sokie jako osada królewska, założona świeżo jako wola przez Kazimierza Jagielończyka a należąca do ziemidrohickiej. Kościół parafialny założony i uposażony r. 1469 przez króla Aleksandra. Pozywilej na prawo magdeburskie był wydany r. 1503 w Wilnie. Król potwierdza dawniejsze urządzenia i pozwala mieszkańcom warzyć piwo, co było przedtem przywilejem wójta i namiestnika drohickiego. Uwalnia ich od sądownictwa namiestnika, oddaje sądy wójtowi i rajcom. Uwalnia od opłaty kunicy na rzecz namiestnika, pozwala użytkować ze stawów królewskich. Czynszu mają płacić po 1 zł. od włóki, z jatki po kamieniu łoju i pół funta pieprzu, piekarze po pięć kwartników rocznie płacić mają, toż i karczmy, tudzież zajmujący się handlem. Król Zygmunt August uposaża parafią r. 1564. Brzeszedłszy na własność prywatną, zmieniało W. nieraz właścicieli. W czasie wojen szwedzkich miasto uległo podobno pożarowi i zniszczeniu. Roku 1775 j dziedzicem był Jan Potocki, miasto miało 123 domów płacących podymne. Tenże Potocki na miejscu spalonego kościoła wystawił nowy z drzewa w r. 1773. W r. l780 właścicielem W. jest Andrzej Piotrowski, dworzanin Stan. Augusta, porucznik kawaleryi. Na jego prośbę król nadał miastu cztery jarmarki. Następnie dziedziczką W. była Aniela Węgierska, starościna korytnicka. Dopiero w r. 1874 zaczęto robić chodniki brukowane i oczyszczać ulice z błota. W r. 1875 połączono W. szosą ze stacyą Szepietowo dr. żel. warsz. petersb. i przeprowadzono linię telegrafu, a w r. 1877 zaprowadzono latarnie naftowe. Kościół obecny murowany, o dwu wieżach, w stylu romańskim, wzniesiony został z ofiar parafian na miejscu dawnego drewnianego między r. 1875 a 1878. Poprzedni miał pięć ołtarzy; w wielkim obraz N. M. Panny Częstochowskiej. Posiada przywileje od królów i papieżów z lat 1496, 1646, 1720, 1769, 1773, 1779 i 1856. Nazywany bywał w aktach ecclesiarum Podlachiae. Opis W. podały Kłosy. t. XIX, str. 23. Par. W. Maz. , dek. mazowiecki, przeszło 3000 dusz. Dobra Wysokie Mazowieckie al. Zawrocie składały się w r. 1887 z folw. Zawrocie z attynen. Reży, osady Mazowieck, wsi Zawrocie, Michałki, Osipy Stare, Osipy Nowe, Mścichy. Rozl. ogólna wynosiła mr. 1012 gr. or. i ogr. mr. 650, łąk mr. 36, pastw. mr. 4, lasu mr. 287, nieuż. mr. 35; bud. mnr. l4, drew. 24; płodozm. 7 i 9 pol. , las nieurządzony, gorzelnia. Miasto Wysokie Mazowieckie miało os. 177, mr. 1510, wś Zawrocie os. 13, mr. 11, wś Michałki os. 4, mr. 2, wś Osipy Stare os. 17, mr. 47, wś Osipy Nowe os. 9, mr. 128, wś Mścichy os. 6, mr. 119. Gmina ma 6190 mr. obszaru, 11572 mk. , 1070 dm. Śród ludności stałej jest 9 praw. , 7 prot. i 4276 żydów. W skład gm. wschodzą dwie osady miejskie Jabłonka i Wysokie Mazowieckie, 31 wsi szlacheckich BrzozkiFałki, BuczynoMikosy, ChojaneBąki, Ch. Gorczany, Ch. Pawłowięta, Ch. Piecki, Ch. Sierocięta, Ch. Stańkowięta, Czarnowo Byki, GołaszeDąb, G. Górki, G. Puszcza, G. Mościckie, GrodzkieNowe, G. Stare, G. Szcze panowięta, Kulesze, K. Litwa Stara, K. Wykno Nowe, K. Wykno Stare, KalinowoCza snowo, K. Nowe, K. Salki, K. Stare, MystkiRzym, NiziołkiDobki, N. Stare, Plewki, Włosty Olszanka, WnoryWiechy, Wróble, 8 wsi z ludnością mieszaną Brzoski, Brzezińskie, JabłonkaŚwierczewo, TyboryKamianka, T. Olszewo, T. Trzcianka, T. Uszyńskie, T. Wólka i Zawrocie i nakoniec 6 wsi włościańskich Brok, Kulsze Kościelne, K. Podlipne, Mścichy, Osipy Nowe i 0. Stare. Mazowiecki powiat gub, łomżyńskiej utworzony został w 1867 r. z części dawnego pow. łomżyńskiego. Leży on na wschodnim krańcu gubernii i graniczy od północy, wschodu i południa z gub. grodzieńską, od której dzieli go granica wodna utworzona przez koryta rzek Nurzec, Liza i Narew. Od zachodu graniczy z pow. ostrowskim i łomżyńskim. Obszar powiatu wynosi 25, 76 mil kw. Przedstawia on dalszy ciąg wyżyny rozpościerającej się w pow. łomżyńskim i mającej swój najwyższy grzbiet w wyniosłościach Czerwonego boru. Wyżyna pow. mazowieckiego rozdziela dorzecze Narwi od dorzecza Bugu; linią działu wodnego przedstawia w przybliżeniu droga idąca z Zambrowa na Żochy, Wysokie Mazowieckie, Jabłoń. ztąd przez Piekuty do Hodyszewa. Wyżyna cała przedstawia płaszczyznę, wzniesioną średnio na 500 stóp. Niektóre punkty dochodzą do 580 stóp. Dolina Narwi zaś ma 395 stóp pod Surażem a 364 stóp pod Tykocinem. Wyżyna ta dochodzi najwyższego wzniesienia w okolicy Wysokiego które leży w kotlinie stanowiącej centr najwynioślejszego tarasu tej wyżyny. Wody tego obszaru spływają w różnych kierunkach ku Bugowi i Narwi. Tu biorą początek wszystkie rzeczki przerzynające obszar powiatu. O kilka wiorst na wschód od Wysokiego mieszczą się zródła Broku dopł. Bugu i wypływają nieco dalej cztery strumienie tworzące Mankę al. Miankę dopł. Nurca; na północ do Narwi podąża Ślina ze wsi Jabłoni o 8 w. na wschód Wysokiego i wreszcie ku płn. zach. też do Narwi podąża Jabłonka z pod wsi Żochy na zach. od Wysokiego. Gleba na obszarze powiatu jest dość uboga. Rolnictwo stanowi główne zajęcie ludności, lecz zostaje na dość nizkim stopnia. Rozwinęła się tu przeważnie drobna posiadłość, w licznych wsiach zamieszkałych przez drobną szlachtę. Ciemnota i ubóstwo drobnych właścicieli niedopuszcza ulepszeń w uprawie roli i hodowli inwentarza. Rozwinęła się głównie hodowla trzody chlewnej i drobiu. Przemysł fabryczny nie istnieje wca

Wysokie Mazowieckie