ryk. Książę Przemysław nadał tu r. 1285 łan. 18 Jaśkowi, podczaszemu księżny K. W. , n. 553. Honoryusz III papież, przyjmuje na prośbę W. Władysława ks. kaliskiego, fundatora kościoła św. Pawła w K. , takowy pod swą, opiekę. Wzmiankę o reparacyi spalonego kościoła w K. , jaka czyni akt Bolesława ks. szląskiego i polskiego z r. 1249, odnosi wydawca Kod. Wielk. do kościoła św. Pawła K. W. , n. 103, 598. Z aktu, którym r. 1303 Jakób arcyb. gnieźn. dzieli Kalisz na dwie parafie, dowiadujemy się ciekawych szczegółów o kościołach. Kościół p. w. N. P. Maryi świeżo wtedy zbudowany na miejscu dawnego, stanowi uposażenie archidyakona kaliskiego. Jest on widocznie pierwotnym kościołem parafialnym, istniejącym w grodzie kaliskim p. w. św. Pawła, przy którym powstała kollegiata. Po przeniesieniu na inne miejsce, zmieniono zapewne wezwanie kościoła. Akt twierdzi, że kościół ten był parafialnym ab initio locationis civitatis kalisiensis, a kościół św. Mikołaja jest względem niego filialny. Ten ostatni powstał widocznie przy zakładaniu Nowego Miasta w połowie XIII w. i z powodu ruiny kościołka św. Pawła, obsługiwał zarówno Stare jak i Nowe Miasto. Po wzniesieniu nowego kościoła P. Maryi powstał spór o prawa i dochody parafialne między archidyakonem kaliskim a kanonikiem poznańskim, rektorem kościoła św. Mikołaja. Arcybiskup rozstrzygnął spór dzieląc korytem Prosny, Kalisz na dwie parafie K. W. , n. 876. W dok. z r. 1266 przy boku ks. Bolesława, występuje gwardyan i lektor z klasztoru minorytów w Kaliszu K. W. , n. 421. R. 1280 dnia 18 paźdz. , wydaje tu Przemysław ks. Polski, potwierdzenie nadania Mieszka dla Lędu. Asystują mu Andrzej, archidyakon i kanclerz kaliski, komes Żegota, łowczy kaliski, Phalisius prokurator kaliski. Z tych świadectw widzimy, iż w K. istniały w ciągu XII i XIII w. nastąpne kościoły św. Pawła w grodzie z pierwotną parafią i zawiązkiem kollegiaty, św. Gotarda w Rypinku z osadzonymi tamże braćmi i szpitalem zapewne, św. Mikołaja obsługujący targowisko z drugiej strony rzeki, kościół z klasztorem św. Wawrzyńca Kościelna wś i klasztor franciszkański minorytów istniejący już r. 1266. Po założeniu Nowego Miasta i wzniesieniu kościoła P. Maryi, utworzono r. 1303 dwie parafie przy kościołach św. Mikołaja i P. Maryi. Kościół św. Pawła spłonął i nie został odbudowany, a parafię przeniesiono widocznie do kościołka św. Mikołaja. Prócz tego istnieje kościołek św. Wojciecha pod zamkiem starym i szpital św. Ducha. Tak znaczna ilość instytucyj kościelnych, świadczy o wzroście ludności i znaczeniu kulturalnem szybko rozwijającego się ogniska życia dla całej dzielnicy. Targowisko kaliskie wcześnie uzyskało prawo niemieckie. W dok. z r. 1264 spotykamy Rytwina wójta kaliskiego. R. 1260 ks. Bolesław sprzedaje miastu za 12 grzyw. 10 łan. pastwiska pomiędzy drogą toruńską a traktem do Kokanina K. W. , n. 389 i 411. Bolesław pobożny, ks. wielkopolski wydał przywilej na lokacyę nowego miasta w K. na prawie nowotarskim. Przywilej ten potwierdza i rozszerza r. 1282 Przemysław ks. polski, na prośbę Henryka Heynrici wójta kaliskiego. Istnieją wtedy dwa miasta Stare i Nowe z kościołami i targowiskami odrębnemi. Zamiast targowego dawać będą kasztelanom po 12 grzyw, rocznie. Wójt Nowego miasta mieć będzie pod swą juryzdykcyą Stare miasto i okoliczne wsi Tłokinia, Tyniec, Borkowo, Russowo, Kokanino, Majkowo, Piwonice, Dobrzeć. Sądzić będzie wszelkie sprawy wielkie i małe. Uposażenie mieć będzie w 3 łanach ziemi, pól czynszu z młyna książęcego, trzy łaźnie, rzeźnię, jatki, rybaka, szóstą grzywnę z dochodów od osadników, jakich osadzi w promieniu dwu staj dua miliaria od Kalisza, trzeci denar z kar sądowych. Na staję od miasta nie wolno zakładać karczem prócz kościelnych K. W. , n. 511. Przemysław, ks. poznański i kaliski r. 1283 stanowi dla poprawienia stanu wiernych mu mieszczan kaliskich by wszystkie miasta i osady civitates et oppida okręgu kaliskiego otrzymywały od Kalisza swe prawa sądowe, t. j. podlegały juryzdykcyi sądu miejskiego kaliskiego. Wydaniu tego aktu obecni byli rajcy, delegaci miast całego okręgu. Śród miast wymieniono, Civitatem novam quam Nicolaus construxit K. W. , n. 528. Tenże ks. Przemysław nadaje r. 1289 miastu omnes ajotecas institorias, które in circulo fori possunt aedificari. Wójt Henryk otrzymuje prawem dziedzicznym szóstą z tych aptek. Imiona rajców wyliczonych w akcie świadczą, iż niemcy przeważali w ławie miejskiej K. W. , n. 640. R. 1292 uwalnia tenże książę mieszczan udających się z towarami drogą na Ołobok od cła. W dok. z r. 1258 mowa jest o cle u mostu mniejszego cum theloneo pontis minoris. E. 1298 Władysław król, wkłada na pół ziemi kaliskiej daninę w życie, na reparacyę mostu miejskiego w Kaliszu, zaś w drugim akcie przeznacza królewski pobór od soli przywożonej do miasta na tenże cel K. W. , n. 368, 800, 802. R. 1282 ks. Przemysław, potwierdza nadanie siedmiu fanów szpitalowi św. Ducha, pozwala korzystać z lasów i pastw. K. W. , n. 509. Konrad magister pistorum mieszczanin kaliski oddał szpitalowi 3 łany we wsi Tyniec r. 1299. Szpital obsługują, , fratres K. W. , n. 530, 828, zapewne ci, o których wspomina akt z r. 1211. R. 1287 gmina żydowska nabywa w Rypinku górę na swój cmentatrz K. W. , n. 574. Roku 1294 Przemyśl II, ks. polski, na prośbę komesa Janusza, patrona kościoła św. Wojciecha pod Kaliszem, pozwala wś Sierzchowo, własność tegoż kościoła osadzić na prawie niemieckiem K. W. ,

Kalisz