kat. Zachodzi już w przywileju Konrada mazo wieckiego z r. 1222 p. n. Selnowiz. Księgi szkodowe z r. 1414 wykazują, że wś ta ponio sła szkody na 600 grz. R. 1415 obejmowało Z. 45 włók; czynsz wynosił 11 grzyw. 16 skojców i 7 den. Za czasów Rzpltej siedziało tu 20 danników na 2 włóki, a zatem razem 975 fl. Oprócz tego trzymali pastwiska, za które płacili 300 fl. rocznie. R. 1831 nastąpiło uwłaszczenie. W topogr. Goldbecka z r. 1789 zapisano Z. jako wś król o 34 dym. ob. Froehlich Gesch. d. Graudenzer Kr. , I, 305. Kś. Fr. Zelow w dok. , oh. Szelejewo. Zelów, kol, pow. łaski, gm. Zelów, par. kat. Buczek, ew. w miejscu, odl 14 w. od Łasku, posiada kościół par. ewangieliekoreformowany od r. 1802, szkołę początkową, urząd gminny, 218 dm. , 2540 mk. , 1605 mr. Do kościoła należy 15 mr. Kol Zelówek ma 13 dm. , 95 mk. , 133 mr. W r. 1827 było 142 dm. , 847 mk. Koloniści tutejsi pochodzą przeważnie z Czech. Na początku XVI w. były tu same łany kmiece, dające dziesięcinę snopową kościołowi w Buczku a za konopną po 2 gr. z łanu Łaski, L. B. , I, 449. Według reg. pob. pow. Szadkowskiego z r. 1552 wś Zeliów, w par. Buczek, miała 19 osad. Pawiń. , Wielkop. ,, 239. Z. gmina należy do sądu gm, okr. w Buczku o 6 w. , st. p. w Łasku. Obszaru ma 4625 mr. i 4868 mk. Śród zapisanych do ksiąg stałej ludności jest 3594 prot. , 680 katol i 488 żydów. Zelpin, ob. Serpin. Zelwa, jezioro, odległe o 1 w, na płn. od jez. Pomorza, w pow. sejneńskim. Ma brzegi od północy i zachodu wzgórzyste, od południa i wschodu nizkie, lesiste. Nad brzegiem od zachodu leży wieś t. n. Obszar wynosi około 70 mr. Spływa do niego woda jez. Wiłkobole. Ob. Gaładuś. Zelwa, wś nad jez. t. n. , pow. sejneński, gm. Pokrowsk, par. Berzniki, odl od Sejn 11 w. , ma 23 dm. , 203 mk. W 1827 r. wś rządowa, miała 14 dm. , 111 mk. , par. Teolin. Zelwa, jezioro, w pow. trockim, w dobrach Dowcielany Owsianiszki; ob. Mergazerys. Zelwa al Zelwianka, mylnie Solwianką zwana, rzeka, w gub grodzieńskiej, lewy dopływ Niemna. Źródła ma w gm. Podorosk, pow. wołkowyskłego, płynie zrazu w kierunku wschodnim na Podorosk, Rożanę, odkąd skręca się ku północy, mija Iwaszkowice, Zelwę. Piaski i na wprost wsi Zelwiany ma ujście. Długa 185 w, , spławna na przestrzeni 80 w. Brzegi w górnym biegu ma dość wysokie, suche, bliżej ujścia otoczone znaczną przestrzenią dobrych łąk; o kilka wiorst od ujścia brzegi ma piaszczyste. Obraca kilkanaście młynów. Na pewnej przestrzeni odgranicza pow. wołkowyski od Słonimskiego. Podług Bobrowskiego przybiera Łyskę, Rożankę, Jeziornicę, wypływającą z jeziora Klepacz, Pojsychę, Perewołokę, Krochotkę, Stoczkę, Turyę, Bojarkę, Kołobaj, Saswę, Międzyrzeczkę, Połoski, Krzemienicę z Marcinówką, Bohoźnicę i Stubnicę. Między Z. a Szczarą, w płn. wschodniej części pow. Słonimskiego, rozciąga się błoto Kulikowskie. Dolinę rzeki otacza w części las Nieduchowski. J. Krz. Zelwa al Zielwa, mstko na wysokim, lewym brzegu rz. Zelwy al Zelwianki, pow. wołkowyski, w 1 okr. pol, gm. Zelwa, odl 23 w. od Wołkowyska a 36 w. od Slonima. W r. 1863 miało 163 dm. i 1315 mk. , wtem 824 żydów, obecnie liczy około 1400 ludności. Posiada kościół drewniany, dawniej parafialny, dekanatu wołkowyskiego, obok którego poczęto około 1860 r. murować okazałą cerkiew prawosławną oraz wielką synagogę żydowską, 4 domy modl. żydowskie, zarząd gminy, szkolę ludową, browar, 12 sklepów, młyn wodny. Mstko ma 1611 dzies. ziemi włośc. 542 łąk i pastw. , 85 nieuż. , 68 ziemi cerkiewnej 33 łąk i pastw. i 130 dzies. należących do różnych właścicieli St. poczt. i dr. żel poleskich, na przestrzeni BiałystokBaranowicze, pomiędzy st. Wołkowysk o 24 w. a Jeziornica o 18 w. , odl o 114 w. od Białegostoku a 87 w. od Baranowicz. Dobra Z. , w glebie żyznej, obfitują w dobre łąki nadrzeczne. Okolico tutejsze znane są w dziejach z epoki wojen między Danielem halickim a Wojszełkiem. Kronikarze wspominają, że wojska Daniela szukając przeciwnika plondrowały w r. 1260. nad rz. Żelwą, lecz o osadzie tegoż imienia nie wspominają. Pierwszą o niej wzmiankę znajdujemy pod r. 1470, w którym dziedzic Zelwy Michał Naczowicz, wybudowawszy na piaszczystej górze nad stawem kościół p. wez. Niepokalanego Poczęcia N. M. P. , św. Jakuba apostoła i Michała archanioła, uposażył go włościami i dziesięciną. Wdowa po nim kn. Agrypina; Wasilewna Ostrogska 1o Iwanowa Kgojcewieżowa, 2do Michałowa Naczowiczowa, wiodła spór graniczny o dobra swoje Z. z p. Wasilową Kopaczową. By położyć kres długim procesom, z polecenia Kazimieraja Jagiellończyka w r. 1478 ujechała komisya, złożona z Jana Kuczuka, ssty grodzieńskiego, i wanka Ilinicza, ssty drohickiego, która rozgraniczyła dobra dereczyńskie Kopaczowej od Z. Archiw. Sławuckie, t. III, 16 18. Kiedy dobra te przesziły do Iliniczów trudno dociec. Dość, że w r. 1508 dziedziczka tej posiadłości Anna, żona Jerzego Hilinicza, fundowała i bogato opatrzyła przy tutejszym kościele altarye. Około tegoż czasu powstał przy świątyni parafialnej szpital, zapewne przez nią erygowany. Również niewiadomo kiedy Z. wyszła z rąk prywatnych, stanowiąc odtąd tenutę czyli królewszczyznę; to pewna, że już w r. 1536 dzierżawcą zelweń skim i dorsuńskim był Iwan Hornostaj, podskar

Zelow

Zelow

Zelów

Zelpin

Zelwa