sta. Folwark dworski ma 3102 mr. 160 roli ornej. W r. 1827 miasto miało 310 dm. , 2762 mk. ; fol. 2 dm. , 12 mk. ; 1864 r. było 3757 mk. w tem 2291 żyd. , 28 dm. mur. , 325 dm. drew. Ludność trudni handlem; cześć chrześcian handluje nabiałem, jajami, trzoda chlewną, trudni sie wyrobem haftów, kapeluszy słomianych i filcowych. Sklepy są w ręku żydów. Główny jarmark bywa na św. Stanisław i trwa tydzień cały. Dobra Żarki składały sie w r. 1881 z fol. Żarki, nomenklatur Połomia, Masłoński Piec, młynów Czarna Struga, Myszków, Mandat al. Olesiów, Tenderowizna, Otręba, Szczerbowa, Hypa al. Makiet, Witek, Tendera. Po dopełnionej segregacyi obszar wynosi mr. 4152, w tem gr. or. i ogr. mr. 315, łąk mr. 23, past. mr. 9, wody mr. 7, lasu mr. 3725, nieuż. mr. 113. Oprócz powyższego obszaru w częściach wieczystoczyn szowych mr. 1292; bud. mur. 16, drew. 7; las, urządzony. Wraz z folw. Ciszówka, Jaroszew, Jaworznik. Przewodziszowice i Połomia, mającemi odrębne księgi hipoteczne, tudzież z os. fahr. Koński Las i dwoma karczmami, liczy razem 8311 mr. W skład dóbr Ż, przed r. 1864 wchodziły wś Jaroszewo os. 27, mr. 388; wś Ostrów os. 21, mr. 839; wś Połomia os. 47, mr. 726; wś Nowawieś os. 71, mr. 684; wś Masłońskie os. 20, mr. 284 wś Dzierzno os. 19, mr. 184; wś Czarna Struga os. 19, mr. 124; wś Myszków os. 74, mr. 621 wś Ciszówka os 22, mr. 209; wś Jaworznik os. 124, mr. 1298; wś Przewodziszowice os. 21. mr. 392; wś Zawada os. 33, mr. 503; miasto Żarki os. 306, mr. 1850. Kiedy Ż. otrzymały prawo miejskie niewiadomo. Długosz w opisie granic dyecezyi krakowskiej powiada iż linia graniczna od dyecezyi wrocławskiej ad portas Zarky pertingat, jure claudens, a portis autem oppidi Zarki omnem tractum districtuum Mykulow, Wosznyki, Szyewyor, Bythom L. B. , 1, 2. Ż. mimo otrzymania prawa miejskiego nie mogły sie rozwijać, raz dla ubóstwa gleby okolicznych obszarów, pokrytych przeważnie lasami i mało zaludnionych, powtóre dla sąsiedztwa blizkiego kilku również małych i biednych miasteczek jak, Włodowice, Ogrodzieniec, Mrzygłód, Kromołów, Przyrów. Ztąd kościół parafialny, p. w. św. Stanisława, założony zapewne wraz z miastem, nie może utrzymać dla braku dochodów i zastaje r. 1522 jako filia przyłączony do kościoła par. w sąsiednim Leśniowic, gdzie dziedzic dóbr wzniósł w XV w. kościół murowany i założył parafią. W r. 1581 Ż. płacą pobór od 4 łan. miejskich, 13 rzem. , dają szosu 8 fl. , ogółem fl. 18 gr. 15 Częstochowa wtedy płaci 74 fl. a Kłobucko 72. Od Myszkowskich przeszły Ż. do Korycińskich. Jan Konarski, bisk. krakowski, potwierdził r. 1581 połączenie obu parafii. W dzienniku podróży pani de Guebriant, która jako ochmistrzyni Maryi Ludwiki odprowadzała ją do Polski i Słownik Geograficzny T. XIV. Zeszyt 166 w powrocie zatrzymała w Częstochowie, czytamy Dnia 17 kwietnia 1646 r. ujechaliśmy mil 4 od Częstochowy do Zarska, małego miasteczka należącego do p. Korycińskiego, podczaszego krak. Przyjął nas w domu swoim, równie jak miasteczko z drzewa zbudowanym. Apartamenta są piękne, mianowicie sala, nie raz w nich króla i dwór jego traktował. Darował pani de Guébriant rozmaite wina, piwa i konfitury i pewne ciasta, w ktorych więcej szafranu, jak mąki było. Żona jego i siostra pozdrawiając ją piły z nami różne zdrowia Zbiór Pam. o daw. Polsce, Niemcewicza, IV, 186. Z rąk Korycińskich przeszły Ż. do Warszyckich, z których domu wyszły w posagu za Barbarą, miecznikówną w. kor. 1670 r. , poślubioną Kazimierzowi Męcińskiemu h. Poraj, synowi Wojciecha, podkom. wieluńskiego. Otrzymawszy w posagu ogromny majątek, założył on w Ż. rezydencyą. O stanie ówczesnym Ż. pojaśnia nas Werdum podróżujący po Polsce między 1670 72 rokiem. Jest to otwarte miasteczko z dwoma kościołami i nie złym zamkiem, wszystko w czystym piasku Ks. Liske Cudzoziemcy w Polsce, str. 127. Ostatnim z rodu Męcińskich dziedzicem dóbr był Jan, szambelan dworu polskiego, sędzia pokoju pow. lelowskiego, bezpotomny ob. Przewodnik herald. p. A. A. Kosińskiego, str. 449. W r. 1712 zaszła tu bratobójcza walka miedzy stronnikami Leszczyńskiego a Sasa. Po rozbiciu wojsk Grudzińskiego, starosty rawskiego, pod Krotoszynem, d. 28 czerwca, gdy uchodził nazad na Wołoszczyznę niedaleko Żarek napadł go porucznik Kamieniecki, który w pogoń za nim chodził i zniósł mu ludzi do ostatka Otwinowski, Dzieje Polski pod panow. . II, str. 196. Męcińscy sprowadzili do Leśniowy karmelitów, lecz gdy klasztor ten nie mógł się utrzymać dla braku środków, Jan Józef Męciński, kasztelan bracławski, oddał kościół w r. 1706 paulinom częstochowskim, którzy odtąd zarządzali parafią i obydwoma kościołami do r. 1864. Około r. 1827 kościół parafialny w Ż. był tak zrujnowany, że nabożeństwo odbywało się tylko w Leśniowy, dopiero gdy Ż. nabył Piotr, wzniósł on w mieście r. 1846 nowy kościół murowany podług planu Henryka Marconiego. Wówczas parafia znowu przeniesiona została do Żarek a w Leśniowy przebywa odtąd wikaryusz jako administrator kościoła który został filialnym. Jest to budowla niewielka, której czoło stanowi zgrabna we środku wieża, o gotyckich kształtach, z czterema po rogach iglicami, mieszczącemi na szczycie krzyże. Takież mniejsze dwie iglice z krzyżami są po obu jej stronach; zresztą 4 skarpy podpierają całe wzniesienie; odrzwia zaś głównego wejścia i okrągłe nad niemi okno, ubrane są w gotyckie ozdoby. Wnętrze jej odpowiada zupełnie stylowi; ma piękne ołtarze i organy, Starowol47

Żardeckie