p rzyrodniczych i przemysłu r u. Industrie Schlesiens, w Szląskie Towarzystwo dla ojczystej kultury Schlesische Gesellschaft fuer Kultur. W tym też czasie powstały w W. pierwsze pisma peryodyczne. Tak w latach 1758 1771 wydawał Samuel Benj. . d Schriftstellern. W. 1785 wspólnie z Karolem począł wydawać Schlesische, które wydawnictwo aż do najnowszych czasów utrzymało. Tu należy wymienić cenne wydawnictwo J. G. Fulleborna p. t. Breslauer r. 1800 i po śmierci tegoż wydawane. W r. 1805 istniały w W. trzy drukarnie najstarsza pod firma Grass i, biskupia przy katedrze a od r. 1793 drukarnia Korna. Podczas wojen Napoleońskich Wrocław był widownia ważnych wypadków. Po wielkiej klęsce wojsk pruskich pod Jena i Auerstaedt Napoleon zajął Berlin a wojska francuskie pod obiegły Wrocław. Oblężenie i ostrzeliwanie trwało od 6 grudnia 1806 aż do 5 stycznia 1807, poczem miasto musiało się poddać. Na rozkaz Napoleona zostały wały i basty zniesione. Zniesienie fortyfikacyi było dla rozwoju W. nader ważnym krokiem, zniknęły bowiem więzy, utrudniające rozszerzanie się miasta. Przytem król pruski nadał miastu cały obszar zajęty przez fortyfikacye. Wprowadzony w r. 1809 nowy statut miejski wlał nowe życie. Statut ten połączył przedmieścia Sandvorstadt, Ohlauervorstadt, Schweidnitzervorstadt, Nikolaivorstadt i Odervorstadt miastem; podzielił miasto na 38 środkowych i 11 przedmiejskich okręgów. R. 1810 zniesiona została wszelka juryzdykcya duchowna w około miasta. Statut zapewniał miastu samorząd. Obok magistratu istnieje teraz i reprezentacya miasta z prawem uchwalenia budżetu. Pomyślną okolicznością dla rozwoju miasta było dalej przeniesienie uniwersytetu z Frankfurtu do Wrocławia i połączenie z dawnym uniwersytetem jezuickim. Odtąd liczba studentów stopniowo wzrasta a uniwersytet staje się ogniskiem ruchu naukowego. W wojnie koalicyjnej z Napoleonem, po nieszczęśliwej wyprawie z r. 1812, W. stał się pamiętnym z pobytu Fryderyka Wilhelma III i wydania ztąd manifestu z datą 17 marca 1813 r. Mimo to szala wojenna tak się ważyła, że wojska francuskie mogły zająć miasto i utrzymać się tu od 1 do 11 czerwca. Pomyślny wynik wojny koalicyjnej, zakończonej kongresem wiedeńskim w r. 1815, zapewnił szereg lat spokoju. Na miejscu dawnych fortyfikacyi stanęły plantacye, opasujące miasto w półkole; dawne kramy, szpecące rynek, usunięto, założono 1821 r. instytut głuchoniemych, r. nastąpiło otwarcie instytutu anatomicznego, w połączeniu z kliniką chirurgiczną, r. wzniesiono gmach giełdy, 1827 r. nastąpiło odsłonięcie pomnika Bluechera na Rynku solnym, otwarcie pierwszej wystawy sztuki i założenie Towarzystwa sztuk pięknych; 1820 r. założono Towarzystwo dla popierania przemysłu, w 1842 otwarcie dr. żel. górnoszląskiej, 1844 założenie Towarzystwa historycznego, 1847 odsłonięcie pomnika Fryderyka W. i zaprowadzenie oświetlenia gazowego. Wypadki polityczne z r. 1848 znalazły żywy oddźwięk w Wrocławiu. Uformowano gwardyę mieszczańską, wysłano deputacyę do Berlina i założono Szląskie stowarzyszenie konstytucyjne. Miasto było widownią rozruchów 6 marca 1848 i walki ulicznej 6 i 7 maja 1849. Mimo tych wypadków politycznych rozwój miasta był nieustanny. Wyrazem tego było urządzenie po raz pierwszy wystawy przemysłowej w r. 1852 po której nastąpiła druga w r. 1857 i trzecia w r. 1870 i pierwszego zjazdu przemysłowców w r. 1862, dokończenie budowy nowego gmachu miejskiego Stadthaus, r. 1863, wybudowania drugiej gazowni r. 1864, zakupienie budynków wojskowych położonych w śródmieściu i zasypanie jednego ramienia 0lawy r. 1866 i przyłączenie siedmiu najbliższych wsi do miasta w r. 1868, budowa kościo ła św. Michała r. 1871, nowej synagogi w r. 1872, mostów uniwersyteckiego 1869 r. , Lessinga i królewskiego r. 1875, Wilhelma r. 1876, gmachu banku państwa i kościoła Zbawiciela 1876, zaprowadzenie tramwaju r. 1877, urządzenie pierwszej wystawy sztuki a zarazem przemysłu 1878 i otwarcie szkoły przemysłowej i wyższej szkoły realnej r. 1879, trzeciej gazowni r. 1881, przełożenie ujścia rzeki Olawy 1884, dokończenie restauracyi wschodniej strony ratusza 1886, wybudowanie nowego gmachu pocztowego r. 1887 i zaprowadzenie tramwaju elektrycznego r. 1893. Ten rozwój miasta przebija się i w statecznym wzroście ludności. Według obliczeń archiwisty i historyka Wrocławia H. Markgrafa ludność tego miasta w następujący sposób wzrastała w r. 1400 było w W. około 20000 mk; 1600 r. około 40000; 1749 r. 49986 mk. , z tego 16520 na przedmieściach; 1806 r. 66431 mk. ; 1843 r. 103205 mk. ; 1861 r. 145589 mk. ; 1871 r. 207997 mk. ; 1875 r. 239050 mk. ; 1880 r. 272912 mk. ; 1885r. 299640 mk. łącznie z garnizonem wojskowym; wreszcie w 1887 r. 305308 mk. Zabudowań było w 1780 r. 3383 a w 1880 r. 10578. Literatura. Literatura Wrocławia w języku niemieckim jest nader bogatą. Wymieniamy tu tylko ważniejsze prace. Historya i topografia Wrocławia P. Eschenloer, Historia 1440 1479, wyd. H. 1872 jako VII tom Seriptores rerum Si

Wrocław