1857 było 223 dm. 8 mur. , 2504 mk. 1479 żyd. . R. 1827 było 209 dm. , 1987 mk. Bo miasta przytyka wieś Łobzów licząca do 1000 mk. Miasto założone zostało na obszarze wsi królewskiej Dlużec. W r. 1321 król Władysław Łokietek wydal przywilej braciom przyrodnim Wolwramowi i Hilaremu. właścicielom sołtystwa we wsi Dłużec, na 4 wolne lany, pozwalając im lasy do tejże wsi należące karczować i mieszkańcami osadzać. Stanowiła ona własność stołu królewskiego, ulegając jurysdykcyi miejscowego starosty. Władysław Jagiełło nagradzając nakłady Piotra Szafrańca łożone na utrzymanie zaciężnego żołnierza celem obrony granic od Szląska, a oszacowane przez niego na 1200 grzywien, obdarza go tutejszem wójtowstwem. Gdy przez pożar uległy zniszczeniu przywileje na prawo niemieckie, ponawia takowe w r. 1485 Kazimierz Jagiellończyk, stanowiąc trzydniowy jarmark na św. Katarzynę i targi tygodniowe. Zdaje się że dość długo osada nie miała swego kościoła lecz należała do kościoła paraf. we wsi Dłużec. Długosz opisując ten kościół i jego dochody nie wspomina Wolbromia i nie zamieszcza go w rzędzie osad kościelnych. Podług lustracji 1564 r. opłaca tu 67 domów po gr. 2, a po groszu z 5 domów. Kiedy gościniec szedł tędy, wnosili rzeźnicy grzywien 8 a teraz tylko 6, piekarzy 9 płacą po gr. 4, szewców 14 po gr. 16. Gorzałkę palących 8 dotąd. Czynsz z łaźni grzywna 1 gr. 12. Przychód z 2 jarmarków gr. 6. Na stokach i źródłach stawów 6. Ogół dochodu grzywien 31 gr. 3 den. 12. W r. 1581 daje miasto szosu fl. 32; 3 łany miejskie, 3 szewców, 3 tkaczów, 2 kowali, ślusarz, bednarz, krawiec, kuśnierz, rzeźnik, 4 komorników. Ogółem fl. 42 gr. 24. Była to więc osada uboga, ni rolnicza ni przemysłowa. Istniał wtedy już kościół parafialny. Według lustracyi z r. 1660 w skład starostwa wolbromskiego wchodziły miasto Wolbrom z wójtowstwem i wieś Łobzów. Było naówczas w mieście domów rynkowych 7, ulicznych 78, rzeźników 4, tyluż piekarzy i szewców. Ponieważ to clare patuit, mówi rzeczona lustracya, źe mieszczanie zarobki wielkie ze sprzedaży krup miewają, które wożą do różnych miast, tedy wynaleźliśmy, aby od korcy 10 po rpół korca dawali p. Annie Korycińskiej, kancleczowej w. koronnej, dzierżawczyni, co może upzynić złot. 8. Za stróżne mają dawać wszyscy po kapłonie. Na koronacyę króla Jegomości zapłacili zł. 15, pieniędzy podwodnych fl. 96 in quadruple za lat 2. Kupcy i furmani jadący z Wielkiejpolski lub Wrocławia ku Krakowu, miasta tego pod utratą wiezionych towarów pomijać nie mają. Inne szczegóły o W. i odmienne rodzaje dochodów obejmuje lustracya 1765 r. a między innemi Od żydów za kapustę z dworskiego ogrodu zł. 400; od tychże in recognitionem protekcyi wielkiemu staroście zł. 200, za korzenie, które na święta dawać powinni zł. 200. Bzeźnicy katolicy, których jest około 20 z ratu sza pożytkuja jatki mięsne około niego mają z których nić dworowi nie importują. Od r. 1766 starostwo to było w posiadaniu Urszuli z Morsztynów Dębińskiej, głośnej pod nazwi skiem starościny wolbromskiej. Ostatnia lustra cya 1789 r. wyraża Miasto ma landwójta, burmistrzów i cały urząd kandydatów do jurys dykcyi starościńskiej powinno podawać a ta wybrawszy zdatnego na urząd winna aprobo wać, sądy toż miasto sobie składa z których apelacya do jurysdykcyi dworskiej iść powinna a dopiero od tej do assesoryi. Intrata ze wszel kich prowencyi starostwa zł 8344 gr. 15. Starostą naówczas od r. 1771 był Eranciszek Dębiński, ststa jodłowski, opłacając kwarty 1297 złp. i gr. 26, a hyberny złp. 611 gr. 6. Na sejmie z r. 1773 1775 Stany Rplitej na dały te dobra narodowe w posiadanie emfiteu tyczne rzeczonemu Dębińskiemu. W r. 1838 część dóbr rząd. Wolbrom nadaną została jako majorat gener. Niejolow. W skład majoratu obejmującego 3893 mr. wchodził folw. Wolbrom i wsi Łobzów, Dłużec, Nowałąka, dwa młyny, cegielnia i wapiarnia. Po wydzieleniu majoratu pozostały własnością rządu folw. Lgota Wolbromska, miasto Wolbrom, wś Lgota i trzy młyny. Ogółem 1014 mr. Kościół parafialny p. w. św. Katarzyny, został założony w XVI w. W r. 1627 1633 za staraniem kś. Marcina Wolbrama, proboszcza z Dzierążni, po zrzeczeniu się przez króla prawa patronatu, parafia wolbromska z filią we wsi Dłużec, nie mogące dla braku funduszów utrzymać proboszcza, oddane zostały pod zarząd kanonikom lateraneńskim przy ko ściele Bożego Ciała w Krakowie. Oni to zbudo wali tu sobie klasztor i wznieśli dość okazały kościół konsekrowany r. 1692. Klasztor służy dziś za plebanią. Pierwszym świeckim probosz czem po skasowaniu klasztoru w r. 1864 był kś. Gawroński. Jedyną pamiątką po kanonikach po zostały stare księgi i nieuporządkowane dotąd dokumenty. Obszerny kościół w obecnej chwili ulega gruntownej odnowie. W presbiteryum mieszczą się tablice grobowe wspomnianego Marcina Wolbrama, kanon. św. Anny w Krako wie, naprzeciw zaś niego grobowiec Jana Gau dentego, dziekana i proboszcza wolbromskiego 1638 r. oraz Konstantego Nowakowskiego, naddzierżawcy dóbr wolbromskich 1893 r. . Drugi kościołek p. w. N. Panny Maryi, drewnia ny, chyli się już do upadku. Nazywają go tu Szpitalnym, gdyż przy nim mieścił się przy tułek dla starców i kalek, którego dobrodziejem był rzeczony Marcin Wolbram, proboszcz z Dzierążni. W. par. dek. olkuski, ma do 6000 dusz. W. gmina należy do sądu gm. okr. III w Pilicy, st. pocz. w miejscu, ma obszaru 13323 mr. i 12779 mk. Śród stałej ludności jest 7850 rz. kat. i 5064 żydów. M. R. Witan. Wolbutowo Wielbutowo, wś, pow. osz

Wolbutowo

Wolbutowo