ziec, gdzie pielęgnują chorych i utrzymują szkółkę dla dziewcząt. Paraf. gr. kat. są, dwie w Załoźcach Nowych i w Z. Starych. Do ostatniej należy Reniów. Obie należą do dekanatu załozieckiego, który obejmuje parafie Batków, Czepiele, Harbuzów, Hołubica, Kołtów, Kutyszcze, Lutowisko, Manajów, , Milno, Nestorowce, Panasówka, Pieniaki, Podkamień, Popowce, Ratyszcze, Seretec, Szyszkowce, Trościaniec, Wertełka, Wierzbowczyk, Zagórze i Zwyżeń. W Załoźcach Nowych jest cerkiew p. w. N M. P. a w Z. Starych p. w. WW. Św. W Z. Nowych jest szkoła 3klas. , istniejąca od r. 1791, a w Z. Starych szkoła lklas. od r. 1871. W obu szkołach język wykładowy polski. Zakłady dobroczynne są zakład dla chorych i sierot pod opieką sióstr miłosiardzia, na 20 łóżek, z dochodem rocznym 4120 złr. i zakład dla kalek, z funduszem zakładowym 1095 złr. Przemysł rękodzielniczy i handel rozwija się dość pomyślnie. Z zakładów przemysłowych istnieją gorzelnia, młyn wodny i cegielnia. Istnieje też kasa pożyczk. gm. z kapit. 12246 złr. Z. wraz z okolicznemi wsiami należały w XV w. do rozległych dóbr oleskich, które po śmierci Jana z Sienna, przypadły z podziału w r. 1477 dokonanego synowi Piotrowi. Tenże pozostawił dwie córki Annę, wydaną za Herburta, kaszt. bieckiego, i Jadwigę, wydaną za Marcina Kamienieckiego, wojewodę podolskiego. Po śmierci ojca zrobiły one podział majątku rodzi cielskiego we Lwowie w r. 1511. W dokumencie wówczas spisanym podał ks. Barącz w dziełku Kronika Oleska, str. 137 wymienione są Załoźce i przyległe wsi. Wnosić z tego należy, że już w r. 1511 były Z. miasteczkiem i miały zamek, a to tem pewniej, ze w XVI w. pobierano tu cło od towarów. które stanowiło najznaczniejszy dochód województwa podolskiego. W czasie wspomnianego podziału majątku były dobra załozieckie prawdopodobnie w zastawie, i dopiero w kilka lat później wykupił je Marcin Kamieniecki, woj. podolski. Synowie tegoż Jan, Wojciech i Stanisław uczynili w r. 1578 nowy dział majątku, na mocy którego miasteczko Z. z zamkiem i wsiami do niego należącymi przypadło Stanisławowi Kamienieckiemu. Po Kamienieckich przeszły dobra na Wiśniowieckich, po nich na Potockich. Wnuk Józefa Potockiego, hetm. w. kor. i kaszt. krakowskiego, Piotr Potocki, sprzedał dobra Michałowi Ronikierowi, cześnikowi litewskiemu. Potem nabył je Ignacy hr. Miączyński, dziś należą do Włodzimierza hr. Dzieduszyckiego. Zamek, niegdyś obronny, stoi dziś w ruinach, z których znaczne resztki częściowo są jeszcze zamieszkane i zamienione na browar i stajnie. Był to obszerny, czteroskrzydłowy gmach, zbudowany w czworobok z kamienia i cegieł, a wysoki na 2 piętra. Po rogach baszty wielo boczne, 3piętrowe, ze strzelnicami. Brama wjazdowa, ze śladami mostu zwodzonego, znajduje się w skrzydle południowem, zachowa na w stanie dość dobrym. Na zewnętrznej jej stronie herb Pilawa. Po prawej stronie bramy wyniosła, czworoboczna wieża. Mury obwodowe zamku i baszt, w wielu miejscach zarysowane i poszczerbione, tynki i ciosowe obramienia okien utrzymują się gdzieniegdzie. Pod zamkiem roz ległe piwnice, użyte w części na składy piwa, w części zawalone. Dokoła rozciągały się nie gdyś niedostępne moczary, dziś osuszone. Za mek ten wzniesiony był w drugiej połowie XVI w. Założyli go książęta Wiśniowieccy i mie szkali w nim stale. Obok Wiśniowca był on głó wną siedzibą tego rodu. Za dziedzictwa Jerzego Wiśniowieckiego, kasztelana kijowskiego 1617, a następnie za Dymitra Jerzego, hetm. w. kor. f 1682, wspaniale był urządzony i gwarnem wrzał życiem. W wojnach kozackich uległ zniszczeniu, niejednokrotnie też opierał się czambułom tatarskim. W r. 1675 Szyszman pasza wysłał z pod Zbaraża kilku ba szów na zdobycie zamku, w którym ks. Dymitr Wiśniowiecki znaczną osadził załogę. Baszowie, zwyczajem tureckim postanowili najprzód zasię gnąć wróźby, nim przystąpili do oblężenia. Wy puszczono z obozu tureckiego czarną kurę ku zamkowi, śledząc, gdzie się zwróci. Kura z gda kaniem wróciła w szeregi muzułmańskie. Turcy uważając to za złą wróźbę, spalili miasteczko i nie tykając zamku wrócili pod Zbaraż. Józef Potocki, hetman w. kor. , upiększył zamek znacz nie, przemieszkiwał w nim często i tu umarł 1751 r. Ignacy hr. Miączyński objął już prawie ruiny, więc założył w nich fabrykę sukna, którą po kilku latach zwinięto i przeistoczono na fa brykę koców. Ale i ta nie utrzymała się długo czyt. Sokalski Rys geogr. stat. złoczowskiego okr. szk. , str. 321 i Czołowski Dawne zamki i twierdze na Rusi halickiej, Teka konserwa torska, 1892, str. 122. Lu Dz. Załozdoń al. Zołozdoń, okolica, pow. kowieński, w 1 okr. pol. , gm. Średniki, o 41 w, od Kowna. Butwiłłowie mają tu w dwóch działach 27 dzies. 2 nieuż. , Czechowiczowie 201 2 dzies. 5 lasu, Syrtowtowie 18 dzies. 8 lasu. Załozie al. Załuzie, fol. dóbr Opole, w pow. włodawskim, ma 417 mr. Załozie 1. zaśc. , pow. bobrujski, w 3 okr. pol. hłuskim, gm. Laskowicze, o 86 w. od Bobrujska. Mają tu własności po 5 włók Baranowscy, Hryniewieccy i Lewkowiczowie 2. Z. al. Założe, uroczysko osiadłe, pow. ihumeński, w 3 okr. pol. berezyńskim, gm. Brodziec, o 80 w. od Ihumenia; miejscowość poleska, grunta lekkie. 3. Z. , wś nad bezim. dopł. Niemna, pow. nowogródzki, przy dawnym trakcie poczt. mińskonowogródzkim, w 4 okr. pol i gm. Mir, par. prawosł. Załuże, ma 41 osad; miejscowość bezleśna, grunta lekko faliste, uro Załozdoń Załozdoń Załozie