pnicki. W połowie w. dziedzicami wsi było trzech Powałów Szalek, Piotr i Mikołaj. Część łan. km. dawała dziesięcinę bisk. krakow. , druga część kościołowi w Biechowie, trzecia mansyonarzom w Stopnicy Długosz, L. B. , II, 443. W r. 1579 wojewoda krakowski płaci tu od 9 osad. , 5 łan. , 2 zagr. , 3 ubogich Paw. , Małop. , 224. Br. Ch. Zdziesz al. wś gosp. , w pow. koźmińskim, ma urz. okr. w Pogorzeli, urz. st. cyw. , parafie i szkołę ewang. w Borku, tamże pocztę i st. kol. żel. na linii LesznoJaro cin, szkołę katol. w miejscu, sąd w Koźminie; 9 dym. , 92 dusz. Jest to przedmieście Borku, na lew. brzegu Pogony. Było niegdyś posiadłością, wiejską. W r. 1371 mieszkańcy Gostynina zabiwszy Mikołaja, dziedzica Z. , skazani byli na złożenie 30 grzyw. wdowie, bratu jej Wyskocie i bratu zabitego Janowi z Nowca. W r. 1392 pozwolił król Władysław Henrykowi ze Zimnej Wody założyć na Z. miasto z prawem niemieckiem. W r. 1398 uzyskali Paweł i Andrzej Zimnowodzcy w grodzie pyzdrskim pozwolenie wysłania woźnego, który miał polecić, aby nikt nie ważył się polować, pasać i szkody robić na Z. , Zimnej Wodzie, Cielmicach, Bruszkowie, Górkach, Trzeciakowie, Siedmiorogowie i na Tobołowem Siedlisku. R. 1399 pisał się Henryk Zimnowodzki ze Z. Wiadomość o pożarze miasta Zdzieża i pochowanej w Pleszewie księźnej na Z. , uważa Łukaszewicz za legendę. Około założenia miasta zaczął się krzątać dopiero r. 1428 Wojciech, dziedzic Z. , jak twierdzi Łukaszewicz, wyznaczywszy w tym celu obszerne miejsce nad Pogoną. Osadnikom porozdawał grunta bezpłatnie, ustanowił burmistrza i radę miejską. W r. 1432 przeniósł wszystkich kmieci ze wsi Z. do miasteczka i u tworzył wójtowstwo. Wskutek zamiany przeszły wieś i miasto Z. w r. 1435 w ręce Tumidałów, którzy je posiadali jeszcze r. 1445. Odtąd upadać zaczęło miasteczko. Około r. 1460 wchodziło w skład dóbr boreckich, nabytych przez Mikołaja z Bnina. Między r. 1578 i 1613 składał się Z. z 3 tylko zagród. W r. 1578 posiadał Z. Zygmunt Bniński, r. 1618 Józef Bo rzewski a około r. 1791 Józef Nieświastomski. Z. płacił bisk. poznańskim od 2 łan. po 8 gr. Kościół N. M. P. istniał już r. 1420. Dzisiejszy kościół N. M. P. Pocieszenia, w stylu renasansowym, ogrodzony jest murem, przez który prowadzi brama z potrójnemi, płaskiemi słupami. Nad bramą unoszą się na żłobkowanych postumentach 4 aniołowie a między niemi widna cyfra Matki Boskiej i rok 1789, data odnowienia bramy. Tak w murze, jak i w bramie znajdują się z drugiej strony framugi, półkolem zamknięte i dwa konfesyonały sklepione. Do tego muru przypierają dwie kaplice grobowe Śmitkowskich i baronów. Po stronie wschodniej stoi grobowiec Landowskich a między nim a kaplicą Śmitkowskich stoi krzyż marmurowy na grobie Norberta Bredkrajcza 1858. W wieży kościelnej umieszczono po jednej stronie tablicę marmurową kś. Adama Perlikowskiego 1763 a po drugiej ks. Józefa Stoińskiego 1771. Nad portalem wysuwają się trzy zło duchy, pierzchające przed promieniami światła, tryskającego z ołtarza. Wyżej w rzeźbie kamiennej M. Boska Pocieszenia z dzieciątkiem Jezus na ręku. Pod rzeźbą napis Gloria Gentis Decus Maioris Polonie. Na drugim piętrze wieży mieści się dzwonnica z 4 dzwonami, z których dwa z r. 1633, trzeci z 1777, czwarty z r. 1778. Z nawą poprzeczną wiążą się dwie okrągławe kaplice św. Józefa i Matki Bolesnej. W kościele znajdują się nagrobki z odnośnemi napisami Pawła Tretera, proboszcza zdzieskiego 1664, Bartłomieja 1653 i Magdaleny 1647 Treterów, rodziców Pawła. Dalej Franciszka Wolniewicza, proboszcza boreckiego 1868, Szczęsnego Durewicza a Srem 1642, Adama ze Siedlemina Budzieskiego 1657, Jana Trzemińskiego 1678, Bartłomieja Korzybskiego 1703, proboszczów zdzieskich. Prócz słynących cudami rzeźby Matki Bolesnej w kaplicy pod jej wezwaniem i cudownego obrazu Matki B. Pocieszenia, posiada kościół relikwie św. Pacyfika, męczennika. Do obrazu M. B. P. miał szczególne nabożeństwo arcyb. Maciej Łubieński z powodu uchronienia od morowego powietrza 1643. O kościele w Z. pisał kś Aleks. Brandowski w pracy Historya kościołów zdzieskich w Warcie z r. 1889. Przy kościele ustanowioni byli mansyonarze maryanie i filipini. Sejm z r. 1673 nadał duchowieństwu zdzieskiemu wieś Rajsko, w pow. kaliskim. Księża maryanie posiadali Strzyżewko. Kś. Jan Trzemiński, proboszcz miejscowy postanowił utworzyć ze znajdujących się przy kościele duchownych zgromadzenia kś. komunistów, t. j. żyjących wspólnie. W tym celu zbudował obszerny klasztor murowany około r. 1660. Kaplica p. w. św. Krzyża, przy drodze bitej do Koźmina, za Zdzieżem, istniała już przed r. 1621. W kaplicy tej znajdował się obraz św. Maryi Magdaleny. Przy drodze siedmiorogowskiej w pobliżu Z. wykopywano popielnice. Zdzieszulice, kol. , fol, os. młyn. , Z. Górne i Dolne, kol, pow. piotrkowski, gm. Bełchatówek, par. Grocholice. Kol ma 29 dm. , 335 mk. , 421 mr. ; fol 1 dm. , 10 mk. , 56 mr. ; młyn 1 dm. , 4 mk. , 13 mr. ; Z. Górne, kol. , 31 dm. , 184 mk. , 385 mr. ; Z. Dolne, kol, 39 dm. , 329 mk. , 487 mr. We wsi szkoła początkowa. W 1827 r. było 13 dm. , 129 mk. W r. 1867 fol Z. rozl. mr. 73 gr. or. i ogr. mr. 40, łąk mr. 28, Zdziesz Zdziesz Zdzieszulice