Psarskich, par. kat. w Opatówku. Obszaru 83 ha, 9 dym. , 65 dusz. 4. Ż. , wś dwor. , w temże położeniu, ma 246 ha, 7 dym. , 68 dusz 5 ew. . Do podatku grunt. oszacowano czysty dochód na 2174 mrk. Leży na zachód Wrześni, graniczy z Opatówkiem. W r. 1352 Dominik z Czernik należy do szlachty zawiązującej konfederacyę na rzecz króla. W r. 1361 król Kazimierz zatwierdza Dominikowi z Popowa posia danie Ż. , nadanych mu przez ks. Władysława. W r. 1578 ma tu Łukasz Żernicki 5 łan. os. i 5 zagr. W r. 1618 siedzą Piotr i Łukasz Żerniccy a około r. 1793 Maciej Krzypiński. 5. Ż. , wś gosp. , dawniej miasteczko, w pow. żnińskim wągrowieckim, ma urz. okr. , st. cyw. , par. ew. , pocztę i st. kol. żel. w Janowcu, na linii NakłoGniezno. par. kat. i szkołę kat. w miejscu, sąd w Wągrowcu Obszaru 463 ha, 36 dym. , 354 mk. 17 ew. , 3 żyd. . 6. Ż. , wś dwor. , w temże położeniu, ma obszaru 867 ha, 10 dym. , 164 dusz. Do podatku grunt. oszacowano czysty dochód na 7744 mrk. Obecnie własność komisyi kolonizacyjnej. Jestto stara osada na połd. kresach Pałuk, przy wypływie Wełny z jez. Tonowskiego. Tam wśród łąk bagnistych, na praw. brzegu Wełny, osadził jakiś panujący książę swych żerników, zajmujących sic tuczeniem bydła, zbieraniem żołędzi itp. Osada leży o 4 staje na płn. wschód od Janowca, wprost wsi Wełny. Strumyk, płynący od Zuzoł do rz. Wełny, oddzielał dwór od miasta Ż. , które utraciło prawo miejskie przed r. 1888. Kościół stoi w połud. części osady, przy drodze do Tonowa. Zbudowany przez dziedziców Ż. h. Drya w XIII lub XIV w, , bo akta konsystorskie z w. mówią o nim jako o starym. W r. 1523 był tu kościół murowany, p. w. N. P. M. Pleban, którym był Maciej z Mogilna, utrzymywał wikarego i nauczyciela z własnych dochodów. Miał on w mieście plac z ogrodem dla plebanii i domu wikaryusza. Drugi plac pusty za cmentarzem dla szkoły, którą przeniesiono na inny plac dziedzica. Mesznego brał pleban od mieszczan po korcu owsa z łanu, po groszu z każdego domu, od komorników po 1 2 gr. Z łanów folw. brał dziesięcinę snopową Obecny kościół ostrołukowy sięga w. W r. 1869 został zupełnie odnowiony. Trzy krzyże stoją w obrębie osady w rynku, przy kościele i przy ogrodzie dworskim. Cmentarz znajduje się za osadą w stronie północnej. Przy cmentarzu stoi wiatrak. Na wschód graniczą Z. z Tonowem, na płn. z Obiecanowem i Zuzołami, na zach. z Komorowem, Włoszanowem i Zrazimiem, a na płd. ze wsią Wełną, leżącą na lew. brzegu rzeki t. n. Rzeka ta oddziela Pałuki od Wielkopolski, w dawnem tej nazwy znaczeniu. Ż. wymienione są w dok. z r. 1136 między posiadłościami arcyb, gnieźn. , potem wróciły do skarbu książęcego. W r. 1298 Władysław Łokietek oddał je razem z Obiecanowem i Sękoradami wojew. Słownik G T. XIV. Zeszyt 166. pomorskiemu Mikołajowi Jankowiczowi, wzamian za Komorowo i inną jakąś wieś na Pomorzu, uwalniając zamienione osady od wszelkich cięźarów państwowych. Ż. były już wówczas miastem, pod zwierzchnictwem dziedziców. Następcą Mikołaja Jankowicza był Przecław, piszący się z Ż. , którego syn Mroczko posiadał w r. 1311 pobliskie Rogowo. W r. 1376 ukazuje się Krystyn z Ż. , kasztelan zbąszyński, jako dłużnik Jaręta. kanon. gnieźn. Ręczył za niego Wojciech z Bożejewic, oświadczając, że w razie gdyby dług kasztelana, wynoszący 17 grzyw. gr. , nie był spłacony w 2 tygodnie po św. Marcinie, zastawi kanonikowi wieś Obiecanowo. Kasztelana tego spotykamy w listopadzie r. 1382 na zjeździe w Radomsku. W październiku t. r. zjawia się Andrzej z Ż. w Trzemesznie, w otoczeniu margrafa Zygmunta, mieniącego się panem królestwa polskiego. Świadczy on przy sprzedaży Zakłócic i Jakubowa, jako konsyliarz margrafa. Andrzej trzymał po przodkach Targownicę, posiadłość kanon. trzemeszeńskich. Zdarzyło się, że starosta wielkopolski, kaszt. sandom. , Krzesław z Kurozwęk, w objeździe swym zawitał do Ż. i złożył tam sądy starościńskie. Tu Andrzej z Ż. , wraz z żoną i dziećmi, wobec zgromadzonej szlachty oświadczył, że Targownicę zwraca klasztorowi trzemeszeńskiemu. Po Andrzeju pojawia się Mikołaj z Z. około r. 1399 w sporach sądowych z sąsiadem Janem z Kaczkowa. Po śmierci jego Olbrycht wprowadzony został do Ż. drogą polubowną, zdaje się jako zięć Mikołaja. Spory o Ż. toczyły się jeszcze w grodzie kcyńskim między r. 1425 a 1475, a wtedy Żerniccy z Ż. pieczętują się Dryą. Piotr z Ż. , kasztelan kaliski, znajdował się roku 1430 na zjeździe w Jedlny, gdzie król Władysław potwierdził prawa i swobody szlachty. Kasztelan miał dwóch synów Jana i Marcina i córkę Małgorzatę, wydaną za Wojciecha Padniewskiego. Marcin, dziedzic Ż. w r. 1531, był moźe wnukiem Piotra. Jan, kanonik gnieźn. , umarł r. 1553. Synowiec jego Piotr wystawił mu w katedrze gnieźn. nagrobek. Piotr, kanonik gnieźn. , umarł r. 1566. Po Żernickich dziedziczyli Ż. Padniewscy, których spadkobierca w latach 1773 75 prawował się z sąsiadami. Uchwala sądowa wspomina o wolnym wrębie na dobrach żernickich dla Świątkowa i Uścikowa. Przy schyłku zeszłego wieku dziedziczył Ż. Józef Koszkowski, który posiadał też Wełnę i Zuzoły. Około r. 1840 posiada Ź. OstenSacken, potem Wincenty Sobierajski, a w końcu Marya z Sobierajskich hr. Bnińska, która Ż. sprzedała komisyi kolonizacyjnej. W r. 1577 płaciło miasto Ź. od 3 ślad. os, w r. 1579 było 41 2 śl. , zaś szosu podwójnego dawano 4 zł. 24 gr. , a prócz tego opłaty od 2 kół walnych, 1 rybaka, 3 zagr. , 3 kom. , 4 rzem. , od 2 beczek śledzi, od palenia gorzałki i szynkowania. W r. 1618 20 płacono 50

Żerniki