pod koniec pierwszej polowy XVII w. , przed samą, , ruiną; z pomiędzy włości znaczniejszych Wołynia Czartorysk, Targowica, Berestów należą już do Leszczyńskich; Milanowicze do Opalińskich; Mosor Firlejów, Hubków i Tuczyn, Daniłowiczów; Świniuchy Sobieskich; Mielnica Kaszowskich; Krupiec Cetnerów; Morawica, Dorohostaje, Sapiehów; Tajkury i Mylsk Ossolińskich; Bortniew Czapskich; Radziwiłów Koniecpolskich; Sklin Ostrorogów; Solo win Działyńskich; Horochów Warszyckich etc. Pomiędzy posiadaczami zaś drobnej ziemiańskiej własności o jednej lub paru wsiach, spotykamy już z jakie 50, różnego pochodzenia, rodzin polskich. Oto naprzykład są tu już Bieniewscy, Budziszewscy, Cieszkowscy, Dąbrowscy, Falibowscy, Głęboccy, Głogowscy, Gnatowscy, Górscy, Gościmińscy, Gostyńscy, Grotowscy, Chomętowscy, Komorowscy, Krasińscy, Lipscy, Lubienieccy, Ładowie, Łaszcze, Michałowscy, Miłkowscy, Młodziejowscy, Modrzewscy, Mrowińscy, Mysłowscy, Niepokojczyccy, Opaccy, Paproccy, Piaseccy, Przyjemscy, Pstrokońscy, Rakowscy, Roguscy, Stanisławscy, Stępkowscy, Suchodolscy, Sułkowscy, Więckowscy, Wilczopolscy, Wilgowie, Wronowscy, Wyleżyńscy, Załęscy, Zapolscy, Zdżarscy, Żelińscy, Żółkiewscy i in. Ale występują tu zaś rodziny pochodzenia notorycznie litewskiego, jak Horainy, Narbuty, Naruszewicze, Puzyny lub przybysze z Ukrainy nawet Łaskowie, Niemirycze, Piasoczyńscy, Strybyle. Me mniej też przechodzą gniazdowe dziedziny starych wołyńskich rodów w posiadanie innych domów wołyńskich; tak Poryck należy już 1644 r. do Zaborowskich, Hoszcza 1648 r. do Kisielów, Czetwertnia 1625 do ks. Zbarazkich etc. W drugiej połowie XVII w. , po ruinie postać Wołynia pod każdym względem jeszcze bardziej się zmieniła. Druga połowa XVII w. przechodzi tu na wysileniach, ku wydźwignieniu się z bezwładu po przebytem wstrząśnieniu powszechnem. Wspierały wysilenia owe coraz liczniej przybywające tu żywioły zachodnie, pożądane teź wielce dla zastąpienia zanikłych w burzy żywiołów starodawnych. Ztąd w wieku następnym powierzchowność Wołynia tak się przeobraża pod względem warunków bytu ziemiańskiego, że pod koniec onego nie różni się już województwo to niczem prawie od sąsiednich, podolskiego i ruskiego, dawniej z Koroną zjednoczonych. Co do stosunków własności ziemskiej; w dobrach tak królewskich jak i duchownych nie ma wprawdzie zmian widomych, obszary ich pozostają te same; za to w dobrach prywatnych, pod koniec istnienia Rzpltej już przewrot zupełny, nie tylko pod względem obrębów dawnych włości i ich ugrupowań, lecz i właścicieli samych, z zachodu przedewszystkiem dalej się posuwających. W zakresie książęcych latyfundyi, zaraz u samego świtu drugiej polowy XVII w. , po wygaśnięciu 1651 r. rodu ks. Koreckich, dobra ich rozpadają się włość korecka dostaje się ks. Czartoryskim, międzyrzecka przechodzi do rąk Lnbomirskich 1706, Targowicę posiadają 1669 Bieniewscy. We 25 lat po Koreckich wygasł i ród ks. na Ostrogu w linii onego Zasławskiej a dobra roz. ległe ordynacyi ostrogskiej, przyznane na. razie spokrewnionym Sanguszkom, zostały następnie, ze szkodą Rzpltej, rozszarpane przez możnowładzców. Z łupu tego dostały się na Wołyniu, rozdane przez ostatniego ordynata ks. marsz. nadw. lit. Janusza Sanguszkę, przy tranzakcyi kolbuszewskiej 1753 włoście W pow. włodzimierskim Łokacze i Lutowiż z 9 wsiami Potockim, które następnie 1778 w ręce Wilgów przeszły. W pow. łuckim Dubno ze 70 wsiami pom. któremi Dermań, Suraż, Zdołbunów Lubomirskim; Stepań i wsi 80 podobnież Lubomirskim, która to wlość przeszła z czasem do Potockich 1775 a potem Worcelów 1780; Ostróg połowa z 36 wsiami Mizocz etc. Małachowskim, później 1772 Jabłonowskich; Świniarzyn i 6 wsi Czackim; nadto nadania drobniejsze. W pow. krzemienieckim Bazalia ze 13 wsiami, oraz Krasiłów z 18 Sapiehom; Kuźmin z 15 wsi Szydłowskim; Konstantynów. ze 36 wsiami Czartoryskim i Lubomirskim, potem 1794 Rzewuskich; Kulczyny i 34 wsi Lubomirskim; Miropol i 13 wsi podobnież; Sulżyn, oraz 19 wsi Jabłonowskim, nadto drobniejsze działy. Z dóbr zaś książąt Zasławskich na Wołyniu, które nie zostały objęte ordynacyą ostrogską Zasław ze Sławutą i Szepietówką dostaje się najprzód 1675 Lubomirskim, potem 1703 przechodzi do Sanguszków. W ogóle też wszystkie prawie, za małym wyjątkiem, znaczniejsze włoście, znajdują się w ostatniej dobie istnienia RzpItej w innych rękach. W powiecie włodzimierskim Kamień Koszerski należy od 1656 do Krasickich; Niesuchojeże 1650 do Sapiehów; Turzysk 1773 do Ossolińskich, potem Moszyńskich; Dolsk 1696 ks. Wiśniowieckich, 1794 Moszyńskich; Kisielin 1773 do Ledochowskich; Uściług 1705 do Lubomirskich; Poryck 1694 Czackich; Świniuchy 1664 Leszczyńskich, 1765 Rzewuskich. W powiecie łuckim Włodzimierz Krasickich; Czartoryjsk po Leszczyńskich, 1677 ks. Wiśniowieckich, 1725 Radziwiłłów; Czetwertnia po Horainach wraca 1750 do ks. Czetwertyńskich; Krupa Horyńgród po Radziwiłłach, 1777 podobnież Czetwertyńskich; Hoszcza 1775 Leńkiewiczów; Młynów 1780 Chodkiewiczów; Murawica po Chodkiewiczach 1790

Wołyń