lejski, w 1 okr. pol. , odl. 33 w. od Wilejki, przy h. drodze pocztowej z Wilna do Mińska, 1 dm. , 5 mk. , cegielnia. W 1866 r. własność Swiętorzeckiego. Ząblewo, ob. Zemblewo. Ząbowicze, zaśc. , pow. dzisieński, w 2 okr. pol. , o 59 w. od Dzisny, 1 dm. , 5 mk. katol. Ząbrcz 1. Górny, 1686 r. Ząbrzcz, mylnie Ząbre i Somerkowo, niem. OberSommerkau, dok. Samberg, wś włośc. i leśn. nad rz. Reknicą; i w pobliżu dwóch jeziór, wzn. 715 stóp npm. , pow. kartuski, st. pocz. Stęgwałd, par. kat. Prągowo; 189 ha 139 roli or. , 28 łąk; 1885 r. 45 dm. , 61 dym. , 327 mk. , 221 kat. , 106 ew. Leży w tak. Szwajcaryi kaszubskiej. Za czasów książąt pomorskich należał Z. do kasztelanii chmielnińskiej, od r. 1311 do komturstwa gdań skiego. W r. 1375 otrzymuje prawo chełmiń skie. W XVII i w Szotlandzie. R. 1789 ma 10 dymów. Wizyta Trebnica z r. 1653, gdy Z. należał do par. małochojnickiej, opiewa, że wś ta liczyła dawniej 6 włościan colonos, którzy dawali mesznego po 1 korcu żyta, a zamiast owsa 5 groszy. Z cza sów wizytatora było już tylko 3 włościan, re szta pól została przyłączona do folw. rura agri coluntur ad praedium; zagrodnicy hortulani dawali po 2 gr. , karczma 6 gr. ob. str. 91 W topogr. Goldbecka z r. 1789 zapi sane jako dobra szlach. i folw. o 4 dym. , nale żące do Skorzewskich. 2. Z. Dolny, niem. Nieder 170 roli or. , 11 łąk; 1885 r. 13 dm. , 27 dym. , 138 mk. , 89 kat. , 49 ew. R. 1789 miała 4 dymy. Kś. Fr. Ząbrowo 1. niem. Sommerau, ob. Zomero, wś, pow. suski, par. Szwarcenowo, posiada urząd pocz. i tel. i st. dr. żel. mławskomalborskiej; ob. Szymbark 2. Ząbrz, os. , wchodziła w XVI w. w skład dóbr Pacanów. W r. 1508 własność Jana Wapowskiego Paw. , Małop. , 489. Ząbrzyca, rzeczka, ob. Reknica. Ządzbork, niem. miasto powiatowe w obwodzie gąbińskim, pod 53 52 płn. szer. i 38 57 wsch. dług. , nad jeziorem Czos al. Ządzborskiem, wzn. 129 mt. npm. , śród wyżyny pojezierza, w okolicy wzgórzystej, obfitej w jeziora i lasy. Grunta piaszczyste, nieurodzajne, tylko na wschód od Z. żyzniejsze, gliniaste. Miasto ma 3325 mk, , przeważnie ewangielików, mówiących po niemiecku i po polsku. Prócz kościoła par. ewang. jest także katolicki, z parafią należącą do dekan. reszelskiego. Jest tu skład towarów banku państwowego, landratura, geometra powiatowy, podatkowa kasa powiatowa, sąd okręgowy, st. . i telegr. i poczta osobowa do Rastemborka, Reszlu, Jańsborska i Rynu. Cztery jarmarki kramne na rok, 6 na bydło i konie i 1 na płótno, 18 dni trwający. Targi we wtorki i piątki. Miasto założył w. m. Konrad v. 1393 1407 nadając 160 włók, z tych 80 mieszczańskich w tem 10 dla sołtysa i 6 dla kościoła a 64 dla miasta, 80 zaś dla wsi dannickiej. Nie mogąc płacić czynszu z tylu włók mieszczanie zanieśli prośbę do w. m. Konrada v. Erlichshausena, który zmienił list nadawczy, odejmując miastu 48 włók czynszowych. Od pozostałych 32 mieli płacić od każdej po 14 skojców i 2 kury, od dworku zaś 2 fenigi. Miasto otrzymało wolne rybołówstwo w jeziorach Czos i a sołtys i proboszcz dostali jez. al. Muldechin. Włóki miejskie leżały między Stangenwalde, Piłą Schneidmuehle a jeziorami Juxt, Probark i Gunt. Prusaków osiadłych na rolach miejskich wyjęto z pod juryzdykcyi sołtysa, z wyjątkiem przestępstw spełnionych w mieście. Przywilej ten wystawiony był w Sześnie r. 1444, Wraz z miastem założono parafią, przy której proboszczem jest w r. 1485 Stanisław. W czasie wojen szwedzkich uboga osada uległa spustoszeniu. Wiele ucierpiało też w czasie przechodów wojsk francuzkich na początku obecnego stulecia. Na podstawie mylnie przyjętej daty założonia Z. obchodzono tu w 1848 r. pięćsetletni jubileusz istnienia miasta. Powiat ządzborski, w regencyi gumbińskiej, utworzony został w r. 1819 przy nowym podziale kraju. Poprzednio miasto Z. stanowiło część pow, węgoborskiego. Obszar powiatu, zajmującego wyżynę pojezierza baltyckiego, wynosi 22, 46 mil kw. Z tego znaczną, niemal czwartą część 24, 2 zajmują lasy 116389 mr. prus. , wody jeziora obejmują 62629 mr. Ludność powiatu wynosi 50000, przeważnie Polaków Mazurów ale ewangielików. Opis powiatu wydał Saltzwedel p. t, Kreises. Zągoty, wś i fol. , pow. płocki, gm. Zągoty, par. Proboszczowice, odl. 15 w, od Płocka, ma 9 dm. , 171 mk. , 535 mr. We wsi urząd gminny. Do Z. należy las Junoszyce z jeziorami, dziś bezwodnemi zapewne. W 1827 r. było 11 dm. , 100 mk. R. 1578 wś Zagoty, w pow. bielskim, miała 4 1 2 łan. km. Z. gmina należy do sądu gm. okr. w os. Bielsk odl. 5 w. , st. poczt, w Płocku. Gmina ma 11171 mr. obszaru i 3652 mk. Śród stałej ludności jest 1 prot. i 6 żydów. W skład gm. wchodzą wsi Bronowo Kmiecie, B. Sady, B. Zalesie, Cekanowo, Czachowo, Dębsk, Dzierżanowo, Giżyno, Jonczewo Abramki, J. Jeziorne, Kędzierzyn, Machcino, Machcinko, Niszczyce, Ogorzelice, Fęszyno Duże i Małe, Rycharcice Wielkie, Sękowo, Śmiłowo, Strusice, Szewce, Tłubice, Umienino Łubki, U. Nagietki, U. Zbadyń, wś, pow. jaworowski, 18 klm. na płd. wsch. od sądu pow. w Jaworowie, 5 klm.

Ząblewo

Ząblewo

Ząbowicze

Ząbrcz

Ząbrowo

Ząbrz

Ząbrzyca

Ządzbork

Zągoty

Zbadyń