wś Grochowiska os. 3, mr. 196. Z. jest dawną, bardzo osada, wsią książęcą. . Pierwotny obszar objęty tą nazwą był wielce rozległy, obejmował kilka tysięcy morgów. Z czasem powstały na nim oddzielne wsi Skotniki Zagojskie i Wola Zagojska a może i Winiary. Istniał tu zdawna zapewne dwór książęcy. Książę Henryk, syn Bolesława ducis Poloniae z posiadłości otrzymanej z woli ojca, dla zbawienia duszy rodziców i własnej, nadaje około r. 1153 szpitalowi św. Jana w Jerozolimie dwie wsi quorum una Zagost et alia Boreszowie et alio Wlaszow. Dalsze uposażenie daje ciekawe świadectwo o rozkwicie pasterstwa i hodowli bydła w dolinie Nidy, o czem zresztą świadczą liczne nazwy Skotniki, Kobylniki. Książę nadaje w obu wsiach 60 wołów i 10 koni, w Zagości 50 sztuk bydła roboczego jumenta cum emmissariis, przytem pasterzy tego bydła, których imiona są Esgler i Szilga. Daje również owce i krowy z pasterzami, których liczbie 12 wylicza imiennie, daje vineam cum dzisiejsze Winiary, których imiona są Dornavi et Zabor, dalej daje też karczmę w Czechowie. Ponieważ książę ślubował wystawić w Zagości kościół, p. w. Jana Chrzciciela, i ślubu nie wykonał, przeto dodaje za to szpitalowi bobry w Małagoszczy i de Kirę. Dalej daje 10 włościan rusticos, którzy kiedyś byli w Chrobrzu, następnie przez ks. Bolesława brata Henryka zostali przeniesieni do Kujaw, lecz znowu przez ks. Henryka wróceni i osadzeni w Zagości. Daje przytem rzemieślników swych, siedzących w Zagości, których imiona są Bliszus i brat jego Scarbis, Radon i Sulisław. Prosi w końcu braci swych starszych Bolesława i Mieszka, tudzież młodszego Kazimierza o zachowanie tych nadań i zastrzega dla poddanych klasztoru wolność od prawa polskiego. nulli iurisdictioni polonicae subjaceant Kod. dypl. , III, 4 i 5. Leszek Biały, opiekując się fundacyą stryja, zwiększył uposażenie. Kiedy stanął kościół i szpital niewiadomo. Bolesław Wstydliwy, potwierdzając nadania poprzedników, wspomina w dokumencie swym o przedstawionych mu dawnych przywilejach in senibus. Wtedy już bracia szpitalni posiadali w Zagości swój dom i mieli, prócz innych, cztery wsi Zagość, Janina, Włoszczowice i Januszowice, należące do grodu w Czechowie o 7 w. od Pińczowa. Dawały one przedtem po 8 miar owsa do grodu. Bolesław, ks. krakow. i sandom. , wraz z matką Grzymisławą, na colloąuium, odbytem w Chrobrzu, przy udziale arcyb. Fulkona i bisk. krak. Prandoty, potwierdził i rozszerzył nadania, zwalniając posiadłości szpitala od ciężarów prawa polskiego. Szczegóły te podaje akt, którym w r. 1317 Władysław heres regni Poloniae, na prośbę Teodoryka, brata szpitalnego św. Jana Chrzcz. , komendatora w Zagości, potwierdza przywilej Bolesława, ks. krakow. i sandomierskiego Kod. Małop. ,, 234 i 235. Dziekan sandomierski i rektor domu krzyżowców Cruciferorum de Zagost czynią, wobec biskupa krakow; Prandoty, w r. 1248 w Sandomierzu zamianę dziesięciny z Winiar pod Zagością na wieś Ruszczę, należącą do rektora krzyżowców Kod. , Małop. , I, 36. Długosz opowiada w swej Historyi polskiej, iź ks. Henryk, udając sio do Palestyny, wzniósł tu kościół p. w. św. Jana i oddał go braciom szpitalnym, zwanym templaryuszami. Jednakże w Lib. Benef. , 378 pisze, iź wedle podania miał w Zagości fundować kościół ks. Henryk, lecz o templaryuszach nic nie wspomina, ni o szpitalu. Fundacyą ta upadła zapewne w XV w. wieś jest królewską, rektorem kościoła jest ks. Wojszyk, kustosz krakowski. Wś ma 8 łanów kmiecych, młyn królewski bez roli, karczmę, dwu zagrodników z rolą. Dziesięcinę, wartości do 15 grzyw. , dawano plebanowi. Pleban miał role ciągnące się na trzy staje prawie. Folwark królewski miał amplos agros. Kościół tutejszy wzniósł Kazimierz W. około r. 1353 na miejscu dawniejszego, uiszczając się z pokuty za zabicie Baryezki. W r. 1606 Zygmunt III przeznaczył probostwo w Z. na uposażenie wikaryuszów kollegiaty wiślickiej. Hieronim Olszewski, podstoli wieluński, uposażył r. 1676 bractwo Pocieszenia N. P. Maryi, założone przez ks. Wojciecha Żukowicza przy kościele tutejszym. Wojska Rakoczego złupiły kościół, który na nowo musiał być poświęconym r. 1667. Po zniesieniu kollegiaty wiślickiej r. 1819 parafia Zagość stanowi oddzielne probostwo. Kościół starożytny, z ciosowego kamienia, nie przechował żadnych zabytków. Lustraeya ststwa wiślickiego z r. 1564 podaje w tej wsi kmieci żadnych niemasz co bydłem robią, tylko zagrodników. Mają po trosze ról, płacą czynszu 6 pro per gr. 2, a 5 per gr. 4, włodarz niepłaci. Oprawnego per gr. 6, wieprzowego gr. 20. Karczmarz płaci z roli i karczmy mar. 2, gr. 12. Spy owsianej dawają per. 3 kmieci 6, a 5. 7 1 2. Serów 25, kurów 25, jajec kop. 2, owsa chrostowego per cor. 1. Ostatnia zaś lustraeya 1789 r. wyraża Dzierżawy tej posesorem jest ur. Feliks Łubieński od 1785 r. Rezydencya dosyć obszerna i wygodna na błoniu ku Nidzie. Sam dwór na podmurowaniu, o kilkunastu pokojach, drewniany, pod gątem, nietylko dla wygody użyteczny, ale i do struktury nie mało kosztujący. Ogród włoski wokoło szpalerami obwiedziony, gdzie oranżerya murowana, bez dachu, pusta. Kościół murowany p. w. św. Jana Chrzciciela, w kollacyi kapituły wiślickiej zostający. Suma rocznego dochodu z Zagości zł. 11090, gr. 11. W tej wsi nie znaleźliśmy żadnego miejsca stosownie przyzwoitego do oddzielenia na zasianie lasu z przyczyny, że grunt jest sposobniej

Zagość