Robotna i Dworzec, od płd. z gm. Kozłowszczyzna, od zachodu z gm. Pacowszczyzna, o. bejmuje 54 miejscowości, mających 1292 dm. włośc. obok 310 należących do innych stanów, 8307 mk. włościan, uwłaszczonych na 15746 dzies. ziemi. Nadto w obrębie gminy znajduje się 3278 dzies. większej posiadłości 1447 1 2 roli, 485 łąk i past. , 1097 1 2 lasu, 248 nieuż. i 307 dzies. należących do cerkwi i kościoła 213 roli. Okrąg policyjny zdzięciolski obejmuje 5 gmin powiatu Dworzec, Kozłowszczyzna, Pacowszczyzna, Rohotna i Zdzięcioł. Lud okolicy tutejszej, zdaniem duchowieństwa, jest moralny i pobożny, mówi przeważnie językiem białoruskim, w trzech tylko wioskach otoczonych lasami Pogirach, Zasieci i Norcewiczach używa dotąd mowy litewskiej. Osady to sięgają jakoby czasów ks. Trojdena. Są to podług podania potomkowie Bartów, ludu litewskiego przybyłego z Prus. Prawdopodobnie są oni szczątkami Jadźwingów. Do najciekawszych miejscowości w pobliżu Z. należy niezaprzeczenie odległa o 12 w. wś Nahorodowicze, w w. XVI i XVII własność rodziny Welaminów Rutskich. Pamiętne w dziejach, że tu odbył się pierwszy zjazd kapituły unickiej po zjednoczeniu kościołów, pod prezydencyą metropolity Wolamina Rutskiego w r. 1617 ob. Stabelski, Chronologia. Cerkiewka drewniana postawiona została przez metropolitę Rutskiego, jak świadczy dokument przy niej przechowujący się. Do chwil ostatnich świątynia ta zachowała pierwotną postać, dopiero w r. 1894 prze robiona, cechę swoją dawną zatraciła. Również ciekawym zabytkiem w dworze nahorodowickim jest bardzo stara budowa murowana, jak styl włoskiego baroco wskazuje, pochodząca z XVI w. Był to kościół kalwiński, wiadomo bowiem, że ojciec metropolity Feliks 1599 r. był tego wyznania, syn zaś dopiero w młodości przyjął katolicyzm, nim za przyzwoleniem papieża przeszedł na obrządek słowiański. Kościołek ten obrócony na składy a w części na mieszkanie, otrzymał czasem nazwę skarbca, pod jaką i dziś pozostaje rysunek jego podały Kłosy z r. 1871 czy 2. Nahorodowicze w r. 1635 zostały sprzedane przez metropolitę Welamina Józefa Rutskiego Bułhakowi, potem były własnością Surynów, Tyzenhauza i Głuchowskiego, dalej w w. generała Morawskiego, ożenionego z ks. Radziwiłłówną, siostrą Karola Panie kochanku. Gdy za długi generała dobra poszły pod eksdywizyą, nahorodowicze kupiła starościna Łęska i następnie je odprzedała w r. 1820 Dmochowskim, Obecnym właścicielem jest Władysław Dmochowski, znany artystamalarz. W lesie nahorodowickim znajdują się mogiły, porosłe drzewami, dotychczas niezbadane, niewiadomo z jakiego czasu pochodzące. O 9 w. od Z. majętność Strzała, miejsce urodzenia i własność niegdyś poety Juliana Korsaka, dziś Mackiewiczów. O w. 15 od Z. , we wsi Rohotnej ob. Wołłowiczów, w pobliżu dworu znajdują się szczątki bardzo starożytnego zamku. Między ludem okolicznym przechowuje się podanie, że wzięta i spożytkowana ztąd cegła powoduje śmierć biorącemu. Temu zawdzięczyć można, że ruina ta dotrwała aż do naszych czasów. M. Raw. Witanowski. Zdzięty, pow. mławski, ob. Janowiec. Zdziętawy al. Zdzientawy, wybudowania w Smolicach, pow. krobski gostyński, mają urz. okr. w Krobi, urz. st. cyw. w Pempowie, pocztę i st. kol. żel. w Kobylinie, na linii Leszno Krotoszyn, par. katol. i szkołę w Smolicach, szkołę ewang. i parafią w Kobylinie, sąd w Jutrosinie. Dym. 21, dusz 128. Na obszarze Z. zachowały się nazwy; Osiek, Podlasie, Leśce, Kaszewka, Przyjma, pola; Grzęby Batorowskie, wzgórza; Rzedząca, strumyk, wpadający do Orli; Kępa i Chrósty, rowy; Nakła, Grodzisko, nazwy leśne; Osiek rów. Leży na zachód Kobylina, północ Jutrosina. W r. 1793 posiadłość Hilarego Umińskiego, dziedzica Smolic. W. Ł. Zdziki, 1303 Sicowe, 1419 Seikaw, 1682 Zdziki. W r. 1773 własność hr. Potockiego z Warszawy; dziś należy do klucza sartowickiego. Ob. Dziki. Zdzikowo, 1419 Siekaw, 1440 Zykow, 1649 Zdzikowy, 1773 Dsikowo, Dziedzicami byli tu 1773 r. hr. Potocki, 1851 Schwarz, 1854 Techow. R. 1871 nabył je razem z Morskiem Ernest v. Schwanenfeld za 88000 tal ob. Zeitsch. d. Westpr. Gesch. , 1886, str. 187. Ob. Zdziłowice al. Zdzylowice, r. 1377 Dzilonicze, w, 1531 r. Zelowycze, wś nad rz. Białką, pow. janowski, gm. Chrzanów, par, Batorz, odl. 18 w. od Janowa, leży u stóp wzgórz ciągnących się od Batorza, ma 165 dm. , 1572 mk. , 1800 mr. ziemi ornej. Należała do dóbr ordynacyi Zamoyskich, W 1827 r. było 125 dm. , 773 mk. Ludwik król węgier. i polski, nadaje r. 1377 braciom Dymitrowi i Iwanowi wraz z innemi dobrami Goraj i Kraśnik wś Dzilonicze Kod, małop. , III, 310. Długosz wymienia w par. Batorz wieś, , Zylowycze L. B. ,, 576, Według reg. pob. pow. urzędowskiego z r. 1531 wś Zelowicze, w par. Batorz, miała 4 łan. Pawiń, Małop, , 374. Zdzimięrzyce, ob, Dziemięrzyce i Z lziemięrzyce. Zdzisławek, fol. , pow, krasnostawski, gm. Rybczewice, par. Częstoborowice. Zdzisławice, pow, biłgorajski, gm. Kocudza, par, Janów, Zdzisławin, wś, pow, kolski, gm. i par. Izbica, ma 11 dm. , 99 mk. 14 ewang. , 279 mr. Wchodziła w skład dóbr Izbica, Zdzislawkowice, w w. Dzywslowkowy Zdziety Zdzięty Zdziętawy Zdziki Zdzikowo Zdziłowice Zdzimięrzyce Zdzisławek Zdzisławice Zdzisławin Zdzislawkowice