, którego Tatarzy w Ostrogu w ścisłem oblężeniu trzymali, dopędził uciekających pod samym Zasławiem i powtórną im klęskę pod tem miastem zadał, odbiwszy całą zdobycz z Ostroga uniesioną. Miasto jednak i okolica musiały być przytem spustoszone, ponieważ w 1578 r. nie wniesiono poboru zarówno z miasta jak i z włości do niego należących. W r. 1583 r. ks. Janusz Zasławski płaci z Z. z 15 dm. rynkow. po 6 gr. , z 28 dm. uliczn. , z 54 chałup nędznych, z 60 ogrodów, z 2 rzeźników, 1 słodownika, 2 piekarzów, z 4 przekupniów, 37 łan. , 6 rzem. , 3 kół waln. W 1589 r. wniesiono z Zasławia Starego 5 fl. 26 gr. szosu; 41 rol po 15 gr. z 20 flor. 15 gr. , z rzemieśln. , z ogrod. , z popa, złotarza, z barwierza 19 fl. 6 gr. ; czopowego per arendam 120 fl. , wogóle 165 fl. 17 gr. Z Zasławia Nowego szosu 7 fl. 24 gr. ; z 39 ról po 15 gr. 19 fl. 15 gr. ; z rzemieślników, z ogrodników, z kół młyn. , z popa 13 fl. 24 gr. ; czopowego per arendam 120 fi. , wogóle 161 fl. 3 gr. Jabłonowski, Wołyń, 78, 148, 151 2. W r. 1648 Chmielnicki, rozdrażniony niefortunnem oblężeniem Zamościa, na czele 4000 kozaków wkroczył do Zasławia. Połowa prawie miasta stała się wówczas pastwą płomieni, zamordowano do 200 żydów, inni bowiem skryli się po lasach; zwłoki książąt z grobów wyrzucone zostały, kościoły zburzone a synagogę obrócono na stajnię. W 1650 r. zagon kozacki Iwana Duńca napadł na Z. , został jednak pod miastem rozbity przez Firleja. Zaledwo miasto po tych klęskach podnosić się zaczęło, gdy w r. 1684 sułtan Muradyn z liczną hordą Tatarów, zapuściwszy swe wojska w liczbie 24000 pod Zasław, niszczyć go zaczął. Mieszkańcom przybył na pomoc Michał Rzewuski, podskarbi nadworny koronny, będący podówczas regimentarzem; sułtan ratował się ucieczką, połowa jego wojska została rozbitą; zdobyto znaczny plon, odzyskano łupy i oswobodzono jońców. Nic dziwnego, że po tylu doznanych klęskach, walkach i spustoszeniach miasto nigdy już odzyskać nie zdołało dawnej swej świetności. W 1767 r. Stanisław August zatwierdził lokacyę Nowego Miasta. W 178Or. bawił tu przez kilka godzin cesarz austryacki Józef, udając się do Kijowa w towarzystwie Karola ks. kurlandzkiego i gen. Lascy. W r. 1787 tenże monarcha, podróżujący pod imieniem hr. de Falkensteina, przybył do Z. w towarzystwie Kińskiego i przenocowawszy w oberży, wyruszył do Łabunia i dalej dla spotkania z ces. Katarzyną, wracającą z Kaniowa. Stanisław Poniatowski zjechał tu 1781 r. w powrocie z Kamieńca, oraz powtórnie w 1787 r. jadąc do Kaniowa. Po drugim podziale Rzpltej Z. naznaczony został na stolicę namiestnictwa iziasławskiego, które pod względem administracyjno policyjnym podzielono na 15 okręgów. Miasto Z. jako główną metropolię obrano na rezydencyę namiestnika i gubernatora. Taki stan rzeczy trwał do r. 1797, w którym stolicę namiestnictwa przeniesiono do Żytomierza, przyczem wkrótce nowoutworzona gubernia nazwaną została wołyńską. W 1794 r. przeniesiono kontrakty z Dubna do Z. , które odbywały się tu zaledwo przez dwa lata, poczem przeniesiono je do Kijowa. Zasławski powiat leży w południowej części gubernii; graniczy od płn. i wschodu z pow. nowogradwołyńskim zwiahelskim, od południa z pow. starokonstantynowskim, od zachodu z pow. ostrogskim i krzemienieckim i podług obliczeń Strjelbickiego obejmuje 3055 w. kw. al. 317250 dzies. Powierzchnia wogóle równa, wyjąwszy niektóre miejsca przytykające do południowej i zachodniej granicy, gdzie grunt więcej wzgórzysty. Najwyższe wzniesienie dochodzi pod wsią Siwki do 1301 st. n. p. m. Glebę wogóle stanowi tłusty czarnoziem, niewiele potrzebujący ulepszenia. W północnej jednak części powiatu znajdują się wielkie jeziora, rudy i trzęsawiska, gleba też częścią piaszczysta, częścią glinkowata, wymaga nawożenia. Z bogactw mineralnych znajduje się ruda żelazna w pobliżu Sławuty i źródła mineralne żelaziste pod Szepietówką. W powiecie niema zupełnie wielkich rzek, natomiast znaczna liczba małych rzeczek i jezior. Najgłówniejszą rzeką jest tu Horyń, który wypływa z pow ostrogskiego nieopodal wsi Sieniutek, przepływa pow. zasławski w kierunku południowowschodnim ku północy na przestrzeni klizko 80 w, , pod Sławutą zwraca się na wschód i znowu wkracza do pow. ostrogskiego. Łoże Horynia więcej piaszczyste niż kamieniste, brzegi jego niskie, głębokość w niektórych miejscach wynosi przeszło 2 sąż. , w innych zaś nierównie płytsza. Do Horynia wpadają w pow. zasławskim od strony wschodniej rzki Huska, Ćwietoha i kilka innych drobniejszych. Na południowej granicy powiatu, na przestrzeni blizko 50 w. płynie rz. Ikopeć. Lasów w części południowej wogóle niewiele, w północnej znacznie więcej. Podług Siemionowa pod lasami znajdowało się do 75000 dzies. , t. j. około 25 ogólnej przestrzeni. Stecki Wołyń, I, 284 podaje tylko 50855 dzies. lasów. W 1885 r. było w powiecie bez mta Z. 148772 mk. , w tem 120960 prawos. , 1 rozkolnik, 16601 katol. , 372 protest. , 4 husytów czeskich, 6 babtystów, 10828 żydów. W 1861 r. było 125533 mk. Oprócz mta pow. Z. w powiecie znajduje się 7 miasteczek Białogródka, Hryców, Kornica, Łabuń, Sławuta, Sudyłków, Szepietówka i 221 wsi, słobód i chutorów. Przeważna część większej posiadłości należy do ks. Sanguszków i hr. Potockich. Pod względem admini

Zasław