ł wapienia. Wś Z. os. 24, mr. 82. W r. 1564 siedzą tu Zdanowscy na drobnych działkach. Mają w ogóle 101 2 łan. km. i 2 zagr. Wieś nosi nazwę Zdany i należy do par. Swiedziebna Paw. , Wielkop. , I, 306. W r. 1789 własność Piotra Kosickiego, który wysiewa 21 kor. żyta i pobiera 460 złp. czynszu. R. Ocz. M. Wit. Br. Ch. Zduny 1. wś dwor. , w pow. inowrocławskim, ma urz. okr. i urz. st. cyw. w Dąbrowie, pocztę w W. Murzynnie Gr. Morin, st. kol. żel. w Gniewkowie Argenau, szkołę katol. w W. Opokach, ewang. w Mleczkowie, par. katol. w Chlewisku, ew. w Dąbrowie, sąd w Inowrocławiu. Obszaru 359 ha, 6 dym. , 75 dusz 34 ew. . Czysty dochód grunt. oceniony na 6000 mrk. 2. Z. , w dok. z r. 1241 Sdunki al. , miasteczko, niegdyś królewskie, potem szlacheckie, pow. krotoszyński, na granicy Szlązka. Posiada wszelkie małe urzędy, leży na linii kol. żel GnieznoOleśnica, sąd w Krotoszynie. Obszaru roli 1003 ha, 433 dym. , 3529 dusz 1014 kat. . Kościół par. kat. , p. w. św. Jana i św. Jadwigi, istniał już w r. 1241. Łaski Lib. Benef. podaje tytuł św. Jadwigi. Pierwotny kościół upadł w początku wieku zeszłego. Zastąpił go pięknym kościołom murowanym, z wyniosłą wieżą, kś. Andrzej Baczewski, dziekan krotoszyński. Do kościoła przybudował w r. 1733 kś. Michał Odorski, dziekan krotoszyński i pleban kobierski, piękną murowaną kaplicę z osobnym chórem i organami i fundował w niej altaryą p. w. Opatrzności Boskiej, wystawiwszy dla altarzysty dom osobny z ogrodem. Altarya ta miała niegdyś 14000 złp. kapitałów. Drugą altaryą fundował mieszczanin zduński Grzegorz Trofanowicz, dając na nią 5000 złp. Wizyta arcyb. Poniatowskiego donosi o drugim kościołku co następuje W boru ku Sulmierzycom, o milę małą od Zdun, stoi kościołek śród puszczy. Według tradycyi była niegdyś na tem miejscu wieś kościelna, która skutkiem trzęsienia ziemi zapadła się wraz z kościołem. Na tę pamiątkę mieszczanie z Sulmierzyc wystawili kościołek z pustelnią. Wynikła potem sprzeczka między plebanem Sulmierzyckim a zduńskim o ten kościołek. Przyznano go zduńskiemu. Kościołek ten r. 1790 w dobrym stanie zostający, już nie istnieje. Do kościoła paraf. r. 1523 należały dwie ćwiartki roli, między działami mieszczańskiemi. Prócz tego pobierał proboszcz z każdej ćwiartki roli po ćwierci pszenicy, dwie miary żyta i tyleż owsa. Nałeżały wtedy do parafii, między innemi Chwaliszewo i Uciechów, dające dziesięcinę do Z. Do par. Zduny należą obecnie Borownica, Chachalnia, Helenopol, Kubowo, Kwiatkowo, Margonin, Perzyce, Piaski, Siejewo, Ujazd i miasto Zduny. W XIII w. były Z. w części wsią książęcą, zwaną Zdunków. Tu w r. 1249 ks. Przemysław odbył zjazd, na którym przysądził Rokitnicę klasztorowi w Obrze. Na obszarze wsi istniało już miasto dunki w r. 1241 Ulanow. , Dok. Kuj. , str. 351, Nr. 4. W r. 1261 ks. Bolesław nadał sołtysowi Lambrechtowi przywilej założenia miasta na prawie Nowego Miasta na Szlązku. W tym celu darował mu dwie wsi Cescowo i Sdodcowo. Wątpliwa jednak rzecz, czy już wtedy korzystano z przywileju, bo w r. 1267 tenże Bolesław wsi te wraz z Zdatkowem darował, za ustąpienie z Mu, rzynowa, biskupowi wrocławskiemu, zezwalającna założenie miasta i wolnego targowiska, z uwolnieniem od wszystkich polskich ciężarów. W przywileju z r. nazwa podana Sduny. W tymże roku stawiły Z. 2 żołnierzy. Z biegiem czasu prawo niemieckie poszło w zapomnienie. W r. 1579 posiadali na obszarze Z. Mikołaj Siedlecki, Walenty Fudula i Wojciech Ptasznik 10 łan. os. W tymże roku tenże Ptasznik i Wala Kołodziej zapłacili 17 zł. 2 gr. podwójnego szosu od 4 komorników, 2 krawców, 2 szewców i wyszynku. Wedle Lib. benef. Łaskiego Z. były kiedyś w zastawie rodziny Jutrowskich h. Rogala. Około r. 1600 mają Z. 100 domów z małym ratuszem. Właścicielami byli Sieniutowie. Dopiero w XVII w. podniosły się Z. przez przypływ Niemców podczas wojen religijnych. Pierwsi przybyli wygnańcy z Rychbachu na Szląsku w liczbie 8; otrzymali oni od Zaborowskiego, opiekuna małoletniego Piotra Sieniuty, w r. 1635 przywilej na wolność wyznania, zatwierdzony w r. 1637 przez samego dziedzica. Od tych Niemców jedna część miasta otrzymała nazwę Niemieckie Zduny. Część ta miała własnego burmistrza. Nabożeństwo odprawiali zrazu w Kobylinie, potem w r. 1637, razem z Niemcami z Krotoszyna, zakupili dom i w nim urządzili Arkę Noego, którą poświęcił pastor sprowadzony z Reichenbachu. Do r. 1640 przybywało dużo wychodźców, mianowicie sukienników i płócienników. W r. 1644 otrzymał dziedzic wyrok trybunału, który mu zakazywał trzymać dysydentów. Ale wyroku tego nie wykonano. Obok Nowego miasta wzrastały i Stare Zduny, zwane także Sieniutowem, gdzie także tylu osiadło ewangielików, że w r. 1642 z pomocą dziedzica wybudowali sobie własny kościół i w r. 1645 powołali do niego na pastora Fryderyka Opitza z Wohlau. Dla tego Sieniutowa Władysław dał nowy przywilej miejski a w r. 1648 zatwierdził dawny. Syn Piotra Sieniuty, Krzysztof Aleksander w r. 1657 potwierdził nadania ojca, a tak samo potwierdzali przywileje tych miast królowie Jan Kazimierz 1665, Michał 1676. Zaciętym przeciwnikiem Piotra Sieniuty był proboszcz miejscowy Suchowski, który dziedzica oskarżał o popieranie dysydentów. Po pierwszym wyroku trybunału

Zduny

Zduny