, , Materyały do bibliografii etnograficznej 1878 do 1894, Lwów, 1900, str. 212. E. Rower Spis prac odnoszących się do fizjografii ziem polskich za lata 1899 i 1900 z indeksem dziesięciolecia 1891 1900, Lwów, 1903. Siemiradzki i Dunikowski Szkic geologiczny Król. Polsk. , Galicji i krajów przjległych Pam. Fizyogr. , 1891, t. 11. Karłowicz J, , O imieniu Polaków i Polski Pam. Fizyogr. , t. I, 1881. Dzieduszycki Wojciech Wiadomości starożytnych o geografii ziem polskich Rozpr. i Spraw. Wydz. hist. fil. Akad. Umiej. , t. XIX, Kraków, 1887r. . Bobrzyński M. Obraz pierwotnej Polski Niwa, t. XII, r. 1877. Rostafiński J. Polska z czasów przedhistorycznych pod względem fizyograficznym i gospodarskim, Kraków, 1886 Rocznik zarządu Akad. Umiej. krak. . Dzieło St. Smolki Mieszko Stary i jego wiek mieści obraz Polski z pierwszej połowy w. XII. Polskie Królestwo ma 2319. 99 mil kw. obszaru, czyli 111, 867 wiorst kw. , 127, 309 klm. , 12, 730, 919 hektarów, 22, 738, 980 morgów i 11, 653, 011 dzies. Ludność Królestwa w dniu 1 stycznia 1890 r. , według szczegółowego obliczenia dokonanego przez komitet statystyczny wynosiła 8, 256, 562 głów. W tej liczbie 1, 464, 807 w miastach, a 6, 791, 755 we wsiach i miasteczkach. Śród ludności zapisanej do ksiąg stałych, w liczbie 8, 188, 148 wykazano nieobecnych 684, 041. Co do wyznań, było śród stałych mieszkańców 393, 885 praw. , 6, 214, 504 katol. , 445, 013 prot. , 1, 134, 268 żydów. Katolicy stanowili więc 75. 9. Stosunek wyznaniowy ludności niestałej 746 461, jest nieznany. Wedle spisu ogólnego z r. 1897 znajdowało sio 9, 400, 097 mk. a więc przez lat 7 przyrost wynosił olbrzymią cyfrę 1, 212, 949. Co do wyznań było 6, 987, 467 katolików, 688, 084 prawosł. wraz z wojskiem, 418, 970 protest. , 1, 316, 576 żydów. W miastach liczono 2, 055, 892, w gminach wiejskich 7, 345, 205. Ludność 32 miast liczących więcej, niż 10, 000 mk. wzrosła od r. 1872 z 653, 986 do 1, 560, 621. W osadach miejskich miasteczkach włączonych do gmin wiejskich było w 1893 r. 781, 357 mk. , w tej liczbie 374, 791 żydów 48, 24, 509 prawosł. 3. 1 i 16, 495 prot. 2. 1. Średnia gęstość zaludnienia wynosiła w r. 1897 na 1 klm. 75. 3 mk. , największa w gub. piotrkowskiej 115. 9 na 1 klm. , najmniejsza w suwalskiej 47. 2. Największy procent żydów przypada na gub. warszawską 18. 12, najmniejszy 8. 59 na kaliską, średnio na cały kraj 14. 01. Ludność prawosławna w r. 1892 stanowiła średnio 5, najwięcej w gub. lubelskiej 20. 3 i siedleckiej 22. 7. Protestanci w r. 1897 stanowili 4. 46, najwięcej w gub. piotrkowskiej 9. 53 i kaliskiej 7. 45, najmniej w radomskiej 1. 05 i kieleckiej 0. 33. W r. 1892 na 487, 886 protestantów mieszkało 360, 468 w gminach wiejskich, a więc byli to koloniści, rolnicy. Według ogłoszonych przez pisma peryodyczne danych z dnia 14 stycznia 1903 r. ludność wzrosła do 11, 779, 493. Niewątpliwie jednak wliczono tu zapisanych do ksiąg a nieobecnych, których cyfra od r. 1890 musiała urosnąć do 800, 000, a także wojsko, ztąd wypadła cyfra wyższa od obliczenia z r. 1890 o 2, 700, 000 a od rzeczywistej różniąca się o milion zapewne. Ponieważ przyrost ludności w ciągu lat 25 od r. 1872 do 1897 wynosił około trzech milionów, przeto w ostatnich sześciu latach nie mogło przybyć więcej, jak 800 tysięcy w przybliżeniu. W każdym razie obecna cyfra ludności dochodzi dziesięciu i pół milionów. W r. 1894 było 3, 500 szkół początkowych, z tych 550 120 prywat. w miastach, pozostałe we wsiach. Śród szkół wiejskich było 266 kantoratów ewang. , 31 szkól gramotnosti, 44 prywatnych, 51 fabrycznych i kolejowych, 76 rządowych. Szkół gminnych jednoklasowych było 2450. Jedna szkoła przypadała na 38. 8 wiorst kw. , na 10 wsi i na 2423 mk. Na tysiąc chłopców od lat 7 do 14 uczęszczało 190 a na tysiąc uczęszczających kończyło szkołę 31. Na 1000 dziewcząt uczęszczało 84. Chederów żydowskich było 4617 w 114 miastach i 353 miasteczkach. Wzrastający w ostatniej ćwierci w. XIX przemysł fabryczny, przy współczesnym szybkim nadzwyczaj zwiększaniu się ludności, wywołał ogromną przewagę wartości produkcyi fabrycznej nad rolniczą. Ta ostatnia przytem, z powodu powolnego bardzo postępu rolnictwa i przewagi drobnej, o małej wydajności, własności rolnej, nie wystarcza dziś już na potrzeby miejscowej ludności, pokrywającej dowozem z dalszych stron a nawet z Ameryki, swe potrzeby. W r. 1897 przemysł fabryczny Królestwa przedstawiało 4890 zakładów fabrycznych głównych i 585 dodatkowych. Wartość ogólna produkcyi wynosiła 505, 307, 000 rb. Wartość zużytego materyału opałowego 10, 835, 400 rb. Robotników było 243, 733, których zarobki wynosiły 42, 284, 800 rb. Pierwsze miejsce w przemyśle zajmowały zakłady przerabiające materyały włókniste bawełna, wełna, jedwab i t. p. z produkcya 251 mil. , zatrudniające 115, 181 rob. , drugie miejsce przeróbka metali 72 mil. prod. i 24, 427 rob. , trzecie miejsce przemysł górniczy 56 mil. i 32, 393 rob. , potem browary, gorzelnie, dystylarnie 34 mil i 22, 676 rob. , młyny i t. p. 23 mil. i 5288 rob. . Przemysł fabryczny skoncentrowany jest głównie w gub. piotrkowskiej 300 mil. i warszawskiej 139 milionów, po nich idą radomska 20 mil. , kaliska 13 mil. , lubelska 12 mil. i kielecka 7 mil. , cztery pozostałe przedstawiają razem sumę 11 milionów rb. Badaniem kraju pod względem fizycznym zajmuje się niewielkie grono młodszych przyrodników i dwie skromnie uposażone instytueye pracownia geologiczna przy Muzeum prze

Polska