siadali, do. 1753, sprzedając go wtedy Antoniemu Przeździeckiemu, który urządził wzorowo włość, z wielką względnością dla ludu; mimo to gdy wskutek wypadków wojennych interesa Przeździeckich się powikłały, sąd eksdywizorski w r. 1815 rozdzielił ich fortunę pomiędzy kredytorów. Wkrótce potem skupił niektóre działki wraz z Z. , podkomorzy ihumeński Michał Pró szyński. Po podziale dóbr podkomorzego, syn je go Mieczysław, ożeniony ze Stołwińską, wziął Koreliszczewicze, zaś Ludwik, ożeniony z ks. , wał tu później głośne stado koni. Po r. 1863 Z. przeszedł na skarb i w r. 1867 sprzedany został urzędnikowi Pawłowi Chomentowskiemu. Potem w r. 1870 tenże Chomentowski otrzymał w nagrodę sąsiednie Malawki, z osadami szlacheckiemi, na prawach czynszowych wieczy stych szlachcie nadanych. Malawki te szlach ta wyprocesowała. Obecnie dobra zasławskie obejmują przeszło 103 włóki; dochód z propinacyi i młynów, tudzież arend wynosi przeszło 4000 rs. ; grunta wyborne, szczerkowoglinia ste, łąk obfitość; dużo kurhanów przedhistory cznych, badanych w ostatnich czasach. O Z. pisali, między innymi Tyszkiewicz Kon stanty Teka wileńska, VI, Adam Kur. wileński, 1864, 58 62; w Ży wop. Ros. , wyd. Wolfa, t. III, w Opiekunie do mowym, r. 1875, str. 257 258; Michał Hausman w Mińsk. gub. wied. , 1847 r. Ob. też Wileńsk. wiestn. r. 1864, 58 62 i 1878, 151. A. Jel. Zasław, w dokum. Iziasławl, Zossław 1386 r. , Żasław 1390 r. , Żosławl 1505 r. , mto powiat. gub. wołyńskiej, pod 50 7 płn. szer. a 44 28 wsch. dług. , odl. o 233 w. na zach. od Źytomierza, po obu brzegach Horynia, do którego uchodzą tu niewielkie strumienie od lew. brzegu Suszana, od praw. zaś Ponora. Rz. Horyń tworzy pod miastem rozległy staw i dzieli je na tak. Stare Miasto, zabudowane na wyniosłym, lewym brzegu Horynia, i Nowe Miasto al. Majdan, rozrzucone po prawej stronie rzeki, na niskiej płaszczyźnie. W 1885 r. było w mieście 1996 budowli 198 murow. , 1798 drewn. , w tem 1102 dm. mieszkalnych 47 murow. , 4 cerkwie 2 murow. , 2 kościoły kat. , 1 klasztor i 2 kaplice wszystkie murow. , 2 synagogi mur. , 7 domów modl. żydow. 2 murow. , 10229 mk. oprócz wojska, w tem 2667 praw. , 997 katol. , 24 protest. , 6530 żydów i 11 machomet. , podług stanów zaś 159 szlachty, 17 stanu duchow. prawosł. , 8 katol. i 4 żydów, 36 obywateli honorow. , 102 kupców, 7125 mieszczan, 2229 włościan. , 467 żołnierz. urlop. i dymisyonowanych i ich rodzin, 82 cudzoziemców. Rzemieślników było 426, w tem 337 majstrów, 34 robotn. i 35 uczniów. W 1861 r. było w Z. 692 dm. 30 murow. , 10 magazynów towarowych, 176 sklepów, 8039 mk. , w tem 771 kat. 5240 żydów. Rzemieślników było 351 24 9 majstrów. Dochód miejski wynosił 2120 rs. Pod względem przemysłowym w 1885 r. w mieście było 12 zakładów przemysłowych, zatrudniających 71 robotników i produkujących za 9915 rs. , mianowicie 1 garbarnia, 2 fabryki świec, 2 olejarnie, 1 fabryka tkacka, 1 odlewnia żelaza i miedzi zatrudniająca 30 robotn. i produkująca za 4750 rs. , 1 fabryka kafli, 3 cegielnie i 1 wapielnia. W mieście oprócz zwykłych władz powiatowych znajduje się szkoła 2 klas. miejska, szpital miejski i żydowski, więzienie, st. poczt. i telegraficzna. Targi odbywają się raz w tydzień, nieznaczne zaś jarmarki 9 razy do roku. Wszystkie cerkwie zasławskie fundowane zostały w obecnym wieku. Najwspanialsza z nich, soborna, p. w. Narodzenia Jezusa, wzniesiona na wysokiej górze w Starym Mieście, ufundowana w 1825 r. przez ks. Karola Sanguszkę, poświęcona w 1836 r. , uposażona jest 64 dzies. ziemi. Bo niej, jako filialna, należy cerkiew cmentarna Uśpieńska, z drzewa wzniesiona w 1800 r. Na Nowem Mieście znajduje się cerkiew paraf. p. w. św. Mikołaja, z muru wzniesiona w 1861 r. przez ks. Romana Sanguszkę i uposażona 62 dzies. ziemi. Do parafii tej należy cerkiew filialna cmentarna, p. w. św. Arch. Michała, z drzewa wzniesiona w 1869 r. kosztem parafian Nierównie starożytniejsze są kościoły katolickie. Najdawniejszym jest kościół farny p. t. św. Jana Chrzciciela, niewiadomo w którym roku zbudowany. Erekcya tego kościoła, w r. 1599 przez ks. Janusza Zasławskiego, wwdę wołyńskiego, uczyniona a w r. 1600 w grodzie łuckim oblatowana, zapewnia kościołowi plac na którym wzniesiony, wraz z plebanią i otaczającemi budowlami, oraz wś Luterówkę al. Zbirów dziś Luterka, o 5 w. od Zasławia na własność. Przy kościele fundator założył szkołę dla dzieci i zapewnił fundusz na utrzymanie kilku nauczycieli. W czasie napadu Chmielnickiego kościół ten zupełnie zburzony został i w takiem zniszczeniu pozostawał przez sto lat przeszło dopiero ks. Paweł Sanguszko, marsz. w. lit. , odnawiać go zaczął a po śmierci jego ostatecznie restauracyę świątyni ukończyła w 1756 r. wdowa po nim ks. Barbara z Duninów. Kościół zbudowany jest z kamienia ciosowego w kształcie krzyża. Z prawej strony, w przybudowanej kapliczce, stoją na wzniesieniu trumny ks. Janusza Sanguszki, stażnika w. kor. t 1806 i żony jego Anieli z Leduchowskich 1825. W sklepionym lochu pod kaplicą złożono kilkanaście trumien bez żadnych napisów, przechowujących prawdopodobnie zwłoki ks. Zasławskich. W kościele jest kilka pięknych obrazów, zwłaszcza zaś w wielkim ołtarzu Chrzest Chrystusa, przypisywany słynnemu malarzowi Lelio Orsi, dalej dwa niewielkie obrazki Wnie. Zasław Zasław