drogą zastawu. W r. 1700 dobra te oddane 1 1791 1793, str. 67 znajdujemy szczegółowy ziemski, marszałek i pisarz hospodar, ssta Słonimski i mścibohowski, który z temi tytułami podpisał zobowiązanie ks. Sanguszki, dane królowej Bonie, w Wilnie d. 12 paźdz. 1536 r. Arch. Sławuckie, t. , 53. Był on dożywotnim zapewne posiadaczem dóbr Z. , wchodzących już naówczas w skład uposażenia Bony. Czytamy bowiem w r. 1537 w Metr. Litewskiej, iż gdy do dóbr swoich Rożany i Milkowszczyzny Mikołaj Jurjewicz Pac, podkomorzy w. ks. litew. , zagarnął od pobliskich majątków królowej Bony Skidla, Zelwy, Mostów, Dubna, niektóre ziemie, król w styczniu t. r. naznacza komisarzy, którzy spory mają na miejscu rozpatrzyć i poleca im nie rozjeżdżać się, dopóki zuzełnie sprawy tej nie ukończą Metr. Litew. , Ks. Zapis. , 21, f. 35. Na początku panowania Zygmunta III, gdy spisywano t. . ekonomie w sporządzonej w tym celu Piscewoj knigie 1558 r. , w niej o Z. taką znajdujemy wzmiankę Sioło w dawnem wójtowstwie t. n. , ekonomii grodzieńskiej. Tho sioło jest niedaleko rz. Niemna yedną polaczią osadzone y ulica na pr. 10 położona, domy tylem do Niemna, a gumna przeciw sobie. Z 42 włók ciągłych płacić winni kóp 46 gr. 12. Graniczyło naówczas z gruntami wolpieńskiemi, rzeką Ziolwą, Niemnem oraz z siołami Lichaniewem i Pieskami. Jaką drogą dobra te z upływem czasu przeszły w ręce Sapiehów, stanowiąc ich dziedzictwo, dla braku źródeł trudno orzec. Dość, że pod r. 1631 dobra sapieźyńskie Zdzięcioł i Z. , trzymane dotąd prawem zastawnem w kwocie 3000 złp. przez Józefa Korsaka, sstę mścisławskiego, dzisieńskiego i filipowskiego, spłacono i już w r. następnym 1632 d. 14 lipca Lew Sapieha testamentem swoim oddaje Z. Janowi, Kazimierzowi zaś Zdzięcioł Metr. Litew. , ks. Zap. , 103, f. 6. Jan Stanisław, marszałek w. litew. , umierając w 1635, dobra Zelwę odstąpił bratu swemu Kazimierzowi Leonowi, podkancl. w. ks. lit. , ten zaś będąc bezpotomnym, testamentem spisanym w r. 1655, odstąpił je wraz z. majątkami krewniakowi Aleksandrowi Hilaremu Połubińskiemu, pisarzowi polnemu litew. Metr. Lit. , Spraw. Sąd. , ks. 227, f. 295. Krótko Z. była w ręku Polubińskich. Juź w r. 1685 d. 17 sierpnia kn. Krzysztof Konstanty Połubiński, odziedziczone po ojcu Zdzięcioł i Z. zapisuje siostrom M. L. , ks. Zapis. , 144, k. 1 8. We wrześniu d. 22 t. r. nastąpił dział między rodzeństwem Izabela, zamężna Sapieżyna, bierze Dereczyn i Z. Akta Tryb. Głów. , 1686, Nr 59, 61, 65. W roku następnym 1686 Jerzy Sapieha wraz z małżonką swoją Izabelą wydają Dominikowi Radziwiłłowi prawo zastawne na majętność swą wieczystą Z. , w sumie 25000 złp. Sapiehowie p. Ożarowskiego, t. III, 60. odtąd Z. najczęściej przechodziła z rąk do rąk zostały w zastaw w 15800 złp. Zygmuntowi Jarmołowiczowi Akta Tryb. Głów. , Nr. 122; w 1709 bierze je w 8000 złp. Jerzy Konarzewski, 1715 r. , str. 411, później Sakowicz. Dopiero Antoni Kazimierz Sapieha, ssta merecki, zajął się szczerze podniesieniem dobrobytu miasteczka. On to w r. 1719 przy kościele parafialnym wskrzesza dawną fundacyą szpitala. W 1720 d. 20 maja otrzymuje przywilej na jarmarki i targi w mku dziedzicznem Z. , w dzień św. Trójcy kalendarza rzymskiego M. L. , ks. Zap. , 159, f. 551. Tenże Antoni Sapieha d. 20 czerwca 1729 zapisuje żonie swej Racheli z Wyhowskich wrazie swego zgonu całą ruchomość i 9000 talarów na dobrach Z. , który to kapitał Sapieżyna wypłaciła zastawnikowi dóbr Zelwa Sakowiczowi, podkomorzemu witebskiemu; nadto zabezpiecza jej dożywocie na Z. , Bereżkach i. Akta Tryb. Głów. , Nr 237, 356. Umierając jednak d. 16 maja 1739 dobra Zelwę Antoni Sapieha zapisał ostatecznie i darował na wieczność Aleksandrowi Sapieże Sapiehowie, t. III, 181. Tegoż roku kś. Gabryel Szmidt założył tu rozydencyą kś. pijarów, którym folwark Czerniak ze wsią Jastrzębie w dzierżenie oddał, sumę 15142 złp. oraz wszystkie swe ruchomości zapisał, wkładając na tak uposażonych obowiązek utrzymania szkoły. Jeszcze za Augusta III wykładano tu język łaciński, retorykę i poetykę; lecz za komisyi edukacyjnej szkoły wyższej już tutaj nie było, a w r. 1790 dekretem trybunalskim przynaglono pijarów, by obowiązkom funduszowym co do szkoły zadosyć czynili Encykl. Orgelb. większa. Według Dziennika handlowego z r. 1786 stan miasta był następujący oprócz tygodniowych targów, istnieje 4ro niedzielny jarmark, zaczynający się 4 sierpnia. Kramy, w liczbie więcej 200, w kwadrat murowane, nie są wystarczające na pomieszczenie towarów, gdyż przybywają tu kupcy z różnych odległych krajów. Podług ich świadectwa jarmark ten, drugim jest po lipskim. Koni do kilku tysięcy bywa, przoduje zaś między niemi stadnina dziedzica ks. Aleks. Sapiehy, kanol. w. lit. , z angielskich, tureckich, duńskich, neapolitańskich ogierów składająca się, przeszło tysiąc sztuk wynosząca. Późniejsi dziedzice, niedbalstwem swem i zdzierstwem, pozwolili upaść świetnemu niegdyś jarmarkowi zelwiańskiemu tak dalece, że kiedy w r. 1831 Z. stała się własnością skarbu, pomimo wszelkich usiłowań nie można było już podźwignąć handlowy przemysł miasta. Jednakże 1849 r. obroty jego od 24 lipca do 25 sierpnia wynosiły jeszcze 1406600 rs. , w następnych jednak latach, skutkiem miejscowych i krajowych wypadków, zredukowały się do sumy przeszło 720000 rs. , której już nigdy nie przekroczyły. W Pamiętnikach Sułkowskiego

Zelwa