nieuż. mr. 5. Wś Z. , os. 44, mr. 428; wś Z. Górne os. 31, mr. 385; wś Z. Dolne os. 48, mr. 492. Na początku XVI w. we wsiach Dzyessulycze i Wola Zdzyessulska łany km. i dwor skie dawały dziesięcinę kościołowi w Grocholicach. Kmiecie prócz tego kolędę, po groszu Łaski, L. B. , I, 450. Według reg. pob. pow. piotrkowskiego z r. 1552 wś Zdziesulicze, w par. Grocholice, miała drobnych posiadaczy na 2 i pół łan. , 5 osad. Pawiń. , Wielkop. , II, 260. Br. Ch. Zdzieszyn, wś, pow. błoński, gm. Piekary, par. Mszczonów, ma 50 mk. , 118 mr. dwors. , 42 mr. włośc. W 1827 r. było 9 dm. , 41 mk. W r. 1380 Mikołaj, bisk. pozn. , nadaje dziesięciny swe z Z. i innych wsi kościołowi w Mszczonowie Kod. Wielk. , Nr 1781. W r. 1579 było sześć działków szlacheckich, cztery miały po 1 4 łana, dwa po 1 8 łana Paw. , Mazow. , 157. Zdzież, ob. Zdziesz. Zdzięcioł, rzeczka, dopływ Dzielówki, dopływu Mołczadzi. Zdzięcioł al. Dzięcioł, Dzięciołki, w dok. Zdzietel, urzędownie obecnie mko nad rzką Zdzięciołką, wpadającą o 22 w. poniżej do Niemna, pow. Słonimski, w 4 okr pol. , gm. Zdzięcioł. W pięknem położeniu, przy trakcie ze Słonima do Wilna, odl. od Grodna o 212 w, , od Słonima 43 w. , od Wilna 133 w. , od Nowogródka 35 w. , od Lidy 42 w. , od Dworca 14 w. , od stacyi dr. żel poleskiej Nowojelna o 10 w. Mstko w r. 1893 miało 3233 mk. Podług innych danych było tu do 7000 mk. , w tem około 400 prawosł. i 700 katol, reszta żydów, 1096 dzies. ziemi włośc. Znajduje się tu cerkiew paraf. , kościół par. katol. , kaplica cmentarna katol. , 2 synagogi i kilka domów modlitwy żydow. , szpital wiejski na sześć łóżek, utrzymywany kosztem kilku sąsiednich gmin, szpital przy kośc. paraf. katol, zarząd okręgu policyjnego i gminy, st. poczt. listowa, 2 lekarzy, kilku felczerów i akuszerka, szkoła ludowa, apteka. Odbywają się tu targi tygodniowe i dwa jarmarki doroczne. Przemysł i handel pozostają w ręku żydów. Przemysłem rękodzielnym zajmuje się kilkadziesiąt osób, w tej liczbie 10 stolarzy, wyrabiających głównie posadzkę. Cały przemysł fabryczny mstka stanowią 2 młyny wodne na Zdzięciołce, piec wapienny, kilka drobnych garbarni, miodosytnia, kilka za kładów wyrabiających wino z rodzenków i parę farbiarni. Starożytna ta włość hospodarska, . dwor Zdzieczolo, nadaną została w r. 1498 d. 6 czerwca przez w. ks. Aleksandra kn. Konstantemu Iwanowiczowi Ostrogskiemu, hetmanowi, z prawem założenia miasta Arch. Sławuckie, t. I, 116. Ostrogski na majętności tej zapisuje d. 5 czerw. 1499 r. dziesięcinę cerkwi sobornej w Wilnie. I, 212. Zygmunt I, wynagradzając Ostrogskiego za długoletnią niewolę. do której dostał się po bitwie nad Wiedroszą, hojnemi obdarzył go łaskami. Przywilejem wydanym w Mielniku 28 grud. 1507 r. potwierdził nadanie dóbr Z. przez króla Aleksandra; w 1509 r. uwalnia poddanych, , zamku Zdeteli i. włości od opłaty wołowszczyzny, w r. zaś 1511 raz jeszcze zatwierdza kniaziowi prawo własności wszystkich dóbr jego dziedzicznych, tak przez Aleksandra jak i przez siebie nadanych, w ich liczbie wymieniając i dwór Zdzięcioł, t. III, 54, 70, 87. Tenże monarcha pismem datowanem w Wilnie d. 3 lipca 1514 r. poleca Annie Bartoszowej Taborowicz, aby ks. Konstantemu nie broniła przewozu na Niemnie około Z. ibid, t. III, 117. Po śmierci kn. Konstan. Ostrogskiego w r. 1530 pozostała po nim wdowa kn. Aleksandra Słucka wyrokiem królewskim z d, 20 marca 1531 r. przyznany ma sobie do czasu Z. , zwrócić ma natomiast kn. Ilii pasierbowi swemu, Turów i in włości Z. 17, k. 60, w A. J. Z. R. . Niedługo jednak cieszyła się posiadaniem Z. , już bowiem 5 sierpnia t. r. nakazano jej oddać i ten majątek najstarszemu synowi nieboszczyka. Kn. Ilia d. 1 sierp. 1531 r. zanosi protest do grodu, iż ojciec jego powróciwszy z niewoli, zamiast własny swój majątek Zdzięcioł, zapisał na cerkiew majętności macierzyste kn. Ilii Szeszoły, Świrany i Kroszty. Sprawę odłożono do dojścia do pełnoletności brata jego kn. Wasila l. c, Z. 17, k. 98 100. Gdy rzeczony kn. Wasil miał lat 15 i pełnoletność jego ogłoszoną została, nastąpiły między rodzeństwem działy. Wyznaczeni w tym celu komisarze zjechawszy do Wilna d. 20 grud. r. 1541, Zdzięcioł. Dubno i. przyznali kn. Wasilowi Przeździecki, Jagiellonki, t. II, 64, 269 276. W r. 1570 ks, Konstanty Wasil Ostrogski, wwda kijowski, marszałek ziemi wołyńskiej, według Paprockiego syn Konstantyna, fundował tu szpital przy kościele parafialnym, nadając mu opatrzenia po 20 złp. w gotowiźnie i 20 beczek żyta co rok, oraz po 5 wozów drzewa co tydzień. Zapewne drogą wiana Z od Ostrogskich przeszedł do Sapiehów, którzy tu kościół parafialny w r. 1646 na nowo przebudowali. W r. 1655 podkanclerzy Kazimierz Lew Sapieha testamentem zapisuje siostrzeńcowi swemu Aleksandrowi Hilaremu Połubińskiemu, pisarzowi polnemu w. ks. lit. za usługi oddane Rzpltej, majętność Zdzięcioł i in. , w pow. Słonimskim, z warunkiem wypłacenia siostrom swym i potomstwu Ogińskiej po 25000 złp. S. 227, k. 295. Krzysztof Konstanty kn. Połubiński aktem z d. 17 sierp. 1685 r. odziedziczone po ojcu dobra Zdzięcioł, Jawor, Wiazowice przekazał hetmanowi Sapieże, ten jednak legatu nie przyjął, owszem dokumentem spisanym w Dereczynie d. 22 września t. r. oddał

Zdzieszyn

Zdzieszyn

Zdzież

Zdzięcioł