dz. 1537 saż. , z tego było własnością gminy miejskiej 899 dz. roli, 32 iąk i 481 dz. lasu. W r. 1887 istniało tu około 200 większych zakładów fabrycznych, zatrudniających do 30, 000 robotników i do 1600 warsztatów tkackich domowych, znikających z każdym rokiem. Z większych fabryk 131 używało 169 motorów parowych lub gazowych o sile 16, 000 koni, zużywających dla wyrobienia pary w 233 kotłach około 120 wagonów węgla dziennie. W pozostałych 69 zakładach posługiwano sie siłą rąk. Warsztatów tkackich ręcznych było do 3000, mechanicznych około 11, 000. Do wyrobu przędzy służyło 250 t. zw. asortymentów obejmujących 525, 000 wrzecion. Razem produkcya wyrobów bawełnianych dosięgła 30 milion, rubli, z tego połowa przypada na zakłady Szajblerów, około 6 milionów wyrobił Poznański, Geyer 2 1 4 mil, Heinzel i Kunitzer 1 1 2 mil. Innych gałęzi przemysłu produkcya sięgała od 30 do. 35 milionów rubli. Wśród zakładów przerabiających wełnę pierwsze miejsce zajmowała fir. Juliusza Heinzla z produkcyą roczną do 31 2 mil. rubli. Zmiana opłat celnych od bawełny wywołała powstanie całego szeregu nowych gałęzi przemysłu jak wyrobów jedwabnych, pluszu i aksamitu, wstążek, trykotaży, koronek, kapeluszy, guzików, wyrobów chemicznych i innych. W r. 1890 wedle danych zebranych przez Komitet statystyczny warszawski, Ł. miała 65, 309 mk. zapisanych do ksiąg stałej ludności i 64, 728 do ksiąg niestałej ludności. Po odtrąceniu ze stałej ludności nieobecnych w liczbie 4810, ogólna ludność wynosiła 125, 227, w tem poddanych obcych 7129. Powiat łódzki miał 239, 069 mk. , w tem 141, 090 w miastach a 97, 979 we wsiach i miasteczkach. W powiecie było 156, 841 mk. stałych i 82, 228 zapisanych do ksiąg ludności niestałej, w tej liczbie 8520 obcych poddanych Śród stałej ludności miasta Ł. było 24, 827 prot. , 24, 387 katol. , 252 prawosł. i 15, 843 żydów. Śród ludności stałej powiatu 86, 285 katolików, 60, 153 protest. , 351 prawosł. , 27, 863 żydów. W przyległych do miasta gminach ludność wynosiła Radgoszcz 18, 916 mk. , Bruss 6265, Nowosolna 5303, Chojny 5433. W gminach tych śród stałej ludności było do 13, 000 protestant. W gm. Radgoszcz było też 3149 żydów. Według spisu jednodniowego z r. 1897 miała Ł, 314, 780 rak. W porównaniu z cyfrą z 1 stycz. 1890 r. przyrost wynosił więc około 190, 000 w ciągu lat siedmiu, co wydaje się nieprawdopodobnem. Należałoby przypuszczać, iż dane z r. 1890 były o wiele niższe od rzeczywistych Obecnie przypuszczalna ludność przewyższa zapewne 360, 000. W tej liczbie mieści się około 100, 000 niemców, około 100, 000 żydów. Prawosławnych w r. 1895 liczono 2590. Ludność polska, przeważnie katolicka, stanowi przeszło 40 Początkowo była to wyłącznie ludność robotnicza, dziś zwiększyła się znacznie inteligencya polska przez napływ techników, prawników, lekarzy, przemysłowców. Lekarzy przebywa stale w Ł, do 150. Ł. posiada obecnie 3 cerkwie parafialną, pułkową i kaplicę przy ochronce ruskiej, trzy kościoły par. katolickie a czwarty p. w. św. Stanisława Kostki buduje się obecnie, dwa kościoły ewangelickie, kościół babtystów, dom modlitwy braci morawskich, dwie synagogi, cztery szpitale miejski św. Aleksandra, Czerwonego Krzyża, Szejblerów i Poznańskich, Przytułek dla starców chrzęść. tow. dóbr. , trzy ochrony tegoż towarzystwa, ochronkę ewangelicką, ochronę żydowską, szkołę przemysłową, dwa gimnazya męzkie i żeńskie, szkołę rzemiosł chrześ. tow. dóbr. , szkołę rzemiosł żydowską, szkołę miejską 4 klas. , 24 szkół elementarnych chrzęść, 6 szkół element, żydów. , 54 szkół prywatnych, Zjazd sędziów pokoju i 13 okręgów sądów pokoju. Zarząd policmajstra i 4 zarządy cyrkułów policyjnych, straż ogniowa ochotnicza z 4 oddziałów złożona, pogotowie ratunkowe, zarząd poczt. telegr. z dwoma oddziałami, urząd powiatowy i kasa, zarząd monopolu, akcyza, magistrat, dyrekcya naukowa, zarząd telefonów, zarząd tramwajów elektrycznych, gazownia, giełda, 22 towarzystw akcyjnych i składy 27 towarzystw z innych miast, 15 towarzystw wzajemnej pomocy, 2 banki, oddział banku państwa, 3 filie bankowe, oddział łódzki tow. popierania handlu i przemysłu, towarzystwo lekarskie, chrześc. tow. dobroczynności, 3 towarz. cyklistów, 2 śpiewackie, 1 muzyczne, t strzeleckie, klub, 2 teatry stałe, 5 pism peryodycznych 3 polskie, 2 niemieckie. Fabryk liczono 576, z tych 13 zatrudniało więcej, niż 1000 robotników, 12 fabr. od 500 do 1000 rob. , 21 fabr. od 100 do 500 rob. , 102 fabr. od 50 do 100 rob. , 231 fabr. od 15 do 50 i 127 mniej. niż 15. Ogółem pracowało 65, 480 robotników. Produkcya fabryczna w r. 1890 miała wynosić 50, 147, 300 rb. , w r. 1899 do 72, 291, 000 rb. W rzeczywistości była ona większą i dochodziła podobno do stu milionów. W mieście znajduje się obecnie 5041 nieruchomości, z tych 2586 jest własnością żydów, 2151 należy do ewang. , 501 do katolików a 163 do prawosławnych. Na wzrost dalszy miasta wpłynie zapewne wiele przeprowadzenie kolei warszawskokaliskiej, której stacya odległą jest 127 wiorst od Warszawy. Zbliża ta linia Ł. z Warszawą, a więcej jeszcze z centrami przemysłowymi Zachodu, Lesiste i błotniste płaskowzgórze, ua. którym rozłożyło się miasto, nadane zostało biskupom włocławskim, zapewne w pierwszych latach po założeniu biskupstwa, podobnie jak przyległa kasztelania chropska, śród której powstały Pabianice, nadaną była przez Władysława Hermana, kapitule krakowskiej. Książęta obdarzając duchowieństwo takiemi puszczami, mieli na celu osiągnięcie

Łódź