gi odbywały się co środa i piątek a jarmarki 6 razy do roku. Prócz miasta istnieje jeszcze gmina wiejska nosząca nazwę Zamość. Należy ona do sądu gm. okr. I w Zdanowie, zarząd gminy mieści się w przedmieściu Zamościa, . Nowa Osada. Gmina ma 17596 mr. obszaru i 6641 mk. Śród zapisanych do ksiąg stałej ludności jes. 2893 prawosł, i 133 żydów. W skład gminy wchodzą wsi Ciołki, Horyszów Polski, Hyźa, Janowice, Jarosławiec, Joannowka, folw. , Kalinowice, Kornelówka, Pniówek, Podkarpie, Podtopole, Sitno, Sławęein, Stabrów, Szlakówka, os. , Szopinek, Topornica, Wólka Infułacka, Wólka Panieńska, Wólka Hory szewska, Źdanów. Obszar dzisiejszego Z. stanowił na początku XVI w. wieś zwaną Skokówka al. Skokówki. Możnaby domyślać się z nazwy, iż założycielem osady był jeden z Bońezów Skokowskich, siedzących w XY w. w Skokowie, pod Opolem lubelskim. Z aktu przytoczonego przez Paprockiego widać, iż w r. 1471 Bońeza Tomaszowski, rotmistrz, jest kolegą Macieja Zamoyskiego. Pierwszym znanym właścicielem Skokówki jest Szczęsny Zamoyski, syn Floryana a dziad Jana. Być może, iź on tu zbudował obronną rezydencyę na wzgórzu, okolonym od wschodu i zachodu przez rzeczki Topornicę i Łabuńkę, łączące się następnie u stóp wzgórza w rozległy staw w stronie płn. zachodniej. Obronność ta pozwoliła odeprzeć napad Tatarów za Zygmunta I. W tym zameczku ujrzał światło dzienne 1 kwietnia 1541 r. Jan Zamoyski. Objąwszy po śmierci ojca 1572 r. liczne włości, postanowił założyć w pięknej dolinie obu rzeczek miasto i zarazem okazałą rezydencyę. Śród młodszych rodów możnowładztwa polskiego wytwarza się dążność do zakładania nowych rezydencyi z nazwami pierwotnych gniazdrodowych. Już około 1580 r. zaczynają się na obszarze Skokówki roboty koło budowy nowego zamku na rezydeneyą, kościoła wytkniętego według z góry ułożonego planu miasta, do którego ściągają zdalszych stron osadników. Przybędzie tu zwłaszcza wielu Ormian. Już Klonowicz w Roxolanii wydanej r. 1584 w Krakowie, opiewa rosnące w jego oczach miasto, wznoszące się wtedy budowle na pomieszczenie przyszłych instytucyi. Przywilej lokacyjny wydał Jan Zamoyski r. 1580 w Jarosławcu. Nadawał nim miastu prawo niemieckie, zwalniał wieczyście od wszelkich robocizn a od podatków na lat 25. Apelacyą od wyroków sądu miejskiego zanosić pozwolił do magistratu lwowskiego. Po upływie lat swobody mieli płacić dziedzicowi z łanu po 20 gr. a na kościół 6 gr. , z poczwórnej roli 10 gr. dziedzicowi, 3 na kościół, z każdego domu w mieście 6 gr. dziedzicowi, 2 na kościół, z przedmieść po 4 gr. dziedz. a 2 kościołowi. Opłaty wnoszono na św. Marcin. Nadanie to potwierdził Stefan Batory 28 lut. 1585 r. , dodając przytem trzy jarmarki i targi. Kupców z miast większych, przybywających tu na jarmarki, zrównano co do praw z kupcami lubelskimi i toruńskimi. Bro gę handlową ze Lwowa i Wołynia wytknięto na Zamość, w którym ustanowiono skład towarów przywożonych z Wołynia, wojew. bełzkiego i ziemi chełmskiej, oraz prowadzonych z Gdańska i innych stron Polski, Mieszczan uwolniono od wszelkich ceł, nawet pogranicznego, za co mieli płacić do skarbu po 300 zł. rocznie po 10 latach. Od podatków byli wolni na lat 15. Co do praw miejskich zrównano Zamość ze Lwowem i cechom nadano też prerogatywy, jakich używały lwowskie. Za herb nadał król miastu św. Tomasza. Zygmunt III potwierdził ten przywilej na sejmie w Warszawie 12 kwietnia 1589 r. i nadał drugi dzień targowy w tygodniu. Tak wielkie swobody i przywileje ściągnęły tu licznych osadników i wielu zamożniejszych kupców i przemysłowców. Obwarowanie miasta zapewniało bezpieczeństwo. Ztąd wzniesiono wkrótce wiele murowanych domów i sklepów. Założono t. zw. giełdę dla przybywających tu kupców, okazały ratusz z wieżą ośmioboezną. Jan Zamoyski nadał r. 1589 Ormianom przywilej udzielający im te swobody, jakie mają obywatele miasta i prawo wyrobu i sprzedaży trunków. Wr. 1601 nadał miastu prawo pobierania opłat od palenia wódki, z łaźni, od wagi i miar miejskich. Zygmunt III w r. 1613 zatwierdził dawne przywileje i wydał nowy, nakazujący, byczopowe i dochody miejskie były pobierane i arendowane tylko przez chrześcian, mieszczan lub ofieyalistów dziedzica, z wyłączeniem żydów. Władysław IV w r. 1635 nadał pobór opłaty mostowego i grobelnego. W r. 1646 tenże król dodał jeszcze czwarty jarmark. Jan III w r. 1689 a August w 1732 r. , potwierdzając dawne przywileje, dodali każdy po jednym jarmarku rocznie. Wreszcie w 1760 r. Józef Klemens Zamoyski, ordynat, dozwolił mieszczanom wolnego wrębu na opał i budowlę w lasach ordynaeyi. Pozwolenie to, cofnięte w r. 1824, zamienione zostało w ostatnich czasach na służebność, której podobno dotąd nie uregulowano. Dla różnoplemiennej ludności, ściągniętej przez swobody miejskie, powstały liczne świątynie. Obok kościoła parafialnego, zamienionego w r. 1600 na kolegiatę, powstaje cerkiew obrządku wschodniego, potem unicka, cerkiew ormiańska, początkowo drewniana, od r. 1633 okazała murowana, wreszcie w r. 1593 akademia poprzednio już istniała szkoła. Wraz ze szkołami rozwija od r. 1593 swą czynność drukarnia. Dla wspierania rękodzielników uboższych ufundował Zamoyski Monspietatis, t. j. lombard z kapitałem 10000 zł. Bo pomyślnego rozwoju miasta przyczyniło się utworzenie z rozległych dóbr Zamoyskiego ordynaeyi, zatwierna sejmie r. 1589. Zamość stał się cen

Zamość