nia; lecz po śmierci króla 1370 r. , kiedy Litw znowu opanowała W. , budowla ta, niedokończona jeszcze, poszła w zaniedbanie, czy też podobno umyślnie zburzoną została. W1431 r. Władysław Jagiełło w wyprawie łuckiej przeciw Świdrygajle, zdobył i spalił miasto, poczem oddał je wnukowi swemu Fedkowi. W 1491 r. Tatarzy spalili miasto wraz z świątyniami i mnóstwo ludzi wymordowali lub w jasyr uprowadzili. Wskutek podobnych klęsk znaczenie W. upadać zaczęło, a Łuck stanowczo wziął nad nim górę. Kazimierz Jagiellończyk przez nadanie prawa magdeburskiego przyczynił się do wzrostu miasta, które następnie w 1500 r. zniszczone zostało przez Tatarów. Zygmunt 1 potwierdził miastu w 1509 r. prawo niemieckie, zasłaniając mieszczan od nadużyć starosty. Przywilejem z 1532 r. nadaje tenże król miastu prawo pobierania mostowego, dochód z czego przeznacza na uzbrojenie miasta. Podczas rewizyi zamku w 1545 był on w stanie zaniedbanym, od czasu bowiem odbudowania go, po spaleniu za panowania Kazimierza Jagiellończyka, nie był wcale poprawianym. Było w nim wówczas 70 horodni i 5 wież, z tej zaś liczby 20 horodni i 4 wieże potrzebowały naprawy. Za to most był zupełnie nowy, dobrowolnie wzniesiony przez szlachtę powiatu, aby się zwolnić od roboty mostu łuckiego. Zasoby obronne były wcale niedostateczne. Stróżów i klikunów, najmowanych przez starostę, było dwóch lub trzech jedynie. Zapasu żywności niebyło wcale. Miejscowy ssta kn. Sanguszkowicz oświadczył, że niema zkąd brać pomocy i zasiłku, wszystkie bowiem włości przynależne niegdyś do zamku, zostały już rozdano. Po ściślejszem jednak zbadaniu okazało się, że należa. ła jeszcze do zamku cała włość Śmiedzińska ob. Jabłonowski, Rewizye, str. 1 18. W 1552 r. , za dzierżawy kn. Wasyla Ostrogskiego, nastąpiła ponowna rewizya zamku, z której dowiadujemy się, że był on wzniesiony przed ośmdziesięciu laty staraniem horodniczego Sołtana z drzewa dębowego. Posiadał pięć wież, z tych jedna nad wrotami czworograniasta, inne okrągłe. Horodni było 71, z tych 10 potrzebowało reparacyi. Most zwodzony przed zamkiem był w dobrym stanie. Dalej wymienia rewizya szczegółowo uzbrojenie zamku, budowle oraz dochody zamkowe, w końcu podaje sioła, które dawniej należały do zamku a w czasie rewizyi odeszły od niego Starożytna Polska, II, 1413 8. Z powodu dwukrotnego zgorzenia miasta Zygmunt August w 1570 r. ponawia prawo magdeburskie, nadane na wzór Sandomierza i Lublina, przyczem nadał miastu dwie pieczęci radziecką i prziszieczniczką pod jednym herbem św. Jerzego na koniu, oraz wyzwolił mieszczan od sądów starostów, 8689. Podług reg pobor. pow. włodzimierskiego z 1577 r. było w mieście 15 dom, rynk. , z których płacono po 7 gr. , 30 dom. ulicz. po 4 gr. , 120 dom. przedmiejskich na Zawalu, Załużu i Zapietniczu po 2 gr. , 15 rzemieśln. , od których brano po 4 gr. , 11 przekupniów, od których wedle ubóstwa brano, po 7 gr. , 30 komorn. i hułtajów, od których wedle ubóstwa brano, po 2 gr. Czopowe wyniosło 200 flor. W 1583 r. wniesiono pobór z miasta z 16 dom. rynk. po 16 gr. , 38 dom. ulicz. po 8 gr. , 196 dom. przedm. po 4 gr. , 20 chałup ubogich po 2 gr. , 102 ogrodów po 2 gr. , od 10 soleników po 1 fl. , 5 rzeźników, 11 piekarzów, 5 słodowników po 2 fl. , 32 przekupniów, 12 kuśnierzów, 6 krawców po 1 fl. , 1 świecz 2 fi. , 16 szewców po 1 fl. , 3 garbarzów po 2 fl. , 6 kowalów, 6 bednarzów i cieślów, 1 łaziebnika, 4 piwowarów, 1 złotnika 2 fl. , 1 rymarza, 1 siodlarza, 3 garnczarzów, 3 skrzypków, 31 łanów, 6 popów. Nadto Aleks. Kurczewicz od poddanych zamkowych z przedmieścia włodzimierskiego wniósł z 9 dom. , z 9 ogrodów, od 1 piekarza, 1 szewca i 4 kół waln. a kn. Zbarazka również z przedmieścia z 6 ogr. i 6 ogr. Wreszcie w 1589 r. z miasta król. Włodzimierza wniesiono pobor. 230 fl. , czopowe per arendam 500 flor. i od sług żydowskich 15 fl. Razem 745 flor. Jabłonowski, Wołyń, 77, 124, 125, 126, 156. Królewicz Władysław, idąc na wyprawę wojenną, stanął tu obozem 1617 r. ; w dniu Wniebowstąpienia Pańsk. znajdował się w cerkwi katedralnej na nabożeństwie, po którem biskup zanosił modły o szczęśliwe powodzenie i poświęcił chorągiew. Podług lustracyi sstwa włodzimierskiego z 1628 r. sstą był Roman Hosczki, miasto czyniło 182 fl. , 22 gr. prowentu, nadto dochód z gruntu do zamku należącego wynosił około 200 fl. , arenda z młyna i gorzałki 1850 fl. , w ogóle 2232 fl. 22 gr. , z czego potrąciwszy 200 fl. na podstarościego, czysty dochód wynosi 2032 fl. 22 gr. Jabłonowski, Lustracye, 142 152. Podczas wojny szwedzkiej Węgrzy i Kozacy wpadłszy w czerwcu 1657 r. do miasta, zrabowali je i w znacznej części spalili. O smutnym stanie miasta świadczy lustracya z 1664 r. , która za powód zmniejszenia dochodów podaje, że osiadła tu szlachta niechciała ponosić podatków miejskich a wiele potworzonych jurysdykcyi duchownych sprzeciwiało się jurysdykcyi miejskiej, nie opłacając podatków, z wielkim uszczerbkiem miasta. Posesorem sstwa był Daniel Stępkowski, kaszt. bracławski. August III utrzymującym tu szkoły bazylianom nadał przywilej wykładania publicznie do filozofii włącznie oraz wzbronił innym zakonom zakładać szkoły tak w W. jak i w pięciomilowym okręgu pod karą 1000 czer. zł. Z wielką dokładnością spisana lustracya 1765 r. podaje Zamek na błocie umyślnie quondam sypany, wysoko wkoło wałami osypany; most przez błota drewniany, nadpsuty, brama drewniana o dwu piętrach nowo wybudowa