. v. Annus probationis 84.  Antependia secundum usum Romanae Ecclesiae 15 9, 183*.  Ant iphonar ium 145, 149, 159*, 169*, 170*, 176, 183.  A n t i q u a consuetudo, prohibitio, antiquus mos vid. h. v. Apostatae in vicarios non recipiendi 20*, capiendi 142*, inquirendi 170*; a religione 84, 109*.  Approbatio ad conciones et confessiones vid. Concionatores et Confessarii; approbatio contributionis, decretorum synod., examinatorum, notariorum, procuratorum et causidicorum vid. h. v., synodi dioecesanae 121, provincialis 217*. 

Aqua baptismalis sit fideliter clausa 89*, reno-vanda 111.

Archidiaconalis personatus 1.

Archidiaconatus Crusviciensis de-cisus, Archidiaconatui Wladislaviensi unitus, restitutus l; decanatus et ecclesiae 179, nuncii ad synodum 36*.

 Archidiaconatus Pomeraniae ab antiquo dislimitatus et distinctus 143; de-canatus et ecclesiae 9 3, 147 sq., 179 sq., de quarum consecratione non constat 166; haeretici 148, 186; sacerdotes delin-quentes 150*, pauci 197*. Antiquus mos eelebrandi Synodos Ruralium Decanatuum 8 7*; mos et consuetudo: circa festa atten-denda 145*, uti lactkiniis tempore ieiunio-rum 229*. Deeani soli synodum dioec. adeant 197*, eorum nuncii ad synodum vo-cati 185*, interesse synodo non potuit cle-rus Pomeraniae 121* sq., 197*, 218*, 223, ab interessentia synodo exemptus 219; in-teressentium nomina 94*, 124*, 149*. Sy-nodus Ruralium Decanatuum Pomeraniae 8 7; Synodus sive Congregatio Archidiaco-natus Pomeraniae 121, 122*; Synodus pro Arehidiaconatu Pomeraniae 142, 167, 181, Synodus dioecesana pro Archidiaconatu Po

 















271

meraniae 165, Congregatio Archidiacona-tus Pomeraniae 143, 182; totius Archidia-conatus Pomeraniae congregatio specialis 122, generalis 181. Visitationes Pomera-niae iussu episcopi peractae 88*.  Archidiaconatus Wladislaviensis decanatus et ecclesiae 178; nuncii ad sy-nodum 36*. Vid. Archid. Crusv.

Archidiaconi officium visitationis ex iure communi 22; iuxta decreta C. Trid. 95, 132 sq.; vigore constitutionum Apostolicarum 9 9 et Provincialium 95, 9 9*; ex statutis dioe-cesanis 7, 33*, 132, 155 et processu epi-scopi 95 sq., neglexerunt 104*, 132, 155. Archidiaconi tenentur: praesentare trans-gressores statutorum episcopi 9*, corrigant Agendas 19*, iuribus, privilegiis ecclesia-rum uti possunt 51*, fontis baptismi cu-ram habebunt 59*, constitutiones Sodalita-tum videbunt 7 8*, ad synodum citati 9 5 sq, commissa Decanis mandata inquirant 132*, examinent Decanos 142, parochos 142*, 175* et commendarios 190; acta Con-gregationum transmissa recipiunt 188*; in difficultatibus matrim. consulendi 157*, 195; compellant ad habendam Rubricellam 194*. Vid. Decani, Deputati, Examinatores, Lit-terae currentes, Mandatum, Visitatio.

Archidiaconus Crusviciensis nomine Cleri Provisor Seminarii 177. Pomeraniae pro-testatus est episcopo se subesse 98, contu-max declaratus 105, synodo nondum fini-ta discessit 115, condemnatus 115*, con-tributionis duplae Collector generalis 162*, ab episcopo monitus 166; Ritualia nova impressit 2 2 6*. Wladislaviensis mittit heb-domadariis parochialiumque rectoribus eccle-siarum mandatum contra quosdam delin-quentes et statuta sui episcopi contempnen-tes 11 sqq., receptos ab episcopo articu-los seu avisamenta ad se informandum per decanatus transmittit 15, clerumque rura-lem ad se vocat 15*, item mittit capitula per se excerpta 2 2 sq. ut sibi Visitatores defectus conscriptos dirigant et reportent 27*, suspecti vero de nova doctrina archi-diacono vel Ordinario denuntiandi 2 0, 25, 2 7; suo et aliorum archidiaconorum no-mine querelam contra parochos deposuit

114*.

Archiepisoopus de tractandis in synodo provinc. episcopum certiorem fecit 128.

Archipresbyteri sive Deeani rurales 6 6*.

Archium, Archivum ecclesiae Cath. Wlad. 51*, 102*, 131, 216*.

Arma 69, 169*, offensibilia 25, 174, nisi in necessitate 2*, clerici non deferant; acce-dentes ad confessiones arma deponant 192.  Articuli archiepiscopi in synodo lecti et pro-bati 133 sq.; ab episcopo synodo propositi 4 7, 98, 185*. Articuli seu avisamenta epi-scopi circa administrationem sacramentorum 15, art-i et capitula arclddiaconi ex san-ctionibus canonicis, provincialibusque ct sy-nodalibus decretis excerpta circa administra-tionem Sacramentorum 2 2. Articuli (rudi-menta) fidei christianae 5, 26*, 31*, 8 3, 106, 107 sq., 108, 155*, 169, 170*, 201* populo exponendi, articulos fidei rectores eccles. non ignorent 24*. Vid. Exhortationes. A s p e r s i o aquae consecratae vid. Discessus.

Assensus abbatum et capituli fundando Se-minario 4 7*, Capituli in reformatione Coll. Crusv. 116*, cleri in synodo 9 9*.

Auctoritas Ecclesiae 6 2, pontificalis 19*, sq.; * *

 episcopi 19*. sq. 49*, 94*, 152, 164, 164 177, 201*, 219*, in Religiosos 228, sy-nodi 163, 199, 212, 213 sq., 214, 215 sq., 216, 218, 219, 235, 289.

 Avaritia cleri 132*, 220; sacerdotum in ce-lebratione missarum 110*, in administratio-ne Sacramentorum 109, 156* sq , 174. Vid. Oblata.

 Avisamenta, vid. Articuli episcopi; avisamen-tum de usuris vid. Publicatio.

Balda chini 191, 201*.

Banna tribus festis 5*, 32, in una septimana alias tribus diebus ferialibus 32, diebus festi-vis 19*, duobus dominicis 23*; de nobilibus non observanda 3 2; terna ex decreto C. Tr.

64* sq., 83, 91, 101, 112*, 149, 157*, 182, 184*, 195.

Baptismus extra ecclesiam 3*, 2 9, in domi-bus privatis 23*, 142, 166*; pueri qua-ctinque hora 4*, 30*, non per immersionem 16*, infantium valentiorum in sabbato s. et sabbato Pentecostes 5 9*; per haereticos 83, infantis haeretici 170. Baptismi administra tio 16 sq., 23*, 26*, 30*, 58, 89*,  107,

111, 157, 174, 182*, 190, 226*; caere-moniarum et rituum baptismi interpretatio 248*; forma vid. h. v. et Instructio ma-tronarum. Vid. Aqua, Fons, Liber pecu-liaris vulgo Metrica.

Baptisterium 149*. Baba clericorum i 12*.

Benedictio episcopalis 24*, mixti matrimonii

 167 non absoluti 192*, panum seu placen

taram in domibus laicorum 30, in uno loco

 161; nerbarum et fructuum 7 5; solennis cum

 Vener. Sacramento in pixide elausa 219*.















272

Benedictiones variae 67.

Benefieia vid. Commenda, Concursus, Con-tractus, Institutio, Laici, Permutatio, Plura-litas, Residentia, Resignatio, Titulus.

 Beneficiati sive in titulum sive in commen-dam 171*, ad synodum citati ad producen-das suas investituras seu commendas 131* sq.; decimatoribus suis non parcant 4; sa-cris non initiati 49*, promovendi ad s. Or-dines infra annum 83*; professionem fidei praestent 49*, non praestiterunt 98*, moniti in continenti emiserunt 171*; non residen-tes 49*, extra provinciam peregrinantes 4*, 31; aedificia beneficii servent vel restaurent 114, decanis suis vel ipsorum deputatis con-fiteantur 145*; officium diurnum negligen-tes condemnati 194*. Vid. Inventaria, Pa-tronatus, Superpelliciati.

Bestiae ad offertorium non circumducendae 155. Binati o 213.

Bona ecclesiarum usurpata 92, 211*, 233, 234, et monasteriorum alienata 84*, 9 9, 104; episcopi Wlad. maior pars extra dioecesim sita 213* (vid. Incorporatio); intestata cle-ricorum in subsidium nosodochii 235.

 Breviarium Romanum 83, 89*, 145, eius penuria 100*; Wladislaviense 34*.

 Bulia Coenae Domini 90*, 192*, 203 sqq., in ecclesia parieti affixa 148*, publi-canda: 106, 133, 155*, 203*, 2 30—Leo-nina (Leonis X, provincialis) 213 —Pauli II „Cum detestabile" 55* — Pii IV: „De con-fidentiis" 55*, „Dominici gregis" 154—Pii V contra non recitantes horas 135 sq., 200, 218, in eoncubinarios 136, in Regulares 187*.

CL

 Caeremoniae et ritus in Eeclesia retinen-dae 51, 6 7*; horarum canonicarum ac alio-rum officiorum divinorum iuxta ritum Coe-rimonialis Romani 154*; missae 91. Uni-formitas rituum 226. Vid. Agenda, Inter-pretatio*.

Caer.em.oniale 107, 159*. Cancellaria episcopi 132, 149, 162*, 163*, 165*, 168, 172* Candela vel lampas 201*; vid. h. v.

Canon Apostolorum 136*, canon de spiritalis cognationis impedimento 59; canon missae 7, 60, 145*, 154*; canonum executor 31, severitas atque maiestas 80*.   

 Canonieatus Crusvicienses vid. Incorporatio,

Canonici id est regulares 52*; eorum offi

cium 51 sqq.; episeopi onera partiuntur 2,

 consulendum ei additi 51*, 114*, in diffi-cilioribus opem et auctoritatem episcopi sui implorent 52, ab eo admoniti 85*, 114*, ecclesias parochiales Collegio incorporatas visitent ac resideant 114, residere non pos-sunt 100. Vid. Consensus, Consilium.

Cantharum 4. Cantilenae mundanae clericorum 109. Cantiones tempore missae 91.

Cantus, decantatio, decalogi 230; funebralis 77*; littaniarum 86*; missae 60, 154*, 183; officii divini 85, 154*, 166*, 183, 200, in choro 2 26; in prosessionibus 23 0*; sym-boli 60.

Capax communionis sacrae 23*. Capellae saecularium seu curiae 5.

Capellanus episcopi 66*; regularis in eccle-sia parochiali 5, 31*; saecularis domini 25*. Capellani in Synodum vocati 152, 161; pro capellanis aut sacrificiis magnatibus et foe-minis inservire 175.

 Capita Bullae Coenae Domini iussu synoda-lium constit. publicanda 106, per parochos explicanda 108; capita deliberationum in synodo 47; ex decretis C. Trid. in compen-dium redacta 82*; officii parochorum in synodo Rurali praelecta 89.

Capitanei 87, 92*. Capitularis disciplina resuscitanda 114*.

Capitulum cath. praedicatorem et alios sa-cerdotes in collegiata Crusv. fovere debet 85, distributionibus caret 100. Capitulum ge-nerale 11,18 sq., 114*, 116, 117, 214*. Capituii colonia, conniventia, consensus, con-tributio vid. h. v.

 Carceres communiores 3; carceris metu sa-cerdotes coercendi 84.

 Cardinales C. Tr. Interpretes synodum dioec. perlegerunt 121, paucula adnotarunt 121*; statuta et decreta synodi provinc. emen-darunt 217*.

 C a s u s circa administrationem Sacramentorum 142*, 148*, 184; cognationis spiritualis vi-ginti 16*; conscientiae 70 sq., 214; fori poeni-tentialis 6*, 33; exsecrationis ecclesiae seu coemeterii 7; in quibus solus episcopus dis-pensat 7, vel eius vicesgerentes 7*; pro-vincialium constitutionum: profanum quid-quam in ecclesiis deponendi 225*. Casus reservati papales 19, 192*, praecipui in Bulla Coenae Domini 208; episcopales 7, 19 sq., 62*, 205, tam de iure, quam de consuetudine 205*, tam de iure quam e sy-nodis vel alias 192*; casus reservatus spe-cialiter in synodo 156*, qui et in provincia 226*. Casm episcopales et papales









273

 descriptos ad manum parochi habeant 24*, 90* in ecclesiis defigant 108*, 149 dis-cernant 83, 170*, 184, ex Silvestro aut Angelo desumant 108*, in Agendis reperiant

124, 156,   in congregationibus decani publicent  133.

Catechestica doctrina 175, 195, 202, 230 vid. Concio.

 Catechisatio parvulorum 15*, populi vid. Articuli fidei et Exhortationes.

 Catechismus Romanus certa formula et argumentum in docenda plebe 49, 7 5, 9o, 91*, 169, 175, 202; docet de Sacramentis 65, 90, 91*, 193, 248*; in scholis traden-dus 7 2*, parvus 106; per pueros recitan-dus polonico sive germanico idiomate 145, 148; brevi in dioecesim importandus 58, ab omnibus curatis comparandus 83, 89*, 202. Catechismus Ledesmi S. J.   108.

 Caupona, cauponaria in domibus parochiali-bus 161, 174, ac in scholis 237*.

 Causa limitationis 4*, 31, limitationis granicie-rum 3 2*; malorum omnium in patria no-stra 38; patrimonii 31; rarioris usus extr. Unctionis 193. Causa synodalis 189, Syno-di indictae 40*, 46, 47, 81 sq., 95, 96, 115*, 12 7*, 12 8, 141, 152 sq., 16 2, 171 sq., 196 sq., 198*, 199, 222*, 216, 223. Congregationis 88*, 122, 123, 143 sq., 165*, 168,  181 sq. Vid. Necessitas.

 Causae clericorum ecclesiasticae 5*, saecula-res 25*; ecclesiasticae dioecesis cognoscen-dae et finiendae 49; a parochis non iudi-candae 90*; incendiarum 4*, 31; impedien-tes executionem decreti de pluralitate bene-ficiorum 102. Vid. Iudicium episcopi.

Causidici  approbandi 120*.

Cautelae breves per episcopum collectae 123, sive generales in confessionibus audiendis ob-servandae in synodo distributae 123*. Ab-solutio ad cautelam 18.

 Cautio usurarii manifesti 21, 29*, idonea ab amicis infirmi excommunicati 24*;cautio epi-scopi fideiussoria pro toto suo clero 3 6, 3 7*.

 Celebratio divinorum in capellis saecula-rium 5, in loco interdicto 5, 6, 24, 31*, coram excommunicatis vel interdictis 6, 24, 60; missae 60, 91, 106, 110 sqq., 154*, 166, in ecclesiis Rectoribus destitutis, non commendatis 213. Celebratio festorum, Sy-nodorum ac Congregationum vid. h. v.

 Census reemptionalis pro nosodochio 235, pro seminario 235*.

Cereus  vel lampas 90*; vide h. v. Cerevisia  237, 237*. Cisterna in ecclesiis 190*, 194.

C i t a t i o ad synodum archidiaconorum 95 sq., beneficiatorum 131*; notariorum ad syno-dum 10*, et ad curiam episcopi 120; vica-riorum parochialium per parochos, eorum provisores 160*, 189*.

 Charitativum subsidium archidiaco-ni non postulent 33*; praestandum a clero in synodo prov. 187.

Chartae vide Lusus.

Chrisma 5, 23, 31*, 59*, 66* sq., 157, 193*. Chrismate non uncti 83,  104*.

 Choreae 3*, 12, 29, 34, 109, 173*, 182, 23 7*.

Clandestina  matrimonia   vide h. v.

C 1 a u s u 1 a de episcopali pecunia 48; in fine ultimae complendae 9*.

Clementina   vid. Constitutio.

Clerici, clerus. Clericorum barba, causae, consensus, consilium, contributio, convivia, defectus, gravamina, impignoratio, iuramen-tum, lacbrymae, placitum, prohibita, scan-dala, subsidium, supplicatio, testimonium, tonsura, vestes, vita et vitia vid. h. v.

 Coemeterium execratum 7, 24, 67*; se-piendum 6, 22*, 2 6, 32* et cancellis sit munitum 74, perfossetur 2 6, 3 2*, expur-getur 78, 171; nundinationes in coemete-rio 66*.

 Cognati o spiritualis 16*, 23*, 58*, 59, 83, 111*, 190, 230.

 Cohabitatio ante benedictionem 64*, 112*, 166*; cum mulieribus 2*, 28*, 125*, 161, 237*. Vid. Concubinae.

Co1endae vulgo a Calendis Ianuarii 191*.

Co1latio (administratio) Sacramentorum vid. h. v.; in collationibus non nisi ad septimam sedere 3 4*.

 Collecta de Ven. Sacramento 231, pro pa-rochiano defuncto 231*; c. pecunia eccle-siarum 212, cuius rationes Patronis mutuo non concedantur 212*; collectae clericales pro Hospitali 234*.

 Collectores (Exactores) designati 100*, 162* sq., 18 7, negligentes 130; vid. Deca-ni. Generalis exactor 187.

 Collegiata Crusviciensis prima post cathe-dram Wladisl. 116; eius conditio 84*, ne-glecta ac desolata 116, 118, reformata 103. Collegiatarum nuncii vid. h. v.

Colonia  nova episcopi capitulo cath. donata  234*,   235,  236. Colores quinque ecclesiae Romanae 159. Coma  clericorum 12 sq.

Commendae a parochis, presbyteris curatis acquirendae 89, beneficium cum cura sine commenda (sine commendatione 99) episco

 















274





pi seu illius Officialis generalis 104, 106*, detinentes ad synodum citati 131*, ad eas producendas vel ex Cancellaria episcopi re-cipiendas 132. Commendae in synodo Po-meraniae revisae 125; in congregationibus a decanis revidendae 133, 145 sq., 170*, 184. Commendae ab Officialibus eoneessae 160, prorogatae 160*, 190, ex speciali in-dulto Sedis Ap. 213, omnino revocandae 233*. Vid. Proventus.

 Commendarii munus praedicandi 175, 202; professio fidei et iuramentum in aeeeptatio-ne commendae 158*, 160*, 171*, 173, 190, professionem fidei emiserunt 93, 144, 171*; in synodum vocati 15, 9 6, 128, 152, 161, 167, 167, in Congregationem 121, 143, 165, 197, 172*, 181.

 Commendatitiae vid. Litterae eommenda-titiae, dimissioriae et ordinationum.

 Commigratio presbyteri ad aliam dioecesim revocata 238.

 Commissarii Episcopi in causis iudi-cialibus: Officialis 5* (3 2), commissarius spi-ritualis 6*, specialis 3 3; visitant dioecesim 196*, 197, 198.

 Commissio super ordinandis distributionibus ecclesiae Wlad. 134,

Communicatio cum Iudaeis 20.

Communio annua in pascha 5, 31*, 90*,

 202*; 228; alienorum parocbianorum 17*;

 clericorum 2 28*; frequens 6 2; ante matri

monii consummationem 91, 112*, 157*. Vid.

 Ablutio et Eucharistia.

Commutatio vid. Permutatio. Compendium Decretorum S. C. Trid. 82*.

Concertatio circa funeralia 176*, 281*. Vid. Exactio.

Concilia generalia 144*.

Concio apud agrestes 155*, 195*, cuius alte-ra pars ex Catecbismo Romano sumenda 175, 202; coram Sacr. exposito 227; pomeridia-na circa rudimenta fidei vid. Exhortationes.

 Concionatores approbandi ab episcopo 70*, vel ab eius Vicario 82* vel Officiali 110, 148*, 155*, 175, 184; eorum munus et officium 71 sq., 76*, 203, 227* sq.

33 68*, 92, 161, Conc1usio synodi dioeces. 49*, 86*, 115*, 139*, 196, 218* sq., 230; Synodi Archid. Pomer. 93 sqq, 126*, 171, 185, Vid. Ser- , mo episcopi. {SPECIAL_CHAR: >}* C onc ub i n ae 7, 25 187; vid. Mulieres. Concubinarii 2*, 3, 28*. Concursus (sc. ad beneficia) si unquam acciderit 54; maior populi ad ecclesias 106*, 203, 211*. Condemnatio abbatum, absentium in synodo, beneficiatorum vid. h. v. Conductio familiae christianae a Iudaeis 2 03. Conductus minor 231*.  Confessarii approbandi 156, 184, (Regulares 110, 137*, 149, 156, 184, 206), di screte se habeant circa confitentes 25, quos examinent 6 3, 124, 19 2; confessionem non prodant 4*, 25, 30*, 192*, ex auctoritate pontificali et episcopi audiunt 19* sq.; pro-prii parochorum 106*, 145*, 148, 174*, constituendi per decanos 184, 200*. Con-fessariorum munus et officium 6 9* sqq., 90 sq., 111* sq., 156 sq., 192 sq.

 Confessio semel in anno 5, 31*, tempore paschatis 90*, 111*, 146*, 15 6, 191*, 192, bis per quadragesimam 6 2*, proprio sacer-doti 18, 63, 90, 156, ante matrimonii con-summationem 91, 112*, 157*; foeminarum

 2        4, 192; infirmi duplex 14; ordinandorum singulis mensibus 158*, sacerdotum 5, 25,

 32*, 84, 145*, 174*, 183*, frequentata 200*, 225. Confessio fidei 82*, confessio generalis post concionem 5 7*. Modus con-fessionis vid. h. v.

 Confessionalis Martini Eisengrein 124; vid. Summa.

 Confirmatio levipendatur nimium 14*; bi-na vice suscepta 17; de necessitate salutis 24*; explicanda 90; in desuetudine 113, 228*.

 Confluxus populi 106*, 203, 211*; sacer-dotum ad unam ecclesiam indulgentiarum causa 161*, 191*.

 Confraternitates sacerdotum periere 92*; inter plebeios resuscitandae 89*; vid. Soda-litates.

 Congregatio ad agendam causam ecclesiae 41; fraternitatum 34; generalis 181; Petri-coviensis 86*; synodalis 182*; Wladislavien-sis 164*.

 Congregationes archidiaconatus Pomera-niae vid. h. v.; Cnriae Romanae: Concilii Trident. 158*, Episcoporum 229*, 231*, Sacrorum Rituum 217; Decanales s. Ru-rales s. Decanorum Ruralium celebrandae singulis semestribus 6 6*, 105*, 148*, 166*, 17J8*, 188, 238*, quartualibus 170, bis in anno iuxta aliquas Ordinationes 214, eo di-ligentius, quo minus vacat episcopis syno-dos saepius ceiebrare 2 38*, in quibus con-stitutiones et decreta synodalia dioec. prae-legantur 78*, 145, 219, 238*, et decani taliter se gerant 105*, 145, 148, 176*, 184, 188*, 238*; revocatae 105. Vid. Acta et Negligentia.















275

Coniuges doceantur ne invicem misceantur 25. Coniugium facie Ecclesiae 19*. Conniventia capituli 1. Consanguineae iuvenes 25* vid. Mulieres.

Consecratio Eucharistiae 61, 190*, 154*; salis duplex 15 sq.; versus consecrationis 17*.

 Consensus capituli: in condendis statutis sy-nod. 2*, in commutatione bonorum eccl. cum saecularibus 113, in reformatione collegia-tae Crusv. 116*, ad synodum indicendam 162*, ad liberandos abbates a solutione pen-sionis 164*, ad perpetuam translationem census 236; vid. Assensus; cons. cleri in sy-nodo 84*, 100*, 129 sq, 130, 131, 139 sq., 177*; c. episcoporum ad synodum pro-vinoial. celebrandam 128, 223, in conventu generali pro contributione 163, 164*; c. legati apostolici ad synodum indicendam 81, ad contributionem 164*; c. loci Or-dinarii ad alienationem 113, ad substi-tutionem vicarii 106*.

Cons ervatio Eucharistiae v. h. v.

Consignatio baptisatorum, contrahentium ac mortuorum vid. Liber Metrica; parochiano-rum, visitationum vid. h. v.

 Consilium capituli in condendis statutis sy-nod. 2*, in indicenda synodo 46*, 197, in rebus Ecclesiae necessariis 51*, de difficul-tatibus dioecesis 114*, in reformatione Col-legiatae Crusv. 116*, in divisione seminarii 214*, 215*, in fundatione musicae cath. 2 36, cleri in synodo 81*, 196, 198*, 199*, 218*.

 Consistorium Episcopi 2 34; Officialis Ge-dan. 151*; Wladislaviense 3 7*.

 Constitutiones dioecesanae de munere

 Deeanorum 105, 148, parochorum 105;

 vid. Congregationes et Eenovatio; episcopo

rum synodales: in Synodo Archid. Pomer.

 12, sancitae (v. Curatus) 169 sqq., in syno

do dioec. de quartuali doctrina cateche

stica 195*, Lipsciana (causa Indulgen

tiarum) 202*, Woluciana (de hospitali erigendo) 214, 234*; pontificum: Clemen

tis VIII contra delinquentes extra monaste

rium 156*; Clementina (cap. Beligiosi de priv. et excessibus Privilegiatorum) in sy

nodo insinuata 206; Gregorii XV binae de

 Regularibus in synodo publicatae eiusque actis insertae 207; sodalitatum per archi

diaconos videndae 78*; synodales habendae

 41; edendae 49, additis rationibus 50*, 224;

 novae aliquae non conscribantur 81*; absque

 revisione non publicandae 115; de donatis

 et legatis ecclesiis 233*. Vid. Deereta, Statuta.

 Consultatio episcopi opera decani 90*, 148*, peritorum circa contractus 2 9*, sa-cerdotum peritorum in difficuitatibus ma-trira. 157*, 195; Sedis Apostolicae 102,

104* 167

Consuetudo antiqua: mali regiminis in rao* nasteriis 104, citationis cleri ad synodum 121*, sepulturae haereticorum 170; c. cau-tionari partes iuxta statuta regni 36 sq.; c, fratrum ordinis B. M. Teuton. 35 sq.; c. Germanorum:pronunciandi Evangelia ex am-bona 166*, quoad usum lacticiniorum in par-tibus Pomeraniae 2 2 9*; c. inveterata fora diebus festis exercendi 202*; c. laudabilis: laicorum sponte offerre pro collatione sa-cram. 4, 2 3*, 3 0*, decantandi horas ca-nonic. et officium B. M. V. 2 00; c. longo usu probata abstinendi a matrimoniorum so-lemnitate 6 6; c. mala et depravata pro mu-tuo ultra sortem exigere 34*; c. observan-da post mortuum ecclesiae aliquid dandi 20; c. pia extr. Unctionis revocanda 149*, 184*; c. prava et licentiosa in contrahendis ma-trimoniis apud nobiles 130; c. provinciae 106; c. solutionis pastori 33; c. vetus con-fessionis paschalis 146*, in exequiis funera-libus 183, in Natali Domini et paschali tempore 2 30 sq.

 Contractus circa beneficia 2 9*, 114, 212; matrimoniorum iu privatis domibus 101,

125*, 142, 151, 166*, 194, 195; USUra-rii 12*.

Contributio capituli pro vicariorum susten-tatione 117*sq.; cleri charitativi subsidii 187; dupla: pro Breviariis et Missalibus 100*, 130, pro Reipublicae necessitatibus appro-batione Nuncii Apostolici 162*, simpla pro Breviariis 125*; ad solvenda militibus sti-pendia decreta 163*, in articulis Archieppi pro Reipublicae necessitatibus adnotata 133*; pro Hospitali 177, 214, 234*.

 Controversia inter Statum spiritualem et saecularem in synodo provinciali 15 2*, in comitiis 216, componenda.

 Contumacia absentium celebrandae synodo non obstat; vid. Processus indictionis.

Conventus decanales revocati 188; sodalita tum presbyterorum 78*. Conversio fundorum, possessionum et decimarum in refectiones quotidianas 85. Convivia clericorum 34, 35*; vid. Choreae, Ebrietas; funeralia 7 7*.  Cooperatores 177*.  Corporalia 4, 23, 26, 30 sq., 60, 159*, 170, 188*, 225*.

 









276

 Correp tio publica 24. Crida contra possessores bonorum praemissa 85. Crimen laicorum sub utraque specie 2 7. Crinalia etericorum 12 sq. Cruces paschales 230*.

Cultus divinus 98*, 145, 166*, 173, 224 v. Deeanorum officium; externus Eucharistiae 83, 201*; in plebe valde remissus 168*.

 C u r a animarum v. Curati; ecclesiarum archid. Pomer. 197*; scholarum penes parochos 7 3, 169*, 238.

 Curati, Curatorum munus et officium iuxta comtitutiones episcopi in synodis archidiac. Po-meraniae 169 sqq.: l) residentiae, 2) con-cionis et catechisationis, 3) curae scholarum,

 4)       



studii litter. sacr. 5) 6) honestatis cleri-calis, 7) confitendi, 8) quoad famulos suos quos ad clericatum invitent, 9) supellecti-lem librorum, paramentorum altaris 10) Congregationes non negligendas, 11) ieiunia observanda, 12) baptismum et sepulturam haereticorum; iuxta eius Ordinationes 1 8 2 sqq.: l) honestatis clericalis, 2) circa: admi-nistrationem sacr. matrimonii, 3) baptismum et sepulturam haereticorum, 4) administra-tionem infirmis et conservationem Euchari-stiae, decantationem Nocturni, Missae et Vesperarum, concionem et catechisationem,

 5)       



exactiones pro funeralibus, 6) inventaria supellectilis parochiarum conficienda, 7) su-pellectilem librorum, paramentorum altaris, 8) confitendi decanis suis sive eorum depu-tatis, 9) Congregationes non negligendas, 10) ieiunia observanda, 11) Commendarum fru-ctus, 12) recuperationem legatorum eccl.; iuxta Epistolam pastoralem decretis syno-daiibus adiunctam 201; iuxta statuta Syno-dum dioecesanae quoad. Euchar. infirmis de-ferendam, asservandam, exponendam vel in Processione deferendam 201*, concio-nem et catechisationem 202, parochiano-rum ostiatim visitationem eorumque Indul-gentiarum causa desertationem et dominos temporales circa fora diebus dominicis et festis, nec non conductionem familiae chri-stianae a Iudaeis monendos 202*, 203; offieium circa periclitantes de vita 226* et scholas 238.—Decreta C. Trid. curatos con-cernentia 218.

Curatores funeris 176*. Curia episcopi 120 sq.; officialium 120*; sae-cularium 5. Currenda   7;   currentes litterae 33*. Cursoria solita 197*. Custo dia  sacramentorum   4,        26,   30, 111; aquae et fontis baptismalis         22*, 5 9*, 89; Eucharistiae vid. h. v. IX

D a c i a e sive servitia 3 3.

Debita antecessoris 32*;ad pia loca pertinentia conscribenda 51*; elero iure divino 113*; ecclesiarum recuperanda 183*.

Decalogus rythmo polonico decantetur 230.

Decanatus rurales dioecesis Wladisl. 15, 22, 178; archidiacon. Pomeraniae 93, 147, 179, quorum limites neglecti 8 9, nova dispositio 147, nuncii ad synodum vid. h. v.; haere-tici 148, 186; novus 213*.

Decani   rurales sive Archipresbyteri  66*, decani foranei seu rurales 196, sacerdotes peritiores 195, in partem curae episcopalis sollicitudinisque vocati 66*, quorum memo-ria   deleta   revocanda 9 2*,  pro  disciplina ecclesiastica pernecessaria revocata 105; de-siguati 9 2*,   188,   213*;  deputati ad reci-piendas rationes  hospitalium  130*; subcol-lectores constituti   100*,  126,   177,  187, 214.  Decan.  ruralium munus et officium iux-ta  constitutiones dioecesanas   6 6*,   105*  sqq. 133,    166*,    176*, 188  sqq.,   200*,   213* sq.,  2 3 8*;   iuxta episcopi   formulas   in con-gregationibus praelegendas 148, instructio-nes Decanorum Ruralium 170, 184; super officio suo iuramentum praestent 189, 213* et per archidiaconos examinentur 142, qui-bus in visitationibus comites sese praebeant 105*,  188*;   in matrimoniis nobiiium  dis-pensant 125*, in difficultatibus matrim. con-sulendi 195; iura et privilegia ecclesiarum conscribant, 102,  131, et  a parochis   epi-scopo transmittenda recipiant 125*,    146; item inventaria supellectilis eccl. 106, 131, 188*, et nomina hospitalium 146; petentis. chrisma 6 6*, et olea sacra paroehis distri-buturi   111,   193*; episcopum de vita  et officio cleri,   deferendo   negligentes, infor-mant 66* 39, 105*, 106*, 184*, 188 sq., 191*,    196,   201,    203,  212, 218*,  238*. Dec. rural. querelae contra abbates 104*, in nobilitatem    125*,    139,   parochos   115, 125, 139, religiosos 115.   Vid. Confessio, Congregationes, Consultatio, Obedientia, Of-ficiales.

Decimae 4,6*, 14*, 25*, 30, 84 sq., 85 sq., 92, 100, 113, 129* sq., 131, 139. Paro-chianis decimas solvere recusantibus sacra-menta administranda 90, absolutio dene-ganda 142*, 146; decimarum raptor 238*.















277

Decimator vid. Beneficiati, Denuntiatio. Decisio vid. Archidiaconatus Crusv.

Declaratio casuum papalium 14 2*; Con-gregationis Episcoporum: circa nundinas to-lerandas 29*, circa sepulturam excomuni-cati etiam denuntiati 2 31*.

 Decreta episcopi in Congregatione 150*, 184; synodalia: approbationis litterarum episco-pi circa designationem canonicatus Crusv. 99, 103 sq.; de dispensatione 102, seu de pluralitate beneficiorum 99, 102; de con-signatione iurium, privilegiorum, proventuum et iventario supeliectilis eccl. conficiendo 181; de piis legatis 215*; praeteritae sy-nodi approbata 130*, 131, 133. Decr. et con-stitutiones dioecesanae prioris synodi lecta in synodo 123, 133, 129*, 139*, 196*, 218*, in Congregationibus legenda 7 8*, 145, 219, 238*; a clero dioecesis 41, a Cancellario in synodo scribenda 40*, 129. Decreta et Constitutiones Patrum in syno-do publicata 134*; Decr. S. C. Trid. habe-ant parochi 82*, quorum liber coomendus 89*.

 Defectus cleri conscribendi 2 7*, 198*; ecclesiarum Pomeraniae 92.

 De ferendi Archidiacono, per Decanos, Visi-tatores vid. h. v.; Officio Ordinarii vid. h. v.

 Deflectendum ab usu recepto 5 0*; in fu-neralibus ab officii religione deflexum est

7 7*.

Denuntiatio decimatori 113*; de nova do-ctrina vid. Archidiaconus Wladislaviensis et Rector ecclesiae; cleri vid. Decani; excom-municati 6, 33; religiosorum vid. h. v.

 Denuntiationes seu banna vid. h. v.; nominum ordinandorum 53*, sacerdotum si-ne admissione parochi copulantium 142.

Depositiones pro summaria informatione 104.

Deputati ad particulares ecclesiae ritus et officia Patronorum excerpenda 100*; ad proventus abbatum taxandum 100*; (deca-ni) ad audiendas et excipiendas rationes hospitalium et loeorum piorum 130*, fa-bricae et cappaiium ecclesiae cath. 133*; a provisoribus seminarii 189; (archidiaconi) ad exigendas rationes legatorum eccl. 283*; ad causas ex commissione apost. cognoscen-das 23 9; vid. Iudices delegati. — Deputati ad comitia 216 sq., ad synodum prov. 239. Vid. Collectores, Decani, Examinatores, Nuncii, Praesidentes, Provisores, Taxatores.

Derelieta ab intestatis parochis 184*.

Desertatio bonorum monasteriorum 99, pa-rochiarum 148*, vicariatuum 160*, 189*.

Desiderium sacris initiandi 53*.

Designatio canonicatus 99, 103, et prae-bendae eccl. Crusv. 103; Collectorum, De-canorum, Executorum vid. h. v.

Dies festi vid. Festa; profesti 202*.

Di1atio articuli de pluralitate benef. ad syn. provinc. vel resolutionem Sedis Apost. 102; contumaciae absentium ad finem synodi 129; provisionis: seminarii 159, xenodo-chii 236; querelarum contra nobilitatem ad syn. Prov. 139; Synodi vid. Episcopus.

 Dimissio mulierum suspectarum statutis fide-iussoribus pollicenda 125*; vid. Tractatus.

Dimissoriae, dimissoriales vid. Litterae.

Dioecesis Wladislaviensis Abbates v. h. v.; amplitudo 9 6*, 185; consuetudi-nes v. h. v.; difficultates 49*; festa, ieiu-nia v. h. v.; frequens malum 160; hospita-le et monasteria, paucitas cleri et pauper-tas v. h. v.; prae aliis haereticis abundans 140, 159, 232*; reformatio fienda 10, 11; scandala 156*; seminarium v. h. v.; status 49, 187; summa ecclesiarum 179; synodo-rum fructus non is, qui optabatur 140.

Directorium P. Joannis Polanci 70, 90*, 112, 124, 145.

Discessus ex ecclesia: post elevationem ho-stiae 107*, 173, post missam 91; saecula-rium e synodo 97*, 127*; sacerdotum tem-pore paschatis 161.

 Dispensatio de legendis lectionibus in Bre-viario 34*, a ieiunio 74*, 229*; super plu-ralitate beneficiorum 49 sq., 9 9, 102, 128*, 132*, 175, 184, 217*; in matrimoniis vid. Banna, Decani. Vid. etiam Casus, Promissio.

Distinctio decanatuum 178* sq., ecclesiarum 93, 147.

Distrihutio olei sacri vid. Decani, Geda-nensis Officialis.

 Distributiones quotidianae seu refectio-nes 84*, anniversariorum refectionum 114*. Vid. Capitulum, Commissio.

 Divina celebrare vid. Celebratio; divina officia Fratrum Teutonicorum 35, 36.

Divisio Seminarii Wlad. 214*.  Divortium 5*, 32.  Domini temporales 20, 92*, 202*. Dominica orafcio nunquam sub silentio 60. Donata ecclesiis vid. Legata.  Donatio iuris patronatus 85.  Dubia circa casus conscientiae 70, 214.  Dubium iudieium, iurameatum vid. h. v.

 















278

 Ebrietas 5, 11*, 28*, 31, 53, 60*, 68, 7 6*,  83*, 91*, 109, 124, 173*, 182, 220, 220*, 23 6*.  Ecc1esia matrix (videlicet Wladisl.) 21, eius proventus 84*; profanata 179; sit bene te-cta et clausa 22*, 233*.  Ecclesiae germanae l*; execratae 7,24; hae-reticae 9 3, 179, 180; destitutae rectori-busvicinioribus parochis commendandae 171, 175*, 213, collapsae uniendae 213, reli-giosorum saecularibus rectoribus providen-dae 213*; parochiales collegio canonicorum incorporatae 114, dioecesis Plocensis dioece-si Wladisl. incorporatae 213*; parochiales ti-tulo commendarum 190; in Pomerania con-secrandae cum indulto in iis celebrandi 166. Ecclesiarum mundities 184, 2 2 5; numerus 106*, 178* sqq.  Edictum publicum 95, 120, 160*, 189*; se-verissimum C. Trid. (ses. XXII, c. 11) 211*, 28 3, synodi dioeces. de contrahendis ma-trimonis a rudibus 196.  Editio ,,Vulgata" 71*. Electio Abbatum, praepositorum ac reliquorum praelatorum simoniaca 110; sepulturae 6*, 25.  Eleemosynae usitatae in administratione Sacramentorum 109, earum exactiones 110* et collecta 112.  Emenda 4*, 31. Emendatio actorum synodi Pomer. per episcopum 94*, statutorum et decretorura sy  nodi provinc. per S. R. E. Cardinales S. C. Trid. Interpr. 217*.

Episcopale mandatum vid. h. v. Episcopales casus; episcopales et commissoriales functioncs vid. h. v.  Episcopi sine lege vixerunt 81.  Episcopium (i. e. dioecesis) 1.  Ep iscopus magnus 8 7*; non dominatur in clero sed forma est gregis 114; tanquam Sedis Ap. delegatus 84, 103*, 119*. Ep. abbates condemnavit 100, quos et absolvit 129*, 130, 164*; adraonuit: capitulum 114*, privatim et capitulariter 116,*omnes clericos canonice 187*. In synodo dioecesana sta-tuit (decrevit, praescripsit, sancivit) 2*, 13*, 52 sq., 81*, 99*, 129, in synodo Pomera-niae 145, 166, 169, proposuit in synodo tradenda 47, 99*, 129, 185*, admonendi sui fecit potestatem 82*, 99*, 114, requi-sivit an in synodo tractata et constituta pla-cerent 115*, synodum: convocavit vid, Pro-cessus indictionis et Synodus dioec, distulit 11, 97*, 185, conclusit vid. Conclusio.—

 Episcopi auctoritas, bona, cautelae, cautio, colonia, constitutiones, consultatio, decreta, exemplum, functiones, fundamenta, fundatio-nes, iudicium, litterae, mandata, munus se-natorium, ordinationes, potestas in synodo dioec, processus et proventus vid. h. v. 

 Epistola Pastoralis Ill-mi Macieiowski a Sede Ap. recognita et pro usu dioec Wlad. recepta 190, 201, 216, 217, 218*,

225, 229*, 232*, 234. Equitare cum corpore Christi 2 9. Erectio novi canonicatus 85, decanatus 213*.

Eucharistiae circumgestationes annuae 61 *; consecratio 61, 9 0*, 154*; conservatio (as-servatio) 16, 22*, 90*, 191, 201*, 225*, in Pomerania 176; elevatio 20, 107*; ex-positio 3*, 29, 201*, 219*, 226; infirmis ministratio 13*, 21*, 23, 62, 91, 112*, 182*, 1.91, 201*, 2 2 6; renovatio 17 sq., 22*, 29, 90*, 110*, 149, 191.—Euch. sub specie panis laicis porrigenda 62, ex-plicanda 8 3 (vid. Crimen), ad altare vel ad crates distribuenda 228*; non adhibeatur contra aerem et ignem 2 2 6. Vid. Instru-ctio sacerdotum.

 E x a c t i 0 vel pactio simoniaca in administra-tione Sacramentorum 13*, vid. Oblata; ex. parochorum pro chrismate 6 7; ex. pretio-rum pro sepultura 20, 7 8, 183, vid. Fu-neralia.

Exactores vid. Collectores.

Examen Decanorum, Notariorum, Ordinando-rum, Parochorum, Plebanorum, Testium vid. h. v.; inter confitendum, vid. Confessio,

 Examinatores auctoritate synodi deputa-ti: ordinandorum 187*, 216*, 239, paro chorum futurorum 187*, 216*; parochorum ab episcopo propositi per synodum appro-bati 98*, 101*, et denuo deputati 130*; per episcopum delecti in synodo constitu-ti 155, 177*. Examioatorum iuramentum 155*, 18 7*; officium 5 4, 55, 15 5, 174*.

Excellentia persouae delinquentis 3. Excessus Abbatum 110, Clericorum vid. vitia.

Excommunicatorum absolutio, denuntia-tio, matricula, sepultura, vid. h. v.

 Excussio Agendae 201, Breviariorum et Mis-salium 100*, Synodi Bioec 139*, Ritualium 226*, Visitationum 85*.  Execratio vid. Coemeterium, Ecclesia, Executio constitutionis Wolucianae 214; le-gatorum piorum 215*; mandati apostolici 5*, 32; processus indictae synodi 80, 81*,

95* sq., 97, 128*, 153*, 162, 172, 197*et

 















279

 congregationis Pomer. 88, 122*, 143*, 168, 172*, 181*; processuum 23, 89* sq., 93, 105, 149.

Executor canonum 81.

Exemplum de extr. Unctione 63*; de patri-nis 59; episcopi Wlad. 79*.

 Exhibiti o litterarum parochorum in con-greg. 145, in visitatione et in synodo 83*, 197, 238. Vid. Oommendae, Institutio.

 Exhortatio frequens plebani quae populus teneatur scire 5, 26*, 31*; infirmi 18, 6 3*, 193; vid. Admonitio.

 Exhortationes sc. catechesticae in fidei rudimentis: matutino tempore diebus domi-nicis et festis 195*, pomeridianae 58, 195*, 183, 230, quibus populus pulsu campana-rum invitandus 202.

Expeditio principis Wladislai 171*.

Explicatio, Expositio Catechismi 106, 107; Evangelii in concione 107*, vid. Po-stilla; Sacramentorum 58: Confirmationis 90, extr. Unctionis 91*, 19 3; formularum bene-dictionum 2 3 0*.

 Expopulatio de dioecesi: beneficiatorum si-ne institutione canonica 103*, concubinario-rum 2Q, vicariorum 5*, 3 2.

Externi, Extranei, vid. Peregrini. Ext inctio vid. Suppressio.

Extrema Unctio de necessitate salutis 2 4*, levipendatur nimium 14*. Extr. Unct. ad-ministratio 63, 193, 229; rarior eius usus 113, 328*, huius causa 193; stulta deilla persuasio 229.

 Evangelium in fine missae 9*; pro more Germanorum ex ambona ne pronuntietur 16 6*.

F.

 Facullas absolvendi casus Sedi ordinariae reservatos 118* sq., cum iure delegandi 213 sq.; a Sede Ap. super pluralitate parochia-rum in Pomerania concessa 2 34; assisten-di domi matrimonio 166*, 195; deputato-rum ad audiendas rationes Hospitalium 130*.

Familia parochorum 58, 66, 169*, 237*.

Familiares episcopi ad residendum dimissi 82.

F a r i n a vid. Mendicatio. Ferramenta pro oblatis pistandis 17, 23.

Festa dioecesis Wladisl. 8, 76*, 108; Deipa-rae Virginis: pro more recepto celebranda 75, Assumptionis ritu solenni 7 5, Conce-ptionis cum Octava 232; festa notabuntur quotannis in Rubricella 77. Festorum de-nuntiatio 175; observatio 75*, 155*, iuxta praescriptum Epistoiae Pastoralis et Rubri-cae 229*, mobilium unanimiter 145*, in Po merania neglecta 173; festorum varietas 142*. Vid. Tabelia.  Fideiussor pro toto clero dioecesano 37*. Figurae monstrosae vid. Insignia.  Flasca stannea ad servandum vinum 4, vel plumbea 26, 30.  Floralia 67*.  F1oreni hungaricales 21, polonicales 234*, 235 sq.  Fons baptismalis 2 2*, 5 9*.  Fora diebus festis et dominicis 229*, annualia 155, 202*, hebdomadaria 118*, 155*, 202*. Vid. Nundinae.  Forenses seu peregrini presbyteri vid. h. v. Forma absolutionis excommunicati 9 9, 102*, non proferenda si peccata non sunt audita 90; f. baptismi 16*, 30*, 111*, 174; f. conscribendi defectus Cleri a visitatoribus 2 7*; fidei professionis 56; iuramenti de immunitate a simonia 5 5*; pro laicis presbyteris in Visitatione 2 6; super officio decanorum qua testium synodalium 189; forma matrimonii vid. v. h., sponsaliorum 23*, 24; s. Unctionis 19*; verborum Sacramenti 2 4*. Tenta forma Ecclesiae 6, 32*. Formata quam Graeci epistolam dicunt 137, 138. Formatae litterae vid. h. v. Formatio crucis in missa 145*.  Formula docendi plebem vid. Cateehismus Romanus; formulae officiorum decanatuum et parochialium 148.  Fratres Ordinum mendicantium 6*, 33; Teutonici vid. Divina officia. Fraternitates v. Congregatio, Sodalitates. Fructus sacerdotiorum 47; synodorum 140. Functiones episcopales 82, 198, episcopi commissoriales 222*.  Fundamenta muneris episcopalis 7 9*, statutorum episcopi 28.  Fundatio canonicatus vid. Erectio; decantandi officii B. M. V. 200*. Fundationes episcopi: Musicae Cathedr. 2 36, Nosodochii 235, Psalteristarum 235, Seminarii 4 7*, ab episcopo augenda 215 sq. Funeralia liberaliter explenda vid. Exaetio; concertationes circa illa in ecclesiis 176*, 231*. Vid. Sepultura.

Gedanensis Clerus Gedani synodaliter con-vocatus 3 4, Breviarium et Missalia Wladisl. habeat 34*, horas canonicas et divina offi-cia iuxta consuetudinem Fratrum Ordinis B. M. Teutonicorum recitat et celebrat 35*. G. OfficMis et Vicarius in Spiritualibus synodum Ruralium Decanatuum exorsus est















280

87, auctoritatem celebrandi synodum fundat 88; G. Officialis subit vices Decani 92*, di-stribuet Decanis olea sacra 91*, 157, 193, Congregationem Ruralem celebret 151*. G. Synodus dioecesana 34, Synodus Ruralium Decanatuum Pomeraniae 8 7.

 Generale Capitulum, generales Cautelae, ge-neralia Concilia, generalis Confessio, Con-gregatio, Exactor, Offieialis, Synodus, Visi-tatio vid. h. v.

Genuflexio (utroque genu) Eucharistiae exhibenda 83. Germanae edclesiae l*. Germanica catechisatio (catechismus) consuetudo, iuventus vid. h. v. G e s t u s et coeremoniae in sacrificio missae vid. Missa.  Graduale 149,159*, 169*, 170*, 176, 183. Gratiales 2 7.

Gravamina seu iniuriae cleri ex parte Nobi-litatis 37, 89*, 125*, 139; gravamina seu difficultates Cleri et Ecclesiarum 48*, 86*, 89*, 92*, 99*, 125, 151*;vid. Querelae.

Guardiani in synodum vocati 152, 161, 196. Habitus vid. Vestes clericorum.

Haereses a S. C. Trid. condemnatae 47; hae-resum incrementa a scholis infectis 4 7*, 7 2*; haereticorum argumenta publice non recensenda 71*, eonversationes cum haere-ticis fugiendae 170*, disputationes cum haer. in concionibus sine fructu 195*. Vid. Ar-chid. Pomeraniae, Ecclesiae, Libri, Mulieres, Notarii, Novationes, Novitates, Patrini, Quaesitum, Sepultura.

Histrio nes 5, 31. Homicidae voluntarii 4*, 31. Honestas vitae clericalis vid. Vita.

Horae canonicae ante missam saltem Matutinum et Prima 25, Matutinum cum Laudibas 110*; decantandae 85, 154*, 200; dicendae conformiter matrici eeclesiae 21; fratrum Teutonicorum 35 sq., 36; recitan-dae in ecclesiis 3*, 29, 89, 109*, 123, 194*, 200.

 Hospitale senum ac infirmorum sacerdotum (Nosodoehium) Wladislaviae 177*, 214 sq., 234*; Xenodochium Starogardiense 236. Hospitalium rationes et nomina vid. Decani.

 Hospitaliores S. Joannis Sepulchri Do-minici Jeros. 9, Vid, Administratores,

 Ignorantia linguae parochianorum 4*, 31; periculosa circa impedimenta matrim. 65*.

Imagines indecorae in cauponariis 287*. Imago Crucifixi in media ecclesia 23. Immersio 16*.

Impedimenta consanguinitatis, affinitatis 65* et spiritualis cognationis (vid. h. v.) 91*; matrimonii non diffiniantur sed ad episco-pum referantur 32; ordinandorum 54*; re-formationis ecclesiae Crusv. 116; visitatio-nis 19 8*.

 Impignoratio bonorum eccles. 113, re-rum et possessionum eccl. 25*, sacerdotis a laico 6*, 3 3.

 Incontinentia cleri 220, vid. Mulieres et Votum.

 Incorporatio bonorum episcopi 235; bonorum et fundorum ecclesiae Crusv. 84*, 85; canoni-catuum et praebendarum Crusv. 84*; canoni-catus et praebendae Crusv.pro praedicatore et poenitentiario Crusv. 118*, 119; decanatus 133*;ecclesiarumparochialium dioec. Plocen-sis 213*; pensionum monasteriorum 215.

Indempnitas clericorum 14*.

Index Romanus 57*, 154, 186*. Vid. Libellus.

 Indictio (seu processus) Synodi, Congregatio-nis vid. Processus indictae synodi.

 Indulgentia de iure circa ieiunium; vid. Dispensatio.

 Indulgentiae Gregorii 148*, 151; 40 ho-rarum pro Regni necessitatibus, vid. Suppli-cationes; publicatio induigentiarum 21, 24*.

 Indultum Alexandri VI 35; Episcopi gene-rale missam celebrandi 166; Sedis Ap. spe-ciale 213.

 Infirmi ficti 4, 24; infirmi absolutio, admo-nitio, exhortatio vid. h. v. et Eucharistia.

Inhibitio vid. Notarii. Iniectio manuum violentarum in clericum 6, 32*, 239. Iniuriae clericorum vid. Gravamina. Innovatio vid. Renovatio.

Inquisitio de sacris ordinibus 21, num omnes in synodo adessent 46, 80*.

 Insignia Christi crucifixi et resurgentis 67*, 230*.

Instigator 95*, 132*, 142,219.

Institutio seu provisio 54*; institutiones, collationes seu quaecumque provisiones be-neficiorum exhibendae: Episcopo vel Vica-rio eius 83*, in synodo 132, in Congrega-tionibus 133, 145 sq.; investiturae et com-mendae in Congr. revisae 125; decani vi-debunt ne parochias ex manibus saecula

 















281

  rium (sub poena excommunicationis ipso fa-cto) sine investitura aut commenda episco-pi 106*, 145*, vel eius Officialis accipiant 170*; qui sine institutione canonica benefi-cia detinentes incurrunt poenam exclusionis ex dioecesi 103 sq.; parochi vero et cura-ti iuxta ritum ecclesiae Metropolitanae in-troducendi 89. 

 Instructio brevis et methodica audiendarum confessionum Povodovii 112; decanorum ru-ralium 170, 184. Instructio (institutio, in-formatio) matronarum de forma baptismi

16*, 26*, 149, 157, 174, 226*; populi vid. Parochiani docendi; puerorum 25, 58, 72*, 159, 169*, 194, 238; sacerdotum de materia Eucharistiae 17. Intentio in administrandis Sacramentis 16, 24*.  Interdicta ecclesia ipso facto 6*; loca vid. Celebratio. Interesse synodo vid. h. v. Interpretatio caeremoniarum 67*, uberior 248*. I nterstitia etiam quoad Regulares 158. I ntestata 184*, 235. Introductio mulierum post partum: fornicariarum 24*, 161*, haereticarum 167. Introductio, investitura vid. Institutio. Inventaria seu regestra bonorum, proventuum et supellectilts eccles. habeantur 24*, 66, 83*, 89*, 102*, 131*, 146, 149, 183, 197, 233*, 234.                                     J

Jeiunia dioecesis Wlad. 8*, 7 4, observanda 17 0, 184*, 2 2 9*, etiam ex consuetudine provinciae 106; ieiunium feriae sextae 18.

J udae i 20, 157, 203.

Judices delegati ad causas a Sede Ap. committendas in synodo deputati 98*, 101*,

  130*, 16 1*, 177*, 187, 216*. 

 Judiciura episcopi 6*, 3 3; iudicio episcopi vel Vicarii eius examen ordinandorum ter-minatur 54*; iudiciorum ordini episcopus intendit 119*; iudicio episcopi se subtra-hentes 142*, vid. Officialis. Judicium sae-culare 4*, 5*, 24, 30. Judicium vel dubium de libris suspectis 57*.

 Juramentum ambiguum seu dubium 24, de veritate dicenda 26. Juramentum: aedituo-rum 212; clericorum 5, 31*; commendario-rum circa institutionem 153*, 160*, 173*, 190; decanorum in synodo super officio suo 189, 213*; episcoporum cum clausula 48; examinatorum 155*, 187*; ordinandorum ad titulum vicariatuum 161, 189*; nqtariorum

 et procuratorum 120 sq.; parochorum circa institutionem 173, 212, de praesentatione non simoniaca 55*, 233. Vid. forma iur.

 Jus ecclesiasticum 2; acceptandi et abiiciendi ludi magistros 92*; ecclesiasticis personis iure di-vino debita 113*; ius praesentandi vid. Prae-sentatio; propinandi 2 3 7*.

 Jura, privilegia et proventuS ecclesiarum descri-benda 51*, 99, 102, 131; in synodum ad-ferenda 197; suppressa restituantur 211*; tuenda 233; iura patronatus vid. h. v.

Jusiuran dum fidei professionis 57.

Juventus Germanica in seminario Szotland 215, Polonica in seminario Wladislaviensi instituenda 214*sq. Vid. Instructio, Scholae.

                                    K

Kalendarium 2 3.  K a ssanijcze 14.  Kmethones 33.

                                    L Lachrymae cleri in Synodo 46*.

Laicia clericis percussi 24*, 31; laicorum cla-mores super clericis 11*; de manu laica be-neficia acceptare 3*, 30, 106*, 131*, 145*, 160, 170*, 184. Vid. Consuetudo, Impi-gnoratio, Iudicium, Patroni, Saeculares.

 Lampas sive lumen aut cereus 61, 90*, vel candela 201.

 Lectio capitum officii parochorum in synodo 89; constitutionum synodalium vid. Decre-ta; litterarum sacrarum vid. Studium; nomi-num in synodis vid. Nomina; officiorum de-canorum in congregatione 92*, 148; proces-sus episcopi de cognoscendis litteris vascu-lorum pro oleis 92*; indictionis synodi in synodo 98, 127*.

 L e g a t a (pia) mortuorum ecclesiis fideliter exe-quenda 78, 215*, 233*, recuperanda 183*.

 Legatus Apostolicus vid. Consensus Nuncius.

 Libellus sive index vuigo Rubricella 77; lib. Curtii Cornelii Erem. Aug. 2 30*.

 Liber Agenda, Agendarum, Agendorum, vid. Agenda; peculiaris vulgo Metrica (matricu-la) baptisatorum et copulatorum 83 sq., 90, 91, 101 sq., 125*, 149, 159*, 169*, 170*,

176*, 183, 184*, 190*, et mortuorum 232; poenitentialis 70*; redituum 106*. Libratoria 216*.

Libri ad cultum divinum iuxta praeseriptum E. R. 98*, 145, vid. Antiphonarium, Caere-moniale, Graduale, Missaie, Psalterium; libri Astrologiae Judiciariae et Physicae 154; 1. Capitulares 52*; 1. Catholicorum de tradi

 









282

tionibus Apostolicis 72; libri in quibus to-ta parochia describatur 191*, 202*; 1. hae-retici vel suspecti 57*, 90*, 107, 149, 154, 186*; 1. necessarii parochis (cfr. libri ad cultum divin.) 107, 148*, 159*, 170*, 183, 226; 1. praedicatorum 5, 20, 23, 31*.

Lingua polonica vid. h. v. Litera episcopi 10*.

Lillerae apostolicae indulgentiarum 4, 30*; authenticae notariorum 10*; citationum vid. Processus; commendarum 145*, 213, 238; commendatitiae 17*,3l, 137, 138, 159,190, 238, seu dimissoriae 158*, 160; conscriptae in quinterno scil. Articuli seu Avisamenta 15; currentes Officialium et Archidiaconorum 7, 33*; dimissoriae (dimissoriales) 31, 238, seu commendatitiae 158*, 160; episcopi: ad cle-rum de vita peragenda 165; exhortationum 89, inhibitionis contra notarios 103*, 119 sq., littera 10*, pastorales seu processus 104*; formatarum 17*, 238; fundationis 234; in-stitutionum 66*, 83*, 145*, 197, 238; or-dinationum (sc. commendatitiae) 197, 238; patentes ordinandi a parocho 53*, a superio-ribus 108*; receptoriae (receptatoriae) 4*, 17*, 24*, 31, 35; speciales vid. Mandatum; testimoniales ordinandorum 53*, 158 sq., 174*, 190, 194 sq.

Liquore s sacri 91*.

Loca interdicta, pia, sepulturae sive Coemeteria vid. b. v.; loca tenentes in synodum 15, 96, 167, in Congregationem vocati 121.

 Locatio aedium parochialium 237*; bonorum episcopi (Bischofstalensium ad Gedanum) 2 38; locationem bonorum monasteriorum, quae alienationem sapit confirmat episcopus 164.

Ludi magister 92*, 2 38, moderator 58*, rector 146,   238. L u m e n vid. Lampas.

Lusus (ludi) alearum 11*, 25*, 27*, 29, 69, 110, 146, 173*, 182, 237; chartarum 69, 173*, 287; talorum 69; taxillorum 3*, 5, li*, 25*, 31,69; tesserarum 27*, 69.

Magister loci 174*; ludi 9 2*, 288;   scholae 72*, 158, 170*,  194;   vid. Praeceptores, Kector scholae. Magistratus   civilis monendus 202*; saecularis opera uti 76*. Mandatarii canonici  in synodo 41; parochorum  in synodo Vid. Processus  indictae synodi. Mandatum apostolicum vid. Exeeutio;   archidiaconi 13**, episcopi:  7, 88*, 46*,  89, in |

synodo de vita clericorum 68, redigendi acta synod. in publicam formam 50*, pro abro-gando more qui paganismum sapit 67*.— Mandatum seu decretum synodaliter factunt 34, 35, seu speciales litterae convocationis synodi 34; m. Summi Pontificis synodum celebrandi 40*.

 Mansionarii in synodum archid. Pomera-niae vocati 165, 167, 172*.

 Matricula baptisatorum et copulatorum vid. Liber peculiaris; excommunicatorum 160.

 Matrimonia clandestina vel occulta omnino prohibita 5*, 3 2; nobilium in eorum domi-bus 101, 125*, 142, 151, 166*, 194*, 195. Matrimonii contractus 5*, 32; forma 19*, 2 3*, tridentina et decreta synod. de contra-hentibus 64 sqq., 83 sq., 91, 98*, 100* sq., 112*, 130, 149, 157*, 178, 182 sq., 184*, 194* sq., 229*. Vid. Banna, Cohabitatio, Communio, Confessio, Decani, Dispensatio, Moderatio, Parochiani ignoti vel alieni, Pu-blicatio. Raptus.

 Mappae altaris 60*, mensae in cubiculo ae-grotantis 191.

Matrinae   vid. Patrini. Matronae   16* vid. Obstetrices.

Memoria benefactoris singularis et parochia-norum 231*; pro suae parochiae defunctis missam offerant 78.

 Mend icatio ostiatim farinae pro oblatis 15, 23; ad missas novas 29, 109*; sacerdotum dioecesis 177*.

 Mercimonia (mercatura) clericorum 3*, 29, 69; cauponaria vid. h. v.

 Metrica vid. Matricula; metrica sacerdotio-rum (parocbiarum) omnium 52.

 Minister seu clericus qui pueros parochiano-rum docet 25; minister eelebrantis 91, 154*, ecclesiae 238.

Miracula non vulganda in concione 71*.

Missa matura 108; mane saltem diebus festis 227*; peragenda iuxta praescriptum Missa-lis Romani 166; pro parochianis defunctis 78, 231*; pro rebus quae a suprstitione non multum abesse videntur 60*; quid sit obser-vandum et cavendum circa sacrifieium mis-sae 110 sqq. Vid Ablutio, Absolutio, Cae-remoniae, Canon, Cautiones, Celebratio, Mendicatio.

 Missalia revideantur 17*, bene correcta 23, habeantur 26, Wladislaviensia 84*, Roma na 145 sq., 146,  149,  159*, 169*,  170*, 176*, 183*. Missalia solvere reeusantes non absolvendi 142*, 146. Moderatio decreti C. Trid. de Matr. 130*. Mo dus  confessionis 70, 90, uf, 228, exami















283



 nandae conscientiae 267*; describendi in libro baptisatorum 190 sq.; interrogatorio-rum in examine visitationis 2 7*; proceden-di sine strepitu et forma iudicii 216; pro-fessionis fidei 54, 129.

Monachi 109*.

Monasteria dioec. Wladisl. 84, eorum bo-na vid. Alienatio et Locatio; monasterium arctum 4*, 31.

 Mos abolendus: accidiosus simul confessionis et communionis sacramenta infirmo ministrare 14, puisandi sponsum post initum matrimo-nium 65*, mendicandi pro prima missa 109*, cum signo Christi campos oberrandi 6 7*; antiquus celebrandi synodos Pomeraniae 8 7*; laudabilis confitendi et communicandi ante nuptias celebrandas 91; perniciosus post ele-vationem hostiae ex ecclesia discedere 107*; tractus ad nos ex ecclesia graeca benedicen-di uvas et fructus 75.

 Mu1ieres (foeminae) concubinariae, fornica-riae vid. Cohabitatio, Concubinae; fornica riae et haereticae post partum non introdu cantur vid. Introductio; m. subintroductae 68*, Suspectae 108*, 125*, 1 61, 169, 174,

182, 287; cum mulieribus eodem carpento vehi 69. Mundities ecclesiarum 184, 225; exterior in cultu divino 225 sq.; rerum sacrarum 159*, 183*. Vid. Vasa, vestimenta sacra. Munus vid. Officium; munus senatorium episcopi 162, 222* sq. Musici in eeclesia cath. fundati 236. Mutatio habitus sui ordinis 109*, ministrorum 14*. Mutuum ultra sortem 34. N.

 Necessitas et utilitas synodorum 96, 97*, 144*, 171; vid. Causa.

 Necessitates Regni 139*, 162*, 163, 171*, 178, 185 186*, 219; vid. Supplicationes.

Negatio sacramentorum prohibita 66*.

Negligentia beneficiatorum 102; collecto-rum 130; parochorum: circa perielitantes de vita 26*, 149, 226*, in scribendis metricis 190*, in recitandis horis canonicis 194*; ad Congregationem venire sub poena 183*, 189; patronorum 213.

Negotium gravisslmum ordinis ecclesiastici 216.

Nobilium iniuriae clericis illatae vid. Gra-vamina; matrimonia in privatis domibus vid. Matrimonia, sine bannis 82, contra decre-tum O. Trid. et synodorum 130.

 Nomina concubinariorum, apostatarum, intru-Synod. Wlad.

 sorum et qui ordines mentiuntur annotanda 142*; haeretieorum et Arianorum, nec non hospitalium et personarum in illis habitan-tium in congregationem afferenda 146; in-teressentium synodis archid. Pomeraniae per-lecta 166; parochorum gravius delinquen-tium nomina 150* sq.; ordinandorum denun-cianda populo ex ambona 53*, 158*; San-ctorum revocanda 111 *; vaseulorum pro s. oleis 91*, 92*, 111, 157. Vid. Consignatio

Nominatio infantium 111*, 157. Nosodochium vid. Hospitale.

Nota executionis a tergo (sc. processus) facta vid. Executio processus indictae synodi (in fine).

 Notabile verbum contra plura beneficia possidentes 138*.

Notariatus interdictus 120.

N o t a r i i publici et tabelliones, quorum creatio 103*, examen super idoneitate 10*, 103, fai-sitas et imperitia 10*, 99, 119* sqq., et haeresis 103*; approbandi causa ab episco-po 10*, 120, in synodum 10*, et in Curiam episcopi 120 citati.

Novationes 47. Novitas impedimenti spiritualis cognationis 59. Novitates 27. Novitii: professio novitiorum 110. Numerus ecclesiarum 106*, 178* sqq.; pa-tronorum 84.

Nuncii abbatum in synodo iurare renuerunt 98 pertinaces, soli tergiversantes 100, ad syno-dum convocati 185; capituli ad synodum prov. 133*; decanatuum ad synodum dioec. 36*, 185*, 197*; synodi dioec. ad synodum prov. 187, vid. Deputati; synodales 26.

 Nuncius Apostolicus vid. Contributio, Legatus.

 Nundinationes, nundinae 6 6*, praesertim in Pomerania 173, prohibitae diebus festis. Vid. Fora.

O.

 Oblata sponte suscipere sed nihii exigere in collatione sacramentorum 4, 20, 23*, 30*, 90*, 109, 156*, 174*, 227. Vid. Avaritia, Eleemosynae, Exactio, Pecunia.

Oblationes super altaribus non reponendae 154*.

Obligationes abbatum subsidium (vid. h. v.) persolvendi; cleri ad ordinationes eppi et praescripta Epistolae pastoralis 218*, decantandi officium B. V. M. 200; obl. rerum eeclesiae 32*.  

 Obedientia decano 89* 134* delicata 50; 2i

 















284

episcopo 134*, 142; praelato 35; S. Pontifici 47, 82*, 98*, 99*, 129, 186. Observantia synodorum tarda et frigida 141. Obstetrices 157, 174, 226*; vid. Vetulae. Octava Immaculatae Oonceptionis B. V. 2 32. Offertorium vid. Bestiae, Oblata.

Officia annexa praebendis et dignitatibus 52; off. divina vid. Horae canonicae; off. Patro-norum Poloniae colligenda 100*, 130, Regni Sueciae pro ordinariis (vid. infra) admissa 232.

 Officia les (et archidiaconi) 7, 23, 33*, 146* (et vicarii spirituales) n, habent in sua curia notarios et procuratores 120*, ut-pote sacerdotes peritiores in difficultatibus matrimon consulendi 195, et eo diligentiores in muniis suis quo minus vacet episcopis synodos saepius celebrare 2 38*, eorum mu-nus et officium 194*, et in verbo: Formulae et Instructiones decanorum vid. h. v.; quae-re etiam in verbis Commendae, Institutio.

 Officialis commissarius dictat sententiam di-vortii 5*, 32 et cognoscit de aliis iudicia-libus causis 5*, 6*, 33; vices subit decani 92*, decanus et simul officialis 115. Offi-cialis Gedanensis vid. h. v., Wladisl. gene-ralis 49*, 104, 158*, 189*.

Officio Ordinarii deferendi: 131*, 132, 142,

160, 170*, 175, 183, 184*, 186*, 189 sq., 190, 191*, 192, 193*, 195, 196, 212, 213, 214, 234, 237*, 238.

Officium B. M. V. 200*.

Officium et munus Archidiaconorum, Canoni-corum, Confessariorum, Curatorum, Deca-norum, Examinatorum, Officialium, Parocho-rum, Patrinorum, Rectorum eeclesiarum, Sa-cerdotum, Testium synodalium vid. h. v.

 Olea sacra renovanda et servanda 6 7, 91* 157, 170*, 176, 182*, 184*, 193*; veteri nonnisi in necessitate uti potest 176, 229. Vid. Distributio, Nomina. .

 Oppressiones a nobilitate et terrigenis 36*; vid. Gravamina.

Oraculum S. Crucis Bidgostii 139. Oratio 40 horarum vid. Supplicationes. Orationes in Synodo vid. Sermo.

Ordinandi; eorum Confessio, Examinatores, Litterae: patentes et testimoniales, Impedi-menta, Nomina, Paramenta, Tempus vid. h. v.

Ordinarium sive Rubrieelia 21*.

Ordinationes episcopi in synodo 116*, 202, 218*, 235; synodi 214*; ordinatio privata prioris episcopi abolita 229*.

 Ordo ecclesiae violatus 89; !n exeetttionibus procissuum 93; studiorum seminarii per epi scopum describendus 215*; visitationis parochialis 26.  Organa 60.  Osculum pacis 154*. Ostiatim vid. Mendicatio. P a c t i o simoniaca vid. Exactio. Paganismus vid. Mandatum episcopi. Pallae 23, 30*, 60*, 159*, 225*; vid. Pelae.

Paramenta altaris et vestes sacrae secundum usum Romanae Ecclesiae 159; par. et res sacrae mundae et nitidae 183*; altarium vela-mina pro quadragesima 230*; par. ordinan-dorum seu vestes sacrae 158*.

 Parochi. Parochorum munus et officium 5 7, 82*, 106*, de quo in synodo dioec, ratio-nem reddant 197, ad quam maiorum tantum-modo ecclesiarum conveniant 81, sed ad sy-nodum Pomeraniae omnes vocati 87, 197*; vid. ArcMdiaconatus Pomeraniae. Parochi etsi praecipue curare debent: l) sacramento-rum administrationem et Ecclesiae ritum ob-servandum, 2) praedicandum Dei verbum, at-tamen curam suam, 3) ad res etiam tempo-rales parochiae suae convertant 6 6: admo-neant ante contractura matr. 65, post bene-dictionem rerum 67*, dominos temporales oppidorum et magistratus civiles 202* sq., quorum utantur opera 76*; catechisent vid. h. v.; circumeant per se aut viearios oppida et villas 195*; citent vicarlos qui deserue-runt 160*, 189*; confiteantur decanis 106* sq.; contribuant iuxta taxam episcopi pro se-minario 177; decantent (in Pomerania) die-bus festis unum Nocturnum ex Matutino Mis-samque et Vesperas 166*, 188; doceaut po-pulum articulos (dogmata, rudimenta) fidei 83,106, 107 sq., 108, 155*, 169, 170*, 201* vid. supra cateehisent et circumeant; explicentpopulo caeremonias 67*, capita bul-lae „Coenae Domini" praecipua 108 vid. Ex-plicatio; habeant euram scholarum parochia-lium 73, 169*, 238, libros ad cultum divi-num necessarios vid. Libri, librum descriptae parochiae suae 191*; habent ius propinandae eerevisiae 237*; invitis dominis ministros ad servitia non pertrahant 190; pueros ad seminarium deducant 177; quid debeant de-cano 89*; quid faciendum mortuo parocho vi-ciniori 234; sacrum faciant diebus feriatis 107, pro defunctis suae parochiae 78, 231*; visitfctrfc parochianos suos 146*, 191*, 202*. De caetero quaere in verbo: Advocatus, Cu-rati, Decani, Examinatores, Exhibitio, Fa-milia, Formuiae, Juratoentum, Litterae, Ne

 















285



 gligentia, Nomina, Plebani, Processus publi-cus, Procuratores, Quaesita, Rector ecclesiae, Reguiares, Sacerdotes, Viearii.

 Parochiani alieni non audiendi absque licen-tiaproprii pastoris 24*, 63, 90, 146*, nec sepeliendi 24*; cimiteria sepiant 6, deserun-tur causa indulgentiarum 161*, 202*, 227*; docendi 17*, 23, 63, 57*, 58, 67*, 226, 228 sq., 229, vid. Parochi dodeant populum; fidei rudimenta ignorant 195*, 201*; igno-ti vel alieni non iungendi martimonio 65*, 113, 157*; non absolvendi 142*, 146.

 Parvuli in lectis cum coniugibus non locandi 25, 156*, 226*.

Passio, iurare super passionem 26.

Patrini 4, 16*, 23*, 30*, 59, 89*, 111*, 157, 170, 190 sq., 2 30; haeretici 111*, 142*, 15 7, 166*, 170, 182*, 190*; patrinorum officium 59 sq., 89*.

 Patronatus iura a beneficiatis tuenda 84, ius patronatus Regiae Maiestatis 85.

 Patroni ecelesiasti cos subiectos ad servitia non adstringant 33, sollicitandi a parochis de praesentatione 160*, a synodo moniti de provisione ecclesiarum 213, restaurent eccle-sias 213, 223* et aedificia parocbialia de-solata 233*, ecclesiarum iura supprimentes ac bona illarum usurpantes 2 3 3; numerus patronorum ne augeatur 84, contractus cum patronis ratione proventuum adbeneficia 212.

Patroni Regni Poloniae et Sveciae vid. Officia. Paucitas cleri dioec. 159, sacerdotum in Pomerania 197*.  Paupertas cleri dioec. 138*, 186, 187, 201, 218*. Pavimenia ecclesiarum deformata 29*.

Peccata septem mortalia 27; peccatorum gra-vitas 264, proditio vid. Confessio; remedia adversus peccata 265, particularia adversus singula peccata 2 6 7.

 Pecunia pro sacramentis non exigenda 4, 23*, 30*, 90*; a poenitentibus retinenda 9 0*; pro s. ehrismate non postulanda 6 6* vid. Ob-lata; pro fundando Seminario 4 7*; pro an-niversariis ab aliis refectionibus separanda 114*; pro fabrica ecclesiae a Capituiaribus solvenda 117* et aliis necessitatibus colle-cta 212. Vid. Clausula, Collecta, Recupe-ratio.

Pelae 4; vid. Pallae.

Pensio abbatibus et praepositis pro Seminario imposita 47*, abbatum annua pro alendis certis personfe donata 164*, decreta et reas-sumpta 214*, incorporata 215. Vid. Trans-mutatio.

Percussio clericorura vid. Iniectio; laicorum vid. h. v.  P e r e g r i n i (sc. clerici, saeerdotes) 2 4, 31, 35, 108*, 137, 160, 175, 238.  Periurium vid. Absolutio.  Permutationes beneficiorum 2 9, 30, 114; bonorum eccl. cum saecularibus 113. Persona ecclesiastica contra ecclesiam agens 6; personae in cognatione spirituali prohibitae 23*; plebeae 32.  Personatus archidiaconalis 1.  Personaliter ad synodum venire, synodo interesse vid. Synodus,  Persuasio stulta de extr. Unctione 2 2 9.  Perula cum nola tinniente 191.  Pia legata, loca vid. h. v.; pium opus 47* et institutum 177 (sc. Seminarium). Placitum cleri pro contributione pro Reipublicae necessitatibus 162*, pro liberandis abbatibus a solutione pensionis 164*; episcopi synodum ruralium decanatuum celebrandi 87*.

Plebani ignorantes linguam parochianorum 4*, 31; habeant: sua signa 7, sua sigilla 3 3*, statuta episcopi 9*, provincialia et synoda-lia 23. Plebani officium: exhortentur popu-lum 5, 31*, administrent sacramenta 23*, de qua re examinentur et de vita sua 2 6*, tenentes vero vel defendentes haereticos ar-chidiacono deferendi 27; plebani servitium 6*.

 Pluralitas beneficiorum vid. Dispensatio, Processus, Promissio; ecclesiarum 25*, 145*; parochiarum in Pomerania 234; sacerdotum 49.

 Poena exclusionis (expopulationis, expulsionis) de dioecesi vid. Expopulatio.

 Poenae contra transgressores constitutionum synodalium 79; in excessivos ex constitutio-nibus et decretis Patrum in synodo lectae et publicatae 185; iuxta synod. provin. con-tra vestes non decentes deferentes 237. Poe-nae ex iure communi vid. Bulla, Constitu-tiones.

 Poenitentia ut sacramentumi doctrina circa hoc sacramentum 17*, 62*, 90, 111*, 1 92, 228; vid. Cautelae; ut satisfactio sacramen-talis: infirmi 18*; missarum appreciandarum 27*; pecunialis 27*, 80*; privata 119, seu publica 70*, 119, secreta 70; satisfactoria

17*, 192*. Poenitentiarius ordinarius oonstitutus 118*. Polonica iuventus vid. h. v*; polonica (materna, vemacula) lingua, idioma, rythmus vid.  Acta, Admonitiones, Catechismus, Deeaiogus, Plebani, Postilla, Publicatio, Recitatio.

 









286

 Postilla opera episcopi materna lingua con-scribenda 57*; Wągrovecensis 83; Wiecii et Bialobrzeski 107*.

 Postulatio decanorum ut gravamina scri-bantur 125; episcopi ab universo clero de una missa pro se vivo et defuncto 2 35.

 Potestas episcopi in synodo partim ordina-ria partim delegata 198*.

 Praebendae Crusvic. vid. Incorporatio, Sup-pressio.

Praebendarii in synodum vocati 152,161.

Praeceptores in scholis 169*; vid. Magi-stri scholarum.

Praeceptum Apostoli de instituendis 54*. Praedicatores  vid. Concionatores. Praefecti  organorum 60.

Praelati moniti 85*; non possunt alienare 113. Vid. Electio, Sacra.

Praelaturae   Crusv., vid. Suppressio. Praemittenda Synodo vid. h. v. Praepositus  Żukoviensis monitus 126;  Lu-branensis ad celebrandam missam admissus 134;   Strzelnensis pro Seminario   et Iudice tribunalitio persolvat 17 7;   praepositis pen-. sio imposita 47*,   alienatio prohibita  113.

Praescriptum C. Trid. (Ses. XXIV, cap. l de Bef.) de clandestinis matrimoniis vid. Publicatio Decreti „Tametsi;" synodi Wolu-cianae decantandi boras canonicas 200.

 Praesentatio. Jus praesentandi S. R. M. ad canonicatum novum Wlad. 85, praepo-siti Żukoviensis ad parochialem ecclesiam 126*, patronorum pro parochiis 2 33*. Prae-sentatio non simoniaca 55*, 233.

Praesidentes   synodo deputati   ab episcopo tl*. Praestimonia   116*. Preces ad finem breviarii recitandae 193; preces publicae et 40 horarum vid. Supplicationes. Presbyteri  capeliani, commigrantes, forenses, Gedanenses, peregrini, vagi vid. h. v.; quae cavere debent 108*. Vid. Sacerdotes, Sodalitates, Superpelliciati. Pretitium   pro administratione sacramentorum et sepultura vid. Exactio. Primitiae sive novae missae 60*; vid. Mendicatio. Privilegium S. K. M. ecclesiae Wlad. 85; speciale seminarii Wlad. 215*; Germanorum in Pomerania 229*.  Privilegia eeclesiarum vid. Jura. Processiones vid. Etieharistiae eircumgestationes, Superpetiieiati, Versieuli

P r oce s s u s seu litterae 8 0, seu citatio 8 7, seu citationum iitterae 121*; indictae syno di  80,    96,    127*,    152,    161,   171,   196,

Congregationis Pomeraniae 8 7, 121, 143, 165, 167, 172, 181; vid. Lectio. Proces-sus offieialis et archidiaconi 23; publicus contra parochos non ordinatos nec residen-tes 49*; plura beneficia obtinentes 13 2*; contra abbates et praepositos 84; contra notarios ab episcopo promulgatus 99, a syno-do receptus 103*; pro colligenda contributio-ne dupla 16**; pro visitatione archidiaco-natus Pomeraniae 181. Processus congre-gationis descriptus 223. Vid. Executio, Le-ctio, Supplicationes, Transmissio.

Proclamationes vid. Banna. Procuratio  abortus vid. Abortivum. Procurator capituli 214, 235*.

Procuratores approbandi 120*, quos epi-scopus parochis suppeditabit 142*.

Profanatio vid. Ecclesia, Templa.

Professio fidei in synodis statuta 4 7, 49*, 56, 82*, 153, 173*, 186; emissa in synodo 48, 98*, 99*, 129, 153, 171*, 199*; in Congregatione Pomer. 93, 123, 144; emittenda a beneficiatis, commendariis, scholae rectoribus, vicariis vid. h. v.

Profugi:    regulares 84,   vicarii 160*, 189*.

Prohibita clericis: arma, avaritia, ebrietas, ludus, mercatura, mulieres, tabernae, vena-tiones vid. h. v.; prohibita coniugibus, regu-laribus vid. h. v.

 Prohibitio Leonis X de miraculis in con-cionibus vulgandis 71 *; nundinationum die-bus festis 66*, 173; solennitatis nuptiarum 5*, 32, longo usu probata 66, antiqua 91*.

 Promissio episcopi: et sponte sua et cleri precibus de dispensatione super pluralitate beneficiorum 4 9*, etiam de successoribus suis 2 34*.

Prompt uarium  pro curatis 201. Promulgatio   vid. Publicatio. Propinatio   cerevisiae 2 3 7. Proposita  episcopi in synodo yid. h. v. Prorogatio  commendarum 160*, 190. Protestatio  archidiaeoni Pomeraniae 98.

Proventus Cath. eeelesiae 84*; commendae 175*, 183*; episcopi Wlad. Bischofstalenses 234*, 235 et Sobcovienses 234*.

Provineia  Poloniae 232, 238*; Pomeraniao 214*; Vid. Casus. Provisi o  ecclesiae parochiaiis  de consensu canonici 134*. Vid. Diiatio, Institutio, Seminarium. Provisores   ecclesiarum   seu vitrki   92*;

 















287

hospitalis 177*, 214; Seminarii 159, 177, 189. Psalteristae vid. Fundatio. Psalterium 159*. 169*, 170*, 176, 183.

Publicatio avisamenti de usuris 20*; bullae Coenae Domini 106, 133, 155*, 203, 2 30; capituli C. Later. Omnis utriusque sexus 156; casuum papalium et episcopalium in eongre-gationibus 133; constitutionum et decreto-rum Patrum cum poenis in excessivos 135; constitutionum Gregorii XV 206*, Pauli Wo-lucki 214; constitutionum dioecesanarum cum addendis rationibus 50*, 81*, 224 non absque revisione 115, in congregatione Po-meraniae 197*; constitutionum provincialium in synodo 217*; in congregatione 133; de-creti C. Trid. de celebrandis synodis dioec. 140, „Tametsi" 64, 157, 178, 182*, 184, 194*; decreti S. C. R. de beatificatione mortuorum 217; decretorum episcopi in con-gregatione l 5 0*; edicti C. Trid. (s. XXII, c. 11) in vernacula lingua quater in anno 211*, 233; edicti synodi dioec. de rudibus contra-hendis 196; indulgentiarum 2l, 24*, 148*; litterarum contra notarios 99, 120*; man-dati archidiaeoni 13*; processus indictionis vid. h. v.

 Pueri baptisandi, docendi vid. Raptismus, In-structio; ministrantes 154*.

Puerperium 25.

Pulsus maioris campanae initio congregatio-nis Pomeraniae 123, 144; vespertinus pro defunctis 232.

 Puneta builae ,,Coenae Domini" dioecesim Wlad. afficientia 203.

Purificatoria 60*, 159*, 170, 183*. Q.

 Quaesita parochorum: de baptismo et sepultu-ra haereticorum 166*, 167, 170; de pa-trinis haereticis 166*; de inductione foemi-narum haeret. et nuptiis haeret. cum ca-tholicis 167.

 Quaestus circa administrationem sacramento-rum 227; vid. Oblata.

 Qaereiae contra abbates 104*; nobtlitatem 125*, 139; parochos 114*, 115, 125, 139; religiosos 115, 138*; vid. Gravamina.

Quinternum 15.                                             

                                             R Raptor bonorum ecclesiae 6*, decimarum 238*.

Raptus matrimonialis 6, 32*, 113, 157*, 195.

 Ratio beneficiorum 114; contributionis pro

 infirmis et senibus sacerdotibus 177*;

 examinandi instituendos 54, ordinandos

 54; seminarii instuendi 47*; synodorum vid. Necessitas.

 Rationes audiendae et excidiendae vid. De-putati; rat. constitutionibus promulgandis in-tersertae 50*, 81*, 224; r. pecuniae colle-ctae per aedituos conscribendae 212; r. quo minus in provincia Poloniae vacet epi-scopis synodos dioec. saepius celebrare

238*.  Receptoriae litterae vid. h. v. Recitatio diebus dominicis „Pater noster, Ave Maria et Symboli" in vulgari 5, 13, 31*, 57*; recit. catechismi, horarum canonicarum vid. h. v. Reconciliatio vid. Execratio.

Rector ecclesiae. Rectores quocunque titulo ecclesiarum parochialium 190, quo-rum officia in synodo Pomeraniae praelecta 8 9; circa confitentes discrete se habeant 25; custodiant fontem baptism. 22*; denuntiandi dioecesano si excommunicatos monasteriis non denuntiarent 6*, 3 3, suspectos autem de nova doctrina debent nuntiare ordinariis vel archidiaconis 20, 25; habeant Rub ricel-iam 21; ministrent sacramenta absque simo-nia 13*; praedicent et doceant parochianos 23. Rectorum eccl.: promotio ad sacerdo-tium 21, 23*; residentia personalis 23, 114; testamenta de acquisitis contemplatione ec-clesiarum 3.

Rector ludi 146, 238.

Rector scholae significet de adventu scolaris de Bohemia 20; professionem fidei coram parocho emittat 72*, 186, 238; testimonium det ordinandis 53*, 158, 174*, 194.

 Recuperatio bonorum eccl. vid. Alienati 0, debitorum ecclesiarum 183*.

Recusatio decimarum, missalium vid. h. v,

Refectiones seu distributiones quotidianae vid. h. v.

 Reformatio in capite et in membris 10, vitae et morum clericorum 11, 13; tamdiu. expetita a sua persona ordiatur 81*; con-stituta in synodis 68, 91*, 105, 106, 108*, 160, 173*, 236*, reformatio eccle siae Crusvic. vid. Collegiata.

Regestra vid. Inventaria. Regulares id est Canonici 52*.

Regulares, religiosi, 84, 110, 206: apo-statae 84, 109*; confessarii approbandi 110, 137*, 149, 156, 184, 206; examinandi quo-tannis 110; deferendi Loci Ordinario: non approbati 149, degentes extra monasteria 156*, copulantes 142, episcopo non paren

 















288

 tes 142; profugi 84, vagabundi, vagi 84, 108*, 109*, 160; promovendi ad ordines 158; ne sepeiiant parocho non vocato 23*, non exponant Euch. cum solennitate 226. Vid. Capellanus, Electio, Fratres, Litterae testimoniales, Interstitia.

Reliquiae Sanctorum 154. Remedia vid. Peccata.

Renovatio aquae baptismalis, Eucharistiae, ss. oieorum vid. h. v.

 Renovatio (innovatio, restitutio) constitutio-num dioec: institutionis seminarii 100, de inventario conficiendo 131, de vicariis pa-rochialibus 189*, de commendis ecclesiarum parochialium 190, de vita et honestate cle-ri 216, de donatis et legatis ecclesiis 233*; ren. ordinationis episcopi super praestimo-niis 116*.

 Res ecclesiae, res sacrae vid. Alienatio, Altaria, Impignoratio, Obligatio, Paramenta, Suppel-lex, Tabernacula, Vasa, Vestes.

Reservatio casuum vid. h. v.

Residentia: canonicorum 114, poenitentiarii Crusvic. 119, personalis 3*, 21, 23, 2 9, 49, 49*, 79, 82*, 83*, 114, 145*, 169, 170*, 175.

Resignatio beneficii 3*, 30, 89, 114; in curia Romani Pontificis 30. Re sponsum episcopi: archidiacono Pomeraniae 98; ad quaesita parochorum 167*, 170. Restauratio vid. Aedificia. Restitutio in integrum 82, agrorum ecclesiae ex monito episcopi 126, Archidiaconatus Crusv. vid. h. v., bonorum ecci. vid. Alienatio.  Reverentia populi in ecclesia 25; summa divinissimo Sacramento 83.  Revisio constitutionum synod. statutis provincialibus cauta 115.  Revocatio adorationis s. Crucis, commendarum, confraternitatum, congregationum, conventuum decanalium, deeanorum, nominum Sanctorum vid. h. h. R i t u a 1 i a nova pro administratione sacramentorum uniformi 22 6. Vid. Agenda. Ritus et rubrica ecclesiae cath. Wlad. 34*. Vid. Caeremoniae et Deputati. Rixae clericorum 11 *. Rubricella sive libellus sive ordinarium 21*, 23, 77, 194*. Rudimenta fidei vid. Articuli fidei. Rudiores contrahentes 65*, 196; curati saeer-dotes 201.

Rurales decanatus, decani, congregationes, synodi vid, h. v.

 Sacerdotes peritiores utpote Archidiaconi, Vicarii (Offieiales) loci Ordinarii atque De-cani 157*, 195; rudiores curati 201. Sa-cerdotum munus et officium 42 sqq. 52*, 83*, avaritia, celebratio missae, confessio, confluxus, discessus, hospitale, impignoratio, instructio, paucitas, pluralitas, sententia, vi-ta vid.h. v. Caetera quaere in verbo Presbyteri.

Sacerdotium vid. Fructus, Metrica, Titulus.

S a c r a statuta 8 7*, synodalia l; sacra pro prae-latis 113*.

 Sacramenta necessitatis 14*, 24*; sacra-mentorum administratio: 58*, 82*, 89*, 99*, 111, 195, 201, 226. Vid. Abusus, Admonitiones, Articuli, Casus, Custodia, Denegatio, Oblata, Plebani, Rectores eccl., Ritualia; quaere etiam singula sacramenta sub eorum nominibus.

Sacramentale ecclesiae cathedraiis 23. Sacrificium missae vid. h. v. Sacrilegium 78, uo, 149, 171.

Saeculares exclusi e Synodo 97*, 127*. Vid. Capella, Curia, Laici.

Sal specialiter consecrandus 15*.

„Salvum fac" praecinendum benedictioni so-lemni 219*.

Sancta synodus 2, 50*, 195. Sancti, sanctorum nomina, reliquiae vid. h. v. „Sanctua" nunquam sub silentio 60. Satisfactio vid. Emenda, Poenitentia. Scandala clericorum 11* regularium 156*. Scolares de Bohemia 20, 25.

Scholae 25,47*, 72*, 159,177; scholarum cura, haereses, magistri, rectores vid. h. v.

Scholasticus cathedralis 72*.

Seminarium clericorum fundatur 47*, insti-tutum 82, constituendum 98*, redtitutum 100, desumptibus eius in posterum ordinetur 159, extructum et provisum 177, divisum 214*, erectum novum pro Germanis 215 et pro-visum 235*. Vid. Provisores, Subsidium.

 Sententia divortii 5*, 3 2 et sanguinis 4*, 31, 109* a sacerdotibus non dictanda; sententia omnium in synodo pensio abbati-bus imposita 47*; sententiam viri prudentes ab episcopo rogati sunt 38.

Septem mortalia peccata 27, 267. Septimanae canonicorum 117.

Sepnltura mortuorum 231* (vid. Funeralia), in ecclesia 29*, 231*; excommunicatorum 24, 29*, 78, 2 31*; haereticorum 78, 84, 89*, 166*, 170, 182*; usurariorum 29*, 78, Vid. Electio, Regulares.

Seriforisationes 18. Sermo (oratio) in synodo de officio sacerdotal

 









289

 41, de cleri vita 185*; sermo episcopi: ini-tio synodi ad clerum 46*, 81*, 97, 127*, 140, 198, 2 28 in congregatione 128, 144*,

 *

165*,  168*, in conclusione   synodi 115 171, 220, 239.— Sermo funebralis  77* Servitium   plebani ecclesiasticum 6*. * Signa   (sigilla) plebani et beneficiati 7, 3 3 * Significatoria 37 Simonia   3*, 13*, 29, 55 sq., 110, 114, 233. Sodalitates laicorum 78, presbyterorum 78*, doctrinae christianae 2 30. Vid.   Confraternitates.

Solennitas nuptiarum vid. Prohibitio, Tem-pus feriarum.

Sponsus  vid. Mos abolendus. Sponte   oblata vid. h. v.

Statuta synodalia (sc. dioecesana) ct provincialia in ecclesiis scripta habenda 9*, 15*, 23, 27, 35; statuta et decreta pro-vincialia emendata et publicata 217*; sta-tutum provinciale de infirmo 14; de abso-lutione excommunicati 99, 102*; de nota-riis 120; de advocato parochorum 212; transgressores statutorum 5, 9*, 11*, 13. Vid. Consensus, Episcopus.

Stipae alias agapae 29. Strena   146*.

Studium confraternitatis inter plebeios 89*; ss. litterarum 53, 83*,  169*,  174.

Subcollectores vid. Decani, Taxatores.

Subsidium annuum abbatum pro seminario 130, 215, clericorum exiguum pro nosodo-chio 234*, 235*; episcopi pro parochis Po-meraniae 2 34*.

 Substitutio vicarii cum consensu Ordinarii 106*.

 Suffraganeus Wladisl. cum praelatis prae-sidet synodo 11*, certior fiat de desiderio ordinandorum 5 3*, conficit sacrum chrisma 6 6*, cantat missam in synodo 12 7*, bene-dicit paramenta 159*, non negligat occa-siones conferendi sacr. confirmationis 190*.

 S u m ma casuum conscientiae 90*, vid. Directo-rium. Summae pro confessariis D. Thomae, Antonini etc. 70. Summula Caietani 70, 112, B. Fumi 112. Vid. Instructio.

Sum mistae 200.

Supellex ecclesiastica 159, 183; librorum necessariorura 169*, 183.

 Superpelliciati: beneficiati ministrent sacramehta 3, 29, intrent ecclesiam 25*; presbyteri in processionibus 34*, vener. Sacramentum ad infirmos deportent 91, ve-niant ad synodum vid, Processus indictionis.

Superstitiones 108*, 154, 155, 186.

Supplicatio cleri in synodo ut Religiosi pro seminario contribuant 177.

 Supplicationes populi pro ordinandis 5 3*; publicae et 4 0 horarum (indulgentiae, processus) pro Regni necessitatibus 139*, 146*, 149, 173, 186*, 219 sq.; solennes vel feriales 6 7*.

 Suppressio titulorum 84* sq., iurium et proventuum ecclesiarum 211*, 23 3*.

 Supremus ecclesiae provisor vulgo vitricus 89*.

Su sceptores in baptis.mo 58, vid. Patrini Suspectae mulieres vid h. v.

Sustentatio musicorum 236, sacerdotum in nosodochio 2 35.

Symbolum vid. Cantus, Recitatio. S y n d i c i seu testes synodales vid. h. v.

Synodalia decreta, sacra et statuta vid. h. v.

 Synodales constitutiones, examinatores, iu-dices, nuncii et testes vid. h. v.

Synodalis causa 18 9, congregatio 182*. Sy no d ali t er   34.

Synodi sive congregationes 144*; synodi uni-versales 144*.

Synodicum   198*.

Synodus dioecesana: generalis 10, 10*; episcopalis 46; Gedanensis 34; pro archi-diaconatu Pomeraniae 142, 165, 167,181; Lipsiana 213*; sancta v. h. v. Woluciana 214*, 215.—Synodi (sc. dioecesanae) aliquantis-per siluerunt 88*; earum auctoritas, causa, necessitas et utiiitas, processus indictioni-vid. h. v.; indictio auctoritate Romani Pon-tificis mandata 40*, de prudentum virorum consilio 40*, communicato prius cum capi-tulo consilio 46*, 197; in duobus locis ce-lebranda 185. — Synodo praemittenda (sc. visitationes archidiaconatuum) 15*, 27*,95, 104*, 165*, 181 sq., 196 sq., 223; interesse: de iure et de recepto more 9, 41*, 46, 96, 128, 171, 196; personaliter 10, 46*, 81*,

95*,   97,   122,  128, 143*, 153, 162, 168,

172 sq.; clerus ad synodum venire non po-tuit 121* sq., 185, 197*, 218*, 219, 223, nonnisi per nuntios 36*, 185*, 197*; vo-cati ad synodum 9, 46, 80*, 96, 127*-152,161, 167, 171, 196, de quibus inqui, situm fuit num omnes adessent 46, 80*; absentes excusatiomes mandarunt 46, 218*, 219 non allegarunt 98, 218*, quorum con-tumacia (vid. h. v.) ad finem synodi reiecta 129, conciusioni synodi non obstat 218*.— Synodus approbat et confirraat examinato-res ab episeopo propositos 101*, 130*, de-creta synodi praeteritae 130*. 133, quae









290

 episcopus constituit 103*, 105; consulit Sedera Apost.: super abbatibus 104*, super pluralitate beneficiorum 102; contra episco-pum nihil habuit 114; deliberat supcr ar-ticulis ab episcopo propositis 47, 99*, 129, 185*, in synodo provinciali proponendis 133 sq.; deputat nuntios ad synodum pro-vincialem 187, 216; recipit processum ab episcopo publicatum 103*; renovat consti-tutiones dioec. et ordinationem episcopi vid. Renovatio.—Synodi acta, approbatio, casus reservati, conclusio, consensus, consilium, constitutiones, decreta, deputati, dilatio, excussio, examinatores, fructus, nuncii, ob-servantia, ordinatio, publicatio, ratio, sta-tuta vid. h. v.; et quaere etiam in verbo Episcopus. Synodus   provincialis celebranda 122,

128,    133*,   153*,   162*,   185,  216,   223, emendata 217*, publicata 133, 217*. Synodus ruralium decanatuum scil. Archidiaconatus Pomeraniae vid. h. v.

Tabella in qua descripta sunt festa, casus papales et episcopales 108*, 149.

Tabelliones vid. Notarii. Tabernacula 170*, 176, 183, 225*, 226.

Tabernae 3*, 5, 11*, 12*, 25*, 28*, 31, 34*,  69, 109, 173*.

Talaris vestis  237.

Taxatores proventuum succollectores depu-tati 162*.

Taxilla vid. Lusus. Templa   profanata 84.

Tempus communionis et confessionis annuae, congregationum ruralium vid. h. v.; feria-rum, quo prohibetur traduxio uxoris et solennitas nuptiarum 5*, 32, 65, 91*; men-strui aut puerperii 25; ordinationum de more 53*, 158*, 174*, 194; visitationum archidiaconatuum 15*, 95*, 132*.

 Tenor bullarum Gregorii XV de Regula-ribus 20 7, 209; decreti S. R. G. de Bea-tificatione mortuorum 217; formae absolu-tionis excommunicato 102; formularum of-ficiorum decanatuum et parochialium 148; incorporationis canonicatus Crusv. 118; in-hibitionis contra notarios 103*, 119; re-formationis coliegiatae Crusv. 103*, 115*, processuum indictionis synodi 80, 87, 96,

121,    127*,   143,    152,    161,   165,   167, 171,  U2,  181, 196. Tenta  forma ecclesiae 6, 32*. Terna  denuntiatio decimafor!   118*;  sponsa-lium vid. Banna,

Testamenta de acquisitis contemplatione ecclesiarum 3.

 Testes a visitatoribus examinandi 2 6; syno-dales seu nuncii 26, seu syndici 214, eo-rum munus et officium 189.

Testimoniales   sc. litterae vid. h. v.

Testimonium clerici in profanis causis 5, 31*; instituendorum vid. Institutio; ordi-nandorum vid. Litterae patentes testimonia-les; presbyteri coram saeculari iudice 24; puerorum   ad scholas  recipiendorum   159.

 Titulus cathedralium ecclesiarum provinciae Poloniae 23 2; ordinationis per authenticum instrumentum constare debet 158: beneficii aut patrimonii 158, commendae 190, pa-trimonii 5 4, sacerdotii aut patrimonii 194, regularium 158; vicariatuum 160*, 189*, cum iuramento  161, 189*.

 Tonsura 2*, 20, 25*, 28, 34*, 68, 83*, 154*,  237.

 Tractatus episcopi: cum nunciis abbatum de contributione pro seminario 100, cum toto capitulo super reformatione collegiatae Crusv. 116 sq.; in synodo de concubinis abiiciendis 9 2, super articulis ab episcopo

propositis   47,   99*,   129,  185*.

Traditio catholica et haeretica 72; traditio-nes ss. Patrum 14*.

 Transgressores statutorum 5,9*, 11*, 13 vid. Poenae.

 Transmissio actorum congregationum epi-scopo vel archidiacono 188*; decretorum congregationum in singulos decanatus 151*, 184*; iurium, proventuum et inventariorum officiali 131*; litterarum et processuum al-teri viciniori 7*, 13*, 15*, 22*, 163*; processus  indictionis synodi vid. Executio.

 Transmutatio decimarum in pecuniariam pensionem 113*.

Tunicae   Kassanijcze 14. U.

Uniformitas rituum 226.

Unio archidiaconatus 1; bonorum et fundorum collegiatae Crusv. 84*; ecclesiarum 213.

Usura, et usurarii 3*, 20*, 24, 29, 29*, 69, 133. Usurp atio  bonorum vid. h v.

Usus in edendis constitutionibus Afoec. pridem reeeptus 50*; lacticiniorum in Pomerania 229*; nocturnae operae foeminei sexus a Iudaeis 203; Romanae Ecclesiae 159.

Utilitas synodorum vid. Hecessitas. Utraque  dioecesis 198* 223, 232.

 









291

V.

 Vagabundi, vagi: clerici sacerdotes 30, 109*, 148, 175*, 184; regulares 84, 108*, 109*, 160; vicarii 160*, 189*.

V        a s a   (ministerialia, sacra) munda et nitida 4,

30*, 91, 110*, 183, 225*; vasa (vascula) oleorum litteris assignanda 91*, 9 2*, m,

157.

Venationes 31, 69, clamorosae 25*, 237, clerieis prohibitae.

Venditio   decimarum 113*.

Versiculi in proeessionibus cum vener. Sa-cramento 230*.

 Vestes clericorum 2*, 12*, 14, 25*, 34*, 83*, 237; vestes, vestimenta sacra mun-da et nitida 91, 159, 183*, 225.

Vetulae   26*, 149; vid. Matronae. Vetusta   consuetudo vid. h. v. Viaticum    vid.   Eucharistia   infirmis   ministranda. Vicarius.  Vicarii   episcopi,   spirituales   l1,

106, 157*, vid. Officiales; vicarius in spi-ritualibus 33, 54*, 82*, 105*, 158*, vid. Officialis Gedanensis; vicarius Wladislavien-sis 96, generalis 195, cui provincia de disciplina ecclesiastica est demendata 199.— Vicarii cathedralis 9*, 8 3, 85*, et eollegia-tae ecclesiae 9*, 85*, 117*; parochialium ecclesiarum 5*, 12, 23*, 2 6 sqq., 3 2 in Synodum vocati 96, 128, 152, 161, 167, in congregationem 121, 148, 165, 167, 172*, 181; professionem fidei emittere te-nentur 153*; profugi, vagi 160*, 189*; non substituendi a parochis sine consensu Ordinarii 106*.

Vice-plebani ad congregationem vocati 121.

Vices-gerentes episcopi 7* rectorum eccl. 11.

Vigiliae in dioecesi Wladisl. 8*,   74, 106. Villae   praestimoniales 116*. Villani cum signo Christi poti oberrant 6 7*. Visitatio abbatum ab Ordinario 104*,   mo nasteriorum per superiores 110; parochiae quotannis 146*, 191*, 202*; scholae per curatos 238.— Visitatio dioeeesis per archi-diaconos (vel eorum iurisdictionem haben-tes): 7, 33*, 170*, 184*; intenta 15*; per episcopum mandata 88*, 95, 104*, 13 2; facta per episcopum ipsum, partim per ar-chidiaconos partim per commissarios eius 196* sq., 198*, 223; eonsignanda 95*, 104*, excussa 85*; visitationis coraites de-cani rurales se praebeant et archidiaco-norum ordinationes inspiciant 105*, 170*, 184*, 188*, 218*. Vid. Archidiaconi of-ficium visitationis, Canonici, Commissarii.

 Visitatores seu nuncii synodales 26; offi-cium eorum 20, 26 sqq.

 Vita clericorum vid. Admonitio, Litte-rae, Mandatum, Sermo eppi, Prohibita cle-ricis  et Reformatio vitae et  morum cleri.

 Vitia cleri Wladisiaviensis: ebrietas 53, simonia 55, potissimum tria 220: avaritia, ebrietas, incontinentia vid. h. v.

 Vitrici seu aeditui 24*, 83*, 92* 183*, 212; supremus ecclesiae provisor vulgo vi-tricus 89*.

Vocati  ad synodum:   abbates, altaristae, ca pellani, commendarii, guardiani, loca tenen-tes, mansionarii, uuncii abbatum, parochi, praebendarii, vicarii, vice-plebani, vid. h, v. Votum continentiae clericorum 25*, 84*; re-ligionis 84,

Vulgata  (sc.  editio Scripturae sacrae) 71*. Xenodochium   Starogardiense 286.















INDEX PERSONARUM.

 Abbates dioec. Wlad. Coronovienses: Żalin-ski Laurentius 41*, 50, 97*, 127; Oliven-ses: Kostka Iohannes 98, Konarski David 163*; PelpUnenses: Rembowski Leonardus 97*, 104, 122*, 127.

A d a m u s ex Syrakowicze Comm. 149*. Albertus de Radomie par. Piaseczen. 125. Aldobrandinus Hippolytus, Card. Legatus alatere 134. Alexander papa VI 35.  Ambrosius Comm. in Luszino 94*. Andreas Comm. in Gorenczino 94; — Com. Skrzynensis 150.

Archidiaconi. Crusvicienses: Gośniewski Barthol. 163; Karnicki Gabriel, simulque ca-non. Wlad. 239; Potanski Ioan. 216*; Za-krzewski Thomas, simulq. canon. Wlad. 9 5, 96, 118. — Pomeraniae: Bielanowski Marti-nus 216*; Iudyeki Matthaeus Ioannes, si-mulq. canon. Wlad. 226*, 239; Kostka Io-annes, item canon. Wl. 95, 96, 98; Kucz-borski Valentinus 50; Miaskowski Baltha-zar, simulque canon. WL 155, 161*, 162; Mszczonowski Andreas 177*, 181; Rosto-covius Sebastianus 187, 187*. — Wtodisla-vienses: Grotkowski Sebastianus 239; Kona-rzewski Iosephus 50,80, 95, 96, 97*, 101*, 127, 182*, 134; Parzniewski Ioannes 35; Paulus Suiislai de Lyczki 15, 22; Piasecki Iacobus 187, 187*, 216*; Rogaczowski Adam 177*; Słupski Albertus 155, 159; Stanislaus de Comezino 11.

Baranowski Albertus eppus Wlad. 152, 153, 189* (qui et ean. Wl.?). Bartholomaeus Godziszoyiensis par.? 150;Ramlensis Com. 150; — Rhedensis Com. 150; — Zblionensis Com. 150. Beringk Bartholom. Miłobądzen. par. 150. Biczin Ioan. par. ia Kokoszkowy 124*. Braiński Laurent. Rhedensis et Goren. Com. 94*. Brański Laurent. in Iania Com. 124*. Brassicanus Ioan. dec. Noven. 150.

Blinowski Andreas, can. Wladisl. 50 (1574 29/4 — 1581 Suffr.Wlad.).

Caligari Ioannes Andreas, nuntius, 81. Camiuno Adam Comm. in Lippus 149*.

Canonici Coltegiatae Crusviciensis: . Andreas a Bialinin 122*, qui et vicecustos eccl. catb. Wlad. 98*, 101*; Andreas a Wa,gro-wiec, theologus 97*, 98*, 101*; Begiel Ioannes, custos S. Michaelis Cracov. 118, 122*, 133; Bestriowski Christophorus 118; Bledowski Georgius 133; Bleski Barthol. simulque decanus ruralis 188, 216*, et poenitentiarius cath. Wlad. 239; Cichrowski Paulus 118; Chronovius Gasparus cantor 118, 127, 134, et decanus Radzieiovien. 97*; Dąbrowski Mathias 133; Kalinski Ia-cobus simulque poenitentiarius catb. Wl. 178, 216*; Kierski Laurent. 118; Kobelski Bar-thol. simulque decanus ruralis 188; Kona-rzewski Ioseph 118 (qui et archid. Wl. ?); Lugowski Stanisl. simulque poenitentiarius cath. Wl. 127, 155; Magnuski Alexander, cantor 239; Roguscius Silvester, doctor ca-non. 118; Stawowski Paulus 35; Umienslu Matthaeus 97 *; Wielpinski Mathias, custos 118; Winieński Matthaeus 118 (forsitan Umienski, ut supra); Wysocki Nicol. 118; Zakrzewski Stan. schotasticus, 118; Zberow-ski Stan. 118, 183; Zbissevius Andr. 118.

 Canonici Wladislavienses: Bieńkowski Ioan. 155, 177; Blinowski Andr. 50; Boruhowski (sic) Albertus 50; Bratkowski Lucas 144, qui et Warmiensis canon. 187, 187*, 189; Brzeski Alexander, decanus 189; Charbicki Christophorus, praepositus 216*; Cichrowski Paulus 80, 97*, 100*, 127, 180*, 182; Czacki Andreas, decanus 97*, 98*, 100*, 101, 101*. 127, 182*; Da-malewiez Steph. 239; Duchnicki Andr. 8 7*; Erczyschewski Iacob. 35; Gardliński Paulus 122*; Gosticzki Martinus J. U. D. 50; Gro-chowski Albert. praepositus 161*; Grotkow

 















293 ski Sebastian. 18 7,189, 216*, post Iacobum Piasecki archidiaconus Wl. 239; Hannovius Caspar J.U.D. 50; Iacobus de Cracovia 37*; Ianikowski Thobias 37*; Iudycki Ioan. 239, archidiaconus Pomeraniae 226*, 239; Kar-nicki Gabriei 2 3 9, post Ioan. Potanski, ar-chid. Crusv.; Karski Mathias 80, 97*, 98*, 100*, 101, 101*, 127, 132*, 161*; Kietpiftski Mathias cantor 97*, 127, 132; Koss Nicol. 80; Kostka Ioan. 95, simulque archid. Pomer. 9 6, et abbas Olivensis a qui-busdam nominatus 98; Koszkowski Sebast. 80; Kretkowski Erasmus 97*, 122*, 127, 132*; Krzikowski Stiborius, scholasticus 50; Lindenerus Caspar 144; Lipowiecz Stan., et vicarius in spiritualibus 3 7*; Lipski Franc. cantor 161*; Lucas a Uniejow, (Unieioviensis), 97*, 98*, 100*, 101*, 127, 130*, 138; Miaskowski Balthazar 144, qui et archid. Pomer.; Miioszewski Gabriel 239; Miroslawski Andr. 216*; Na-ramowski Andr. 50; Ossnicki Matb. 37*; Parzniowski Ioan. archid. Wl. 35, praepo-situs 37*; Pikarski Petrus, cancellarius eccl. cath. 177, 187, 187*, 189; Piotrkowski Petrus 37*; Piotrowski Ioan. 50; Pomor-ski Stan. 187*, 189, 216*, 239; Racibor-ski Anselm. 216*, decanus 239; Roguczki Sylvester, Medic. Doct. 50; Sandovigius, decanus 10*; Sczawienski Stan. 50; Sikor-ski Ioan. 97*, 98*, 101*, 122*, 127, 133, 134*;SisiniusMathias, theolog. Wlad. 178; Stanislaus de Comozino, qui et archi-diaconus U; Visczelki Petr. 50; Wielicki Mathias, decanus 80; Wysczelski Mathias Medic. Doct. 80; Wysocki Ioan. 37; Wy-socki Marcus 97; Wysocki Gabriel, canon. Gnesn., Posnan. et Wlad. 159; Zakrzew-ski Stan. J.U.D.97*, 98*, 101, 101*, 127, 133; Zakrzewski Thomas Medic. Doct. 80, 95, 97*, 127, 133, qui et archid. Crusv.; Żołcinski Ioan. 97*; Żukowski Marcus, cantor 37*.  Carafa Antonius, cardinalis 121.  de Comozino Stanislaus archid. et canon. Wlad. 11. Cothulinus Victorinus, Prior Dominicanor. Gedanen. 124*, 127*.  de Covalevo Simon Stanislai, cleric. Gnesn., notarius pubiicus 50*.  Cracoviens Laurentius Comm. in Topolno 125. Crassinius Stanisl, J. U. D. scholastic. Gnesn. et eppi Wlad. cancellarius 41, 50. Creczmerus, Georgius par. in Miłobądz 94*, Cremserus idem qui Creczmerus 124*. Cromerus Martinus, coadiutor eppi Warmien. 242. Cullius Martinus dec. et par. Pucensis 124*, 150. Cuminius Albertus par. Wisinensis 150. Cyprianus Luboszoviensis Com. 150. Czack i Andreas, decan. Wlad. 97*, 98*, 100*, 101, 101*, 127, 132*. Czazonius Ioan. Com. in Godziszewo 94*. Damalewicz Stephanus, canon. Wlad. 239. Decani rurales. Bidgostienses, vide Offi-ciales.—Brestenses: Albertus a Mtawa 97*; Ioan. Domieniewski 134*; Bartholora. Ble-ski, canon. Crusv. 188, — Derschavienses: Martinus Lintrovius 9 7*, qui scribitur etiam Lenczkovius 122*; Henricus Mantuanus 150; Petrus Bartlinski 188. — Qedanenses: vide Officiales.—Iuniwladislavienses: Ioan. Polan-ski 188.—Kovalienses: Barthol. Kobelski, ca-non. Crusvic. 188.—Lubotynensis: Albertus Gątkowski 188.—Mevenses: Georgius Heega 144, 150; Jaworski 188;—Mirochoviensis: Michael Raczki 144.—Nieszovienset: Andr. Pliski 97*, 127, 144; Andreas Niessevius 188. — Novenses: Ioannes a Zbąszyn 97*, 122*, 127, 150? (Ioannes Brassicanus); Stanislaus Strzeczek 187. — Pucenses: Ma-thias Lukowski 9 3; Martinus Kulcius S. T. D. 97*. 122*, 144, 155, 178.—Radzieio-vienses: Caspar. Chronovius 9 7* (vid. Cano-nici Crusv.); Petrus Gonicki 188.—Służe viensis: Eustachius Górski 188. — Sobcoviensis: Sebastian. Liweski 9 7*, qui alias scribitur Lineczki 122*.— Starogardienses: Caspar. Haap 144, 150; Laurent. Smugatius 188.— Suecenses: Procopius Dzwonowski 97*, 122*, 127, 130*, 144, 150; Thomas Prusakowic 188. Dryczem Ioan. par. 150*. Drzewicki Mathias, eppus Wlad. 28, 34.

Dzwonowski Procop. dec. et par, Sue-cen. 125.

 Episcopi Wladislavienses: Baranowski Alber-tus 152, 153, 189*; Drzewicki Mathias 28, 34; Gembicki Laurent. 161, 162*, 163, 164, 165, 165*; Gorka Lucas 36; Hoge-rius l; Ioannes (dictus Kropidlo) 2*, 9, 10*, 11, 11*; Ioannes Pelia de Niewiesz 13; Karnkowski Stanislaus 38, 79*, 80, 241, 242; Kurowski Nicolaus t, 2; Lip-ski a Lipe Andreas 185, 202*, 218*; Łu-bieński Mathias 196, 198; Michael 1; Pe-trus de Bnin 22; Rozdrażewski, comes de















294



 Rozdrażow 87, 95, 96, 97, 115*, 118, 121, 122, 122*, 127, 127*, 140, 143; Sbigneus (Oleśnicki) 15; Wołucki Paulus

 171, 172, 181, 182, 214, 214*, 215, 235.

 Episcopi Suffragami Wladisl: Nowomiejski Ioan. 97*, confirmatus eppus 127; Papro-cki Tencesl. 239; Wenceslaus, eppus Lido-ricensis 11*. Vid. Blinowski et Wielicki.

Falconius Ioan. Mechovien. Com. 150. Faunteus Laurentius, theologus S. J. 97*.

Fugonius Laurentius, parochus Clodaviensis 94*.

Gadlomscius Ioan. par. in Godziszewo 124*. Gallus Augustin. pretor. Skarszov. 150. Garianus Valentin. Com. Chmelnen. 149*. Gembicki Laurentius, eppus Wlad. 161, 162*, 163, 164, 165, 165*. Georgi us Com. in Quasino et Kielno 94*. Gostinensis Ioan, par. Wielenensis l 5 0. Gozomius Ioan. Oxiven. Com. 150.  G6 rka Lucas, eppus Wlad. 36.  Grabowski Ioan. par. pragov. 149*. Grotkowski Sebastianus J.U.D. canon. Wlad. 187, 189; Officialis generalis Wlad. 216*; archidiac. Wlad. 239. Gustavus, Sudermaniae princeps 186*, 187. G u t o w s k i Adalb. capell. gedan. 94*. H aapp Gaspar 150. Heega Georg. Tinianen. Com. 150. Hogerius, eppus Wlad. 1. Hosius Stanislaus, Card. eppus Warm. 248. Hus Iohannes 27. Ingonius Laurent. par. Clodaven. 124*. Inkustowski Thomas Com. Lesnensis 150. Iwanowski Proeop. dec. Suecen. 150*. Iven Thomas praep. S. Adalberti 94*, 124*; 149*. Jacobellus de Praga, magister 27. Jacobus a Tarczyn par. in Nova Cerkiew 150, Janowski Mathias Com. in Czersko 125. Jantoszek Clemens vic. Derschov. 94*. Jarcimirski, abbatis Pelplin. ad synodum dioec. nuntis 97*.  Jaromecki Paulus Com. Pelplinen. 150. Jerominus 27. Joannes dietus Kropidło, eppus Wlad.

2*, 9, 10*, 11, 11*.  Joannes Pellade Hiewiesz, eppus Wl. 13. Joannes Clenovien. Com. 94*;- a Gostynin pa?. in Wielio 125;— Vielensis Com. 94*;— Lusinensis Com. 150;—par. in Oxiva 94*;— a Przedecz par. Klonovien. 150;—Seroczko

vien. par. 150*; — a Srocko vic. 149*;— a Zbąszin par. Novensis 124*;—Żarnovien-sis presb. 150.

 Judycki Matthaeus Joannes, can. Wlad. et archid. Pomer. 226*, 239.

Jurna Benedict. Grocens. par. 150*. Kaprin Ioannes Kokoskoviensis pleb. 150.

Karnicki Gabriel canon. Wlad. et arehid. Crusv. 23 9.

 Karnkowski Stanisl., eppus Wlad. 38, 79*, 80, 241, 242; archieppus Gnesn. 98*, 100, 116*, 122, 128, 224.

 Kazmirz Laurent. piascensis par. 150, v. Laurentius de Kazimierz.

Kolo Barthol. par. in Bislaw 125. Komor Ioannes 150. Konarski David, abbas Olivensis 163*, 164. Konarzewski Josephus J. U. D. archid. Wlad.

50, 80, 95, 96, 97*, 101*, 127, 132*, 134 (qui et canonic. Crusvicensis 118?).

Korczak Ioan. Corn. in Siroczko 12 5.

K 0 s t k a Ioan. canon. Wlad. et Archid. Pomer. 95, 96, nominatus a quibusdam abbas Oli-vensis 98.

 Krempniowski Andreas, abbatis Coronov. ad synodum dioec. nuntius 9 7*.

 Kretkowski Erasmus J. U. D. canon. Wlad. 97*, 122, 127, 132*.

Kuczborski Valentinus, archidiac. Pomer. 50. Kurowski Nicolaus, eppus Wlad. 1,2. Laurentius de Kazimterz, pleb. in Iezewo 125. Leczkovius Martinus dec. et par. Derschov. 124*. Le mkovius Martin. 150.

Lipowiecz Stanislaus, vicarius in spirituali-bus eppi Wlad. 87*.

Lipskia Lipe Andreas eppus Wl. 185, 202*, 213*. Lipski Franciscus, cantor Wlad, 161*.

L i w e s k i Sebast. 94*; Liweczki 125; Lywicki 150.    

 Lovinius Iacob. Com. in Śliwice 125.

Lubiszewski Ambrosius, praepositus in Lu-branieo 134.

Lucas a Uniejów (Unieioviensis) S. T. I{SPECIAL_CHAR: >}. canon. Wlad. 97*, 98*, 100*, 101* 127, 180*, 188. Lucas comes a Górka, eppus Wlad. 86. Łubieński Mathias, eppus Wlad. 196, 198, Łukowski Mathias Com. Pucens. 94*.

 















295

Macieiowski  Bernardus, arehieppus, vide Epistola in supcriori Iudice. Madiger Anton. par. Lignenicen. 150.  Malanicza Valent. vic. Derschovien. 94*. Mand Henric. par. Gemlicens. 124*, 150*. Mantu anus Henric. dec. Derschov. 150.  Martinus de Bachowo pleb. in Parchow 124*;—a Dobrzin Com. in Przisicrsko 125;— Garczen. Pleb. 150*;—Ossie par. 150*; — de Swyrkothowo par. 150*.  Matthaeus Czerscensis, apostata, 150.  Mathias Gorensis Com. 150; — Plochociensis par. 150. Miaskowki Balthasar S. T. et J. U. D. ca-non. Wlad. 144, et archid. Pomer. 155. 161*, 162. Michae1, eppus Wlad. l.

Montanus Maternanus Clemens ord. Cister. vic. Zukowien. 149*.

 M ylonius Nicolaus S. T. D. vioarius in spi-ritualibus et Officialis Gedanen. 8 7, 94, 97*, 98*, 101*, etDecanus Gedanen. 92*,

122*, 124*, 127, 144, 149*, 155. Niesovita Gaspar Com. in Lippus 94*.

Nicolaus de Czechanow (Ciechanow) vic. Prągoviens. 124*;—Posnaniensis vic. Der-schav. 124*.

 Notarii publici: Przyczalowicz Adam 151*, Eelski Felix 3 5; Simon Stanislai de Cova-lewo 50*; Tylicki Albertus 163*.

 Nowomiejski Ioannes, suffraganeus Wlad. 97*, confirmatus 127.

 Officiales in archidiaconatu Crusviciensi Bidgostienses: Paulinus SebastianUs 9 7*, 127, 130*, 138*; Krąpiewski 163, 187*, 188; in arcbidiaconatu Pomeraniae. Geda-nenses: Mylonius Nicolaus 87, 92*, 94, 97*, 98*, 101*, 122* 127, 144, 155; Go-łyński Adam 178, 187*, 188, 216*.

 Officialis generalis Wladisl. Grot-kowski Sebastianus 216*.

Oskonius Bened. par. in Groczno 125. Pachliriski Martin. par. Przuzen. 150.

Parzniewski Ioannes, archid. 35, et prae-positus Wl. 3 7*.

 Parztiński Martin. Com.in Brussy et Leszno 94*, 125.

 Patricius Andreas, eppus Dorpatensis (seu Vendensis 1585 20/5—1590), canon. Crusv.

116*. Paulus Sulislai de Lyczki, archid. Wlad. 15, 22;—a Kiodawa 150*; — Sluzinensis Com. in Qua ino 124*;— Com. in Widzino 94*, Petrus de Bnin, eppus Wlad. 22. Petrus Suarzenien. Com. 150. Piasecki Iacobus, archid. Wlad. et Lublin. 187, 187*, 216*. Pienias Gregor. 150. Pius V papa 7 9*.

Pliscius (Pliski) Andreas, liberalium artium beccalaureus 41, plebanus et decanus Nie-szoviensis 9 7*, 127, 127*, 144.

Plocensis Andreas Com. Dobrovien. 150.

Poenitentiarii eccL cathedr. Wlad.: Ble-ski Bartholomaeus 23 9, qui et canon. Crusvic. simulque decanus ruralis 188, 216*; Kalyriski Iacobus 216*, qui est ca-non. Crusvic. 178; Ługowski Stanislaus 155, simulque canon. Crusvic. 127, 155; Sylvestrius Petrus 98*, 100*, 101*, 183; Zborski Ioannes 239.

 Polariski Ioan. decan. Iunivl. i 88 et archid. Crusv. 216*.

 Polowiczki (idem Powiski Adam) Com. in Srepcz 124*, 149*.

 Po snaniensis Nicolaus vic.Derschov. 124*.

 Potrikowski Thomas capel. Pucen. 94*;

 (idem Piotrikowski) par. Sobcovien. 150.

 Praepositi. Lubranenses: Hippolytus 50; Lu-biszewski Ambrosius 184. — Strzelnensis: Pe-cherski Andreas 80, 9 7*, 12 7.—Żarnove-censis: Wysocki Georgius 80.—Żucovienses: Georgius ab Heden 50*; Benedictus Goriri-ski 122*.

Przedecz Ioan. Com. in Klonowka 125. Quasnensis Alexander 149*: Radlovius Ioan. par. Rheden. 124*. Rącki Mich. dec. Mirochovien. 149*. Rembowski Leonardus, abbas Pelplinensis 97*, 104, 122*, 127. Remerus Georg. Com. Tabonocin. 150*. Rodelius Ioan. par. in Ramell 124*. Romoldus par. in Rumin 9 4*.

Rozdrażewski Hieronymus comes a Roz-drażów, eppus Wlad. 87,95, 96, 9 7, 115*, 118, 121, 122 sq., 127 sq., 140, 143.

Samothuliensis Mathias Jeżewo par. 150*. Sandovigius, decanus et commissarius eppi Wlad. 10*. Sbigaeus (Oleśnicki), eppus Wlad. 15. a Schrisko Stanislaus Com. in Dziersnano 150. Selnighansius Reinholdus 150. Sieniriski Petrus, canon. Cracov. 35.

Sikorski Ioannes J. U D. canon. Wlad. 97, 98*, 101*, canon. Gnesn. et caneellaritts eppi Wlad. 122* 12 7, 133, 134*.















296

Slusinensis Paulus Coni. in Quascino 124*: Slupczew Matthaeus par. Lalkovien. 124*. Sobanski Paulus Ianiacen. Com. 160. Sobiński in Mania Com. 150*. a Srocko Ioannes vic. 149*. Stanislaus de Bątkowo par. in Niewiescino 125, 150*;— Com. in Lubieskowo 94*;-Zbislaviensis Com. 150*. Suski Ioannes Com. in Zblewo 125. Świętoslaus 150*. Syski (Saski ?) Ioan. pleb. parschovien. 149*. Szernensis Paul. Com. in Zblewie 150. Topolno Albertus 150*. Unieiow Felix par. in Driczin 126. Valentinus Lubieniensis Com, 150*. Vasiliscus Vitus par. Latkovien. 150. Vicarii eccl. eath. WladisL: Andreas a Bialinin vice-custos 98*, 101*, et canon. Crusvic. 122*; Andreas a Wieniec 96, 98*, 101*; Benedictus 122*; Chroślin Ioan. 100*, 133; Moszczenica Valent. 133; Raciąsz 133; Thomas 122*; Umieński Marcus 13 3. Vicarii in spiritualibus: Lipowiecz Stanisl. 3 7*; et Mylonius Nicol., vide supra. Wenceslaus, eppus Lidoricensis suff. Wlad. 11*. Wężyk Ioannes, archieppus Gnesn. 185. Wielicki Mathias decanus Wlad. 50 (ab a. 1581 23/1 Suffrag. Wlad.). Volboriensis Albertus par. in Parsewo 150;—Stanisiaus praep. S. Mariae 150. Wołucki Paulus, eppus Wlad. 171, 172, 181, 182, 214 sq., 215. Wyklefistae 27. Zakrzewski Stanislaus J. U. D. canon. Wlad. 97*, 98*, 101, 101*, 127, 133, et scho-lastic. Qrusvic. 118. Zakrzewski Thomas Medic. Doct. canon. Wlad. 8 0, 95, 97*, 127, 133, et arehid. Crusvic. 95, 9 6, 118. Zaliński Laurentius, abbas Coronov. 41, 50, 97*. Zbąszin Ioannes par. Noven. 124*. Zeladeh Simon par. in Kowa Cerkiew 124*. Zminacki Paulus par. Klodavien. 149*. ELENCHUS LOCORUM

quorum mentio occurrit pag, 93, 147, 178 sqq.

 S. Adalbertus, Ś. Wojciech. Adamowo, Iadamowo. Bachowo. Barłożno. Bądkowo. Bolgard (Białogród). Białotarczek, Białotarsk. Bislaw, Bisław, Bysław (Gros Bislau), Zbysław. Błedna, Błenna. Bobowo (Bobau). Bobrowniki. Boniewo, Brddw. Brodnia. Bromno. Broniewo. Bronisław. Broniszewo. Brussy, Brussi, Brusy, Prusy. Brzeście, Brześć. Brzeźno (Bresin). Bulsowo, Bulszowo (Bulkowken). Byczyna. Bydgoszcz (Bromberg). Byszewa. Bytoń. Bzowo (Gross Sibsau). Carthusia, Kartuzy. Cedry Wielkie. Cerkiew, Nowa Cerkiew (Neukirch). Cersko, Czersk. Chalyno, Chalno. Chełmcze, Chełmce. Chelmicza, Chełmica, Chmelno, Chmielno. Chlewiska. Choceń. Chodecz. Chyloma, Chylonia (Kielan). Ciepielsk, Ciepielsko (Ciepielke). Czarny las (Schwarzwald). Czczow, Czczewo, Tczewo (Dirsehau) Dirschovia. Dalwin, Dalwyn. Dąbie. Dąbrowa. Dąbrówka (Damerau). Deblyn, Dembllno, Dembin, Dęblin. Derschovia, Dirschovia, Tczewo. Dobrcz. Driczin, Dryczyn (Dritzmin). Dzierzazno, Dzierzązno. Dzwierzno. Garcz (Garz). Garczegorz, Garcigar, Garcigdrz. Gaszczyno, Garczyn, (Gartschin). Gdańsk, Gedanum (Dantzig). Geblicze, Geblice. Gębijcze, Gębice. Gniew, (Mewe). Gniewkowo.

 









297 Goczław (Gotzkau). Godziszowo, Godziszewo,(Gardschau.) Góra. Gorenczino, Gorzecino, Goręein. Gorzedziey, Gorzędziej, (Gardien). Grabie. Grabkowo Grabowo, (Grabau). Grape. Groczno, Gruczno, v. Grzybek. Hilonia, Chylonia. Hyerozyno, Hierozyno. Inowłocław, Inowrocław; Iuniwladislavia. Itłamia. Izbycza, Izbica. Jabłowo (Jablau). Jadamowo v. Adamowo. Jakszyce, Jaxice. Jania, Janin, Janina. Janowieez, Janowiec. Jemlicza. Jeszewo, Jeżewo. Jordan. Kacko. Kaczewo. Kaczkowo, (Katschow). Kałpino, Kiełpiny, Kielpino, Kiełpin. Kartuzy. Kielno, (Kolln). Kiermark. Kieszewa, Kiszewa. Klisczewo, Kleszczewo, (Kleschkau). Kleszkowo. Klonowa. Klonówka, (Klonowken). Klobia, Kłobia regalia v. nobilium. Kłodawa, Clodavia, (Kladau). Kłotno. Kobielice, Kobiele. Koczwał. Kokoszkowy, Kokoszki, (Kokoskau). Komorsko, Komorsk, Komorsz. Koneczko, Koneck. Koronowo. Kościelec. Kościelna Wieś. Kościeszki. Kościerzyn, Kościerzyno, (Berent). Kowale, Kowal. Kozmineck, Koźminek. Krakowo, Kroków, Krochów. Krelno, (Kielno?). Królowo, Królewskie. Krolowylas (Kónigswalde). Krosino, Kruszyn. Kruświca. Krzywosądza. Kwaszczyno, Quaszcino. Kyszewa, Kiszewa, (Kischau). Lalkowy, Lalkuny, (Lalkau). Lang, Ląk, Lonk, Łęg, Langnowo. Leba, Łeba. Leczkowy, (Lalkowy?). Lemburg, Lębork, Lewino (Lauen-burg. Lepsze, Lepsz, Lepcz. Lessno, Lieszno, Leszno. Leszcze.        

Lignowy (Liebenau). Liniewo, Lienowo. Lippus, Lyspus, Lipusz. Lubanie. Lubień (Lublin). Lubieskowo. Lubieszewo, Lubiszewo, Labuszów, (Liebschau). Lubieckowo. Lubiewo. Lubiewo. Lubomin. Lubotyń. Lubraniec. Ludzicko. Luszino, Luzyno. Lysowo, Lisewo. Łabyszyn, Łabiszyn. Łanięta. Łowiczek. Łyszkowo. Mania.  Materna, Materma, (Mattern). Mąkoszyn. Mechów, Mchow, Mechowo,(Mechau). Mewe, Gniew. Mgiesagni. Michale (Michelau, Michlau). Miginhagien. Milobancz, Milobandcz, Miłobądź. Mirachowo, Mirakowo, Mirochów, (Mirschau). Modzyrowo, Modzerowo.  Murzyno. Nowa Cerkiew (Neukirch, Zirchow). Nowa Wieś, (Neudorf). Nowe, Nove, (Neuenburg). Niewieścino. Nieszowa, Nieschovia, Nieszawa. Obazino. Ohra. Oliwa. Okszewa, Oxywia, Oxivia (Oxhoft). Opalenie, (Munsterwalde). Osiecze. Ossie, Osie, (Osche). Ossiek, Osiek. Osieki. Osięcini, Osięciny. Orle. Orłowo. Osielsko. Ostrow, Ostrowik seu Suchydąb. Ostrowąż. Ostrowite. Ostrowo. parchów, Parchowo, Parkowo, (Parschau). Parkanie. Parsewo, (Parchów)? Pechowa, Pechowo. Pelplin, Peplin. Piaseczno. Pienczowo, Pinczino, Pynczyn, (Pynschin). Pieniaszkowo, Pienionskowo, Pieniążkowo. Pierowa Wola. Piotrkowo. Plochoein, Płochoczyn, Płochocin.  Płonkowo. Płowce. Podgorze. Polanowice. Polulkow (Pólko?). Poledno. Poliaszkowy, Polaszki, (Poleschken). Połajewo. Połplin, Pelplin, Peplin. Prągowo, Pragowo, Pragow, Pręgo wo, (Prengnau). Prosen. Prusi, Prussy v. Brussy. Prust, Pruszcz, (Praust). Przeczkowo, Przekowo, Przechowo, (Schonau). Przedecz. Przysiersko, Przyzersk, Przysiersk, Przysieck. Przypust. Puck, Pucko, Puczek, (Putzig). Pyranie, Piranie. Quascino, Kwascino, Chwaszczyn. (Quaschin). Raciąż, Raciążek. Radziejów. Radiowo, Radłowo, (Redlau). Rajko. Ramell, Ramia, Rumia, Ruma seu Ramel. Rheda, Reda. Reinfelde. Robowo. Rosenberg. Roszki, Różki. Rudkowo. Rzeczyca. Rzodkwino. Rychembork. Rykowo. Salno, Sadlno. Sarczyno. Sartowice. Serocko, Sirocko, Sierock, (Szirotken). Sędzino, Sędzin. Sinwald, Synwald, Szynwald, (Schonwald). Sirakowice, Sierakowice, (Sierakowitz). Siranowo. Skarszewy, (Schoneck). Skodzowo, Szczodrowo. Skorcz, Skorczewo. Skrzynno. Skulsko, Skulsk. Śliwice, (Schliewetz-Mega). Sławsko, Sławsk. Słońsko, Słońsk. Służewo. Śmiełowice, Śmiłowice. 8obkowy, Subkowy, Sobcovium, (Subkau). Solec, Sulec, (Schulitz). Solęcino Sopolno, Sompolno. Spogawy, Spegawsk. Spradowo, Szprudowo (Sprauden), Srepcz, Strepez. Stargard, Starogrod, Stargardia.

 

















298



Starziao, Starzyn, (Gross Starzin). Steblowo. Stęzica, Stężyca, (Stendsitz). Stodoły. Straszewo. Strzelno, Strzelkin, (Strelitz). Swarsow. Swarzewo, (Schwarzau). Swianowo, Sianowo. Świecie, (Schwetz). Świekatowo, Swyrkotowo, Świekotowo. Święte, Święte, (Schwenten). Świerczyno, Świerczyn. Świniarzewo, Siniarzewo. Syrachowice. Szawłowice. Szczodrowo (Szadrau), v. Skodzowo. Szpital, Spethal. Tabonocin. Tczewo, (Dirsehau). Topolno. Trąpki, Trąbki Wielkie. Trutnowy. Tuczno. Tymawa, (Thieman). Walknowo, Walknowy. Wawrzymowo. Wielie, Wielio, Wiale, Wiele. Wieniec. Wisznio, Wysina, Wysin. Włocławek, Wladislavia. Włoki. Wodzynek, Wodzinck. Ś. Wojciech, 8. Adalbert. Wtelno. Wystka, Wistka. Wytow, Witowo. Zaduszniki. Zakrzewo. Zawoleniec, Zawolin, (Schaubin). Zbasino. . Zbisław, Zbysław, Bysław. Zblewo, Zblewie, (Hoch-Stublau). Zbrachlyn, Zbrachlin. Zerencino. Zgłowiadka, Zglowiączka. Zichezin, filią ad Bisław. Zulawka v. Żulawka. Żarnowiee, (Żaraowitz). Żegniewo. Żukow, Żukowo, Żukoivium, (Zuckau). Żołendowo, Żołędowo, (Zollendorf). Żuławka, Zulawka, (Klein Saalau). A. M. D. G. CORRIGENDA. Pag. XXXII*,     lin.     20: post verb. fol. adde: 143. „ 17*,    „         2 4: loco formatoram     legendum formalarum, „ li,     ,,       28; „ qua         „         quia. „ 25,     „         10: „ trttico     „         triticeo. „         106,     „         14: „ concilio    „ comitio. „         218*,    „         41: „ fidei       „ fideli ,,       257*,    „ 3 a fine: pestieuimur   „, dutituimur