par. Kałuszyn, ma 36 mk. , 344 mr. dwor. W r. 1827 było 5 dm. , 42 mk. Zbrożkowa Wola, wś, pow. łowicki, ob. Wola Zbrożkowa. Zbrucz, mylnie zwany Podhorcami, rzeka na pograniczu gub. wołyńskiej i podolskiej z Galicyą, lewy dopływ Dniestru. Bierze początek w pow. starokonstantynowskim, w okolicy bezleśnej nieprzejrzanych łąk błotnistych, zwanych Zbruczami, na płn. od Awratyna a na płd. od Halczyniec, na wyżynie Zbornej. Początkowo płynie w kierunku zachodnim do wsi Szczasnówki, poczem zwraca się na południe i zatrzymuje ten kierunek aż do ujścia do Dniestru pod Kozanówką, przysiołkiem Okopów, Zbrucz płynie po wyżynie podolskiej, sfalowanej rozległemi, polistemi garbami. Po wschodniej jego stronie wystąpiły z wyżyny wcale okazale wapienne Miodobory Toutry, które poczynając się prawie na szerokości źródeł Zbrucza, ciągną się na południe, przecinają go pod Satanowem i O1chowcami i zwracają się na Iwahnowce, Lanckoronę do Dniestru, do Suboczy. Prawie na całej swej długości, poczynając bowiem od Szczasnówki, Z. oddziela Galicyę od gub. wołyńskiej i podolskiej. Za biegiem jego obniża się cała wyżyna, bo od górnego biegu, gdzie w Miodoborach wzniosła się do 419 mt. , na południe dochodzi w najwyższych wzniesieniach zaledwo do 327 mt. W całym swym biegu Z. posiada charakter wszystkich rzek podolskich. W górnym biegu płynie otwartą błotnistą doliną, przelewa się w stawy, w dalszym biegu pogłębia się w wyżynę. Z warstw sarmackich dostaje się do starych warstw sylurskich. Brzegi jego tworzą formalne góry, wysokie ściany, przez lud zwane ściankami stinkami. Widnieją czasem siwe skały, zawierające skamieliny terebratul i koralowin, występują wapienie pokryte rodzajną ziemią humusową. Pod nią miejscami zalega sina lub żółtawa glina. Po zboczach jaru zbruczowego spiętrza się ta glina czasem do znacznej grubości; gdzieniegdzie wydobywa się gips brudno żółtawy, blaszkowy, miejscami zwietrzały biały. Występuje on jak wyspy rozrzucone śród zielonej trawiastej osłony. Aż do Tarnorudy tworzy Z. 11 stawów w Szczasnówce, Pulczyńcach, Tokach, Worobijówce, Prosowcach, Dorofijówce, Staromiejszczyźnie, Podwołoczyskach i Tarnorudzie. Na 46 klm. biegu Z. od Szczasnówki do Tarnorudy same stawy zajmują około 25 klm. długości. Jest więc aż dotąd Ż. stawczanką, odlewiskiem stawów. Jar Z. wrzyna się głębiej w wyżynę podolską o 80 100 mt. od innych rzek podolskich, w miejscu zaś, gdzie przecina Miodobory, wgłębia się o 180 mt. poniżej pomostu ich grzbietu. Najwyższe wzniesienia towarzyszące Zbruczowi dochodzą ponad jego doliną w Tokach do 21 mt. , w Prosowcach do 28 mt. , w Dorofijówce 39 mt. , w Czerniszówce 34 i 64 mt. , w Rożyskach 57 mi, w Łuce Małej 87 mt. , w Stawkach 62 mt. , w Wolicy 79 mt. , koło Satanowa 127 mt. , w Horodnicy 183 mt. , w Olchowczyku 49 mt. , w Husiatynie 88 mt. , w Zielonej 70 rat. , w Kociubińczykach 91 mt. , w Burdiakowcach 80 mt. , w Bereżance 82, w pobliżu ujścia 81 mt Dolina Z. , wzniesiona w Palczyńcach do 298 mt. npm. , idąc za biegiem rzeki obniża się po upływie. w Tokach do 290 mi, o 31 2 klm. dalej do 287 mt. , po upływie 41 2 klm. w Prosowcach do 284 mt. , o 4 klm. dalej do 280 mt. , następnie, ubiegłszy 181 2 klm. w Mysłowej do 273 mi, o 11 2 klm. dalej 272 mt. , po 21 2 klm. w Orzechowcu 269 mt. , po 21 2 klm. w Tarnorudzie do 268 mt. , o 2 Mm. poniżej, niedaleko ujścia Śniwody, do 267 mt. , również tyle ubiegłszy 11 2 klm. w Faszczówce, po 31 2 klm. 266 mi, po 1 klm. 264 mt. w Kozinie, po 31 2 klm. 263 mt. , po 12 klm. w Wychwatyńcach 254 mt. , po 9 klm. w Postołówce 240 mt. , po 231 klm. w Olchowczyku 224 mt. , po 7 klm. w Husiatynie 223 mt. , po 111 2 klm. w Zielonej 206 mt. , po 71 2 klm. w Kociubińczycach 203 mt. , po 51 2 klm. w Siekierzyńcach 202 mi, po 91 2 klm. , powyżej ujścia Burdiakowiec 195 mt. , w Bereżance po 12 klm. 180 mi, po 9 klm. w Turylczach 175 mt. , po 91 2 klm. w Niwrze 166 mt. , przy ujściu Olchowego 162 mt. , po 8 klm. w Czarnokozińcach 146 mt. , po 111 2 klm. w Zawalu 135 mt. , po 4 klm. w Paniowcach 133 mt. , wreszcie po upływie 51 2 klm. przy ujściu pod Okopami 107 mt. Pochyłość tedy doliny Z. wynosi około 200 mt. , długość zaś 213 klm. , przeciętna przeto pochyłość na 1 klm. wynosi około 1 mi Najmniejsza pochyłość przypada na przestrzeń od Tarnorudy do Faszczówki a tem samem i najmniejszy pęd wody, znaczny pęd jest w górnym biegu, w średnim najsłabszy a w dolnym najsilniejszy. W ostatnim bowiem na 1 klm. długości pochyłość dochodzi do 5 mt. Podług źródeł urzędowych długość rzeki wynosi 221 w. , w tem 213 jako rzeki pogranicznej. Szerokość w miejscach niezatamowanych groblami rzadko przewyższa 4 5 saż. ; głębokość wynosi od 1 2 do 3 i więcej arszynów. W wielu miejscach można przez rzekę w bród przechodzić. Dno ma ilaste, niekiedy kamieniste. W wielu miejscach koryto rzeki dzieli się i tworzy wyspy. Z. zamarza w początkach grudnia, puszcza zaś w środku marca. Stawy Z. bujnie porasta roślinność, zresztą dość jednostajna. Kępami rozmieściła się rogoża wązkolistna, na środek stawów wysunęły się białe grzybienie z długiemi odnogami, gdzieniegdzie występuje rogatek i wodna rzęsa. Po mokrych łąkach obsiadła oczeretami trzcina, lśniąco żółty grążel, tatarak, sit, nitkowate glony, rdestnice. Ścianki pokrywają krzewiny leszczyny, w niektórych miejscach las szpilko Zbrożkowa Wola Zbrożkowa Wola Zbrucz