Kunstdenkm. der. Westpreuss. , 1891, str. i 453 455. Kś. Fr. Wrocław, niem. w dok. stolica Szląska, główne miasto obwodu regencyjnego wrocławskiego, leży pod 51 7 3 półn. szer. 1 34 44 4 wschod. dług. , wzn. 112 mt. n. p. m. rynek, po obu brzegach Odry, przy ujściu Olawy. Miasto składa ze śródmieścia Stare i Nowe Miasto i przedmieści olawskiego Ohlauervorstadt, świdnickiego Schweichnitser, mikołajskiego Nicolai, nadodrzańskiego Oder i Piasku. Za śródmieście czyli właściwe miasto uważa się, podobnie jak i w XIV w. , obszar od rzeki Odry w półn. kierunku aż do wału i fosy otaczającej niegdyś miasto w kształcie półkola. Co po za tem jest i wyspy odrzańskie zwią ustach ludu przedmieściami, chociaż obecnie granice miasta jeszcze o wiele dalej sięgają. Ze względu na obszerny rynek i budowle otaczające, na wielką ilość ulic i wolnych placów, kościołów wspaniałych i budynków ozdobnych, rozwinięty handel, wielką ilość schodzących się tu dróg żelaznych, ożywiony przemysł, siedzibę władz kościelnych i rządowych, wielka ilość zakładów naukowych, muzeów, liczbę mieszkańców i rozwinięte życie tychże, Wrocław może być zaliczony do rzędu wielkich miast. Położenie. Nizina północna środkowej Europy, uboga w płody surowe, nie sprzyja powstawaniu licznych i wielkich miast. Jedynie drogi handlowe rozstrzygały tu o rozwinięciu się osady. Ztąd też spotykamy tu większe miasta w punktach przecięcia się ważnych traktów handlowych lądowych z ważnemi drogami wodnemi. Tym warunkom zawdzięcza swe powstanie i znaczenie Warszawa. Na krawędzi pół. wsch. stoku gór sudeckich, w środku niziny szląskiej, w miejscu, gdzie jest najwygodniejsze przejście przez Odrę, powstaje Wrocław. Szerokiem korytem płynąca Odra nie nastręcza wiele miejsc do przejścia; dopiero przy Wrocławiu spotykamy wygodne przejście przez rzekę, w miejscu gdzie przecina rzekę tak droga handlowa ciągnąca się od zach. na wsch. wzdłuż stoku gór sudeckich a wytknięta przez miasta Zgorzelec i Lignicę jak i druga idąca od płd. ku płn. przez przełęcza środkowych Sudetów. Owo dogodne przejście przez rzekę a zarazem zbieg dróg handlowych powołały wcześnie osadę do życia, która z czasem potężniejąc stała się, tak pod względem politycznym jak przemysłowym, centrum całej niziny szląskiej, miejscem, gdzie przez wieki odbywa się wymiana wyrobów przemysłu krajów zachodnich i surowych produktów okolic wschodnich. Powierzchnia. Ogólny obszar W. w r. 1894 wynosił 3035, 8 ha. Z tego przypadało na role i ogrody 1256 ha, na łąki 291, pastwiska 260, domy i podwórza, nieużytki 645, 4. drogi i planty 581, 6 ha. Ludność. Liczba mieszkańców wynosiła wl890 r. 1 grudnia 335, 186; w 1891 r. 342, 054 mk. ; 1892 r. 349, 250 mk. ; 1893 r. 356, 524; 1895 r. 364, 500 mk. Z ludności 1890 r. było osób cywilnych 329, 901, wojskowych 5, 285. męż czyzn 153, 698, kobiet 181, 488. Urodzonych w Wrocławiu 142, 941, urodzonych po za obrębem Wrocławia 192, 245; katolików 125, 483, protestantów 190, 761, żydów 17, 754, innych wyznań 1, 188. Poddanych państwa niemieckie go 333, 298, cudzoziemców 1, 886, nieżonatych 200, 898, żonatych 108, 293, owdowiałych 24, 266. rozwiedzionych 1, 729. Do lat 15 mających 99, 153, od 15 do 30 lat 101, 008, od 30 do 45 lat 71, 938, od 45 60 lat 51, 497, od 60 do 75 lat 18, 808, nad 75 lat 2, 782. W r. 1893 było urodzeń żywych 12, 302, z tego nieślubnych 1, 942, uro dzeń nieżywych 403, z tego nieślubnych 87. Zmarłych wogóle 10, 285, z tyc h do 1 roku życia 3, 597, od 1 do 5 lat 1, 340, od 5 do 15 lat 350. od 15 do 301at 714, od 30 do 60 lat 2, 385, nad 60 lat 1, 890 osó b. Budynki. Podług obliczenia z r. 1890 1 grudnia było budynków 14, 227, z tych zamieszkałych 9, 882, mieszkań zajętych 77, 174, mieszkań niezajętych 6, 74 4. Ruch budowlany w r. 1893 był następujący nowych budowli głów nych 162, przebudowań 31, nowych budynków pobocznych 181, przebudowanych 32. Zakłady naukowe w r. 1893 istniały następujące uniwersytet 1226 słuchaczów; szkoła sztuk pięknych w klasach dziennych 120, w klasach wieczornych U9; seminaryum nauczycielskie katolickie 84; trzy gimnazya królewskie 1, 298; trzy gimnazya miejskie 1477; dwa gimnazya realne 877; wyższa szkoła realna 390; szkoła budownicza 266; trzy szkoły realne 1447; dwie wyższe szkoły żeńskie miejskie 62 3 cztery średnie szkoły żeńskie miejskie 1, 128; sto czternaście szkół ludowych 39, 572; 26 szkół prywatnych wyższych i średnich 3738; szkoły niedzielne i ww 1, 116; cztery wojskowe zakłady przygotowawcze 99; 42 ogródków freblowskich i ochronek 2, 751. Finanse miasta w r. 1894 5 tak sie pw dla ubogich 332, 045 marek, z gruntów miejskich 272, 760 mk. , z zakładów naukowych 755, 065 mk. , z podatków 8, 349, 855 mk. , z ubezpieczeniu 113. 140 mk. , z budowli i kanalizacyi 15 2, 875 mk. . inne dochody 2, 726, 980mk. , ogółem 1 2, 702, 720 marek. Wydatki na biednych 9 l6, 335 marek, na place 44. 125 mk. , na ubezpieczenie 1, 025. 575 mk. , na zakłady naukowe 3, 558, 365mk. , na pobór podatków 80, 75 0 mk. , na budowle i kanalizacyą 671, 820 mk. . na administracyę 5. 997, 385 mk. , na

Wrocław

Wrocł