w 2 okr. pol. , o 26 w. od Wilna, 1 dm. , 17 mk. katol. Żyrańcze, wś włośc. i os. karcz. , pow. trocki, w 1 okr. pol. , o 18 w. od Trok. Wś ma 5 dm, , 76 mk. katol. , os karcz. 1 dm. , 10 mk. żydów. Żyrardów, os. fabryczna nad rzką Pisią praw. dopł. Bzury, leży w pow. błońskim, gm. i par. w miejscu, przy linii dr. żel. warsz. wied. , tuż przy stacyi Ruda Guzowska, odl. 6 mil od Warszawy, wzdłuż szosy prowadzącej z Mszczonowa do Wiskitek i wzdłuż linii drogi żelaznej. Osada obecnie posiada kościół par. katolicki murowany, dom modlitwy ewangielicki, szkołę fabryczna kilko oddziałową dla chłopców i dziewcząt, dwie szkoły początkowe gminne, sąd gm. okr. , urząd gm. , wielką ochronę o kilkunastu oddziałach, mieszczącą do 1500 dzieci, utrzymywaną przez fabrykę, szpital fabryczny, aptekę, lekarzy fabrycznych, 426 dm. , 26500 mk. w tej liczbie da 8000 robotników fabrycznych. Zakłady fabryczne obejmują przędzalnią lnu o 23000 wrzecion, tkalnię mechaniczną 2100 warsztatów tkackich, tkalnię ręczną 200 warsztatów, przędzalnią bawełny 18000 wrzecion, przędzalnią wełny 4200 wrzecion, zakład wyrobów pończoszniczych przeszło 700 maszyn i bielniki z urządzeniami pomoeniczemi. Około 8000 robotników pracuje w tych zakładach. Są to przeważnie Polacy. Dwa młyny parowe. Nazwisko osady i jej powstanie wiąże się z działalnością znakomitego wynalazcy machin przędzalnych Filipa Girarda, Francuza, który na mocy układu zawartego z rządem Królestwa polskiego w r. 1825 zajął się urządzeniem pierwszej u nas przędzalni mechanicznej, otwartej dopiero r. 1831 w Marymoncie i prowadzonej przez spółkę pod firmą Karol Scholtz et, do której należeli Józef Lubowidzki, Henryk i Jan hr. Łubieńscy i Piotr Steinkeller. W r. 1833 przeniesiono te zakłady do osady utworzonej na obszarze dóbr Guzów wówczas własność Łubieńskich i nazwanej na cześć Girarda Żyrardów. Bank polski podtrzymywał w ciężkich latach po r. 1831 młody zakład, któremu udzielił około 3000000 złp. pożyczek częściowych. W końcu zmuszony był Bank objąć zakłady na swą własność i od 1847 do. 1856 prowadził je pbd własną administracyą. Niepowodzenia tej próby zniewoliły Bank do odstąpienia fabryki przemysłowcom Hielle mu i Dittrichowi z Schoenlinde w Czechach. Obok wielu ułatwień w nabyciu Bank udzielił im 135000 rs. pożyczki. Odtąd zaczyna się z początku powolny a z latami coraz szybszy rozwój fabryki, która dojdzie do stanowiska jednego z największych w świecie zakładów przemysłu tkackiego, W r. 1865 posiada już maszynę parową o sile 150 koni i drugą o sile 70 koni, ma 7500 wrzecion, 500 warsztatów tkackich i do 1000 robotników. Sala mieszcząca warsztaty obejmowała 10000 łokci kw. powierzchni. W r. 1876 było 13000 wrzecion, 1000 warsztatów tkackich i 80 ręcznych, pracowało przy nich 3350 robot. 850 cudzoziemców. Wartość produkcyi wynosiła 1560000 rs. W r. 1880 jest 16000 wrzecion, 1650 warsztatów mechanicznych i 200 ręcznych. Poruszają je maszyny parowe o sile 700 koni, które w ciągu roku zużyły 960000 pudów węgla. Robotników pracowało 5600, w tej liczbie 580 cudzoziemców. Produkcya roczna wynosiła 2200000 rs. Wartość surowych materyałów, sprowadzanych z cesarstwa, wynosiła rs. 700000. Obecnie produkcya przenosi zapewne 5000000 rs. Pomocnicze zakłady mieszczą się od kilku lat w Jaktorowie przyst. dr. żel. warsz. wied. , odległym około mili od głównej fabryki. W r. 1885 utworzone zostało Towarzystwo akcyjne zakładów żyrardowskich Hieliego i Dittricha, z kapitałem zakładowym 9000000 rs. Prezesem Towarzystwa został Karol Dittrich, syn założyciela firmy. Składy swoje fabryka posiada w Warszawie i głównych miastach Cesarstwa rossyjskiego. Wyroby swe sprzedaje też na rynkach Kaukazu i Rossyi azyatyckiej. Ż. par. wydzieloną została z obszaru parafii Wiskitki. Ź. gmina należy do sądu gm. okr. IV w miejscu, urząd poczt. i st. dr. żel. w Rudzie Guzowskiej. Gmina ma 11057 mr. obszaru 3310 mr. lasu i około 27000 mk. W r. 1890 było 19074 mk. , w tej liczbie 7967 stałych mieszkańców i 11107 niestałych w tej liczbie 1433 obcych poddanych. Śród zapisanych do ksiąg stałej ludności było 2 prawosł. , 1852 prot. i 411 żydów. W r. 1867 gmina cała miała 5839 mk. , 1880 r. było zapisanych do ksiąg stałej ludności 7126 5134 katol, 1541 prot, 244 żyd. , 207 inn. wyz. . W skład gminy wchodzą osady i wsi Grądy, Feliksów, Henryków, Józefów, Kozłowiec Stare i Nowe, Maryampol, Piotrowina, Ruda Guzowska, Sade Budy, Sokule, Szyszka, Teklinów, Tomaszów Stary i Nowy, Żyrardów. Opisy Ź. z rycinami podawał Tyg. Illustr. z r. 1872 t. , 32 i Kłosy t. Ch. Żyrawa 1. al. Żerawa, wś, pow. bobrecki, 28 klm. na płd. od Bobrki, tuż na zach. od sądu pow. , st. kol. i urz. poczt. w Chodorowie. Na płn. wsch. leży Horodyszcze Królewskie, na płd. wsch. Chodorów, na płd, Borodczyce, na zach. Zalesie i Czartorya, na płn. zach. Buda. Zabudowania wsi leżą na zach. Wody płyną strugą na wsch. i dążą do stawu Chodorowskiego, utworzonego przez Boberkę, zwaną tu Ługiem dopł. Dniestru. Własn. wiek. ma roli or. 480, łąk i ogr. 85, pastw. 31, lasu 62 mr. ; wł. mn. roli or. 703, łąk i ogr. 198, pastw. 25 mr. W r. 1890 było 99 dm. , 653 mk. w gm. , 4 dm. , 37 mk. na obsz. dwor. 566 gr. kat. , 100 rz. kat. , 20 izr. , 4 inn. wyzn. ; 667 Rus. , 23. Par. rz. kat. w Chodorowie, gr. kat. w Zaleścach.

Żyłki

Żyrańcze

Żyrardów

Żyrawa