Petersburska, Michajłowska. Z miasta prowadzą drogi bite na wschód do Kijowa, na płn. j zachód przez Nowogród Wołyński, Równe, Łuck, j Kowel do Brześcia obie te drogi stanowią dawną szosę brzeskokijowską, na płn. przez Iskorość do Owrucza i dalej, na płd. do Berdyczowa i na płd. zachód przez Cudnów, Starokonstantynów do Proskurowa i dalej. Nadto Ż. połączony został drogą żelazną wązkotorową z Berdyczowem, otwartą dla ruchu w grudniu 1895 r. , długą 50 w. Podług danych z 1885 r. Ż. posiada 5207 budynków 1152 murowanych, w tem 4127 dm. mieszkalnych 660 murowanych, 12 cerkwi 2 drewniane, 5 kaplic prawosł. 1 murow. , 2 kościoły katol. murow. , 1 kościół ewang. murow. , 2 synagogi murow. , 36 domów modlitwy żydow. 14 murow. , 54935 mk. 27567 męż. , 27368 kob. , w tem podług stanów 4245 szlachty dziedzicznej i osobistej, 62 stanu duchownego prawosł. 30 kob. , 17 katol. , 5 ewang. 3 kob. , 5 żydow. 3 kob. , 46705 mieszczan, 815 włościan, 940 wojska regularnego, 2906 żołnierzy urlopowanych i dymisyonowanych i ich rodzin, 175 cudzoziemców, podług wyznań zaś 22265 prawosł. , 1002 rozkolników, 9337 katol, 160 ewang. , 33 husytów czeskich, 22111 żydów i 27 machomet. W t. r zawarto 395 małżeństw, urodziło się 1605 dzieci 115 nieprawych, zmarło 1416 osób, przyrost zatem ludności wynosił 189 dusz. Rzemiosłami zajmowało się 4277 osób 1383 majstrów, 1974 czeladników, 920 uczniów, w tem 1404 szewców i 672 krawców. Poprzednio Ż. słynął z wyrobu rękawiczek, które znajdowały zbyt w całej południowej Rossyi. Zakładów przemysłowych było 25 1 mydlarnia, 1 fabryka świec, 4 fabryki tabaczne, 1 gorzelnia, 3 browary piwne, 1 smolarnia, 1 fabryka drożdży, 9 cegielni, 3 farbiarnie i 1 fabryka powozów, zatrudniających w ogóle 166 robotników i produkujących za 263506 rs. Oprócz fabryk tabacznych, produkujących za 140190 rs. , gorzelni, z produkcyą 78398 rs. i browarów, wyrabiających za 32680 rs. , reszta były to drobne zakłady, z produkcyą dochodzącą w niektórych z nich zaledwo do 2000 rs. Ludność Ż. szybko się podnosi, i tak w 1861 r. było 40564 mk. , w 1881 r. 53849 a w 1888 r. wzrosła do 56782 mk. Dochody miejskie w 1862 r. wynosiły 40578 rs. , podług późniejszych zaś danych 32386 rs. , podatek z nieruchomości 16700 rs. W mieście, oprócz zwykłych władz, znajdowało się seminaryum duchowne prawosławne, seminaryum dyecezyalne katolickie, gimnazyum klasyczne męzkie, gimnazyum żeńskie, progimnazyum męzkie, szkoła dwuklasowa miejska, szkoła duchowna męzka, szkoła duchowna żeńska, szkoła felczerów, szkoła przy domu dla sierot, 8 księgarni, 5 drukarni, 3 fotografie, 3 lekarzy rządowych i 22 wolnopraktykujących, 2 weterynarzy rządowych i 1 wolnopraktykujący, 3 dentystów, 4 apteki, 3 szpitale miejski, żydowski i wojskowy, przytułek dla położnic, dom sierot, st. poczt. i telegraficzna, teatr, straż ogniowa. Był w Ż. instytut pedagogiczny żydowski. W 1885 r. wydano w ogóle 4425 świadectw i biletów handlowych 7 dla kupców 1wszej i 236 dla 2giej gildyi. Targi odbywają się trzy razy tygodniowo, jarmarki zaś 8 lipca i 14 sierpnia. Herb miasta zarazem i powiatu przedstawia bramę murowaną, z trzema u szczytu basztami, z wrotami u dołu otwartemi, w polu błękitnem. Herb ten uzyskał potwierdzenie w 1796 r. W XVI w. herb mta Ż. był brama o trzech wieżach i św. Stanisław wskrzeszający Piotrowina, Pod względem geognostycznym miejscowość, na której wznosi się Ż. , należy w części zachodniej do formacyi osadowej, we wschodniej do krystalicznej. Gleba piaszczystogliniasta i moczarowata. Powiadają, że na posadzie dawnego Ż. jeszcze nie zbyt dawno stały błota i jeziorka, ale te z czasem poznikały. Na dzisiejszych ulicach Petersburskiej i Moskiewskiej były łąki. Puszcza, otaczające miasto, obfitowała w miody; płacono dań miodową. Od południa miejscowości dotykał kraj stepowy. Okolica posiada glebę żytnią. Nad Kamionką i Teterewem skały kamienne, piętrzące się w dziwne kształty. Jedna z nich przedstawia bardzo regularny profil, z dość uderzającem podobieństwem do rysów Tadeusza Czackiego. Cerkwie 1. Pierwsze miejsce pomiędzy cerkwiami Ż. zajmuje Wołyński katedralny sobor, p. w. Przemienienia Pańskiego Preobrażenia, na ulicy Wilskiej, z muru wzniesiony od 1867 do 1874 r. , posiadający wewnątrz kolumny granitowe, obłożone płytami z labradoru. Budowa kosztowała 336845 rs. Podług podania na miejscu soboru istniał dawniej klasztor dominikanów, po upadku którego stanęła cerkiew, będąca do zniesienia unii we władaniu ks. bazylianów. Około 1860 r. zaczęto wznosić na tej cerkwi wieżę, która czy to wskutek złych materyałów, czy też niesumiennej roboty lub wreszcie nieodpowiedniego ciężaru do dawnych fundamentów, runęła i rozbiła zupełnie dawną cerkiew. 2. Cerkiew filialna p. w. św. Aleksandra Newskiego, z drzewa wzniesiona w 1858 r. na rogu ulicy Wilskiej i Iłarionowskiej 3. Cerkiew p. w. św. Archanioła Michała, z muru wzniesiona w 1856 r. na rogu ulicy Kijowskiej i Pilipońskiej. 4. Cerkiew p. w. Wniebowzięcia N. M. P. Uśpienia, zwana Podolską, ponieważ znajduje się na Podolu, z muru wzniesiona w 1871 r. na miejsce dawniejszej, drewnianej, fundowanej w 1700 r. , uposażona 21 dzies. ziemi z nadania ssty żytomierskiego Korczewskiego z 11 kwietnia 1725 r. 5. Cerkiew p. w. Podwyższenie Krzyża św. , w pobliżu placu wielkiego bazaru, drewniana, wzniesiona na początku

Żytno