moze pewne pojęcie liczba świadectw handlowych wr. 1889 wydanych Świadectw 1ej gildyi było 15, 2ej gildyi 396, na drobny handel 3, 8105 na handel rozwozowy 4l, dla kramarzy wędrownych 467. Z jarmarków w gubernii jeden tylko nasgo Mateusza w Łowiczu, gdzie handel końmi jest bardzo rozwinięty, na zaznaczenie tu zasługuje. Oo do zakładów naukowych prócz Warszawy w r. 1891 posiadała gubernia szkół 637, 73 w miastach, 464 we wsiaohj 2 wyższych. Dwie szkoły realne w Włocławku i Łowiczu. Progimnazyum żeńskie. Seminaryum nauczycielskie ze szkołą wzorową. Seminarym duchowne rzymskokatolickie. 12 szkół elementarnych 2u klas. , 12 szkół niedzielnorze mieślniczych, 78 kantoratów ewang. i 128 szkół początkowych prywatnych. W zakładach tych z d. 1 stycznia 1891 r. było 18, 675 chłopców i 10, 473 dziewcząt. Do chederów uczęszczało 8, 762 dzieci. Wedle wyznań uczączących się było w r. 1890 prawosł. 461, katol. 24, 365, protest. 4, 782, żydów 1, 609. Główna droga naturalna, Wisła, przez 7 do 9 miesięcy w roku spławną jest na całym przepływie, we wnętrzu i na granicy gubernii. Drogi żelazne na obszarze gubernii są warszawskowiedeńska z odnogą aleksandrowską dawniej warszawskobydgoska, przebiegająca całą gubernię od Warszawy aż do granicy pruskiej wiorst 211; odgałęzienie tejże z Aleksandrowa do Ciechocinka 7 wiorst, częśó od Skierniewic do granicy gubernii w. 10. Na prawym brzegu Wisły do obszaru gubernii należy drogi warsz. peterb. do Łochowa wiorst 50, nadwiślańskiej od Celestynowa do Nowegodworu w, 72 i terespolskiej do Mrozów w. 52. Razem 402 wiorsty dróg żelaznych przecina gub. warszawską. We wszystkie strony gubernii rozchodzą się z Warszawy także trakty bite szosy. Ludność gubernii prócz Warszawy wynosiła d. 1 stycz. 1892 r. 1, 158, 462 mk. 569. 923 męż. 588, 639 kob. ; śród ludności tej było 132, 666 zapisanych do ksiąg niestałego zaludnienia. W ciągu r. 1891 wodziło się 44, 324 23, 510 ehłopc, 22, 814 dziew. , zmarło 25, 669 13, 080 męż. , 12, 689 kob. , zawarto małżeństw 8, 304. W r. 1890 z 1, 113, 592 mk. przypadało na miasta 117, 887, a na gminy wiejskie i osady miejskie 995, 706. Z pomiędzy niestałych mieszkańcow, w liczbie 113, 803, było 10, 131 cudzoziemców, 1, 782 pochodziło z gubernii Cesarstwa, pozostali byli przybyszami z bliższych gubernii. Najsilniej zaludnionym był powiat warszawski 148, 436 mk. , a więc 5420 na 1 mile kw. Obszar gubernii pod względem kościelnym stanowi częśó archidyecezyi warszawskiej ob. . Pod względem sądowym gubernia posiada jeden sąd okręgowy w Warszawie, dwa okręgi zjazdu sędziów pokoju w Warszawie jeden dla miastapodzielonego na 25 okręgów sądów pokoju, drugi dla połowy gubernii i jeden sąd zjazdowy w Włocławku. Sądy pokoju dla miast i sądy gminne wymienione są w opisach powiatów. Pod względem administracyjnym rozpada się gubernia na 12 powiatów i oddzielny zarząd miasta Warszawy. Powiaty są warszawski, radzymiński, nowomiński, grójeckie błoński grodziski, sochaczewski, gostyński, kutnowski, skierniewicki, łowicki, włocławski, nieszawski. Warszawski powiaty utworzony w r. 1867 z części dawnego powiatu t. n. , zajmuje obszar okolic Warszawy, po obu brzegach Wisły. Ciągnie się pasem w kierunku od płd. ku zach. płn. i płn. Koryto Wisły dzieli obszar powiatu na dwie prawie równe połowy. Północną granicę stanowi Naraw złączona z Bugiem, oddzielająca obszar powiatu od pow. płońskiego i pułtuskiego, od wschodu dotyka pow. radzymińskiego i nowomińskiego, od płd. graniczy z grójeckim, a od zach. z błońskim i sochaczewskim. Powierzchnia obejmuje 2723 mil kwadr, al 14991 klm. Płd. zaoh. polowa pochyla się nieznacznie ku Wiśle, lecz półn. wschod. na praw, brzgu Wisły należy, z wyjątkiem wąkiego pasu wybrzeża, do dorzecza Narwi Bugu, do których uchodzą wody tej części. Cały ten obszar jest równiną, nizko położoną średnio 300 st. n. , p. m. .. Obszar prawego brzegu do niedawnych czasów pokrywały rozległe lasy. Po przeprowadzeniu dróg bitych i żelaznych lasy uległy wycięciu, zarówno dla zaspokojenia potrzeb Warszawy jak i w skutek wzrostu produkcyi rolnej. W r. 1880 było 27, 423 morg. lasów prywatnych nieurządzonych, 27, 241 mr. urządzonych, 6, 368 ror. wyrąbanych i zasianych 9, 326 mr. , niezadrzewionych po wycięciu, 831 mr. oddanych za serwituty, 323 mr. włościanskich, 36 mr. do osad miejskich należących. Produkcya rolnicza, w skutek blizkości wielkiego miasta, skierowaną jest głównie, zwłaszcza w gminach podmiejskich, do wytwarzania mleka i jego przetworów i produkowania warzyw i owoców. Produkcya ogrodników i kolonistów z pod Warszawy rozwija się coraz pomyślniej, mając korzystny zbyt na rynkach nietylko Warszawy lecz i Petersburga. Brak danych nie pozwala oznaczyć rozwoju i rozmiarów tych gałęzi przemysłu rolnego. Przemysł fabryczny przedstawia dośó pokaźną cyfrę produkcyi rocznej w sumie 7, 627, 865 rs. 1891 r. , choó właściwie większa częśó tej sumy wchodzić winna do sumy produkcyi miasta, ponieważ zaliczono do powiatu fabryki istniejące na przedmieściach Warszawy fabryka gazu, mydlarnie, cegielnie, wiatraki

Warszawa