wego Dykcyonarzyka geograficznego Echarda 1782 r. i następnie obszerna trzytomową Geografię 17901794, zamierzył opracować szczegółową geografię Polski, lecz dzieła tego na wielkie rozmiary zakreślonego nie wykończył. Rękopisy tej pracy przechowały się w bibliotece Ossolińskich we Lwowie. Jednocześnie, powolniej znacznie, posuwały się badania kraju pod względem fizycznym. Łatwiejsze zadania badanie flory i fauny miały liczniejszych przedstawicieli, trudniejsze geologia leżały odłogiem. W r. 1829 Pusch Jerzy ogłasza w Słowianinie osobno, Warszawa r. 1830 Geognostyczny opis Polski, wydany następnie po niemiecku w obszerniejszych znacznie rozmiarach Geognostische Beschreibung von Polen Stuttgart i Tuebingen, t. I, 1831, str. 388, t. II, 1836, str. 695 z atlasem. Badania geologiczne na całym obszarze ziem polskich prowadza przez trzy ćwierci wieku XIX uczeni niemieccy lub z niemieckich rodzin pochodzący. Polscy pracownicy ogłaszają prace z zakresu geografii historycznej, historyi miast, opisy oparte na danych statystycznych. Niemcewicz Podróże historyczne, Swięcki, Gawarecki, Baliński i Lipiński, Edward Raczyński, Łukaszewicz, Sobieszczański, Wajnert, Bartoszewicz, Kulikowski, Rolle, Stecki, oto wybitniejsi pracownicy na tem polu od 1800 do 1880. Starannem i bogatem zestawieniem różnorodnych danych jest Obraz geogr. statystyczny Królestwa Polskiego ułożony przez Franciszka Rodeckiego Warszawa, 1830. Wydawany przez warszawskie obserwatoryum astronomiczne Kalendarz odr. 1857 1860 mieści dość obfite materyały do klimatologii i hydrografii Królestwa. Czasopisma illustrowane jak Przyjaciel ludu wLesznie, Księga świata, wreszcie Tygodnik Illustrowany i Kłosy zawierają liczne opisy miejscowości, zabytków. W r. 1862 oddział nauk przyrodniczych Towarz. naukowego krakowskiego, powziął zamiar opracowania powszechnej fizyografii ziem polskich. Jako przygotowanie do tego wielkiego zadania opracował i ogłosił r. 1862 prof. J. Majer, późniejszy prezes Akad. umiejętności Literaturę fizyografii ziemi polskiej, t. j. bibliografię krajoznawstwa, doprowadzoną do końca r. 1861. Staranny ten spis uwzględniający zarówno osobne książki jak i rozprawy po czasopismach, zarówno prace polaków, jak i cudzoziemców wykazał 1280 prac z przeciągu pięciu stuleci. Tymczasem wydana świeżo przez E. Roemera bibliografia krajoznawcza ostatniego dziesięciolecia wieku XIX, objęła około 7000 opracowań. Ten nagły rozwój badań krajoznawczych rozpoczął się w ostatniej ćwierci zeszłego stulecia. Złożyły się na to różne warunki. Z jednej strony poważne interesowanie się młodego pokolenia zarówno przyrodą jak przeszłością kraju, z drugiej rosnąca ilość naukowo przygotowanych pracowników w Galicyi mianowicie i powstanie licznych instytucyj i stowarzyszeń, popierających i organizujących pracę naukową. W r. 1876 zaczyna wychodzić we Lwowie Kosmos, organ Towarz, przyrodników im. Kopernika, r. 1881 pojawia się w Warszawie pierwszy tom Pamiętnika fizyograficznego, a r. 1882 powstaje Wszechświat organ koła przyrodników. W Krakowie wychodzą Roczniki komisji fizyograficznej prowadzącej dzieło zamierzone w r. 1861 przez dawne Towarz. naukowe krakowskie. Obok tego rozkwit badań dziejowych nadaje nowy kierunek geografii historycznej wchodzącej na tory naukowo za sprawą Adolfa Pawińskiego i Al. Jabłonowskiego, ogłaszających od r, 1883 częściami Polskę wieku XVI. . Założona w r. 1887 Wisła, staje się pod redakcyą J. Karłowicza organem badań ludoznawczych. We Lwowie powstaje kwartalnik Lud organ Towarz. ludoznawczego. Poszukiwania archeologiczne i badanie zabytków sztuki dawnej zostały do pewnego stopnia zorganizowane i mają w Krakowie i Warszawie swe specjalne wydawnictwa. Można więc oczekiwać, iż rezultaty tak pomyślnie rozwijającej się pracy, pozwolą w niedługiej przyszłości dać odpowiedź na wiele ważnych pytań, oczekujących dotąd na rozwiązanie. Takimi pytaniami są między innemi rozległość i ludność dawnej Polski w różnych epokach i obecna ilość Polaków. Według obliczeń Pawińskiego i Al. Jabłonowskiego, pomieszczonych we wstępach do ogłoszonych dotąd w zbiorze Źródeł dziejowych regestrów poborowych pojedynczych prowincyj Rzeczypospolitej z drugiej połowy XVI wieku, miały obszaru wtedy Wielkopolska z Kujawami 1051 mil kw. 825, 000 mk. , Małopolska 1013 683, 000, Mazowsze 578 590, 000, Ukraina wojew. kijowskie i bracławskie 3162 mil kw. z tego 740. 70 na prawym brzegu Dniepru a 1260. 87 na lewym, czyli t. zw. Zadnieprze. Prócz tego dzikie pola niżowe i oczakowskie 1537 mil, razem więc 4700 mil kw. Sam powiat kijowski z Zadnieprzem obejmował 2003 mil a lepiej zagospodarowane powiaty zachodnie owrucki, żytomierski, Winnicki i bracławski 1163 mil. Wołyń miał 742 mil a Podole 348 mil kw. Wojew. lubelskie 200 mil. Ludność Ukrainy przypuszczalna wynosiła 545, 280 co w stosunku do 2812 mil obszaru zaludnionego wynosi 194 na milę. Wołyń miał 293, 780, t. j. 397 na mili a Podole 97, 736 mk. , t. j. 280 na mili. Lubelskie do 82, 000 czyli około 400 na mili kw. Całość państwa przy obszarze przenoszącym 16 tysięcy mil kw. posiadała, w tym stosunku, w ostatnich latach rządów Zygmunta Augusta, co najwżej 6, 000, 000 mieszkańców. Podawane na podstawie dowolnych kombinacyj, więcej niż dwa razy większe cyfry t. VIII, 688, nie mają żadnych podstaw. Polska piastowska z cza

Polska