równolegle do oprócz owych dwóch koszów, wewnętrznego i zewnętrznego, było jeszcze w Nowej tej Siczy coś takiego, co w Starej Sirkowej byłoby niemożliwem, mianowicie cytadela zajęta przez garnizon żołnierza regularnego. Cytadela owa czyli retranszament Siczy Nowej zajmowała południowowschodni narożnik kosza zewnętrznego, stanowiąc czworobok 85 sążni dług. na 50 szerokości. Wzniesiono ją zaraz 1735 r. , dla pewniej szej jakoby obrony Zaporozców od Tatarów i Turków. Był tam dom komendanta, żołnierskie koszary etc. a na załodze zwykle 2 roty z 6 działami. I napróżno już mruczeli Zaporozcy zasiła nam bolaczka w peczynkach Ewarn. , str. 174. Cytadelę razem z koszem zewnętrznym otaczał wał wysoki oraz głęboki rów dokoła. Oprócz tego jeszcze cała Sicz, razem wzięta, opasana była ogólnym wałem, częstokołami najeżonym i okopana rowem, końce których opierały się o rz. Podpolną. Ku zachodowi, za owym rowem ogólnym, po nad Podpolną w dół, ciągnęły się zimowniki chaty Zaporozców, a na południowschód od nich, po za tą wietką, zalegały wilcze jamy, zasadzki, okopy etc, datujące jeszcze od wojny tureckiej 173. 6 r. Na brzegu Podpolnej, przeciw wewnętrznego kosza, urządzona była przystań, dokąd przychodziły drobne statki kupieckie z morza Czarnego i Dnieprowego limanu. Ze strony zaś lądowej prowadziły do Nowej Siczy dwa szlaki, od Mikityna Rogu i Perewołoczny. W Siczy samej, jak to już było wspomniane wyżej, miały swą siedzibę 38 kurzeni, na jakie dzieliło się w ostatniej dobie wojsko zaporozkie. Nazwy ich poszczególne albo przypominały atamanów, co je zakładali, albo miejscowość miasta, z której pochodzili pierwsi przybysze, lub też nawet rodzaj zatrudnienia na razie pewnej gromadki osiadającej w Siczy. A więc spotykamy tam takie nazwy kurzeni, jak naprz. brzuchowiecki, korzeniewski, paszkowski, serhijewski, szczerbinowski, tytarowski etc; albo baturyński, doński, irklejewski, kaniowski, kryłowski, pawołocki, perejasławski, steblowski etc; lub też płatnerowski nawet. Pod względem terytoryalnym dzieliło się Zaporoże na 5, , pałanek, obwodów, do których po r. 1768 przybyło jeszcze trzy. Z tych pięciu pierwotnych trzy znajdowały się po prawej stronie Dniepru, dwie po lewej ob. Ewarn. , J. Z. K. , t. I, 203 etc. Pierwsza z nich, najbardziej ku zachodowi wysunięta, nosiła nazwę Bohogardowskiej, od, , gardu strażniczego na rz. Bohu. Obejmowała ona obszar pomiędzy lewą stroną Bohu a prawą Ingulca z jednej strony oraz granicą Rzpltej a limanem Dniepru z drugiej. Północną listwę onego odcięto z cza sem 1752 na rzecz NowoSerbii. Główne ognisko tej pałanki stanowił Gard na B były tu zimowniki w Sokołach, Werbowem, Bałackiem, Migii, Korabelnem, Hromoklei etc. Pałanka Ingulska albo Perewiska rozciągała się między dolnym Ingulcem a Dnieprem. Za oporę główną miała ona albo tak. Perewizkę na Dnieprze, w pobliżu ujścia Ingulca, albo Ka mionkę, gdzie była sicz doraźna za czasów zwierzchnictwa tureckotatarskiego. Były tu nadto sioła i kilka zimowników BiałeKrynice, DawidówBród, Szesternia, KrzywyRóg, ZłotaBałka, Osokorówka, Ternówka, i inne. Pałanka Kodacka znajdowała się między Dnieprem, rz. Bazawłókiem i wierzchowiskami Ingulca z jednej strony a rz. Taśminą, stanowiącą granicę od Rzpltej od r. zaś 1752 resp. NowoSerbia z drugiej. Środkowy punkt tu stanowiło m. Nowy Kudak; z siół zaś i zimowników znane Stary Kudak, Wołoskie Chutory, Połowica późn. Katerynosław, Mikityno, Kiczkas, Tarasowka, Medowiec, Romankowo, MiszurynRóg, Tomakowka i inne. Pałanka Samarska ogarniała całe dorzecze Samary. Środkowym punktem onej było miasto Samar albo Nowosielica późn. Nowo Moskowsk; nadto były tu sioła Czaple, Pieszczana Samara, Kamionka, Rewówka, Bardakówka, Wojskowe, Czarnecze i in. Pałanka Kałmiuska znajdowała się między rz. Wołczą, Kałmiusem Kałką i morzem Azowskiem. Główną onej oporę stanowiła osada u ujścia ostatniej z rzek powyższych, gdzie niegdyś było horodyszcze Domacha a od 1779 r. stanęło m. Mariupol; nadto znane tu były dwa sioła Jasienowate i Makarowo oraz 28 zimowników, pomiędzy. w Łozowym owragu na Tersie, Szerokim na Kamionce, w bałkach Chłodnej, Suchej, w bajraku Kamiennym, etc Pozostałe trzy pałanki wszystkie po lewej stronie Dniepru były późniejszego po 1768 pochodzenia. Z tych Orelska objęła obszar między rz. Samarą i Orelą. Ognisko jej stanowiła Kozyrszczyzna, a nadto należały tu od 1770 sioła Czaplińska Kamionka, Hupałówka, Kołontajówka i 3 inne. Pałanka Protoczańska ogarniała bieg Protoczy i w części Dreli. Główną jej osadą było Łyczkowo; nadto należały tu sioła 25 z górą, pom. któremi Kotówka, Kitajgród, Mohilew, Kilczeń, Bałabanowka, Sirkowka etc, a oprócz tego chutory nad Caryczanką i Majaczkami. Nakoniec pałanka Prognoińska leżała po lewej stronie samego limanu Dnieprowego, przeciw urocz. Prognojewa, 35 wiorst powyżej wschodniej kończyny kosy Kinburuńskiej. Środkowe ognisko stanowił tu Prognoińsk, gdzie stała przednia, od Krymu, straż Zaporozców, mających tam bogate jeziora solne. Początek tej pałance dany był zresztą jeszcze 1735 r. Co do liczby mieszkańców Zaporoża, w ostatniej dobie jego odrębnego względnie życia bo z owej tylko doby pochodzące dane mogą być przyjmowane poważnie, takowa, już z samej

Zaporoże