Włodzimierz, urzęd. Władimir, w dokum. ruskich Wołodimer, łacin. , Vlodimeria, niegdyś stolica dzielnicy ksią. żęcej, obecnie mto powiat, gub. wołyńskiej, leży pod 50 51 płn. szer. a 41 58 wschod. dług. , na prawym wyniosłym brzegu rz. Ługu praw. dopł. Bugu, do którego w mieście uchodzą rzki Smocz i Klaziemka. Otoczone okolicą błotnistą; , zdala od większych dróg komunikacyjnych, odl. jest 347 w. od Żytomierza, 367 w. od Warszawy, 52 3 4 w. od Kowla najbliższa st. dr. żel. , z którym połączone jest traktem na Turzysk, 11 3 4 w. od Uściługa a 15 w. od granicy Galicyi w linii powietrznej. Otoczone przedmieściami Zawale, Załuże i Zapiatnickie, ma 1199 dm. 113 murow. , 8336 mk. 1778 prawosł. , 723 katol, 13 ewang. i 6122 żydów. W 1861 r. było tu 317 dm. 27 murow. , 99 sklepów, 2 cerkwie, monaster praw. męzki, kościół katol. paraf. , synagoga, 6 domów modlitwy żydowskich, 5905 mk. w tem 810 katol. i 3953 żydów. Do miasta należało 2793 dzies. 302 dzies w granicach miasta. Dochód wynosił 2340 rs. Pod względem przemysłowym znajduje się tu 9 zakładów fabryka tabaczna, fabryka świec, browar piwny, 3 cegielnie, 3 destylamie, zatrudniających 33 robotników i produkujących za 15055 rs. W 1885 r. było w W. 641 rzemieślników 363 majstrów, 206 czeladników, 72 uczniów. Handel nieznaczny, pozostaje wyłącznie w ręku żydów. Jarmarki odbywają się cztery razy do roku 2 lutego, w pierwszy poniedziałek wielkiego postu, na śródpoście w 10 dni po Trójcy świętej. W ogóle obroty na tych jarmarkach są nie wielkie. Sprzedająj głównie konie, bydło i produkty gospodarstwa wiejskiego. Miasto zbudowane na gruncie gliniastokredowym, trudno przepuszczalnym, jest błotniste, przyczem nieposiada wcale bruków ani też trotoarów; na niektórych tylko ulicach, dla ułatwienia przejścia, ułożone są po boku kładki drewniane, złożone z dwóch lub trzech obok siebie położonych desek. Cerkiew soborna, p. w. św. Mikołaja Cudotwórcy, przebudowaną; została w 1798 r. z kaplicy unickiej św. Jozafata, wzniesionej w 1780 r. przez protoarchimandrytę miejscowych bazylianów, późniejszego biskupa chełmskiego Porf. Skarbka Ważyńskiego. Cerkiew ta jest nadzwyczaj bogato uposażoną; , posiada bowiem około 664 dzies. , należących poprzednio do licznych, nieistniejących obecnie cerkwi włodzimierskich, i dom dwupiętrowy murowany w mieście. Do parafii należy 1501 dusz w mieście i 1128 dusz we wsiach Białe Brzegi 12 dm. , 92 mk. , Fiedorówka 14 dm. , 110 mk. , Łobaczyna 18 dm. , 144 mk. , Marcelówka 29 dm. , 225 mk. , Poniczowa 23 dm. , 183 mk. , Szystowa 22 dm. , 171 mk. i Zarzecze 26 dm. , 203 mk. . Nierównie dawniejszą jest cerkiew p. w. św. Bazylego Wielkiego, wzniesiona, według podania, przez w. ks. Włodzimierza w 992 r. przy powrocie z wyprawy wojennej na Białych Chrobatów. Podanie to jednak obalają badania prof. Antonowicza, Prachowa i Lewickiego, którzy wzniesienie jej odnoszą; do XIV a nawet do w. W dokumentach historycznych cerkiew ta występuje po raz pierwszy pod r. 1523, w którym Zygmunt I nadał prawo patronatu nad nią. ks. Bazylemu SanguszceKowelskiemu ob. Arch. ks. Sanguszków, t. III, 251. Uposażenie cerkwi stanowi 84 1 2 dzies. Do parafii należy 300 dusz we W. i 478 dusz we wsiach Dubniki 17 dm. , 133 mk. , Ostrów 25 dm, 183 mk. i Ryławica 16 dm. , 110 mk. . Monaster męzki, z cerkwią p. w. Narodzenia J. Chr. , przerobiony został z kościoła jezuickiego, wzniesionego w 1755 r. przez sstą; Słonimskiego Ignacego Sadowskiego, oddanego pierwotnie po kasacie jezuitów w 1786 r. bazylianom. Do monasteru należy 259 dzies. Kościół par. katol. , p. w. św. Joachima i Anny, z muru wzniesiony został w 1836 r. na miejsce dawnego z 1554 r. , fundacyi ks. Anny Zbaraskiej. Parafia katol. , dekanatu włodzimierskiego, 1826 wiernych. Miała kaplicę w Ochnówce. Dawniej istniał jeszcze w W. klasztor dominikanów, z kościołem św. Trójcy, fundowany w 1497 r. przez Aleksandra Jagiellończyka obecnie w przerobionem gmachu klasztornym mieszczą się władze rządowe, oraz klasztor kapucynów, założony w 1759 r. W poprzednich wiekach istniały w W. liczne cerkwie, o wielu z nich pozostały się jedynie ślady w latopisach i dokumentach. Najdawniejszą z nieistniejących tych cerkwi była soborna Uśpieńska, t. . Chram Włodzimierza, o której znajdujemy wzmiankę w latopisie Ipatiewskim p. r. 1044. Ślady tej cerkwi odkrył w 1886 r. archeolog i prof. uniwersytetu petersburskiego Prachow pod pagórkiem zwanym Stara Katedra, znajdującym się w odległości 2 w. od miasta. Zachowała się ze świątyni ściana, mająca jeszcze przeszło sążeń wysokości. Sądząc z materyału i sposobu budowania Prachow odnosi wzniesienie tej świątyni do a najpóźniej XII w. Drugą z kolei była katedralna cerkiew soborna, również p. wez. Uśpienia N. M. P. , t. . Chram Mścisława, wzniesiona w połowie XII w. przez kn. włodzimierskiego Mścisława Iziasławicza, popadła w ruinę pod koniec zeszłego wieku. Obecnie przedsięwzięto środki celem zabezpieczenia ruin od dalszego zniszczenia. Oprócz tych istniały różnocześnie jeszcze następujące cerkwie we W. św. Dymitra wspomniana w latop. Ipatiewskim pod r. 1289, św. Teodora popadła w zupełną ruinę już w 1683 r. , Wwiedońska zgorzała w 1859 r. , św. Jerzego wzniesiona w połowie XIV w. , istniała jeszcze w 1695 r. , św. Joachima i Anny wzmiankowana w latop. Ipatiewskim p. r. 1291, istniała jeszcze w drugiej

Włodzimierz

Włodzimierz