się rozpocząć budowa nowych gmachów dla oddziału Banku Państwa i Poczty. Zaciągnięta przez miasto wielka pożyczka r. 1903 w sumie 33 mil. rubli ma dostarczyć środków na wzniesienie wielkiej rzeźni miejskiej, budowę trzeciego mostu na Wiśle, dokończenie zupełne robót kanalizacyjnych w dolnej części miasta, wodociągowych i rozszerzenie sieci tramwajów, z zamianą takowych na elektryczne. Oświetlenie elektryczne wkrótce zostanie zaprowadzone. Sieć telefoniczna, oddana kompanii szwedzkiej, została rozwinięta i udogodnioną przez zniżenie opłaty i zaprowadzenie podziemnych przewodników. Wszystkie główniejsze ulice miasta otrzymały nowe bruki ulepszone drewniane lub z kostek granitowych. Szerokie i wygodne chodniki betonowe, urządzono na wszystkich niemal ulicach. Oświetlenie gazowe wzmocniono i ulepszono. Zadrzewienie miasta przez wysadzanie drzew na szerszych ulicach i urządzanie trawników i kwietników po placach postępuje pomyślnie. Na pustym placu przed szpitalem ujazdowskim założono piękny park. Nowa linia kolei żelaznej połączyła Warszawę z Łodzią i Kaliszem, a takie z kolejami pruskimi. Kilka wązkotorowych kolejek ułatwiło komunikacyę z okolicami podmiejskimi. Ukończenie wielkiej kolei syberyjskiej czyni W. jednym z ważnych punktów ruchu handlowego na tej nowej linii komunikacyjnej, łączącej centra zachodniej Europy z portami Oceanu Spokojnego. O współczesnem gospodarstwie zarządu miejskiego można znaleźć informacje w pracy A. Suligowskiego Warszawa i jej przedsiębierstwa miejskie wodociągi, kanalizacya, tramwaje, oświetlenie pomieszczonej w Ekonomiście z r. 1903. W roku 1897 miała W. 638, 208 mk. 321, 349 męż. i 316, 859 kob. . W końcu r. 1902 było 756, 426 mk. bez wojska, w tej liczbie 370, 981 męż. i 385. 445 kobiet. Co do wyznania 35, 192 praw. 18, 405 męż. i 16, 787 kob. , roskol. 380, katolików 437, 097 213, 965 męż. i 223, 142 kob. , ormian 239, protest. 20, 371 9460 męż. , 10, 911 kob. , żydów 262, 821 128, 605 męż. i 134, 216 kob. , mahometan 326 227 męż. i 99 kob. . W r. 1898 wydatki budżetowo miasta wynosiły 8, 172, 567 rubli w tem utrzymanie policyi i straży ogniowej 790, 794, amortyzacya długów i procenta 849, 133, dług zaś miasta wynosił 13, 892, 700 rubli. Co się tyczy czynników, które złączyły się na wytworzenie w W. w pierwszych latach jej istnienia zawiązków życia kulturalnego, to zasługuje na uwagę fakt, iż w niewielkiej odległości otaczały W. kołem posiadłości kościelne i klasztorne i osady mające wcześnie kościoły. Kamion bisk. błockich dziś część Pragi, ma zdawna zapewne już w w. XIII kościołek, Zegrze nad Narwią, ma już w końcu wieku XII kościół, Milanów Wilanów jest własnością benedyktynów płockich, Kazuń należy do klasztoru w Sieciechowie, Służew ma kościół przed r. 1245, Tarchomin miał wcześnie bardzo parafię, toż samo i Solec warszawski. Zbików, pod Pruszkowem, włość biskupa poznańskiego, ma kościół roku 1236 podobno. W roku 1257 Bogufał biskup poznański, dozwala biskupowi mazowieckiemu płockiemu poświęcić dwa kościoły duas ecclesias w Sochaczewie i dwa ołtarze w Błoniu Kod. maz. , 22. Klasztor czerwiński otrzymuje pod Warszawę r. 1288 kilka wsi Wawrzyszewo, Wola i w Warszawie wcześniej znacznie wznosi kościołek św. Jerzego. Bracia św. Jana Jerozolim. otrzymują r. 1239 wieś Skuszewo, na obszarze dzisiejszego powiatu radzymińskiego. Bogate archiwalne materyały do dziejów Warszawy, oczekują dotąd na pracowników, którzyby się zajęli systematycznie wyzyskaniem takowych i wydawnictwem najważniejszych dokumentów i ksiąg miejskich. W latach między 1830 a 1860 zajmowali się poszukiwaniami źródłowymi. Al. Wajnert, Sobieszczański i Julian Bartoszewicz. Od r. 1860 praca ta ustała zupełnie. Obecnie dorywczym poszukiwaniom oddaje się na tem polu jedynie Al. Kraushar. Drobniejsze opracowania tyczące się niektórych zabytków przeszłości miasta ogłaszali w ostatnich czasach E. Świeżawski, W. Gomulicki, Koleżak, Wł. Korotyński. Jedyną donioślejszą na dokumentach archiwalnych opartą jest praca Małcurzyńskiego Rozwój terrytoryalny W. Warszawa, 1900. Bogate materyały do poznania klimatu W. ogłasza Pamiętnik fizyograficzny Obserwacye z lat 1826 do 1880 w tomie I, a z lat późniejszych w następnych, tudzież kilka opracowań. Wiadomości o badaniach archeologicznych w okolicach W. podały Wiadomości archeologiczne Warszawa, 1880 i nast. , t. IV. Do dziejów instytucyi naukowych istniejących dawniej w W. odnoszą się prace Raporty szkoły wydziałowej warszawskiej, składane szkole głównej koronnej. Wydał Teodor Wierzbowski. Warszawa, 1902, str. 86. Aleks. Jan Rodkiewicz, , Pierwsza politechnika polska Bibl. Warsz. , r. 1903, wrzesień. Jest to historya Szkoły przygotowawczej do instytutu politechnicznego założonej r. 1826. Szeliga dr. Królewski warszawski uniwersytet, 1817 1832 Bibl. Warsz. , r. 1903, maj listopad. Szkoła główna warszawska, t. I, wydział filol. histor. , t. II wydział lekarski, Kraków, 1900 dzieje wydziałów fizykomatematycznego i prawnego mają się nie zadługo ukazać w druku. Al. Kraushar, Towarzystwo warszawskie przyjaciół nauk 1803 1832, Warszawa. 1900 1902, dotąd 4 tomy. Rom. Plenkiewicz Monografia szkoły handlowej im. L. Kronenberga. Warszawa, 1900. Do zabytków budowlanych ściągają się wydawnictwa i prace Kraushar AL. Pałace warszawskie Tyg. Illustr. . Tenże Widoki dawnej W.

Warszawa