1. . Oprócz kilku rzek większych i średniej wielkości, mnóstwo drobnych rzeczek pobocznych, wyosobniających się i wracających wietek gałązek, rękawów, poprzecznych Jeryków, limanów, hirł, jeziorek zalewistych, pławni etc. Wspaniały Dniepr Uzu u Tarańców, szer. szy tu głębszy i bystrzejszy niż w swym wyższym biegu, niepowstrzymany przez kamienne porohy, przerzyna, zataczając się półkolem, Zaporoże na rozciągłości 70 mil przynajmniej. Zasilają go też z jednej i drugiej strony liczne dopływy. Bo znaczniejszych z prawej strony należą, poczynając z góry, od Taśminy i Cybulnika dwa Omelniki Suchy i Mokry, z których ostatni wpada przeciw ujścia Worskły; Domotkań i Samotkań, niewielkie rzeczki, wpadające nieco poniżej ujścia Oreli; Sura, do 10 mil długa, wpadająca poniżej Starego Kudaku, prawie naprzeciw trzeciego z rzędu porohu Surskiego, z praw. dopływem Komyszewatą, dalej nie wielkie rzeczki Tomakówka i Czartomłyk Czartomelik, przy ujściu których pamiętne z przeszłości wyspy, okolone przez łaehy Dnieprowe; Buzułuk Bazawłuk płynący z północy na południe, z pobocz. Buzułuezkiem i Słoną; Oskorówka albo Kamionka, oraz Złota i Podpolna, drobne rzeczki; nakoniec ostatni dopływ Dniepru z prawej strony Ingulec. Rzeka ta, mająca wierzehowiska swe w pobliżu źródeł Taśminy i Cybulnika, płynie w zakrętach ku południowi, przebiegając 47 mil z górą i tworzy dorzecze ogarniającedo 360 mil kw. Przyjmuje ona z praw. strony Bokowę i Wysuń, z lewej zaś Zieloną, Żółtą pamiętne Żółte Wody i Saksahan. Z dopływów lewej strony Dniepru, poczynając od Dreli staroż. Uhła, znaczniejsze naprzód Samara, rzeka przebiegająca 45 mil, o dorzeczu obejmującem 448 mil kw. , z poboeznemi z praw. strony Wielką i Małą, Ternówką, oraz Kilezeniem, z lewej zaś Wołczą, z której przewłoką dostać się było można, trzymając się starożytnego greckiego szlaku, na Musz Mius i morze Azowskie. Do tego zaś morza wpadały następne rzeki w obrębie dziedzin zaporozkich Torzee, Bachmut, Łuhań, Kałmius Kałka, Kałezyk i trzy Berdy. Niżej Samary biegły do Dniepru Worona i Osokorowka, wpadająca za porohem, zwanym Woronowa zapora, Wołnianka przed ostatnim porohem, , Hadjuczy al. Wolny, Moskowek przeciw wyspy Chortycy; dalej Końska Woda Konka do 30 mil długa, kilku łachami łącząca się z Dnieprem, Biłozerka Białozorka wpadająca do jednej z łach Dniepru czy Końskiej, naprzeciw Czartomeliku; nakoniec drobne rzeczki Rohaczyk, Łopaty cha, pięć Kairek, Somowa i Janusze wa. Z mnóstwa wietek Dniepru najbardziej znane były z prawej strony Wedmirka, Leśna, Taras, Buhaj, Dniepryszeze, Orłowa, Podpolna etc; z lewej zaś Podpolna, Pańkowka, Domaeha, Kuszuhum, Beczysz eze, Muzurman i. Boh Aksu u Turańców stanowił granicę Zaporóża od zachodu, od Pola Oczakowskiego, na rozciągłości więcej 25 mil w prostej linii, oi ujścia Siniuehy aż do limanu niemal; dziedziny zaporozkie zatem przerzynały lewe jego dopływy jedynie. Z takowych znaczniejsze naprzód sama Siniucha z Wysią Wielką przyjmującą Wys Małą i Kilteń z lewej str. i dwoma Taszłykami Suchym i Czarnym; potem Taszłyk Mihejski, Korabelina, Taszłyk Niższy, dalej Martwe Wody, z pobocz. Kostowatą, Komyszewatą i Arbuzenką, oraz Gniły Jełaniec z Soloną; nakoniec Inguł Jeny gol u Tarańców, przebiega 32 mil z górą i tworzy dorzecze ogarniające przeszło 173 mil kw. Źródła Ingułu niedaleko źródlisk Surowego Taszłyka i Wołtyrza, dopł. Taśminy; kierunek zaś biegu przeważnie południowy aż do ujścia, do bobowego limanu. Z dopływów jego znaczniejsze z prawej strony dwie Suhakleje, Kamienna i Komyszewatą, oraz Hromokleja; z lewej Adżamka, Kamionka, Berezówka i Sahajdak. Oprócz rzek, rzeczek i wietek, znajdowało się, jakeśmy to już wspomnieli, mnóstwo jezior, hirł, limanów na Zaporoźu. Za świadectwem znawców topografii tej krainy Ewarn. , J. Z. K. , 1. 1 dałoby się takowych wogóle naliczyć po obydwóch brzegach Dniepru 465, na lewym brzegu Oreli 300, na Samarze 24. Z limanów, pomijając już znaczniejsze dnieprowski i bożski, bardziej znane były Czerwony liman, naprzeciw Czerwonej czyli Łysej góry, wyżej Mikityna Rogu; Wielkie Wody przeciw ujścia Buzawłttka; Pletenicki liman wyżej pierwszego ujścia wietki Końskiej Wody do Dniepru; niżej Białozerski, po lewej stronie tej rzeki, Czerneczy i Karadaszyński; nadto Sołoneckie jeziora na ostrowie Pohorełym; hirła Zburjewskie i Biłohrudowskie, mnóstwo bezimiennych solnych jezior koło limanu dnieprowskiego; na praw. brzegu Kalczyka jezioro Białosarajskie, oraz kilka słonych na Berdjańskiej kosie. Wybitną cechą topograficzną Zaporoźa stanowią też liczne, dopływowe stepowych wód parowy, t. zw. bałki i bajraki. Najważniejsze są z nich oczywiście przydnieprzańskie. Liczono takowych z prawej strony Dniepru 95, z lewej 36. Z pierwszych bardziej znane były halki Zwoniecka, Tiahyńska, Budyłowska, Lisznia, Kiczkaska, Chortycka i; z drugich Łochanka, Tiahynka, Dubowa, Tawołżańska i. Z bałek zaś stepowych najwięcej znane Dubowa albo Hajdamacka, spadająca ku Saksahanowi dopł. Ingulca, oraz Kniażę baj raki, bałka poczynająca się u Żółtych Wód dopł. tegoż Ingulca i spadająca ku Mokremu Omelnikowi dopł. Dniepru. Ale najbardziej charakterystyczną właści

Zaporoże