sów Łokietka nie miała prawdopodobnie miliona ludności. Pomyślny rozwój w epoce Jagielońskiej mógł podnieść w końcu w. XV zaludnienie do czterech najwyżej milionów. Niepomyślne warunki w ciągu w. XVII i połowy pierwszej XVIII sprawiły, iż wzrost ludności z częstymi wahaniami sie postępował bardzo wolno. Geografia powszechna Wyrwicza z r. 1772 oznacza ludność państwa przed rozbiorem na ośm milionów. Dziś na obszarach, które w różnych czasach wchodziły w skład państwa polskiego mieszka około 50 milionów. Najdawniejszymi świadectwami, na których geograf i statystyk mogą się oprzeć, są akty uposażeń biskupstw, klasztorów, kościołów, działów książęcych, rozgraniczeń, nadań, a także przesyłane do Rzymu sprawozdania z poboru świętopietrza. Najdawniejszy spis parafii z czasów Łokietka, odnaleziony świeżo w archiwum watykańskiem, ukaże się zapewne niezadługo w wydawnictwach Akademii Umiej. w Krakowie. Długosz prócz swej wybornej i dość szczegółowej geografii Polski z połowy w. XV na początku Kroniki podał w swej Księdze uposażeń Liber Beneficiorum szczegółowy i bogaty w różnorodne dane opis wszystkich osad w całej dyecezyi krakowskiej. Mniej bogaty w szczegóły opis archidyecezyi gnieźnieńskiej z początku w. XVI mieści Liber Beneficiorum Łaskiego. Zawarty w lustracyach i regestrach materyał posłużył do opracowania nieskończonego jeszcze a na wielkie rozmiary podjętego dzieła mającego przedstawić Polskę wieku XVI. Dzieło to wchodzące w skład wydawnictwa Źródeł dziejowych, rozpoczęte pod kierownictwem Al. Jabłonowskiego i Adolfa Pawińskiego, objęło dotąd w dziewięciu wydanych tomach Wielkopolskę 2 tomy, Małopolskę 2 tomy, Mazowsze, Ukrainę 2 tomy, Wołyń, Podole, Ruś Czerwoną. Do poznania stanu kraju w wieku XVI dostarczają bogatego materyału lustracye zaczynające się już od drugiej połowy w. XV i regestra poborowe. Niektóre lustracye jak np. starostw ruskich za Zygmunta Augusta, wykonane są z taką ścisłością, syste matycznością wzorową, że przedstawiają nadzwyczaj wierny i pełny obraz stosunków ekonomicznych i społecznych na obszarze Rusi Czerwonej. W drugiej połowie w. XVII pojawiają się spisy pogłównego dające cyfry ludności wsi i miast, przytem zaczyna się przy kościołach parafialnych prowadzenie księgi chrztów i zgonów. Obliczeniem ludności Polski w różnych epokach jej dziejów zajmowali się A. Pawiński i Al. Jabłonowski we wstępach do oddzielnych części dzieła Polska wieku XVI, T. Korzon w Dziejach wewnętrznych, Kleczyński Józef, , P. w cyfrach na podstawie dzieła Korzona Dzieje wewnętrzne Przegl. pol. , 1892, t. 105. Tenże Spisy ludności w Rzeczyposp. polskiej R. Ak. Um. W. hf. 1893, t. 30. Czerkawski Wł. Metoda statystyki historycznej polskiej Referat na Zjazd histor. r. 1900, w Pamiętniku zjazdu. Sprawą obliczenia współczesnej ludności polskiej pierwszy zajął się Filip Sulimierski, redaktor pierwotny niniejszego Słownika. W pracy pomieszczonej w Ognisku książka zbiorowa. Warszawa, 1882, obliczył on ludność polską na 12 milionów. Z większą ścisłością ponowił tę pracę w r. 1887 Wisła, t. I, Edward Czyński Merczyng, który naliczył bez emigrantów po za obrębem kraju przebywających, 12 1 2 milionów. L. Straszewicz w rozprawie Ilu nas jest Miesięcznik Kuryera polskiego, r. 1900, styczeń oblicza ludność polską w końcu w. XIX na 18 19 milionów. Talko Hryncewicz w rozprawie Polaki Ruskij antropoł. Żurnał, 1901 r. i osobna odbitka, Moskwa, 1901 r. , oblicza ludność polską w r. 1900 na 20 milionów, z tego 10, 486, 000 w państwie rosyjskiem, a mianowicie 7, 885, 250 w Król. Polskiem, 2, 100, 750 w guberniach półn. zach. i połudn. zach. i 500, 000 w innych guberniach. W Austryi mieszka 4, 270, 000, a w Niemczech 3, 627, 000, w Ameryce 1, 600, 000 i 50, 000 w różnych krajach Europy. W wydawanym obecnie przy, , Gazecie Polskiej dziele Opis ziem zamieszkanych przez Polaków. Bol. Koskowski oblicza ludność polską na 19, 105, 000, z czego przypada na cesarstwo rosyjskie 9, 900, 000 w Król. Polsk. 7, 300, 000, na Austryę 3, 665, 450, Niemcy 3, 510, 385, Amerykę półn. 1, 500, 000, Amerykę południową 105, 000, in. kraje 50, 000. Według podanych przez pisma peryodyczne wyników pracy prof. Czerkawskiego Badania nad ilością Polaków i ich ugrupowaniem przedstawionej Akad. Umiejęt. w Krakowie, było w r. 1900 ogółem 21, 111, 347 Polaków. Z tego w Europie przeszło 19 1 2 milion. , w Azyi 93, 000, w Ameryce 1 1 2 miliona. Doliczyć tu można jeszcze pewną część żydów polskich 1, 827, 000. Król. Polskie ma bez żydów, 7, 650, 000 Polaków, inne części Rosyi europejskiej 4, 705, 000. Cesarstwo niemieckie w przybliżeniu 3, 600, 000, państwo austryackie 3, 600, 000, inne kraje Europy 54, 000. Biorąc pod uwagę, iż przy obecnej cyfrze zaludnienia Król. Polskiego 10 1 2 miliona, ludność polską można liczyć na 8 1 2 mil. , cyfra ogólna 21 mil. jaką podaje prof. Czerkawski, chociażby niektóre częściowe obliczenia jego były za wysokie, jest bardzo blizką rzeczywistości. Kwestyą oznaczenia granic etnograficznych zajmował się Al. Parczewski w pracy O zbadaniu granic i liczby ludności polskiej na kresach obszaru etnograficznego polskiego Referat na Zjezdzie histor. , 1900 r. . Prócz wymienionych powyżej prac odnoszą się do obszaru dawnej Polski następne Pinkel Ludwik Bibliografia historyi polskiej, Lwów część II, od str. 535 mieści bibliografię opisów Polski i podróży po jej obszarze. Strzelecki Adolf

Polska