rał Chlewiński niepomyślna utarczkę z Prusakami. Za rządu pruskiego umieszczono tu sąd okręgowy, przeniesiony następnie do Kalwaryi. Położone przy trakcie królewieckim miasto zaczęło wzrastać i zabudowywać się. W r. 1800 było 314 dm. , 1804 mk. przeważnie żydzi. Miasto zaczęto brukować i budować nowe domy. Stał tu szwadron huzarów. W r. 1812 dnia 19 czerwca przybył tu Napoleon na czele armii i stanął we dworze drewnianym, dawnej rezydencyi starostów. Zabudowania folwarczne użyte zostały na magazyny. Pourządzano tu piekarnie wojskowe. Po czterodniowym pobycie wyruszył ztąd Napoleon dnia 23 czerwca do Kowna. W ostatnich czasach wzniesiono tu kościół filialny ewangielicki i nowy kościół paraf. katolicki o dwu wieżach w kształcie krzyża. Por. Wspomnienie historyczne o W. przez L. Wojciechowskiego w Bibliot. Warsz. 1854 r. t. , 190 i Tyg. Illustr. z r. 1868, Nr 50. W. par. w dekanacie t. n. , ma 10412 dasz. W. filiał par. ewang. Maryampol, obejmuje 2480 dusz w r. 1880. W. gmina wiejska, ma 15625 mr. i 4090 mk. w tem 433 prot. i 179 żydów. Należy do sądu gm. okr. I i st. pocz. w Wyłkowyszkach. W skład gm. wchodzą Bazyliszki, Bierasznie, Budziory, Czarny Dwór, Dworkiele, Gałakausze, Garszwinie, Gudele, Kausze, Korale, Kumiałbole, Majoryszki, Majszele, Matuliszki, Mażucie, Naszyszki, Olkieniany, Pograndy, Pograndyszki, Polwiszki, Poromaniszki, Powembry, Pustopodzie, Romaniszki, Sordaki, Sterki, Szelwy, Szydziszki, Śmilgie, Tejbery, Uszkinie al. Nowinki, Użbole, Wekierotyszki, Wyłkowyszki fol. , Wokiszkiele i Zamszewo. Wyłkowyskie starostwo niegrodowe, leżało w wojew. trockiem, pow. kowieńskim i podług spisów podskarbińskich z r. 1766 obejmowało miasto Wyłkowyszki z obszernemi przyległościami. W tym czasie posiadał je Ogiński, wojew. wileński, opłacając kwarty złp. 11223 gr. 19, a hyberny złp. 7000. Powiat wyłkowyski gub. suwalskiej zajmuje obszar 1120, 9 wiorst kw. al. 1275, 6 klm. Graniczy od zach. z pow. stołupiańskim Prusy wschodnie, od północy z władysławowskim, od wschodu z maryampolskim a w części i z kalwaryjskim, od południa z kalwaryjskim i sejneńskim. Obszar powiatu zajmuje w części wyżynę pojezierza w części południowej która nieznacznie przechodzi w nizinę. Pochylenie poziomu ma kierunek od płd. wschodu ku płn. zachodowi. Środkową część obszaru stanowi pagórkowata bezleśna równina, śród której występują gdzie niegdzie błotniste zagłębienia i drobne jeziorka. Podczas gdy u źródeł Szyrwinty, przy fol. Poszyrwinty, śród wyżyny pojezierza wzniesienie sięga 900 st. npm. , to w okolicy Wyłkowyszek, brzegi jez. Pojeziory wzniesione są 240 st. npm. Największem jeziorem jest Wisztyniec, częściowo tylko należący do obszaru powiatu. Brzegi jego wznoszą się do 170 mt. npm. W środku powiatu spotykamy jeziora Pojeziory i Olwita w pobliżu Wyłkowyszek. Główną rzeką obszaru jest Szyrwinta, przyjmująca liczne drobne dopływy z całego powiatu; uchodzi do Szeszupy. Północna część obszaru zawarta między rzeczkami Szejmeną dopł. Szyrwinty i Szeszupą płynącą płn. granicą powiatu, przedstawia równinę nizko położoną. Lasy skupiły sio głównie w płd. zach. części powiatu koło jez. Wisztyniec, reszta. obszaru uboga w lasy. Lasy rządowe należące do leśnictw puńskiego i maryampolskiego obejmują 4275 mr. Głównem zajęciem ludności jest rolnictwo. Uprawiają tu głównie żyto, owies, jęczmień i kartofle. W r. 1878 wysiano 3059 czet. pszenicy, 29904 czet. żyta, 154 jarej pszen. , 17313 owsa, 10789 jęczmienia, 17 gryki, 2862 innych zbóż, 38331 kartofli. W r. 1887 wysiano 47166 czet. oziminy, 58714 jarzyny, 55581 kartofli, zebrano zaś 293512 cz. oziminy, 306482 jarzyny, 334940 kartofli. Przemysł fabryczny słabo rozwinięty. W r. 1878 było w powiecie 14 fabryk zatrudniających 86 robotn. z produkcyą na 167671 rs. W tej liczbie bylo 7 gorzelni z prod. na 115771 rs. , 3 browary 10000 rs. i odlewnia żelaza z prod. na 37000 rs. 30 robot. . W mieście Wyłkowyszkach były trzy małe browary 4900 rs. . Ludność powiatu przeważnie litewska ze znaczną domieszką Niemców i Żydów. Gdy w r. 1867 było 62400 mk. to w r. 1890 ludność wzrosła do 75099. Przyrost w istocie jest znacznie większy bo cyfra z r. 1867 jest oparta na wykazach ksiąg ludności mieszczących stałych mieszkańców chociaż ci dawno wydalili się za paszportom. W r. 1890 było według ksiąg stałej ludności 85567 a niestałej 2978 a więc 88545 lecz w tej liczbie jest 13446 nieobecnych. Śród zapisanych do ksiąg stałej ludności a więc z nieobecnemi, jest 207 prawosł. , 12399 prot. , 13567 żydów i 7 mahometanów. Śród rzeczywistej, obecnej ludności jest 8329 mieszkających w miastach i 66770 we wsiach. Co do płci jest 35587 męż. i 39512 kob. Sród ludności miast Wyłkowyszki i Wierzbołów przeważają żydzi 75, katolicy 20 i protestanci około 5. W gminach wiejskich protestanci niemcy, koloniści stanowią 16, 4 a żydzi 5, 4. Co się tyczy szkół to w powiecie niema średnich zakładów a istnieją tylko szkoły początkowe dwie 2 klas. ogólne w Kibartach i Wierzbołowie, trzy jednoklasowe w Wyłkowyszkach, dwie w Wisztyńcu i po jednej we wsiach Bardowskie, , Giejsztoryszki, Grażyszki, Giże, Kibejki, Kieturwłoki, Kurpiki, Obszruty, Olksniany, Olwita, Pojewoń, Pojeziory, Żury. Pod względem kościelnym dekanat wyłkowyski dye

Wyłkowyszki