gato złoconych figurach i rzeźbach. tudzież pomniki z ciemnego czerwonego marmuru, uwydatniają się na tle ścian jasnych. Ambonę zdobi rzeźbione popiersie Chrystusa, z cierniową koroną, z białego marmuru w medalionie, dzieło Filippiego, któremu poruczoną była restauracya pomników kościoła. Tuż obok wielkiego ołtarza, po obu stronach, umieszczone są pomniki z czerwonego marmuru, ozdobione słupami w stylu korynckim. Gładko wykute framugi mieszczą posągi marmurowe naturalnej wielkości. Po prawej stronie ołtarza posągi przedstawiają hetmana Stanisława Żółkiewskiego, poległego pod Cecorą r. 1620, i Jana Żółkiewskiego, starostę hrubieszowskiego, zmarłego r. 1623 z ran odniesionych pod Cecorą. U góry ustawione są figury św. Stanisława i św. Jana Ewangielisty. W pośrodku nad pomnikami wyrzeźbione są herby Lubicz, Korczak, Herburt i Półkozic. U spodu tych pomników, na czarnym marmurze, były dawniej napisy, ktore Jan 111 w czasie restauracyi kościoła usunął, a natomiast kazał położyć napis Exoriare aliquis nostris ex ossibus ultor. Napis zatarty z rozkazu władzy obwodowej, przywrócony został przy odnawianiu. Po lewej stronie znajdują sic pomniki żony i córki Stanisława Żółkiewskiego, przedstawiające pobożne matrony w habitach zakonnych, w jakich dawniej chodziły niekiedy niewiasty polskie, gdy mężowie bawili na wojnie. Pomnik w pierwszej framudze, nad którym stoi statua św. Reginy, przedstawia Reginę z Herburtów Zółkiewską, żonę hetmana, drugi zaś, nad którym jest św. Zofia, córką tychże Zofią Daniłowiczową. Obydwie matrony spoczywają w grobowcach kościoła. U wierzchu tych pomników wyryte są w 4 polach herby Herburt, dwie Mieczuje i Bończa. U spodu napis Vae genti insurgenti contra genus meum Deus enim omnipotens. W środku nawy kościelnej stoją również dwa okazałe pomniki. Po prawej stronie Jakuba Sobieskiego, kaszt. krak. , ojca króla Jana III, po lewej szwagra króla, Stanisława Daniłowicza. Obadwa pomniki wystawił Jan III. W kaplicy Matki Boskiej, po lewej stronie kościoła, znajduje nagrobek Pawła Wojenkowskiego, sekretarza królewskiego, i Wojciecha Głogowskiego, wojownika. Po lewej stronie drzwi od zakrystyi umieszczona jest w ścianie tablica na pamiątkę poświęcenia kościoła w r. 1623 przez arcyb. Pruchnickiego. Na uwagę zasługują też cztery obrazy historyczne wielkich rozmiarów, przedstawiające zwycięztwo Żółkiewskiego pod Kłuszynem, Sobieskiego pod Chocimem, Wiedniem i Ostrzychomiem. Pierwszy z nich ma najmniej wartości pod względem artystycznym, gdyż malarz nie miał wyobrażenia o perspektywie i grupowaniu. Drugi z kolei, najlepszy ze wszystkich, jest pędzla Kaestlera, dwa ostatnie roboty Altamontego. Wszystkie te obrazy zostały w czasie odnawiania kościoła odrestaurowane. Znajdują się tu jeszcze portrety Jana III, Jakuba Sobieskiego, Stanisława Daniłowicza, Reginy Żółkiewskiej i Jadwigi Elżbiety Sobieskiej, żony królewicza Jakuba. Jest wreszcie obraz przedstawiający Jerzego Rakoczego, ks. siedmiogrodzkiego, przepraszającego na kolanach Matkę Boską za najście Rzpltej i złupienie kościołów. Łupy te w walce ze Stefanem Czarnieckim pod Żółkwią r. 1657 utracił. Obraz ten malował Bazyli N. ze Lwowa. W grobach kościoła spoczywają zwłoki Stanisława Żółkiewskiego, Jakuba Sobieskiego, Jana Żółkiewskiego, królewiczów Konstantego i Jakuba Sobieskich i wielu innych osób. Przy kościele farnym stoi osobna wieża, służąca za dzwonnicę, w której się mieści, między innemi, wielki dzwon, sprawiony przez Jana III, i zegar. W Żółkwi jest także kościół i klasztor dominikanów, zbudowany r. 1655 przez Teofilę Sobieską, matkę króla Jana, spoczywającą w grobach tegoż kościoła wraz ze starszym synem, Markiem, poległym w bitwie pod Batohem r. 1652. W skarbcu tutejszym znajduje się wiele starożytnych rzeczy, a szczególniej ornatów, tkanych ręką Teofili Sobieskiej i innych pobożnych matron. Niegdyś był tez klasztor dominikanek, sprowadzonych przez Jana III z Kamieńca, zostającego wówczas w rękach Turków. Klasztor ten zniesiono za rządów tryackich w r. 1782, a zabudowania przemieniono na szpital wojskowy. Obecnie istnieje klasztor felicyanek. Do łacińskiego dekanatu żołkiewskiego należą parafie Kukizów, Kulików, Magierów, Potylicz, Rawa Ruska, Żółkiew, Żółtańce i kapelania. Parafia gr. kat. w miejscu, dek żółkiewski, dyec. przemyska. Do parafii należą Lipiny, Opłytna, Winniki i Wola Wysocka. Na prośbę lwowskiego biskupa Józefa Szumlańskiego sprowadził król Jan, jako dziedzic Z. , do miasta bazylianów, umieścił ich przy cerkwi miejskiej Narodzenia Chrystusa Pana i oddał im parafię tamźe r. 1682. Ponieważ stara drewniana cerkiew chyliła się do upadku, pozwolił król bazylianom zbierać składki na budowę nowej. Gdy napływające dary nie starczyły, sprowadził król r. 1680 zwłoki św. Jana męczennika z Suczawy wraz z metropolitą suczawskim i trzema zakonnikami do Żółkwi. Odtąd pielgrzymują tu licznie Mołdawianie a ich dary umożliwiają dokończenie budowy. W r. 1753 podniósł nowy dziedzic Ż. Michał ks. Radziwiłł, klasztor żółkiewski do godności archimandryi i zapisał na utrzymanie archimandryty na dobrach Glińsko 20000 złp. Pierwszy archimandryta żółkiewski Jozafat Wysocki powiększył tę dotacyę o 10000 złp. W r. 1783 oddano zwłoki św. Jana Suczawie a natomiast przysłał cesarz Józef 11 zwłoki św. męczennika Parteniusza, znajdujące się przedtem

Żółkiew