dują się na Ikwie, Horyniu i Słuczy i niektóre z nich dosięgają do 6 w. kw. Najrozleglejsze Mota znajdują się w pow. włodzimierskim i kowelskim, w pln. części pow. łuckiego na wybrzeżach Styru, w rówieńskim po prawym brzegu Słuczy i w pow. owruckim. Największe bioto rozciąga się od granicy gub. grodzieńskiej do Prypeci i zajmuje do 1000 w. kw. W pow. rówieńskim Mota zajmują do 1200 w. kw. od wsi Niemowicze nad Słuczą aż do połączenia się jej z Horyniem. W płd. górzystej części gubernii znajdują się również Mota, zwłaszcza zaś od Ikwy do Słuczy. Błota po większej części pokryte są nieprzebytym lasem lub wysoka trzciną i sitowiem. Klimat gubernii w ogóle jest umiarkowany i zdrowy, lecz podległy częstym zmianom, zależnym od kierunku wiatrów. Latem upały dochodzą; do wysokiego stopnia, zima zaś niebywa wielkich mrozów, panują natomiast silne zamiecie, którym towarzysza gwałtowne wiatry a niekiedy nawet uragany. Wiosna nastaje bezpośrednio po zimie, skutkiem czego następuje gwałtowny wylew rzek i rzeczek a zwłaszcza strumieni górskich. Płody przyrodzone gubernii w różnych jej częściach sa bardzo rozmaite. Część płd. zach. i wschodnia sa bardzo urodzajne. Północna połowa pokryta jest wielkiemi lasami, przeważnie sosnowemi, w których znajdują się niedźwiedzie, wilki, łosie, dziki, borsuki itd. , oraz mnóstwo przelotnego ptastwa, zwłaszcza w błotach Polesia i zaroślach rzek południowych. W 1885 r. było w gubernii 2176790 mk. podług późniejszych danych 2, 485, 764, w tej liczbie podług stanów 17239 szlachty dziedz. , 10029 szlachty osobistej, 11503 stanu duchow. prawosł. świeckiego, 289 zakonnego, 148 katol. , 12 ewang. augsb. , 10 czeskohusyckiego, 424 żydow. , 1 karaimskiego, 9 mahomet. i 22 baptystów; 919 obyw. honor. dziedz. , 1042 osobistych, 3331 kupców, 411072 mieszczan, 10932 cechowych, 1433512 włościan, 58022 kolonistów, 14520 Czechów, 11854 żydów rolników, 17662 wojska regularnego, 1597 nieregularnego, 47992 żołn. urlopowanych, 120714 żołn. dymisyonowanych i ich rodzin, 22262 cudzoziemców, 932 innych stanów; podług wyznań zaś niewliczając w to wojska tak regularnego jak i nieregularnego 1590088 prawosŁ, 5629 rozkolników, 174881 katol. , 91388 ewang. augsb. , 14520 husytów, 3814 baptystów, 295938 żydów, 103 karaimów i 449 mahometan. W tymże roku zawarto 21736 małżeństw, urodziło się 109641 dzieci 1850 nieprawych, zmarło 72860 osób, przyrost zatem wynosił 36781 dusz. Główne zajęcie mieszkańców, zwłaszcza w części południowej, stanowi rolnictwo. W części północnej, poleskiej, ważną rolę obok rolnictwa gra przemysł leśny. Najbardziej urodzajnemi są. powiaty starokonstantynowski, zasławski, ostrogski i krzemieniecki, najmniej zaś urodzajnemi łucki i owrucki. W całej gubernii pod rolą. znajduje się około 2108000 dzies. , t. j. 1 3 ogólnej przestrzeni. W 1885 r. zasiano 172794 czetw. pszenicy ozimej, 5433 jarej, 521534 żyta, 432712 owsa, 146289 jęczmienia, 126451 tatarki, 13593 prosa, 483923 kartofli, zebrano zaś 1030550 czet. pszenicy ozimej, 20983 jarej, 2726986 żyta, 1915018 owsa, 578132 jęczmienia, 438723 tatarki, 152346 prosa, 2835955 kartofli. Zbiory nietylko wystarczają w zupełności na przeżywienie mieszkańców i potrzeby miejscowych gorzelni ale pozostaje nadto nadmiar, wywożony po zagranice gubernii. System gospodarstwa przeważa trzypolowy, Len i konopie uprawiają, przeważnie na własną potrzebę. Ogrodnictwem i sadownictwem zajmują. się przeważnie mieszkańcy miast i miasteczek; w ogóle obie te gałęzie niezbyt są. rozwinięte. Gubernia obfituje w łąki i pastwiska. Łąki zajmują do 764000 dzies. i wydają siana od 45 do 50 mil. pudów rocznie. Wyborne jest zwłaszcza siano w południowej części gubernii, mianowicie z pow. starokonstantynowskiego i zasławskiego. Powiaty poleskie wydają obfitość siana, jakkolwiek nie tak wyborowego gatunku. Skutkiem bogactwa paszy hodowla bydła oddawna stanowiła jedną z głównych gałęzi zajęcia mieszkańców. Gub. wołyńska zawsze zaopatrywała swem bydłem Królestwo i Litwę. W nowszych czasach hodowla bydła poczęła upadać, ilość koni, bydła rogatego i owiec zwyczajnych zmniejszać się, natomiast chów owiec cieńkorunnych czyni widoczne postępy. W 1885 r. było w gubernii 507858 sztuk koni, 644659 bydła rogatego, 604503 owiec zwyczajnych, 126596 cieńkorunnych, 492096 trzody chlewnej, 22749 kóz, 143 osłów i mułów. Pszczelnictwo dosyć jest rozwinięte w poleskiej części gubernii. Lasy zajmowały do niedawna 2686400 dzies. , t. j. przeszło 1 3 część ogólnej przestrzeni. W części północnej zalegają wielkie, często nieprzebyte lasy, przeważnie sosnowe. W części południowej lasów jest znacznie mniej; na pln. stokach wyżyny Awratyńskiej drzewostan jest mieszany, iglasty i liściasty, na płd. zaś przeważa dąb, klon i lipa. Najbardziej lesistym jest powiat owrucki, w którym lasy zajmują przeszło połowę ogólnej przestrzeni; najmniej leśnym jest starokonstantynowski, mający do 8000 dzies. lasów. Z ogólnej ilości było przeszło 1065000 dzies. lasu budulcowego; do skarbu należało 634650 dzies. Las budulcowy i opałowy spławiają przeważnie do Warszawy i Gdańska rzekami Bugiem, Styrem, Ikwą, Horyniem, Słuczą i in. Z innych przemysłów leśnych zasługują na uwagę wyrób naczyń drewnianych, palenie potażu, dziegciu i smoły, budowa statków wodnych nad Bugiem i Styrem łyżwy, barki, półbarki i łódki. Przemysł fabryczny ciągle się

Wołyń