i bram miejskich. 15 żołnierzy pieW r. 1495 zgomorowe szerzyło należy do miast, Szczepanowo do osadzenia na takiemże prawie. W r. 1357 król Kazimierz zatwierdził przywileje Ź. i bawił kilka dni w tem mieście. Istniały wówczas dwa młyny, jeden wodny, drugi konny. Arcyb Janisław sprzedał je r. 1358 Janowi i synowi jego Marcinowi, nakładając na mieszczan obowiązek szrótowania w tych młynach. Król Kazimierz przebywał także w Ż. r. 1361. Podejmował go arcyb. Jarosław, odnowiciel miasta. W r. 1382 umarł tu następca Jarosława, arcyb. Janusz Suchywilk ze Strzelec. W r. 1383 doznał Ż. skutków wojny Nałęczów z Grzymal tami. Podczas tych rozruchów arcyb. Bodzanta przesiadywał w Ż. , ztąd jeździł na koronacyą Jadwigi do Krakowa. Władysław Jagiełło kilkakrotnie w swych wyprawach objazdach zatrzymywał w Ż. Ztąd r. 1422 nadał prawo niemieckie Kruszwicy i rozsyłał listy w sprawie Korybuta. W r. 1424 nadał dla Ż. przywilej, wedle którego wolno było mieszczanom rozwozić towary do Inowrocławia, Torunia i Łowicza bez opłaty cła. Pod koniec rządów Jagiełły wcielono Ż. i okolice do pow. kcyńskiego. W tych czasach słynęło piwo żnińskie. W r. 1444 i 1447 pożary zniszczyły miasto. Między r. 1447 a 1530 wspomina kronika szkołę, budowę nowego klasztoru dominikanów, oraz naprawę murów W r. 1458 dostawić miał Ż. szych na wyprawę malborską. rzało całe miasto. Powietrze się r. 1515. W r. 1524 Ż. które dostarczyć miały podwód wojennych W r. 1540 pojawiają się tu pierwsi dysydenci. Zachowane dotąd księgi miejskie zaczynają się od r. 1571. Urząd miejski składał z burmistrza, rajców i pisarza przysięgłego. Przy sprawach ważniejszych zasiadał także starosta arcybiskupi. Wybory burmistrza odbywały się rok rocznie. Arcybiskupi teraz coraz rzadszymi są tu gośćmi. W r. 1586 zniszczało miasto od morowego powietrza. Nadanym r. 1607 przywilejem zwalnia arcyb. Bernard Maciejowski mieszczan od różnych ciężarów, ustanawia opłaty dworskie i rozporządza, między innemi, że odtąd niewolno nikomu nabywać w mieście nieruchomości, ktoby nie dowiódł prawego pochodzenia swego, lub nie uzyskał praw obywatelskich w Ż. Ten przywilej potwierdził Jan III r. 1688 i arcyb. Michał Radziejowski r. 1689. W r. 1656 pojawił się pod Ż. wysłany z Torunia oddział Szwedów, który zajął i zburzył miasto. Pożary z r. 1692 i 1728 zniszczyły miasto i kościoły. W r. 1764 panował w Ż. głód i choroby. Kozacy porwali ztąd i uwieźli z sobą ośmioletniego Jana Śniadeckiego, słynnego później uczonego. Przy pierwszym rozbiorze dostał się Ź. pod panowanie pruskie. Miasto wcielono do nowego powiatu inowrocławskiego. Przez traktat w Tylży wszedł Ż. w skład ks. warszawskiego. W r. 1812 13 przechodziły przez Ż. różne oddziały francuzkie, wracające z Rossyi a za niemi, jak kronika głosi, ciągnęły stada wilków. W r. 1815 znowu przeszedł Ż. pod panowanie pruskie, ale zachował urządzenie miejskie z epoki ks. warszawskiego aż do r. 1853, kiedy wprowadzono nową ordynacją miejską. Przy najnowszym podziale w. ks. poznańskiego oderwano Ż. od pow. szubińskiego i zrobiono centrem nowego powiatu żnińskiego. W r. 1866 dnia 24 maja w kościele miejscowym odbyło się uroczyste odsłonięcie tablicy pamiątkowej dla Jana i Jędrzeja Śniadeckich. Ze Ż. pochodził arcybiskup Jakub 1119 1148, Piotr ze Ż. , kanonik gnieźnieński, wraz z Janem z Czarnkowa, sędzią poznańskim, i Sędziwo jem Świdwą, kasztelanem nakielskim, posłował w r. 1382 od kapituły gnieżn. i pozn. do króla Ludwika w sprawie wyboru biskupów. Franciszek ze Ż. , kustosz klasztoru św. Wincentego w Wrocławiu, wybrany 1418 proboszczem klasztornym w Czarnowąsie opolskim, zrzekł się tej godności w r. 1422 i objął probostwo w Łozinie pod Trzebnicą. Jan ze Ż. był prokuratorem konsystorskim w Krakowie r. 1444. Wawrzyńca ze 2. , magistra krakow. , wspominają zapiski Andrzeja Przekory z r. 1459. Około tego czasu żył Mikołaj ze Ż. , scholastyk kielecki, Mikołaj Żniński, kanonik trzemeszeński, zmarł r. 1479. Piotra ze Ż. , pisarza, spotykamy w Lublinie r. 1484 w otoczeniu bisk. krakow. Jana. Tu rodził się też w pierwszej połowie XVI w. Erazm Gliczner, słynny swego czasu teolog protestancki 1603 r. . Tu pobierał pierwsze nauki Klemens Janicki, ur. r. 1516 w pobliskim Januszkowie. Ztąd pochodzą bracia Śniadeccy, Jan ur. 1756 dnia 29 sierp. i Jędrzej ur. 1768 dn. 30 listop. . Żydów wykluczył ze Ż. w r. 1449 podczas wakansu arcybiskupiego wyrok kapituły gnieźn. , który miał moc obowiązującą aż do pierwszej okupacyi pruskiej. Ludność miejska zajmowała się głównie rolnictwem, rybołówstwem, zbieraniem bursztynu i warzeniem piwa. Wszystko to z czasem ustało. W r. 1577 było w Ź. 24 śl. os. , szosu podw. płaciło miasto fl. 52, a innych podatków od 86 rzemieśl. , 16 rybaków, 11 piekarek, 5 szynkarek, 4 przekupek, 3 rzeźników, 2 drelników wina gubińskiego, 20 garnców gorzałczanych, 4 beczek dorszów i 18 beczek śledzi. Reg. poborowe z r. 1618 1620, wyliczając opodatkowanie, rozróżniają rynek, sukiennice, sześć ulic i trzy przedmieścia, z których razem płacono 127 złp. 6 gr. Lustracya z r. 679 podaje 95 osiadłości i 151 placów pustych, gdzie przedtem domy stały; piwowarów 47, rybaków 12, szewców 11, krawców 19, płócienników 7, rzeźników 5, kuśnierzów i piekarzy po 4, bednarzy, kowalów i kołodziejów po 3, sukienników, zdunów i cyrulików po 2, 1 kotlarza, ślusarza,

Żnin