marłą osadę starego K. , z praw. strony Wisły Kazimierz założy tam nowe miasto na prawie niemieckiem, któremu nada nazwę od swego imienia. Powstanie też na północ od K. przed mieście zw. Florencją al. Klęparzem, który otrzymuje r. 1366 od Kazimierza W. ponowny przywilej lokacyjny. Wzrost potęgi politycznej i rozszerzenie niezmierne obszaru państwa przez przyłączenie Litwy, Prus, Pomorza, wraz ze współczesnym rozwojem uniwersytetu założonego przez Jadwigę, podniesie K. w wieku XV do znaczenia pierwszorzędnego ogniska kulturalnego w północnowschodniej Europie, wywołując coraz to większy napływ róźnoplemiennej ludności szybko polonizującej się, w ciągu XVI w. pod wpływem bujnie rozkwitającego i coraz wydat niej przyjmującego piętno narodowe, życia politycznego, kościelnego i umysłowego. Z tych trzech czynników największą rolę w rozwoju miasta i jego kulturze odegra kościelny. Życie polityczne nie stworzy tu stałego swego ogniska. Z chwilą gdy nowe możnowładztwo wyrosłe na olbrzymich stepowych i leśnych posiadłościach Rusi i Litwy, przyćmi znaczenie rodów małopol skich rozsiadłych po skalnych gniazdach wyżyny małopolskiej, centr życia przesunąć się musi ku północowschodowi i wytworzy sobie w rozsiadłej śród nizin mazowieckich Warszawie do godne obozowisko sejmowe. Życie umysłowo podtrzymywane przez zamożne mieszczaństwo i panów małopolskich przygaśnie w K. z końcem XVI w. Stałą podstawą bytu i rozwoju K. będzie przez cały ciąg jego dziejów zogniskowanie tu interesów kościelnych w licznych instytucyach nagromadzonych w samym mieście i otaczających je szeroko zakreślonym kołem. Bogato uposażone a tak liczne klasztory krakowskie, przeszło 50 kościołów w mieście i cały krąg okolicznych klasztorów, jak Tyniec, Mogiła, Szczyrzyce, Staniątki, Sącz, Miechów, Imbramowice, Busk, Jędrzejów, rozległe dobra biskupie Siewierz i Kielce, świetnie uposażona i liczna tak kapituła, kollegiaty, szpitale i t. p. instytucye, wreszcie sam uniwersytet, będący przeważnie kościelną instytucyą, ze swemi posiadłościami, dziesięcinami i różnymi dochodami, koncentrują w K. swe materyalne a po części i duchowe interesa. Kupcy, przemysłowcy, rzemieślnicy, wyrobnicy, ubodzy, młodzież ucząca się, zależą materyalnie i moralnie zarazem od nagromadzonego tu i w okolicy duchowieństwa. Rzecz godna uwagi, że życie religijne, w swych wyższych stopniach, nie rozwinie się, nie rozkwitnie przynajmniej, w tem centrze kościelnym. W r. 1581 płaci K. szosu fl. 4000. Razem z opłatami od rzemieślników i przemysłowców fl. 4488. Czopowe z K. za rok fl. 14, 990 gr. 18, z Kazimierza fi. 6782 gr. 20, z Kleparza fl. 2218 gr. 16. Od towarów wywiezionych po zagranice państwa fl. 4583 gr. 14. Od wołów pędzonych zagranicę fl. 2189 gr. 6. Kazimierz dawał szosu fl. 292, wogóle fl. 382 gr. 6. Kleparz szosu fl. 80, ogółem fl. 200 gr. 6. Biskupie stare i nowe szosu fl. 6. Dopiero z zamknięciem klasztorów, sekularyzacyą dóbr duchownych, przekształceniem uniwersytetu na świecką szkołę w ciągu XIX w. , dokonywała się powolna ewolucya, pod wpływem, kupiących się tu świeckich żywiołów i rozwój bujnego dziś życia umysłowego i artystycznego. Liczbą i doniosłością wydawnictw i opracowań odnoszących się do jego dziejów a dokonanych w ciągu ostatnich 25 lat, góruje Kraków nad wszystkiemi polskierai miastami. Szereg takowych rozpoczynają Libri antiquissimi civitatis cracovien. 1300 do 1400 wydane przez prof Fr. Piekosińskiego i J. Szujskiego Kraków 1878. Po nich pojawił się Codex diplom. civit. Cracov. 1257 do 1506 wydany przez Fr. Piekosińskiego 4 części Kraków 1879 1882. Następnie, , Leges, privilegia et statuta civitatis Cracov. 1506 1795. Tom I do r. 1586, t. II do r. 1640 w wydaw. Acta historica Kraków 1885 1892. Jednocześnie wyszedł kodeks dyplom. katedry krakow. 1166 1423. 2 tomy, Kraków 18741883. Wydał Fr. Piekosiński. Bogaty zbiór obserwacyi i opracowań tyczących się klimatu, budowy gieologicznej, hydrografii, flory i fauny K. i okolic mieszczą Roczniki komisyi fizyograficznej Akad. Umiej. Wydane zostały osobno prace Wiśniewski Tadeusz Szkic geologiczny K. i jego okolicy z mapą geol. , Kraków 1901 r. Kuczyński S. Przebieg roczny ciepłoty powietrza w K. na podstawie 50letnich spostrzeżeń 1826 1875 Pamiętnik Akademii Umiejęt. , t. IX. Satke Wład. Kierunek, droga i szybkość wiatru w K. Kraków, 1901 r. , str. 45 odbitka z Rozpraw wydz. mat. przyr. Akad. Umiej. . Zawiązane przed kilku laty Towarzystwo miłośników historyi i zabytków Krakowa, wydaje Rocznik obecnie t. VI mieszczący liczne opracowania tyczące się miasta, jego instytucyi, życia i zabytków, a prócz tego Bibliotekę krakowską dotąd 20 tomików mieszczącą szereg monografii kościołów, klasztorów i różnych instytucyj. Do dziejów miasta prócz tego odnoszą się następne prace Kirkor H. Badania archeol. w r. 1876 w Krakowie Kraków 1877. Ossowski G. Czwarte sprawozdanie z badań antropol. archeol. w jaskiniach okolic K. , r. 1882 Zbiór wiad. do antrop. kraj. , t. VII i osobna odbitka. Potkański K. Kraków przed Piastami Kraków, 1897, Szujski Józef i Piekosiński Fran. Stary Kraków w 900 rocznicę jego narodowego charakteru Kraków, str. 164 i 57rycin. Cercha Maks i Stanisław Kopera Pomniki Krakowa rysunki i tekst, dotąd 22 zeszytów in folio. Die alten Zunft et Verkehrs Ordnungen der Stadt Krakow, nach Balt. Behems Codex Picturatus, hrsg. v. Bucher B. ,

Kraków