ścsie. 271315 252094 66681 9127 7683 4463 2106 4265 7297 3588 1400 16380 15353 5155 138729 155569 45858 6398 4349 5693 1194 1828 4355 3781 986 W W pow. rossieńskim W pow. telszewskim. .. .. . W pow. kowieńskim część ż 1575 W ogóle. . 463095 842364 23379 59793 17634 13259 16550 10950 Ludność włościańska bezrolna wynosi w pow. szawelskim 49, 061 osób, w pow. rossieńskim 24, 578 osób, w pow. telszewskim 33, 450 osób, w części źmujdzkiej pow. kowieńskiego 6122, czyli ogółem 113, 211 osób. W powyższych cyfrach ludności jest włościan w. ruskich, t. j. prawosławnych i roskolników, osiedlonych przeważnie w siódmym dziesiątku b. wieku na zasadzie szczególnych przepisów w pow. szawelskim 467 gospodarstw, 2500 osób, posiadających 6616 dzies. , w pow. rossieńskim około 220 gosp. , około 1200 osób, posiadających 3625 1 4 dzies. , w pow. telszewskim około 190 gosp. , około 787 osób, posiadających 3494 1 4 dzies. i w części żmujdzkiej pow. kowieńskiego 97 gosp. , 600 os. , posiadających 1140 dzies. 2 Własność szlachecka i miejska wynosi w dziesięcinach w pow. szawelskim 217, 214 ziemi użytkowej, 93, 947 lasów, 30, 846 nieuż. , w ogóle 342, 007; w pow. rossieńskim 194, 442 ziemi użytkowej, 89, 652 1 4 lasów, 26, 477 nieużytków, w ogóle 313, 572; w pow. telszewskim 146, 349 ziemi użytkowej, 50, 943 lasów, 19, 877 3 4 nieużytków, w ogóle 217, 169 3 4; w części żmujdzkiej pow. kowieńskiego 76, 777 ziemi użytkowej, 40, 090 lasów, 6594 nieuż. , w ogóle 127, 270 dzies. Pomiędzy właścicielami ziemskiemi jest około 6 Rossyan i Niemców. Dokładnie możemy podać tylko następujące cyfry w pow. rossieńskim na 956 właścicieli Polaków jest 60 Rosyan i Niemców, czyli 6, 2; do osób tych należą 164 majątki, obejmujące 82, 445 1 2 dzies. i w pow. telszewskim na 973 właścicieli Polaków jest 58 Rossyan i Niemców, t. j. 5, 6, posiadających w 13 majątkach 42, 829 1 4 dzies. ziemi. W pow. szawelskim jest około 145, 900 dzies. ziemi w ręku właścicieli Rossyan i Niemców największą przestrzeń zajmują olbrzymie dobra szawelskie i gruździewskie, niegdyś stołowe. Stosunek właścicieli tych narodowości do krajowców stanowi około 5. W powiecie kowieńskim stosunek ten wynosi 7, 7. Przeciętna wartość urzędowa ziemi niższa w wielu razach od istotnej, lecz brana zazwyczaj za podstawę przy różnych ocenach i wypłatach oznacza się w pow. szawelskim na 49, 24 rs. , w rossieńskim na 36, 15 rs. , w telszewskim na 28 rs. i w kowieńskim na 45, 50 rs. za dzies. Opodatkowanie posiadłości szlacheckiej wynosi na 1 dziesięcinę w pow. szawelskim ogólne 16 kop. , w majątkach właścicieli pochodzenia polskiego wraz z opłatą procentową 30 kop. , w pow, rossieńskim 21 kop. i 35 kop. , w pow. telszewskim 26 kop. i 40 kop. , w pow. kowieńskim 36 kop. i 52 kop. Opłata procentowa od właścicieli pochodzenia polskiego jest pozostałością kontrybucji płaconej przez nich po 1863 r. i aż do roku 1868 znacznie była większą, a dopiero od tego czasu została zredukowaną do wyżej wymienionych cyfr. Etnograficznie Żmujdzini Żemajczej są szczepem litewskim i różnią się od ludności Litwy wyższej Auksztote nieznacznemi odmianami mowy, która prawie identyczną jest z litewską. To też nadzwyczaj jest trudno na podstawie różnic językowych określić granice osiadłości szczepu litewskiego wyższego a niższego, czyli Żmujdzinów, wobec braku różnic etnograficznych. Żmujdzini, jak to wykazują ich dzieje, odznaczają się większą odpornością i hartem niż Litwini; to też oni najlepiej zachowali ojczysty język, kiedy w wielu okolicach Litwy mowa narodowa już zniknęła, ustępując językowi polskiemu lub białoruskiemu. Konserwatyzm i oporność wpływom postronnym do chwili obecnej jest wybitną cechą ludu żmujdzkiego, szczególniej w powiatach szawelskim i telszewskim i rozciąga się nie na sam język tylko. Wiele jeszcze prastarych obyczajów i zwyczajów źyciowych przetrwało z czasów zamierzchłych, choć zresztą rozrost miast, ułatwione komunikacye i blizkość zagranicy oraz oświata, która też bardzo znaczną falą ztamtąd napływa, wiele już nowości wprowadziły w życie, a osiadłego dawniej i niewyglądającego poza granice własnej parafii Żmujdzina, przerabia w pohopnego do wycieczek i nawet zamorskich podróży. Zawsze jednak Żmujdzin woli się trzymać utartych szlaków i wobec rozwiniętej w ostatnich czasach emigracyi do Ameryki, łatwiej i prędzej włościanin tutejszy zdecyduje się na tę daleką podróż, niż naprzykład na wyjazd na służbę do sąsiedniego powiatu, gdzie nikt ze wsi nie był i który ten dziwny domator nazywa obcą stroną światima pusie, nie nazywając tak Ameryki, znajomej mu z opowiadań lub listów sąsiadów czy krewnych, którzy tam byli albo przebywają jeszcze. Pod względem wyznaniowym ludność żmujdzka jest przeważnie katolicką, gdyż na 816, 000

Żmudź