szczegółów, dokładnością danych i racyonalnem oparciem opisu na stosunkach hydrograficznych podział na dorzecza. Praca Długosza leżąc w rękopisie, nie była znaną przez długi czas ogółowi. W lat 40 po ukończeniu kroniki ukazuje się świetne na swój czas dziełko Miechowity, , Traetatusdeduobus Sarmatiis Kraków, 1517, które w licznych wydaniach łacińskich i przekładach na glówniejsze języki polski z r. 1535, rozchodzi się po całej Europie, zyskując sobie ogólne uznanie. Po tym świetnym początku, krajoznawstwo polskie popada w wielowiekowy zastój. Rozwój życia politycznego, zainteresowanie się Polska w zachodniej Europie, wywołane elekcyami królów, pobudziło do ogłaszania opisów łacińskich Kromera, Krasińskiego i Starowolskiego, przeznaczonych dla cudzoziemców przeważnie i uwzględniających przedewszystkiem stosunki polityczne, kościelne i charakterystykę kulturalną. Stopniowe zrywanie związków z życiem umysłowem Zachodu i obniżanie się poziomu potrzeb duchowych, wywoła zanik życia umysłowego. Pierwsze prace z zakresu krajoznawstwa w wieku XVIII, zawdzięczamy cudzoziemcom, głównie niemcom osiadłym po miastach większych, w Warszawie mianowicie. Lekarz niemiecki Erndtel, wydaje w r. 1730 w Dreźnie, dzieło, , Varsavia physice illustrata oparte na własnych obserwacyach i poszukiwaniach. Głośny w wieku XVIII geograf niemiecki Buesehing, w swem dzisięciotomowem dziele Die Erdbeschreibung Hamburg, 1754 92, pomieścił obszerny opis Polski, który wyszedł w przekładzie polskim w. Lipsku i Dreznie w r. 1768. Kompilacyjnego charakteru prace jezuity Rzączyńskiego z pierwszej połowy w. XVIII, poświęcone przyrodzie polskiej, zostają w związku z szerzącem się wtedy śród niemieckiego mieszczaństwa miast pruskich, upodobaniem do zbierania zarówno osobliwości natury, jak książek i rękopisów. Pierwszym badaczem flory polskiej będzie także ksiądz, pochodzenia mieszczańskiego, popularny tak długo przez swe dzieła Kluk. Jednocześnie Rizzi Zannoni, włoch z pochodzenia, kolejami ruchliwego życia przerzucony do Niemiec i Anglii, układa z materyałów zebranych za staraniem ks. Józefa Al. Jabłonowskiego, w ciągu lat 20, pierwszą szczegółową mapę Polski, w 25 arkuszach i takową wydaje kosztem księcia w Paryżu r. 1772. Dopiero podniesienie się oświaty wskutek reformy szkół i obudzenie dążeń reformatorskich, rozszerzy w umysłach przekonanie o potrzebie poznania kraju i jego zasobów. Reformatorzy polityczni pierwsi uczują potrzebę poznania dokładnych danych, tyczących się rozległości, ludności, produkcyi rolnej, handlu, bogactw mineralnych. Bogata literatura polityczna epoki sejmu wielkiego i ówczesne czasopisma przepełnione są rozprawami o stanie rolnictwa, przemysłu, handlu, zaludnieniu i stosunkach społecznych. Niestety, autorzy tych prac, zmuszeni są w swych wywodach opierać się na bardzo ubogich, niedokładnych wielce danych. Najgorliwszy z reformatorów Staszyc, dzięki swemu naukowemu przygotowaniu, sam się wezmie do pracy nad poznaniem kraju pod względem geologicznym Ziemiorodztwo Karpat i statystycznym O statystyce Polski. Pierwszą próbą wszechstronnego opisu kraju, zbiorową pracą, był polecony duchowieństwu parafialnemu i wedle ułożonej instrukcyi a raczej kwestyonaryusza, wykonany między rokiem 1784 a 1790, opis wszystkich parafii, przechowujący się dotąd w rękopisie, w bibliotece sztabu generalnego w Petersburgu. Wobec szybko następujących przewrotów i wstrząśnień politycznych nie ma czasu na pracę systematyczną, do której brak przygotowania naukowego. Upadek Rzeczypospolitej, zamykając arenę życia politycznego, zwróci dopiero poważniejsze umysły do poszukiwań naukowych, zachęci do tworzenia zbiorów, bibliotek, instytucyj naukowych. Jednocześnie zaś w prowincyach zajętych przez Prussy, wprowadzenie nowych porządków i połączone z niemi obliczenia statystyczne, ułatwią wykonanie najgruntowniejszogo i najobszerniejszego opisu znacznej części dawnej Polski, którego autorem był Holsche, dyrektor departamentu białostockiego. Dzieło jego wyszło w Berlinie, w latach 1800 1807, p. t. Geographie und Statistik von WeatSued und Neuost Preussen. Geografię Księstwa Warszawskiego wydał w Poznaniu r. 1808 Jerzy Benjamin Flatt, który, jak sam obznajmia w przedmowie, dopiero niedawno nauczył się języka polskiego, mimo to uważał się za polaka i stwierdził to duchem ożywiającym całą pracę, poprzedzoną dość obszernym zarysem dziejowym doprowadzonym do r. 1807. Utworzenie Księstwa Warszawskiego a następnie Królestwa Polskiego, pobudziło do badań krajoznawczych. Staszyc bada Karpaty i Tatry i rezultaty prac swoich ogłasza od r. 1805, w szeregu rozpraw pomieszczanych w rocznikach Tow. Przyjaciół Nauk O ziemiorodztwie gór dawnej Sarmacyi a później Polski. Jednocześnie interesując się żywo jako polityk i patryota stosunkami społecznemi i ekonomicznemi, ogłasza swą rozprawę O statystyce Polski 1807 r, . Wawrzyniec Surowiecki wydaje część pierwszą niedokończonego dzieła O rzekach i spławach krajow. Ks. Warszawskiego 1811 r. . Do rozjaśnienia naukowych podstaw badań krajoznawczych, przyczynia się Jan Sniadecki swem znakomitem dziełem Geografia czyli opisanie matematyczne i fizyczne ziemi 1806 r. i Lelewel swemi studyami nad historyą geografii i geografią historyczną Pisma pomniejsze geogr. histor. , 1814 r. . Siarczyński Franc. ogłosiwszy, uzupełniony co do rzeczy polskich, przekład trzy tomo

Polska