wowarowie obowiązani byli oddawać do dworu arcyb. od sztuki pszenicy, wynoszącej 24 wiertele miary kaliskiej, słodu pszennego wiertel wierzchowaty i tyleż owsa dla koni pańskich, nadto 1 2 beczki piwa. Od słodu gorzałczanego, którego powinno być w sztuce wierteli 8, wiertel wierzchowaty słodu żytniego i tyleż owsa. Sukiennicy płacili foluszowego od każdego postawu sukna po 11 gr. , czego młynarz doglądał i karbował postawy. Już w r. 1679 folusz opustoszał. Rybacy, którzy włókiem robili, płacili od niego na tydzień po 12 gr. Jeżeli ryb nie było potrzeba do dworu, za każdy obrok obowiązani byli płacić po 10 gr. do skarbu arcybiskupa. Dwaj rybacy dawali obroki dominikanom, dwaj miejscowemu komendarzowi a dwaj burmistrzowi. Rybacy, którzy włóków nie mieli, tylko pojedynczo robili, płacili do dworu rocznie po złp. 5. Z niewodów pobierali każda czwarta rybę a trzy dwór. Nadto dominikanom przysługiwała każda dziesiąta ryba niewodowa. Rzeżnicy od każdego zabitego zwierzęcia oddawali łopatkę. Garncarze każdego targu dostarczali do dworu 4 polewane garnki i tyleż prostych. Szewcy obowiązani byli dostarczać wszelkie obuwie do dworu, który im płacił za każda parę butów chłopskich po 2 zł. , za parę ciżmów męzkich po 24 gr. , za parę trzewików kobiecych po 15 gr. Jarmarków było w mieście 5. Mieszczanie płacili czynsz z włóki obsianej 3 zł. 12 gr. a od domów razem 42 zł. Starodawne swobody bractwa strzeleckiego zatwierdził i rozszerzył w r. 1547 arcyb. Mikołaj Dzierzgowski. Arcyb. Wawrz. Gębicki r. 1618 pozwolił zamiast dotychczasowego godła koguta uźywać tarczy a zamiast łuku używać strzelby. Obszerniejszy przywilej nadał r. 1688 Jan III. Na mocy tegoż król kurkowy uwolniony był od wszelkich podatków miejskich i państwowych. Wolno mu było bez opłaty robić 14 warów piwa. W r. 1781 już tak podupadło piwowarstwo w Ź. , źe król kurkowy miał tylko 4 wolne wary. Bractwo strzeleckie istnieje dotąd. Król pruski zatwierdził je r. 1844. Zawieszone było r. 1848 aż do ogłoszenia amnestyi. Przywilej bractwa rybackiego pochodził od arcyb. Jana Przerębskiego z r. 1569. Kupcom nadał przywilej bracki arcyb. Bernard Maciejowski r. 1607. Przywileje cechów zatwierdził król pruski r. 1774. Niemcy zaczęli osiadać w Ż. wraz z żydami dopiero po zaborze pruskim. W r. 1781 było w Ź. 500 dusz; 1788 r. 120 dym. , 705 dusz a w klasztorze 10 zakonników. W r. 1798 dusz 992, z tych 130 prot. ; r. 1801 było 978 mk. 123 prot. ; 1811 r. 161 dym. , 731 dusz; 1818 r. 161 dym. , 931 dusz; 1830 r. 175 dym. , 1351 dusz 121 prot. , 202 żyd. ; w 1852 r. 1772 dusz 177 prot. , 299 żyd. , 309 rolników, 165 rzemieśl. , 3 kupców, 1 aptekarz, 1 organmistrz, 15 urzędników. Dymów było 190. W r. 1871 było z przedmieściem 209 dym. , 2037 dusz 211 prot. , 428 żyd. . W środku rynka stoi baszta ze sklepieniami podziemnemi. Są to podobno szczątki obszernego ratusza, który uległ zniszczeniu w pożarze r. 1692. Z tą basztą wiąże się podanie, jakoby z jej podziemi wychodziły dwa ganki. W miejscu ratusza miał stać podobno przed r. 1118 zamek. Mury opasujące miasto ostatecznie zburzone zostały r. 1656 przez Szwedów. Ostatnią bramę rozebrano r. 1820. Po zamku arcybiskupim nie zostało śladu, ani po dworze. Kościół paraf. , p. w. św. Floryana, istniał już w początkach XII w. Dzisiejszy pochodzi z w. Nawa przedstawia na zewnątrz prostokąt z 4 okrągło wzniesionemi strzelnicami. Na zewnętrznym murze kościoła św. Michał wyżłobiony na wypalonej i glazurowanej cegle. Nad głównemi drzwiami kościoła widział Stanisław Grotkowski herb kamienny, podobny do Szreniawy. Kościół ten, znacznie uszkodzony w pożarze r. 1728, stracił wieżę. W r. 1757 podźwignął go sufragan Krzysztof Dobiński. W r. 1792 Stef. Pomian Łubieński opatrzył go nowem sklepieniem. Restaurowali go później Anzelm Brodziszewski i sufragan Józef Cybichowski. Za czasów arcyb. Łaskiego i później miał kościół żniński 8 altaryi. W r. 1529 ustanowione przy nim było kolegium wikaryuszów. Probostwo miejskie posiadało trzy wsi Skarbienice, Rydlewo i Chomiąźę Duchowną, folwark pod Ż. , grunta w mieście dla wikaryuszów i rektora szkoły, tudzież dwie zagrody dla 2 rybaków. Pleban pobierał w Ż. mesznego z każdego łanu os. po 2 gr. , inni mieszkańcy płacili kolędę po 1 2 gr. Wsi Obiecanowo, Słębowo, Grocholin, Suchoręcz i Suchoręczek, należące do innych parafii, dziesięcinowały także innym plebanom. Skarbienice odpadły od probostwa po r. 1523, Rydlewo i Chomiąża są dotąd w jego posiadaniu. Prócz Kościoła paraf. istniały w Ż. kościoły kaplice p. w. św. Trójcy i św. Ducha, tudzież kościół dominikanów. Kościołek św. Ducha założony przez mieszczan żnińskich, rozebrano w r. 1817, św. Trójcy w r. 1842. Kościół klasztorny dominikanów, p. w. św. Jana Chrzciciela, powstał snać równocześnie z klasztorem w XIV w. Wspomógł go znacznie r. 1596 arcyb. Karnkowski, wcielając do jego posiadłości beneficium górskie. Pod koniec XVII w. kościół posiadał 14000 zł. z legatów. W r. 1819 rozwiązano konwent. Kościół rozebrano r. 1821. Od niepamiętnych czasów istniała przy kościele par. i szkoła. Szpital założyło miasto r. 1519. W miejscu rozebranych zabudowań klasztornych stanął r. 1839 kościół protestancki. Synagogę zbudowano w r. 1815. Klucz żniński dóbr arcybiskupów gnieźn. obejmował wedle bulli z r. 1136 wsi Białczewin, Biskupice, Brzyskorzystew, Chomętowo, Czaple, Dobrylewo, Dochanowo, Górę, Górzyce, Grochowi

Żnin