w pow. zwinogródzkim z dywizyi podolskiej brygada Dzierzka. Sztab jej był w Z. tamże. Gdy w 1791 r. na sejmie czteroletnim ustawa z d. 18 kwietnia miastom nadaną została wolność, prawem tegoż sejmu Z. uznaną została za miasto stołeczne, zjazdom, obradom i sadom ziemiańskim pow. zwinogródzkiego przeznaczone. Niemniej miasto to du. 30 kwietnia 1792 otrzymało od Stanisława Augusta przywilej renowacyjny, mocą którego król zapewniał mu prawa wolnego miasta. Przywilejem tym został nadany Z. herb, wyobrażający Zwinihorę otoczoną, dokoła częstokołem, a na niej stojącego rycerza, w jednej ręce trzymającego miecz, a w drugiej tarcze, na której widnieje krzyż Arch. J. Z. R. , cz. , t. I, str, 558. Takiż sam przywilej otrzymały i Kalnebłota. Za herb dano im źubra w błękitnym polu oryginał przywileju w zbiorach piszącego. Po rozbiorze kraju Kalnebłota, które przezwano Ekaterynopolem, zostały naczelnem miastem powiatu, ale niedługo, za staraniem starościny Sołtykowej w 1800 r. naznaczono Z. na stolicę powiatu. W 1797 r. urodził się w Z. Jan Krynicki, późniejszy profesor uniwersytetu charkowskiego 1838 r. . Salomea Sołtykowa, starościna zwin. , przeznaczyła pewną sumę na wymurowanie nowego kościoła na miejscu dawnego z drzewa, a także i na seminaryum dla księży świeckich archidyakonatu kijowskiego z tem, żeby takowe zaprowadzone i umieszczone było w seminaryum już wymurowanym w Żytomierzu przez kś. biskupa Kajetana Sołtyka. Tymczasem śmierć Sołtykowej r. 1803 niedozwoliła doprowadzić do końca budowy kościoła; suma zapisana przez nią okazała się niewystarczająca, a wskutek proźby kś. Joachima Grabowskiego do departamentu cywilnego, resztę sumy potrzebnej z kapitału fundatorki asygnować kazano. A więc dopiero w 1819 r. ukończoną została budowa dzisiejszej świątyni, p. w. Przemienienia Pańskiego. Budowniczym kościoła byl majster mularski Józef Szlachetko z Chłypnówki. Rysunek podał Julian Hryncewicz w swojej monografii o Z. W kościele przechowały się portrety fundatorki, Salomei z Brzozowskich Sołtykowej i jej córki jedynej Joanny, młodo zmarłej. Za staraniem ks. Joachima Grabowskiego i przy ofiarności kś Hieronima Sanguszki seminaryum żytomierskie zostało przeniesione do Z. i powierzone dozorowi ks. misyonarzy. W tym celu wybudowano przy kościele obszerny budynek dla alumnów. Kś. Joachim Grabowski należał do wybitniejszych osobistości. Był generalnym oficyałem archidyecezyi mohylewskiej, prałatem archidyakonem kijowskim i scholastykiem katedry kijow. W 1819 r. wikaryuszem jest kś. Grzegorz Jaźwiński, deputat powiatowy. R. 1820 w tutejszem seminaryum było zrazu tylko czterech alumnów. Uczyli się oni teologii dogmatycznej i moralnej, pisma św. , prawa kanonicznego, historyi kościelnej, wymowy kaznodziejskiej, katechizowania, obrządków i ceremonii kościel nych, administrowania św. Sakramentów, śpie wu choralnege, języka łacińskiego i rosyjskiego. Z zapisu Sołtykowej utrzymywało się przy tem seminaryum trzech misyonarzów, trzech profe sorów i sześciu kleryków. Roku 1820 regen sem był kś. Jan Ossoliński, następnie kś. Bazyli Benedykt Błędowski, wiecki, magister teologii 1882 r. , po nim kś. Marcin Łaski, tłumacz z łaciny, archeologii kościelnej, z dedykacyą Hołowińskim. W 1839 r. seminaryum zostało zamkniętem, a fundusz przeniesiony do seminaryum w Żytomierzu. Ostatnim rektorem był kś. Korniłowicz. W r. 1887 administratorem parafii był kś. Feliks Komarnicki, dziekan. Ststwo zwin. jeszcze za życia Sołtyków w 1775 r. na sejmie ekstraordynaryjnem zostało nadane na lat 50 prawem em fiteutycznem ks. Maksymilianowi Woronieckiemu. Ten zaś swoich praw odstąpił ks. Ponińskiemu, który ze Stan. Szczęsnym Potockim, dziedzicem Humańszczyzny, zamienił je na do bra tegoż galicyjskie. Gdy więc umarła Sołty kowa dożywotniczka ststwa, Z. przeszła w po siadanie hr. Stanisława Potockiego, syna Szczę snego, który przy dziale fortuny z rodzeństwem wziął mniejszą od innych schedę, co mu bonifikowano dodatkiem ststwa zwinogródzkiego. Umierając w 1833 r. córce swej jedynaczce Ale ksandrze, żonie Augusta hr. Potockiego, zosta wił ststwo na lat kilkanaście, po upływie któ rych w 1853 r. przeszło ono do rządu. W osta tnich czasach mieszkał tu jako lekarz dr. Julian Talko Hryncewicz Iłgowski, autor kilku prac an tropologicznych i etnograficznych i monografii Ostatnia starościna zwinigródzka. Zarys dzie jów kresowego miasteczka przez Jana Iłgowskiego, Kraków, 1888. Dużo jest w Z. uroczysk. Rzeczka i dolina Pohibne mają przechowywać pamięć napadu tatarskiego, podczas którego kil ku mieszkańców odbiło tam cepami jednego ze swoich. Inna pamiątka dawnej kułacznej zaba wy jest grecki zakątek greckij kut. Na dro dze ze Z. do Kalnychbłot stoi ogromny kamień Pisanki. Postawili go synowie ojcu kozakowi, głośnemu z udziału w rozgraniczeniu ststwa. Hranyczytysia znaczyło, ,, bić się, bo rzadko tu obchodziło się bez bitwy. Pisanki kule niebrały, co o wszystkich takich rycerzach poda nie mówi. Szuhujłowa mogiła jest grobem kozaka ubitego w czasie granicznej wojny. Zresztą jako na odwiecznem polu walk wszę dzie tu pełno mogił. Edward Rulikowski. Zwinogródzki powiat, utworzony w 1798 r. z ekaterynopolskiego, położony w południowej części gub. kijowskiej, graniczy na płn. z pow. taraszczańskim i kaniowskim, na wschód z czerkaskim i czehryńskim, na płd. rz. Wyś oddziela

Zwinogródka