trem interesów tego obszaru dóbr i główną siedzibę ordynatów. Tu przebywa często i umiera w r. 1605 Jan Zamoyski, tu również kończy źy eie syn jego Tomasz w r. 1638. Pierwszą kluską, jaka spadła na miasto, był wielki pożar, który w r. 1633 zniszczył kolegiatę i wiele domów. W lat piętnaście, r. 1648, Bohdan Chmielnicki, przy udziale Tatarów, oblega Zamość i zarówno bombardowaniem murów ze 60 dział, jak i wynikłym z oblężenia głodem i morem, nęka ludność. Miasto broniło 600 piechoty niemieckiej pod wodzą Ludwika Wejhera, starosty wałeckiego, i straż mieszczańska. Elekcya Jana Kazimierza 21 list. 1648r. i list wy prawiony przez nowego króla do Chmielnickiego skłoniły go do zaprzestania kroków wojennych i odstąpienia od miasta za okupem 20000 zł. po ezterotygodniowem oblężeniu. Miał on swą główną kwaterę w Łabuńkaeh o milę od Zamościa i zamierzał wyprawić ztamtąd 40000 Tatarów ku Warszawie. Karol Gustaw pokonawszy w r. 1656 Czarneckiego pod Gołębiem, obiegł Zamość, którego bronił Jan Zamoyski, wnuk kanclerza. Mimo ponętnych obietnic króla szwedzkiego obiecywał mu tytuł książęcy nie chciał poddać Szwedom miasta i wytrzymał dwudniowe bombardowanie Douglasa. Szwedzi, odstąpiwszy, poszli w kierunku Jarosławia. Gdy Jan Kazimierz odebrał w tymże roku Warszawę, przysłał na pobyt do Z. liczne grono znakomitych jeńców szwedzkich feldmarszałek Wittenberg, kilku generałów, ośmiu pułkowników. Eskortował ich Mikołaj Ostroróg. Rakoczy rozłożywszy się obozem pod Kraśnikiem, w kwietniu 1657 r. wzywał listownie Jana Zamoyskiego do połączenia się z nim i wydania jeńców. Mimo odmowy Szwedzi nie próbowali oblegać Zamościa. W r. 1658 nowy pożar sprawił wielkie straty. Nawet działa forteezne uszkodzone przez ogień trzeba było nanowo odlewać. Po śmierci bezpotomnej Jana Zamoyskiego ordynaeya przeszła na pewien czas do Wiśniowieckich siostra Jana, Gryzelda, była żoną Jeremiasza Wiśniowieckiego a matką Michała, króla, lecz Zamoyscy, przy poparciu Jana Sobieskiego uzyskali w r. 1676 przelanie praw na drugą linią, w osobie Marcina Zamoyskiego, który w sam dzień św. Jana Chrzo. wjechał do Zamościa, by objąć dobra. W r. 1705 zajął Z. Mazepa, idący na pomoc Augustowi II. W czasie konfederacyi tarnogrodzkicj Z. odgrywa dość ważną rolę. Dnia 29 grudnia 1715 r. zdobywają twierdzę wojska saskie pod wodzą Fleminga. W r. 1720 z inicyatywy Lwa Kiszki, metropolity kijowskiego, odbywa się tu synod, mający na celu urządzenie kościoła ruskiego. Zasiada na nim nuncyusz papieski Hieronim Grimaldi, metropolita, sześciu biskupów, dziesięciu archimandrytów i ihumenów bazyliańskich, dziesięciu dziekanów i wielu świeckich delegatów. Przyjęto tu wyznanie wiary, zatwierdzone przez Urbana Vin. Klasztory wszystkie włączono do regały bazyliańskiej. Uchwały synodu potwierdził Benedykt Przy pierwszym rozbiorze Rzeczypospolitej Z przeszedł pod panowanie Austryi i został miastem obwodowym cyrkułowym. Akademię zamieniono na liceum a twierdzę objęły władze wojskowe. W czasie kampanii prowadzonej przez księstwo warszawskie z Austryą w r. 1809 Zamość z łatwością został zdobyty, gdyż mimo usiłowań pułkownika, komendanta twierdzy, garnizon liczący do 3000, lecz złożony z rekrutów galicyjskich, nie stawiał oporu i Pulszky ranny musiał się poddać. Wtedy to po skończeniu kampanii cały obwód zamojski po San wcielono do księstwa warszawskiego. Zamość na nowo został umocniony. Wr. 1813 r. przebył nowe siedmiomiesięczne oblężenie. Komendant twierdzy generał Maurycy kapitulował 22 grudnia. W czasie oblężenia wybijano tu dla braku pieniędzy, monetę ze sreber zabranych z kościoła franciszkanów. W r. 1816 rząd królestwa polskiego nabył od hr. Zamoyskich miasto i fortecę drogą zamiany na dobra rządowe. Forteca uległa wtedy przebudowie, odpowiednio do nowszych wymagań sztuki wojennej Ze zmianą pojęć i stosunków forteca straciła swe dawniejsze znaczenie i ostatecznie w r. 1866 została zniesiona. Zamość zachował tylko swe znaczenie jako centr powiatu, uszczuplonego przy nowym podziale kraju w r. 1867, przez utworzenie nowego pow. biłgorajskiego. Już za rządu austryackiego na potrzeby wojskowe pozajmowano gmachy poznoszonych klasztorów franciszkanów, reformatów, sióstr miłosierdzia a także pałac dawny ordynatów, seminaryum, gmachy akademii w r. 1809, za które wzamian rząd królestwa dał w r. 1819 ordynacyi odpowiedniej wartości dobra Gruszkę Zaporską, Zaporze, Podlesie, Gaj i Branewkę. Szkołę wtedy przeniesiono do Szczebrzeszyna. Ormiański kościół uległ temuż losowi. Ormianie tutejsi, gdy Zamość stracił swe przywileje handlowe, poprzenosili się w inne strony. Zajmowali się oni, między innemi, wyrobem safianów. W r. 18i6 Niemcewicz zwiedzając Zamość, znałazł tu tylko małą szkółkę, świeżo otworzoną przez bazylianów. Drukarni, ni księgarni nie było. Handel upadł. Jedynemi kupcami byli żydzi, utrzymujący nędzne kramy z drobiazgami. Pokazywano mu wtedy oficynę, w której zakończył życie Zamoyski. Były w niej cztery małe, sklepione pokoiki, mające po 7 łokci długości a do 3 szerokości Pałac ordynatów, wystawiony w XVIII w. przez architekta Catellego, za Tomasza Zamoyskiego, starszego brata Andrzeja, stał spustoszały. Na dziedzińcu widział mnóstwo dział różnego kalibru a między innemi wielką armatę, ofiarowaną Janowi Zamoyskiemu przez miasto Bygę, za o

Zamość