. chersońskiej, na zachód zaś z pow. kaniowskim i zajmuje podług pomiarów wojennotopograficznych 60 mil al. 2904 w. kw. , t. j. 300956 dzies. Podług obliczeń komitetu statystycznego gubernialnego obszar wynosi 3044, 8 w. kw. Powierzchnia powiatu jest nieco falista i poprzerzynana nie zbyt wyniosłemi wzgórzami. Najwyższe wzniesienia znajdują się w płnzach. części, mianowicie pod wsiami Riepki Rzepki, 799 st. npm. , Fiediukówka 788 st. , Orły 768 st. ; w części płd. przy Lisiczej Bałce 677 st. ; w płd. wsch. zakątku pod wsią Wodziana 709 st. ; w części wschodniej pod wsią Łozowatka 693 st. . Glebę w części płd. stanowi tłusty czarnoziem; w części płn. znajduje się piasek, miejscami zmieszany z czarnoziemem. Podglebie w niektórych okolicach stanowi granit, występujący na powierzchnię około Zwinogródki. Z bogactw kopalnych rozprzestrzeniona jest w powiecie glina biała ogniotrwała najlepsza koło wsi Jurkówki i Nowosielicy, używana przez mieszkańców do malowania domów. Nadto o 3 w. od wsi Jerek a 6 w. od mstka Kalnibłota Ekaterynopol znajdują się pokłady lignitu, eksploatowane od 1879 r. przez spółkę Szuwałowa i Potockiego. W ogóle gleba powiatu, pomimo wielkiej urodzajności, stopniowo się wyniszcza w skutek słabej kultury ziemi, nawozów bowiem dotychczas prawie wcale nieużywają, siejąc często przez dwa lata z rzędu pszenicę. Plony roczne za ostatnich dziesięć lat przedstawiają przecięciowo więcej niż na połowę zmniejszenie się urodzaju. Powiat zwinogródzki w ogóle jest mało wodny i słabo zalesiony, stanowi on jakoby przejście od błot i lasów poleskich do bezwodnych i bezlesnych stepów gub. chersońskiej. Największa rzeką powiatu jest Wyś, stanowiąca południową jego granicę. Do niej wpada Tykicz Górny, przepływający pow. humański i uchodzący do rz. Wysi na płd. zach. granicy pow. humańskiego i zwinogródzkiego. Po Tykicza Górnego wpada Tykicz Gniły, przecinający prawie środek pow. zwinogródzkiego od płn. na południe i przybierający nieznaczne dopływy, jak Popówkę, Szpołkę i Rosochowatkę. Jezior i błot waż niejszych niema w powiecie. Lasów było dawniej nieco więcej; około 1860 r. zajmowały one do 28000 dzies. , t. j. około 9 ogólnej przestrzeni. Najbardziej lesistemi były wybrzeża Tykicza oraz okolica pomiędzy wsiami Olszanką, Żurżyńcami i Moryńcami, całkowicie prawie pokryta lasem. Obecnie, z powodu licznych cukrowni, z dawnych lasów pozostały zaledwo ślady. W 1887 r. było w powiecie bez miasta 219361 mk. 75, 5 na 1 w. kw. , w tej liczbie 200703 prawosł. , 708 rozkoln. , 1062 katol. , 31 ewang. , 16852 żydów, 5 machomet. W 1860 r. było 174403 mk. w tern 2306 katol. i 11642 żydów; podług stanów zaś 2962 szlachty, 11212 mieszczan, 25008 włościan skarbowych, 120837 włościan uwłaszczonych. W 1878 r. zawarto w powiecie 2270 małżeństw, urodziło się 10407 dzieci, umarło 7210 osób, przyrost zatem ludności wyniósł 3194 dusz. W 1860 r. było w powiecie 112 cerkwi, 2 kościoły katol. w Zwinogródce i Lisiance i 3 kaplice, 4 synagogi i 11 domów modlitwy żydowskich. Ludność zajmuje się prawie wyłącznie rolnictwem. Pod uprawą znajduje się 72 ogólnej przestrzeni. Sieją głównie żyto 32 ogólnej ilości zasiewu, dalej pszenicę 18 i jęczmień również 18, owies 14, tatarkę 9 i proso 7. Rozpowszechniona jest uprawa buraków cukrowych. Łąki zajmują przeszło 24000 dzies. Koni hodują niewiele, dosyć natomiast bydła rogatego i owiec. W 1887 r. było w powiecie 20604 sztuk koni, 4461 bydła rogatego, 95196 owiec, 31710 trzody chlewnej i 1778 kóz. Handel pozostaje prawie całkowicie w ręku żydów, zamieszkujących w miasteczkach a w ostatnich latach przesiedlających się do wsi i trudniących się przed zaprowadzeniem monopolu wódczanego szynkarstwem. Od kilku lat włościanie w niektórych wsiach zaczęli zakładać handle i szynki, konkurując pomyślnie z żydami. Pod względem przemysłu fabrycznego w 1860 r. było w powiecie 76 zakładów 2 świec łojowych, 9 cukrowni, 2 miodosytnie, 25 gorzelni, 5 browarów piwnych i 33 cegielni. Cukrownie wyniszczają wielce lasy, ale dając znaczny zarobek ludności, podniosły dobrobyt ogólny i cenę na robotnika, która w czasie żniw dochodzi do 75 kop. dziennie. W ostatnich czasach cukrownie istniały w Olchowcu i Bużance sukcesorów hr. Ad. Potockiego, w Olszance. piasku i rafinerya, hr. Władysł. Branickiego, w Poczapińcach Czetwierykowa, w Szpole Abazy. Dawniej cukrownie znajdowały się w Szpole, Olszanic, Kalihorce Mokrej, Poczapińcach, Olchowcu, Werbówce, Bużance, Budyszczach i Kisielówce. Oświata pomiędzy ludnością stoi na bardzo niskim stopniu. Oprócz szkół parafialnych przy cerkwiach istniały 4 szkoły ludowe min. oświaty w mstkach Szpole, Lisiańce, Kalnibłotach i Winogradzie, oprócz tego szkoły dwuklasowe dla chłopców i dziewcząt w Zwinogródce i Szpole. Pijaństwo między ludem rozpowszechnione jest w wysokim stopniu. Miejscową chorobą jest zimnica bardzo silna i często bardzo uparta, grasująca w jesieni i na wiosnę, szczególniej w mstkach Szpole i Kalnibłotach. W powiecie znajduje się 163 miejscowości zaludnionych, mianowicie 8 miasteczek Bojarka, Ekaterynopol, Kalihorka Mokra, Olszana, Ryżanówka, Szaulicha, Szpoła i Wysianka, 76 siół, 70 wsi i 10 chutorów. Pod względem administracyjnym powiat dzieli się na 3 okręgi policyjne stany i 17 gmin. Okrąg 1szy w Szpole obejmuje 6 gmin Szpoła, Kali

Zwinogródka