Wołożyńskie dobra, zwane Wołożyńskiem hrabstwem, położone są w pow. oszmiańskim i mińskim i stanowiły w XV i XVI w. własność ks. Wołożyńskich, idących podobno z tego samego pnia co ks. Holszańscy, dalej Gasztoldów, od 1614 Słuszków, w końcu XVII w. Maryi Denhoffowej, wwdziny połockiej, następnie ks. Czartoryskich, od których w 1803 r. nabył hr. Józef Tyszkiewicz, ssta wielatycki, poczem kolejno synów jego hr. Michała, pułk. w. pol. t 1839 r. i hr. Józefa 1844 r. , dalej hr, Jana, b. marszałka pow. wileńskiego 1892 r. , od 1894 r. własność hr. Michała Tyszkiewicza. Dobra te przed uwłaszczeniom włościan składały się z mka W. , 81 wsi osadzonych włościanami i 17 folwarków; obejmowały one w ogóle przeszło 2000 włók. Po uwłaszczeniu włościan, którym nadano prawie 16000 dziesięcin, dobra mają; obecnie około 30000 dzies. ziemi dworskiej. Składają się one z 6 kluczów wołożyńskiego, sakowskiego Sakowszczyzna, adampolskiego, maryangórskiego, dubińskiego i łojkowskiego. Klucz wołożyński obejmuje mko W. , przy niem fundum dwór, folw. W. , Szapowałów i Justynowo. Bo tego klucza należało niegdyś 7 ulic mka stanowiących oddzielne wsi włościańskie Wileńska, Bednarska, Browarna, Mińska, Krzywa, Zarzecka i Smorgońska, tudzież wsi Sidercewicze, Jewłasze, Ponizie, Kielewicze, Makarówka, Ułazewicze, Podbłoć, Mińcie, Szczełkany, Bielaki, Sowiatycze i Stajki. Do klucza należą osady leśne Pieślewica i Nowosiółki siedziby leśników. Karczmy dworskie znajdują się w folw. Justynowie i we wsiach Poniziu, Mińciach i Stajkach, młyn w fol. Wołożyn na stawie. Klucz sakowski, odl. o 10 w. od fundum, 8 w. od mka Wiszniewa a 45 w. od st. dr. żel lipawskoromeńskiej Mołodeczno, składa się z folw. i dworu Sakowszczyzna, os. leśnej Przyruta, folw. Dworzyszcza białor. Kazinka, tudzież pozostałych od nadziału włościańskiego części wsi Czartowicz, Sakowszczyzny i Nowosiolków. Karczmy dworskie są we wsiach Sakowszczyźnie i Czartowiczach, młyn zaś z krupiarnią i foluszem w Sakowszczyźnie na Berezynie. Do klucza należały dawniej wsi Zamościany, Sakowszczyzna, Pietraszuńce, Żurawce, Czartowicze i Nowosiółki, Klucz adampolski, odległy o 6 w. od fundum a 38 w. od Mołodeczna, obejmuje folw. Johanów, Michałów i Adampol, folwarczek Popowszczyzna, część wsi Rumm, osady leśne Krzywy Bór, Zwirowa Góra, Borsukowina, Białokorzecka, zaśc. Smolanka, Supieckie, Miskowy Bór, folw. Chworzczówka, os. leśne Zabłoć i Litouka. Do klucza należały niegdyś wsi włośc Komarowce, Wiedzierniki, Nosowicze, Burniejki, Sołonaj, Kapuścino, Bobrowicze, Rudniki Jackowskie, Jacków, Podbrzezie, zaśc. Borki Jackowskie, Białokorzec, Rodziewszczyzna, Domanowszczyzna, Aleksandrowo, Biłucie, Prudniowce, Konstantynówka, Brylki z Woznowszczyzną, Rumm, Darahun, Rosoliszki, Borki, Mazurka, Pyten i Prudniki. Karczmy dworskie znajdują się w folw. Adampol, we wsiach Kapuścinie, Bobrowiczach, Jackowie, Rudnikach Jackowskich, Bryłkach i w Rummie; młyn wodny na Isłoczy, z krupiarnią i foluszem oraz tartak w Jackowie. Klucz maryangórski, odl. o 8 w. od fundum a 36 w. od Mołodeczna, obejmuje folw. Maryangóra i Porycz oraz osady leśne Koniuchy, Wołkownia, Dajnówka. Do klucza należały wsi włościańskie Augustowo, Sakowiki, Konowały, Bondarszczyzna, Cynkowicze, Russakowce, Hordynowo, Narejsze, Dajnowo i Dajnówka. Karczma dworska jest w pustce Daj nówce. Klucz dubiński, odl. o 9 w. od fundum a 24 w. od Mołodeczna, obejmuje folw. Dubina, Batury 1 i 2, Adamówka, Józefowo, Kaciucie, zaśc. Kowalewszczyzna, osady leśne Lady, Wasyliszki, siedziby leśników Kudry i Batury i pozostałe od nadziału grunta wsi Dubiny, Wierszyckich Bojarów, Czabajów, Hanczyców, Kibuć, Zofilców, Burmaków, Jesmanów. Podług karty rozgraniczenia dóbr wołożyńskich ks. J. Czartoryskiego z 1774 r. klucz ten graniczył od wschodu z Łużanami i Chołchłą, od pld. z Pierszajami i kluczem adampolskim, od zachodu z kluczem wołożyńskim, od płn. z Zabrzeziem i Horodziłowem. Obejmował wówczas folw. Dubinę, wsi Dubinę Wielką i Małą, Dejnowę, Nerejsze z Poryczem, Zofilas z Kozielowszczyzną; , Kibucie, Raczynięta, Czabaje, Hanczyce, Adamówek, Burmaki i Sidorowszczyznę, Brylki i Woznowszczyznę, Mężykowszczyznę i Polikowszczyznę, Budrowszczyznę, Suchwozdy, Ciabuty. Miał 500 mr. gr. orn. dworsk. , 50 sianożęci, około 650 mr. gr. używanego przez włościan, 93 wł. i 24 mr. lasów. Od płn. klucz dubiski odgraniczała Berezyna, do której wpadały rzki Pralnia, Żukówka, Pierespa, Dubinka; wschodnią, granicę stanowiła Chołchlica, przybierająca Treściankę, Rudawkę, Letan i Osinowica, również graniczna. Karczmy dworskie znajdują, się we wsiach Dubinie, Wierszyckich Bojarach i Zofilcach. Klucz łojkowski, położony w części w gm. Pierszaje pow. mińskiego, odl. jest o 14 w. od fundum, 40 w. od Mołodeczna a 72 w. od Mińska, obejmuje folw. Łojkowszczyznę z os. leśną, zaśc. Rodziejkowo 1 i 2, folw. Szeroki Łok, zaśc. Rymowszczyznę, folw. Jusowszczyznę, zaśc. Meżejki. Do klucza należały przed uwłaszczeniem włościan wsi i zaścianki Konusowszczyzna, Dangielowszczyzna, Mokrycowszczyzna, Wojniłowszczyzna, Leśniki, Ciabuty, Suchwozdy, Nowosady, Budrowszczyzna, Poliksowszczyzna, Mężykowszczyzna, Łuzińskie, Miłasze, Giubowszczyzna, Marszałki i Obuchowszczyzna. Karczmy dworskie znajdują, się we wsiach Konusowszczyźnie, Mokrycowszczyźnie, Ciabutach,

Wołożyn