monaster św. Anastazji, w miejscu, gdzie teraz stoi karczma, oraz podał wiele innych na niczem nie opartych szczegółów ob. Przegląd literacki Kraju, za r. 1888, 16. Iziasław Włodzimierzowicz panuje ztąd podobno nad całą dzielnicą; połocką do r. 1001. Po nim trzymali Z. z kolei do r. 1101 syn jego Wrotysław i wnukWszesław. Dzieje walk miedzy książętami, w których Z. jak inne grody, przechodzi ciągle w coraz to inne ręce, podane zostały w historyi Mińska oh. t. VI, 456 458. Po r. 1345 został osadzony w Z. brat Kiejstuta i Olgierda Jawnuta, który tu zmarł około r. 1366, dając początek nowej linii książąt na Z. Po śmierci Jawnuty panował na Z. syn jego Michał, drugiemu zaś synowi dostał się udział w Świsłoczy dziś w pow. bobrujskim. Po śmierci ks. Michała wzięli Z. synowie jego Jurii i Andrzej. W czasie ich władania, mianowicie w r. 1433, ks. Swidrygajłło wojując z Zygmuntem Kiejstutowiczem i podejrzywając ks. Zasławskich o sprzyjanie jemu, napadłszy na Z. w perzynę go obrócił. Tu znowu plącze się wątek i wiemy tylko, że jakiś Iwan Fiedorowicz, kn. litewski zasławski i mścisławski, w r. 1567 zbiegł do Moskwy i że po wygaśnięciu domu Jawnuty po mieczu w drugiej ćwierci XVI w. Anna, ks. zasławska, córka ks. Fedora Iwana Jawnuty, wyszedłszy za Jana Chlebowicza al. Hlebowicza, wwdę wileńskiego, wniosła mu w wianie dobra zasławskie Niesiecki, t. III, 31, wyd. Bobr. . Mylnie przypisują niektórzy temu Hlebowiczowi protegowan e głośnego reformatora Szymona Budnego, gdyż wwda wileński Hlebowicz, chociaż zażarty kalwin, umarł w r. 1549 Niesiecki, ibid. , zaś Budnego sprowadził z Korony na Litwę, do Kiecka w r. 1552, ks. Mikołaj Radziwiłł Czarny i Budny, przebywając potem w Z. , ztąd datował przedmowę do swej Biblii w r. 1552. Oczywiście tedy działo się to wszystko juz za syna owego Jana Hlebowicza, wwdy wil. , też Jana, wwdy trockiego, zrodzonego z ks. zasławskiej Anny, również gorliwego protestanta, który umarł w r. 1595 Niesiecki, III, 32 33. Ten to Jan Janowicz Hlebowicz, protegując kalwinizm, miał odebrać katolikom w Z. świątynię, oddawna istniejącą, którą potem w r. 1628 powrócił im i uposażył syn jego Mikołaj Janowicz Hlebowicz, kaszt. wileński, już nawrócony i żarliwy syn kościoła Niesiecki, III, 33. Rzeczony Mikołaj Hlebowicz, ożeniony z Anną, kn. Korecką, nie licząc potomstwa zmarłego wcześnie, miał syna Jerzego Karola, wwdę wileńskiego. Na nim kończy się po mieczu ród Hlebowiczów panów na Zasławiu, bowiem miał on z Katarzyny Radziwiłłówny tylko dwie córki Annę, za Marcyanem Ogińskim, wwdą trockim, i Krystynę za Kazimierzem Sapiehą, wwdą wileńskim, a ponieważ Ogińska zmarła bezpotomnie, więc cała spuścizna zasławska przeszła tym sposobem w dom Sapiehów, którzy się pisali, między innemi, hrabiami na Zasławiu. Wracając do Hlebowiczów nadmienimy, że musieli się zapożyczać, skoro Antoni Sielawa, metropolita unicki, zapisał w r. 1653 monasterowi św. Bucha w Mińsku 4000 zł. , opartych na dobrach Hlebowiczów Dołżanach i Zasławiu Pamiat. kniż. min. gub. za 1891 r. , str. 69. Inny znowu dług, w ilości 18000 złp. , zaległych procentów, uzyskiwał na Z. w r. 1670 Gabryel Kolenda, metropolita kijowski. Sprawa ta ciągnąc się w trybunale litewskim do r. 1673 zrezolwowaną została na rzecz powoda, przysądzono bowiem uzyskać aż 45201 zł. razem z nawiązkami ob. Akty wil. arch. kom. , t. , 164 i 203. Małżonkowie Sapiehowie, wojew. wil. , jak czytamy w rękopisie Jana Chodźki nigdzie nie drukowanym zrobili w 1676 r. 30 sierpnia zapis wieczysty na fundusz klasztoru kś. dominikanów prowincyi ruskiej w miasteczku Z. , na starożytnem zamczysku zakładający się, przy kościele staroświeckiej gotyckiej architektury, z wieżą również dawną, na 6 pięter wznoszącą się i to wszystko do władania tymże zakonnikom oddali. Kościół ten, zapewne w tymże roku odnowiony, konsekrowany został przez Mikołaja Słupskiego, biskupa gracianopolitańskiego, archidyakona wileńskiego, p. tyt. św. Michała Archanioła. Dalej opowiada Chodźko, iż świątynia ma długości 43 łokci, 23 szerokości, 14 wysokości; 5 ołtarzy wielki z muru, drewnianą snycerszczyzną ozdobiony, z obrazem patrona swego Zgromadzenie przed kasatą składało się z 4 kapłanów. Było 4 sług, 1 stara kobieta. Biblioteka zawierała 357 dzieł starożytnych. Istniał przy świątyni szpital mały. Fundusz ziemny dominikanie mieli w folw. Niedreski, o 1 2 mili od Z. , przez Sapiehów fundatorów nadany. Przy folw. było 2 wsi z 35 osadami, 125 poddanych pł. męz. , około 34 włók ziemi; propinacyę też mieli dominikanie. Fundusz klasztoru w gotowiźnie i ofiarach składał się z annuaty z zapisu tychże Sapiehów na dobrach Stołpce, po 210 rubli rocznie, 12 garncy wina, pud wosku, a kapitał wynosił 1466 rs. Wizyta metropolitalna wykazała dochód roczny w ilości 1595 rs. Klasztor został skasowany w r. 1833 i kościół zamieniony na cerkiew odpis rękopiśmiennych wiadomości Chodźki w zbiorach piszącego w Zamościu. Oprócz tej świątyni istniał w Z. drugi kościół paraf. drewniany, podobno fundacyi Mikołaja Hlebowicza, wymurowany w r. 1774 przez ówczesego właściciela Z. , Antoniego Przeździeckiego, podkanclerzego lit. , a wykończony już w bieżącym wieku przez miejscowego proboszcza ks. Teodora Juszkiewicza. Świątynia ta, wraz z parafią przetrwały do r. 1866. Do par. zasławskiej należała kaplica w Borzdyniu, obecnie w par. rakowskiej. Sapiehowie po

Zasław