Krasickich; Boremel 1782 Czackich; Horochów 1791 Poniatowskich, 95 Strojnowskich; Beresteczko 1765 Zamoyskich, 95 Platerów etc. W powiecie krzemienieckim Radziwiłów 1787 Miączyńskich; Kozin po Firlejach, 1787 Tarnowskich; Poczajów 1650 Domaszewskich, i 1774 Tarnowskich; Wiśniowiec 1774 Mniszchów; Zbaraż 1774 Potockich; Wyżgródek po Zaborowskich, 1697 Czackich, 1746 Potockich, 1758 Rzyszczewskich; Wołoczyska 1775 Moszyńskich; Lachowce 1660 Opalińskich, 1745 Jabłonowskich, 92 Sapiehów; Teofipol Czołhan Jabłonowskich 1744; Jampol Januszpol Radziwiłłów 1774; Sudyłkow ok. 1750 Lubomirskich, 1771 Młodziejowskich, potem Grocholskich; Łabuń 1675 Lubomirskich, 1775 Stępkowskich. Na schyłku istnienia Upitej r. 1790 posiadało województwo wołyńskie podług obliczeń Moszyńskiego w Dzien, handl. 761 mil kw. , a na tym obszarze ogółem 2348 osad, mian. miast i miasteczek 114, wsi zaś 2234, w których było razem 130, 656 dymów z tych w dobrach królewskich 5409, w dziedzicznych 124, 883 364. Wartość ogólna dóbr w kapitale wynosiła złp. 192, 323, 708; z których królewskich 6, 382, 880, dziedzicznych 185, 940, 828. Intratę tych dóbr ogółem obliczono na 9, 616, 185 złp. , mian. królew. na 319, 144, dziedzicznych 9, 297, 041 złp. Ludność województwa w ogóle miała sięgać 805, 170 głów. Względnie do przestrzeni onego zatem wypadało na 1 milę kw. 183 dymów, 1058 dusz. Co do miast samych Wołynia z owej doby 1788 r. , odnośny stosunek stopnia ich siły względnej, podług ilości dymów, przedstawia się Bueschmg Korzon w następnym porządku Naj ludniej szem miastem województwa ówcześnie jest ordynackie Dubno, ma bowiem 1127 dymów; za nim tuż idą Zasław o 844 dymach, Połonnc 813, Lubar 805. Ostróg ma 705 dymów, Konstantynów 672; królewskie Krzemieniec 607, Łuck stołeczny tylko 597, gdy ordynacka Ołyka 594. Od 550 do 500 dymów posiadają Równe, Łabuń, Stepań i powiatowy Włodzimierz. Kowel ma 407, Lachowce mają 400 dm. , Horochów 367, Wiśniowiec 356. Od 350 do 300 dymów znajduje się w Oleksińcu, Kuźminie St. , Turzysku. Niżej jeszcze, od 300 do 250 dm, posiadają Wołoczyska, Bazylia, Jampol, Klewań, Krasiłow, Czartorysk, Korzec, Sudyłków, Torczyn. Reszta miasteczek Wołynia już należy do kategoryi niżej 250 dym. , jak np. Miropol, Zwiahel, Usciług, a nawet niżej 150, jak Radziwiłów, a inne niżej jeszcze. Na zamknięcie powyższego zarysu zaznaczymy tu jeszcze, iż przy upadku Rzpltej, całe niemal województwo wołyńskie dostało się w udziale Rossyi. Austrya bowiem oderwała od Wołynia r. 1772, przy pierwszym rozbiorze, jedynie wazką u granicy Rusi Czerwonej listwę, ze Zbarażem, Załoźcami i Podkamieniem, jakby po to tylko, by upozorować racyę dodania do nowego tytułu zdobytego królestwa Galicyi Halicza i Lodomeryi, niby Vladimirii, księstwa włodzimierskiego czyli dawnego Wołynia, do którego właśnie i ten skrawek należał. Pod panowanie Rossyi przeszło wszakże województwo wołyńskie nie odrazu. Najprzód przy drugim rozbiorze Rzeczypospolitej zajęła Rossya wschodnią, mniejszą, połać onego, a następnie pozostały dział, nieco większy, przy rozbiorze ostatecznym. W r. 1793 tedy podług obliczeń Friedericha w Alt und Neu Polen 308, 25 mil kw. z 386, 500 mk. , mianowicie z powiatu łuckiego 185, 02 mil kw. oraz 206, 500 mk. i z pow. krzemienieckiego 123, 23, mil kw. mk. 180, 000. W r. 1795 zaś 446, 25 mil kw. z 554, 500 mk. ; mianowicie z pow. łuckiego mil kw. 260, 37 oraz 315, 500 mk. , z pow. krzemienieckiego 68, 63. mil kw i 104, 000 mk. , nadto cały już powiat włodzimierski, mający 117, 25 mil kw, oraz 135, 000 mk. Razem więc, mocą obydwu ostatnich rozbiorów 754, 50, mil kw. i 941, 000. mk. Wszelkie dane powyższe mogą, oczywiście, mieć tylko przybliżone znaczenie. Źródła Dziejowe t. VI Ziemia Wołyńska w połowie XVIgo w. ; t. XX Wołyń i Podole XVIgo w. ; t. V Starostwa ukrainne w pierwszej połowie XVIIgo w. ; Encyklop. powsz. Orgelbr. art. Wołyń J. Bartoszewicza; Arch. Kij. , cz. VII, t. 2; Wykaz dóbr wwdztwa wołyń. z połowy XVII w. . Aleksander Jabłonowski, Wołyńska gubernia, jedna z gub. zachodnich Rossyi Europejskiej, leży pomiędzy 41 20 i 47 5 wsch. dług. od F. a 49 28 i 52 3 pln. szer. geogr. Graniczy od płn. z gub. grodzieńską i mińską, na wschód z gub. kijowską pow. radomyski i skwirski, na płd, z gub. kijowską pow. berdyczowski i podolską pow. winnicki, lityński, latyczowski i proskurowski, na płd. zach. z Galicyą, na zach. zaś przez Bug z gub. lubelską pow. hrubieszowski i chełmski i na malej przestrzeni z gub. siedlecką pow. wlodawski. Podług obliczenia Strjelbickiego obejmuje 63126 w. kw. w tem 100, 2 w. kw. pod znaczniejszemi jeziorami, t. j. 6575625 dzies. Podług dawniejszych obliczeń gubernia obejmowała 1287 mil al. 62209 w. kw. Powierzchnia jest rozmaita północna jej część przedstawia równinę płaską, niską, pokrytą błotami i lasami i noszącą wybitny charakter Polesia. Pośród błot występują niekiedy piaszczyste wyniosłości, mające kształt albo obnażonych pagórków albo też podługowatych walów, ciągnących się pasami. Wyniosłości te tworzą często urwiste wybrzeża Słuczy i Horynia, nprz. od wsi Remczyc do Strzelska pow. równieński, gdzie Horyń i Słucz zbliżają się do siebie na 10 w.

Wołyń