rym ten kościół afiliowany; przed wieczorem dnia tegoż przez delegowanych od JW. fundatorki stanął obwód, przy którym Wielebny ks. Jan, paroch cerkwi Noworozdeńskiej, znajdował się i wiele innych osób jeszcze. Ten obwód zaczął się od rogu cmentarza kościelnego, od strony zachodniej drogi idącej do Rosi, za którą zaraz zamek, prosto był prowadzony ku wschodniej stronie, aż do cmentarza cerkwi Noworozdeńskiej, całe stare zajmując zamczysko, oprócz mizernego zabudowania a bardziej ustąpienia budynku przez ImciP. Macewicza dla pomieszczenia Ichm. ks. misyonarzów Soc. Jesu; reszta placu pusto leżała. Kościół był z drzewa dębowego, formy podługowatej, z kaplicami po bokach, z facyatą ku miastu na północ, po bokach mając dwie wieże. Facyata była malowana, z obrazem N. Panny Niepokalanego Poczęcia, na wierzchu zaś statua św. Michała archanioła. W wielkim ołtarzu znajdował się obraz św. Michała arch. , w gloryi Najśw. Panny Bolesnej P. Jezusa z krzyża zdjętego trzymającej. W kaplicy ołtarz z obrazem Najśw. Panny Maryi Niepokalanego Poczęcia, w gloryi św. Hieronima przy nim liczne vota. W innych ołtarzach obrazy św. Barbary, św. Katarzyny, na zasuwie św. Antoniego Padewskiego, św. Jana Nepomucena. Portatel marmurowy biały, w blachę mosiężną pobielaną oprawny, z różnemi inskrypciami z Pisma Bożego wyjętemi, stosownemi do Najśw. ofiary i ołtarza, konsekrowany r. 1661 d. 30 Martii przez św. p. JW. Kazimierza Charbickiego, biskupa nikopolskiego, sufr. i kustosza i oficiała lwowskiego, z kaplicy Wiszniowieckich dany kościołowi. W r. 1768 gdy bunt Gonty i Żeleźniaka ogarnął większą część Ukrainy, przywódca Seredynenko opanowawszy Monastyrzysz Cze, Żywotów i Tetijów, wpadł do W. , ale tu dowiedziawszy o zbliżającem się od Białejcerkwi wojsku polskiem, umknął do Piatyhor, Wkrótce potem trzy klucze podkomorzyny kor. ; worobijowski, antonowski i wołodarski rozdrobiły się przez wyprzedaże częściowe. I tak Ławryki, Tchorzówkę, Szalijówkę, Kononówkę, Tereszki, Tokarówkę kupił od Mniszchowej Leon Rulikowski, ssta markowiecki, dziedzic Możdżar, Horodyszcze Wielkie Baltazar Podhorski, podczaszy krzem. , Pustowarnią Franciszek Saryusz Zaleski, stolnik trembowelski, Skwirkę Jan Pa kucki, szambelan królewski, Worobijówkę Piotr Dobrzyński, również szamb. , Rubczenki Ignacy Zaleski h. Prawdzic, cześnik trocki, Rude Seło Karpenki i Kossówkę Jan Zaleski, h. Prawdzic, pisarz ziemi żytom. , Horodyszcze Małe, Rohoźne i Bilijówkę Łukasz Rybiński, podkomorzy kijow, , nareszcie miasto W. , Słobódkę Wołodarską Zawadówkę, Pietraszówkę, Hajworon, Kazimirówkę, Bereźnę i Antonów Seweryn Wisłocki, ssta kopajgrodzki. Nadto Wisłocki dokupił od Brzostowskich sąsiednią Torczycę, Wasylichę, Lichaczychę, Tarhan. Posiadał też i Żywotów. Z Kulczyc Wisłoccy byli h. Sas i pochodzili z rodziny osiadłej w ziemi czerwonoruskiej i na Litwie. Katarzyna Mniszchowa, która się ze wszystkich swoich dóbr na Ukrainie wyprzedała, umarła w 1771 r. w Warszawie. Po kasacie jezuitów w 1775 r. kościół w W. jak i fundusze jego przeszły na własność komisyi edukacyjnej, która przez konkordat w Warszawie d. 26 listop. 1780 r. oddała kościół pod zarząd biskupa i kapituły kijowskiej, z dochodów pojezuickich dla plebana wyznaczywszy pewną roczną annuatę. Parafia W. została wydzieloną w 1788 r. Pieczęć kościoła W. przedstawia św. Michała arch. R. 1794 d. 4 czerwca Suworow wszedł do W. i rozbroił tu polską brygadę; 5 czerwca był już w Białejcerkwi, a ztamtąd wyruszył do Niemirowa i na Pragę Listy i zapiski Suwarowa, Russkij Arch. , 1866. Seweryn Wisłocki zamieszkał w W. w starym dworze, obok kościoła, otoczonym szczątkami dawnych okopów; był on ożeniony z Maryą Teresą z Sobieszczańskich, z którą w 1802 rozwiódł się a ona wyszła powtórnemi śluby za Franciszka Salezego Podoskiego. Wisłocki miał z nią jednego syna Michała W. Wkrótce się zadłużył i W. w 1800 r. poszła pod eksdywizyę. Właścicielem W. został Stanisław Jotejko. Kościół tutejszy, jako drewniany, ze starości groził upadkiem, a więc za staraniem ks. Piotra Konopki, proboszcza miejscowego, z dozwolenia władzy, został na jego miejscu wymurowany nowy w r. 1826 kosztem obywateli parafian. Do składki należeli Nazary Jezierski, marsz. pow. skwir. , brat jego Leonard Jezierski, Jan Nep. Podhorski, Stanisław Jotejko, Anna Iwaszkiewiczowa, Bonawentura Saryusz Zaleski, Dominika Saryusz Zaleska zona Franciszka, Stan, Kuczalski, Stan. Prawdzic Zaleski, E. Berezowska, Wiktor Prawdzie Zaleski, Fremiot Saryusz Zaleska, Antoni Berezowski, Mateusz Prawdzic Zaleski. Budowniczym kościoła był Deboni. Poczet proboszczów stanowią 1775 r. kś. Stan. Łagunowski, komendarz; 1785 kś. Michał Prawdzic Pałucki, aktualny proboszcz; 1788 kś. Bernard Ant. Mikoszewski, kanonik katedr. kijow. ; 1792 kś. Jan Odyniec, kan. katedr. , sędzia surrogat kijow. , akt. prob. ; 1793 komendarz kś. Maciej Miciński; 1807 kś. Bonifacy Zore, komendarz; 1812 kś. Augustyn Łącki, franciszknnin, komendarz; 1815 kś. Piotr Konopka, prob. akt. grobowiec na cmentarzu kośc. obok dzwonnicy; kś. wikary Pawlin Kamieński; kś. Ludwik Brynk później biskup amateński, sufragan łucko żytomierski, kś. Antoni Szatyński, prob. akt. ; od 1882 r. kś. Władysław Szostakowski. R. 1850 odbył konsekracyę tutejszego kościoła ks. Kacper Borowski, bisk. łuckożytom. ; 1883 r. kś. Szymon Marcin Kozłowski, biskup łuckożytom. wizytował kościół. Na ścianach we

Wołodarka