pol. kojdanowskim, gm. Stanków, o 15 w. od Kojdanowa a 30 w. od Mińska. A. Jel. Wyżwa 1. rzeka, w gub. wołyńskiej, prawy dopływ Prypeci. Bierze początek w pow. kowelskim, w bagnach przy osadzie Leśniki, pły nie z płd. ku płn. wschodowi na Wyzwę, na pe wnej przestrzeni stanowi granicę pomiędzy pow. włodzimierskim i kowelskim i poniżej Ratna, przy wsi Charkach ma ujście. Długa około 80 w. Przybiera od praw. brzegu 6 bezim. strug i rzkę Wolę, biorącą początek z dwóch strug, z których jedna wypływa z jeziora Piasecznego, od lewego zaś brzegu rzkę Wyżewkę i Niżówkę. 2. W. podług Hydrografii W. Pola, rzeka, prawy dopływ Ingułu ob. J. Krz. Wyżwa 1. w dokum. także Wizwa, Wyszwa, Wyzwa, mstko nad rz. t. n. , pow. kowelski, gm. Siedliszcze, o 29 w. na płn. zach. od Kowla, ma 406 dm. , 2476 mk. , 2 cerkwie, dom modlitwy żydowski, 2 sklepy, targi, 2 jarmarki, 3 wiatraki. W r. 1870 było 125 dm. , 1505 mk. , w tem 48 procent żydów. W pobliżu mstka, śród błota, znajduje się nasyp, na którym, podług podania, wznosił się dworzec kn. Kurbskiego, otoczony okopem. Wyżwa założoną; została przez kn. Wasila Michajłowicza Sanguszkowicza przed r. 1543, w którym tenże oddał królowej Bonie Kowel z przyległościami, otrzymując wzamian włość horwalską, Smolniany i Obolec. Sstwo kowelskie, w skład którego weszła i W. , otrzymał Bohdan Michajłowicz Siemaszko. Podczas rewizyi zamku włodzimierskiego z 1545 r. wnoszą, na niego zażalenia ludzie włości śmidyńskiej o zagarnięcie samowolne ku Wyzwie licznych ról i łąk śmidyńskich i grabienie włościan Jabłonowski, Rewizye, 16. W 1548 r. królowa Bona nadaje w Warszawie przywilej nowo założonemu miastu. Zygmunt August przywilejem nadanym t. r. w Piotrkowie nadaje miastu targi w niedziele i jarmarki na Boże Narodzenie. Wreszcie przywilejem w Łomży 1553 r. nadaje Bona mieszczanom różne dochody. Zygmunt August nakazuje 1558 r. , ażeby ssta kowelski Fran. Falczewski nie pobierał z domu i gruntów po 12 denarów ale tylko po dwa Baliński, Star. Polska, II, 889 90. W 1564 r. otrzymuje W. wraz z całą królewszczyzną kowelską. kn. Andrzej Kurbski, wychodziec z Moskwy. Podług reg. pobor. pow. włodzimierskiego z 1570 r. płaci on z Wyszwy i Mylanowicz z 6 dm. rynkow. po 4 gr. , 132 dm. uliczn. po 2 gr. , 104 ogr. po 1 gr. , od 56 włók po 20 gr. , 17 rzemieśl. po 4 gr. , 8 przekupn. po 4 gr. , 3 kół młyn. , 2 kół wietrzn. , a w 1583 r. z samej W. z 7 dm. rynkow. po 6 gr. , z 39 dom. uliczn. po 4 gr. , z 7 chałup nędznych po 2 gr. , od 3 przekupniów i piekarek, 19 1 2 łanów, 5 komor. , 3 rzem. W 1589 r. z Wizwy zapłacono 7 fl. , 2 gr. szosu, z 19 1 2 łanów po 30 gr. , 19 fl. 15 gr. i od komorników i przekupniów 4 fl. , wogóle 30 fl. 17 gr. Jabłonowski, Wołyń, 24, 121, 154. Podług lustracyi z r. 1629 prowent z miasta wynosił 572 fl. 21 gr. 9 den. , nadto z folwarku Wyżewskiego 177 fl. Do włości, oprócz mstka, należały wsi Wyżna Stara, Szajno, Nojno i Choteszów, oraz folw. w Rytkowicach, Wyżewski i Noiński Jabłonowski, Lustracye, 164. Władysław w 1633 r. potwierdza poprzednie nadania i swo body. Krzysztof Opaliński, wwda poznański, ssta kowelski, pozwala żydom tutejszym mieć bóżnicę, okopisko cmentarz i jatki mięsne, wy stawić szpital i łaźnię, sadowić się na placach pustych, byleby nieskupywali gotowych domów od chrześcian; dalej dozwala robić miody, piwo i gorzałkę; mieć kramnice i wszelkie sprzedawać towary, wyjąwszy rzeczy krwawe, mokre i ko ścielne; wrazie sprawy żyda z chrześcianinem, dwaj starsi żydowscy zasiadać mają. w sądzie z podstarościm; uwalnia od pańszczyzny, dom zaś doktora, kantora i szkolnika od podatków, co stwierdza Władysław lustracyi 1765 r. miasto było nem otoczone, teraz tylko znaki pozostały. Hakownic do obrony pięć znajduje się; domów chrześc. 176, żydowskich 27. Mieszczanie prze kładali krzywdy swoje zniszczenie miasta przez regiment konny buławy wielkiej, który stojąc lat circiter 20, furaże po niewoli biorąc, jedzenie i napoje każąc sobie dawać, pastwiska do upodo bania obierając, stajnie i budynki stawiać i re parować przymuszając i inno uciążliwości zada jąc, w ubóstwo i długi wielkie wpędziły. Żydzi od każdej klitki, podatku po 15 gr. nie wypłaca ją. Jezuici kowelscy i W. Wilga, generał, grun ta miejskie i place pod siebie podgarnęli, miej skiego nie dając podatku i t. d. Żydzi mieli przywilej od król. Bony, z konfirmacyą Zyg munta Augusta 1547 r. , z postanowieniem czyn szu od domu po czerw. zł. , od komorników przez połowę, tudzież aby powinności wespół z miastem pełnili, a wszystkich wolności wespół z mieszczany używali, do elekcyi burmistrza aby dwóch żydów zasiadało. Z lustr. 1789 r. okazuje się, iż było 78 mieszczan czyli chłopów, grunta po siadających, 83 na ogrodach siedzących i rze miosłem się bawiących, 30 w chałupach mieszkalnych, bez gruntu i ogrodu; 3 domy żydow skie zajezdne, 11 mniejszych. 2. W. Stara, wś nad rz. Niżówką, lewym dopł. Wyżwy, pow. ko welski, na płn. zach. od Wyżwy. Była tu cer kiew św. Spasa. Uroczyska noszą nazwy Bodki, Brodki, Czewel, Chołowiczowska rzeka, Ja wor, Jaworskie błoto, Łapczyszcz, Nizówka, Podrzecze, Pułyński bród, Sokirczany, Zalisie, Zamoszje. W r. 1583 kn. Andrzej Kurbski ze wsi Wizwy Starej płaci z 21 1 2 łanów, 5 ogr. , 3 rzem. Jabłonowski, Wołyń, 121. Podług lu stracyi z 1628 r. wś W. Stara daje prowentu 306 fl. 1 gr. 9 den. Jabłonowski, Lustracye, 164. J. Krz.

Wyżwa

Wyżwa